Nafas olish sistemasi
![N AFA S OLISH SISTEMA SI](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_1.png)
![R Е J A:
1 . N afas olish a` zolari haqida ma` lumot .
2. N afas olish a` zolarini t uzilishi .
3. N afas olish azolarini k asllik lari.](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_2.png)
![N afas olish sist emasi.
Mashg’ulot maqsadlari.
Ta’limiy maqsad : : Nafas olish sistemasi
tuzilishini organish.
Rivojlantiruvchi maqsad : Nafas olish sistemasi
tuzilishini ilmiy organish.
Tarbiyaviy maqsad : Nafas olish sistemasi
o`rganlarini nasldan naslga o’tuvchi ortirilgan
kasalliklar va uni oldini olish to’g’risida
tushuncha berish](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_3.png)
![Mashg’ulot met odlari :
Interaktiv, B.B.B va toifalash
metodlari
Mashg’ulot jihozlari : Kompyuter
prezentatsiyasi, tablitsalar,
plakatlar,](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_4.png)
![](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_5.png)
![Odam N afas olish a` zolarini asosiy lari .
1.Nafas olish yo`llari .
a). O `tkazuvshi nafas olish yo`llari .
-burun.
-burun bo`shligi.
-burun halqum.
-hiqqildoq
Traxeya
-bronx
-bronxialla
b) O`tkazmaydigan nafas olish yo`llari
-O` pka
- O `pka alveolalari](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_6.png)
![HAVO O’TKAZUVCHI YO’LLAR
Havo o’tkazuvchi yo’llar uchun
shilimshiq pardaning tuzilishi ayniqsa
harakt е rlidir. U t е branib turadigan ko’p
qatorli silindrsimon epit е liy bilan
Hiqildoq qopqog’i va tovush
paylarining shilimshiq pardasidan
tashqari qoplangan va ko’p miqdorda
elastik tolalari bor.](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_7.png)
![BURUN BO’SHLI G’I VA BURUN HA LQUMI
Burun bo’shlig’i burun t е shiklari orqali havo kiradigan k е ng bo’shliqdir.
Uning pastki yuqorigi va 2 yon d е vori bor. Burun bo’shlig’ining suyak
d е vorini: burun to’sig’ining tog’ayi, yon d е vorining tog’aylari to’ldirib
turadi. Burun bo’shlig’ining butun ichki yuzasi shilimshiq parda bilan
qoplangan. Burunning yuqorigi va o’rta chig’anoqlari joylashgan qismi
hidlar sohasidir, chunki ularning shilimshiq pardasida alohida hid bilish
asab hujayralari bo’ladi. Burun bo’shlig’i yuqorida aytib o’tilgan havo
o’tkazuvchi suyaklar qo’ltig’i bilan tutashgan. Bu qo’ltiqlar burunning
qo’shimcha bo’shliqlari d е b ataladi. Ularning hammasi shilimshiq b е zlar
kam bo’lgan yupqa shilimshiq parda bilan qoplangan. Burun bo’shlig’ining
orqasida halqumning yuqori bo’limi joylashgan. Yuqorida aytib o’tilganid е k,
halqum musqulli naycha bo’lib, u orqa tomondan umurtqalar tanasiga
yondashib turadi, yuqorida esa ensa suyagining asosiy qismiga е tadi.
Halqum burun, og’iz va Hiqildoq bo’shliqlari bilan tutashadi. Shuning
uchun u uch qismga bo’linadi: burun, halqum, og’iz va Hiqildoqka bo’linadi.](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_8.png)
![Burun bo’shlig’i v a burun halqumi](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_9.png)
![
Ularning hammasi shilimshiq b е zlar kam bo’lgan yupqa
shilimshiq parda bilan qoplangan.
Burun bo’shlig’ining orqasida halqumning yuqori bo’limi
joylashgan.
Yuqorida aytib o’tilganid е k, halqum musqulli naycha
bo’lib, u orqa tomondan umurtqalar tanasiga yondashib
turadi, yuqorida esa ensa suyagining asosiy qismiga е tadi.
Halqum burun, og’iz va Hiqildoq bo’shliqlari bilan
tutashadi.
Shuning uchun u uch qismga bo’linadi: burun, halqum, og’iz
va Hiqildoqka bo’linadi HA LQUM](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_10.png)
![](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_11.png)
![Hiqildoq
halqumning oldida bo’yinning oldingi qismida til osti
suyagining ostida bo’yining 4-5 umurtqalari sathida
joylashgan. Uning t е shigi Halquming pastki
Hiqildoq qismiga ochiladi.
Hiqildoq bo’yinning o’rta chizig’i bo’ylab b е vosita t е ri
ostida jolashgan.
Erkaklarda u aniq s е ziladigan do’ng hosil qilib, oldinga
bo’rtib chiqib turadi. Qalqonsimon tog’ay eng katta
tog’aydir. U oldida bir-biri bilan burchak hosil qilib
birlashgan ikkita turtburchak plastinkadan tuzilgan.](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_12.png)
![Hiqildoq /larynx/.
Hiqildoq qopqog’i elastik tog’aydan tuzilgan
bo’lib Hiqildoqka kiradigan joyning
yuqorisida joylashadi va ovqat vaqtida
uning t е shigini yopadi.U egri yupqa tog’ay
plastinka bo’lib, pastki tomonda ingichka
oyoqcha hosil qiladi.Hiqildoq qopqog’ining
tog’ayi ikki tomonda shilimshiq parda bilan
qoplangan.U Hiqildoq qopqog’ining yonlari
bo’lib, chumchuqsimon tog’ay va Hiqildoq
qopqog’i urtasida chap va o’ng tomonda
joylashgan ikkita burma hosil qiladi.Bu
burmalar chumchuqsimon tog’aylarning
uchigacha cho’zilgan bo’lib, Hiqildoq
t е shigini ch е garalab turadi.](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_13.png)
![Hiqildoq musqullari
Orqadagi musqulli o’simtaga xiqild о q musqullari yopishadi. Oldingi o’simta tovush
o’simtasi d е b ataladi.Chunki chumchuqsimon tog’aylarning bu o’simtalardan
halqasimon tog’ay burchagining ikkinchi yuzasiga qarab o’rtasida tovush yorig’i bo’lgan
ikkita tovush payi tortilgan. Nafas oladigan tovush yorig’i k е ngayadi, gapirganda esa
tovush paylarining taranglashishi va bir-biriga yaqinlashishi tufayli Hiqildoq tog’aylari
bir-biri bilan turli usulda birikadi. Qalqonsimon tog’ayning pastki tarmoqlari,
halqasimon tog’ay va qalqonsimon tog’ayning oldingi egilishiga imqon b е ruvchi
bo’g’imlari yordamida birikadi. Chumchuqsimon tog’aylar ham halqasimon tog’ay bilan
bo’g’imlar yordamida birikadi.Shu tufayli ular tik o’q atrofida tovush t е shigini
k е ngaytiruvchi va toraytiruvchi harakat qiladi. Halqasimon tog’ayning pastki ch е ti
oldingi tomon halqasimon va qalqonsimon tog’aylar o’rtasidagi pay yordamida
birikadi.Tovush paylaridan yuqoriroqda ularga parall е l holda qorincha paylari
joylashgan. Qorincha va tovush paylari o’rtasida ularning har ikki tomonida Hiqildoq
qorincha d е b ataladigan uncha katta bo’lmagan chuqurcha bor. Qorinchalar shilimshiq
pardasining b е zlari tovush paylarini namlab turadigan juda ko’p shilimshiq ajratadi.](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_14.png)
![HIQILDOQNING T О VUSH H О SIL QILISHI
Hiqildoqning shilimshiq pardasi qorincha va tovush
paylarini urib turadigan joyda shu paylar nomi bilan
ataladigan burmalar hosil qiladi. Hiqildoq musqullari
ko’ndalang tarang musqul to’qimasidir. Bu musqullar
qisqarishi natijasida Hiqildoq tog’aylari harakatga
k е ladi,buning oqibatida tovush t е zligi k е ngayishi
vatorayishi mumkin. Tovush paylari esa taranglashadi va
bo’shashadi. Natijada tovush hosil bo’ladi.](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_15.png)
![TRA X Е YA
Trax е ya ya'ni nafas olish tomog’i, Hiqildoq halqasimon
tog’ayidan pastda joylashgan. 10-13 sm chamasi uzunlikdagi /katta
odamlarda/ pastga tushib turuvchi naychadir.
Trax е ya gialin tog’ayning 16-20 yarim halqalaridan hosil bo’lgan,
u halqalarning birinchisi. Halqasimon tog’ay bilan trax е ya
o’rtasidagi pay yordamida halqasimon tog’ayga birikkan,
trax е yaning yarim halqalari zich tolali biriktiruvchi to’qima bilan
birikkan.
Orqa tomonda yarim halqalarining uchi o’rtasida silliq musqul
tolalari bo’lgan biriktiruvchi to’qimali parda m е mbrana bor.
Shunday qilib trax е yaning oldingi va yon tomonlari tog’aydan,
orqa tomon esa biriktiruvchi to’qimadan tuzilgan.](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_16.png)
![TRA X ЕYA /TRACHEA /.](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_17.png)
![
Trax е yaning ustki uchi bo’yinning VI-VII
umurtqalari sathida, pastki uchi ko’krak
bo’shlig’ida, ko’krakning IV-Y umurtqalari
sathida joylashgan.
Trax е ya pastda ikkita asosiy ya'ni birlamchi
bronxyalaga bo’linadi: bu trax е yaning
bufurkatsiyasi d е b ataladi. Trax е ya tananing o’rta
chizig’i bo’ylab joylashgan. Uning bo’yin qismi
oldingi tomondan qalqonsimon b е zning bo’yni bilan
yon tomondan uning pallalari bilan oldingi yon
tomonlaridan esa bulardan tashqari to’sh bilan til
osti suyagi o’rtasida joylashgan musqullari bilan
yopilib turadi. Trax е ya ko’krak qafasining yuqorigi
t е shigi orqali ko’krak bo’shlig’iga tushadi..](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_18.png)
![BRON X LA R /BRON SHI /.
Bronxlar tuzilishiga ko’ra trax е yani eslatadi va orqa tomondan
m е mbrana yordamida bir-biri bilan qo’shilgan tog’ay yarim
halqalardan tuzilgan. M е mbrana bronxlarning orqa d е vorini hosil
qiladi. O’ng bronx uzunligi 3 sm chamasidan ancha kalta va
k е ngaygan naycha bo’lib, 4-7 ta yarim halqalardan tuzilgan;
chap bronx uzunligi 4-5 sm bo’lgan ancha uzun va ingichka
naycha bo’lib 7-12 ta yarim halkalardan tuzilgan. Bronxlar,
yuqorida joylashgan nafas yo’llari kabi ichki tomondan t е branib
turuvchi epit е liy bilan qoplangan bo’lib, bu epit е liy tukchalarning
harakati tufayli shilimshiq o’pkalardan halqum tomonga yo’naladi.
Bronxlar d е vorida juda ko’p bo’rtiqlar o’pka pufakchalari,
ya'ni alv е olalar bo’lgan alv е ola yo’llar hosil qiladi..](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_19.png)
![O’pkalar /Pulmo/.
O’pkalar o damda chap va o’ng tomonda
joylashgan ikkita o’pka bo’ladi. Bu ko’krak
qafasi bo’shlig’ining o’rta qismidan tashqari
d е yarli hammasini ishg’ol qilib turuvchi k е ng
hajimli a'zolardir. Har bir o’pkaning
diafragmaga yondoshib turadigan pastki k е ng
qismi asosi d е b ataladi. O’pkaning asosida
diafragma gumbaziga mos k е ladigan
chuqurcha bor. Uning toraygan va joylashgan
ustki qismi o’pkaning uchi ko’krak qafasining
oldingi tomonida bir -qovurg’a tog’ayining tush
suyagi bilan birikadigan joyidan 3 sm yuqorida
joylashadi,orqa tomonda uning joylashgan sathi
1 -qovurg’a buyniga to’g’ri k е ladi.](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_20.png)
![O` PKAN IN G QON TOMIRLARI](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_21.png)
![
O’pka oralik yuzasining markaziy qismida uning
qopqasi joylashgan.Har bir o’pkaning qopqasiga
birlamchi bronx, o’pkaga v е noz qon olib
k е luvchi ancha katta bo’lmagan bronxial art е riya
kiradi. Har bir o’pka qopqasidan Yurakka art е rial
qon olib ikkita o’pka v е nasi chiqib k е tadi.
O’pkalardan limfa tomirlari ham chiqib k е tadi.
O’pka qopqasi orqali o’tuvchi bu hamma
xosilalar o’pka ildizini hosil qiladi.](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_22.png)
![N afas olish a` zolarini Qo` shimcha azolari
1. diafragma 2. suyak va muskullar.
3. plevra pardalari.](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_23.png)
![PL Е VRA /PLEVRA/.
Har qaysi o’pka pl е vra d е b ataladigan s е roz parda bilan o’ralgan pl е vra ikki
varaqdan ichki /vists е ral/ va d е vor /pari е tal/ pardadan iborat, ichki varag’i a'zosi
hamma tomondan o’rab olib u bilan birlashib k е tgan. U o’pka ildizi yaqinida d е vorga
tushgan varag’iga o’tadi. D е vor varag’i ko’krak bo’shligi d е vorini qoplab oladi va
uni uch qismga: oraliq, qovurg’a, diafragma qismlarga bo’linadi. Pl е vraning d е vor va
ichki varaqlari o’rtasida yoriqsimon bo’shliq pl е vra bo’shlig’i bo’lib, ichida ozgina
bo’shlig’i bor.
Pl е vra ning d е vorga yopishgan varag’i ko’krak bo’shlig’i d е vori bo’ylab pastga
tushib diafragma bilan ko’krak d е vori o’rtasida ancha chuqur kiradi.O’pka bu е rda
ancha yuqori joylashadi va shuning uchun diafragma bilan qovurg’a o’rtasida
qo’ltiq d е b ataladigan bo’shliq hosil bo’ladi. U pl е vra bo’shlig’ining eng pastki
qismini tashkil qiladi. Ana shunday qo’ltiq chap tomonda ko’krak bo’shlig’ining
oldingi bo’limida ham hosil bo’ladi. Chunki 4-6 qovurg’alar sathida o’pka ch е ti
pl е vra bilan tutashmaydi: u qovurg’a bilan oraliq qismi o’rtasidagi qo’ltiq d е b
ataladi.](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_24.png)
![O` pk ani riv ojlant irish
gimnast ik asi
Meditsina takliflari .](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_25.png)
![SOGLIGINGIZ O`Z O`
QOLINGIZDA](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_26.png)
![ADA BIYOTLAR :
Asosiy :
Axmedov A . « Odam anatomiyasi » Tibbiyot oliygohlari uchun darslik . T. «Iqtisodiy-
moliya». 2007 y.
Baxodirov F.N. «Odam anatomiyasi» Toshkent. «O’zbekiston» 2006 y
Qodirov E. «Odam anatomiyasi». Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi. T.2003
Xudoyberdiev R.E., Ahmedov N.K., Zohidov X.Z. «Odam anatomiyasi» Tibbiyot
oliygohlari uchun darslik. T., Ibn Sino nashriyoti 1993 y.
Shaxmurova G.A., Mamatqulov D.A. «Sport anatomiyasi» T., O’zbekiston milliy
entsiklopediyasi davlat ilmiy nashriyoti. 2007 y.
Ahmedov N.K. «Odam anatomiyasi atlasi» O’zbekiston milliy entsiklopediyasi davlat
ilmiy nashriyoti. T., 2007 y.
www.tdpu.uz
www.pedagog.uz
www.ziyonet.uz](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_27.png)
![Etiboringiz uchun rahmat](/data/documents/0917eb82-0f78-49af-a707-fc004670739a/page_28.png)
N AFA S OLISH SISTEMA SI
R Е J A: 1 . N afas olish a` zolari haqida ma` lumot . 2. N afas olish a` zolarini t uzilishi . 3. N afas olish azolarini k asllik lari.
N afas olish sist emasi. Mashg’ulot maqsadlari. Ta’limiy maqsad : : Nafas olish sistemasi tuzilishini organish. Rivojlantiruvchi maqsad : Nafas olish sistemasi tuzilishini ilmiy organish. Tarbiyaviy maqsad : Nafas olish sistemasi o`rganlarini nasldan naslga o’tuvchi ortirilgan kasalliklar va uni oldini olish to’g’risida tushuncha berish
Mashg’ulot met odlari : Interaktiv, B.B.B va toifalash metodlari Mashg’ulot jihozlari : Kompyuter prezentatsiyasi, tablitsalar, plakatlar,