logo

O‘RTA OSIYONING HAYVONOT DUNYOSI

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

18805.479492188 KB
O‘RTA OSIYONING 
HAYVONOT DUNYOSI         
             1. Siz yashayotgan joyda qanday yovvoyi 
                 hayvonlar bor? 
             2. Sudralib yuruvchilarga qaysi hayvonlar 
                kiradi?
    3. Qanday qushlar O‘rta Osiyoga yozda uchib kelib,   
   
        qishda janubga uchib ketadi? Qishda qanday 
        qushlar uchib keladi? O‘rta Osiyoning tabiiy sharoiti xilma-xil bo‘lganligi 
tufayli uning hayvonot dunyosi ham o‘ziga xos va rang-
barangdir.  O‘rta Osiyo hayvonlari chalacho‘llarda, cho‘llarda, 
tog‘oldi  va tog‘lar oralig‘idagi tekisliklarda, tog‘larda 
hamda suv havzalarida  yashaydi.  Chalacho‘llarning hayvonot dunyosi mavsumlar 
bo‘yicha o‘zgarib turadi.  Yozda janubdan issiqsevar hayvonlar, ya’ni 
kaltakesaklar va ayrim qushlar ( to‘rg‘ay, loyxo‘rak ) 
kirib kelib, chalacho‘llarning ichkari qismlariga yetib 
boradi.
kaltakesak
loyxo‘rakto‘rg‘ay  Kaltakesaklar bu yerlarga moslashib, rangini 
o‘zgartiradi. Qish juda sovuq bo‘lganligi tufayli yozda 
kelgan hayvonlar janubga yana qaytib ketadi,  ko‘p hayvonlar ( qo‘shoyoq  va boshqalar)  uyquga 
ketadi, qishga oziq-ovqat yig‘uvchi turli xil sichqonlar 
va kalamushlar inlariga kirib ketadi.
qo‘shoyoq
kalamush
sichqon Shimoldan qishda  punochka, oq kaklik, qutb boyqushi 
uchib keladi.
punochka
oq kaklik
qutb boyqushi Bulardan tashqari, qishda bu yerlarda chopqir 
hayvonlardan  oqquyruq  ham yashaydi. Bu yerda eng 
ko‘p tarqalgan hayvon turi  yumronqoziq lardir.  Yumronqoziq bilan birga, chalacho‘llarda  qo‘shoyoqlar, 
cho‘l olasichqoni, dala sichqoni, qum sichqoni, 
kalamush  va  ko‘rsichqon  ham tarqalgan.
dala sichqoni
qo‘shoyoq cho‘l olasichqoni
kalamushqum sichqoni ko‘rsichqon Chalacho‘llarning o‘zlashtirilmagan joylarida, 
Betpaqdala, Orolbo‘yi, Shimoliy Ustyurt, To‘rg‘ay 
o‘lkasi, Balxashbo‘yida tuyoqli hayvonlar:
54
3 2
1Chalacho‘l      Oqquyruq (sayg‘oq), jayron, yovvoyi qo‘y, morxo‘r, 
qulon  va boshqalar yashaydi (21- rasm).
Oqquyruq jayron
qulon yovvoyi qo‘y
morxo‘r Hasharotlardan  chayon,  qoraqurt  va boshqa 
o‘rgimchaksimonlar ko‘p.
chayon qoraqurt
falanga tarantul (biy) С halacho‘llardagi hayvonot olami issiqqa va 
suvsizlikka turlicha moslashgan. Ba’zilari, umuman, 
suv ichmaydi, ba’zilari kechasi hayot kechiradi, 
ba’zilari salqin joylarda yashaydi, ba’zilari ildizlarni 
yeb, undagi suv bilan qanoatlanadi. Sudralib yuruvchilardan  toshbaqa  va  kaltakesak  niho-
yatda  ko‘p. Kaltakesaklardan  dumaloqbosh kaltakesak, 
qum kaltakesagi,  echkemar, agama kaltakesagi yashaydi.
toshbaqa dumaloqbosh kaltakesak
echkemar agama kaltakesagi Ilonlardan  bo‘g‘ma ilon, o‘qilon, zaharli charxilon va 
ko‘lvorilon, ko‘zoynakli ilonlar  ko‘p.
bo‘g‘ma ilon o‘qilon charxilon
ko‘lvorilon ko‘zoynakli ilon Yirtqich hayvonlardan  tulki, chiyabo‘ri, qum mushugi 
va boshqalar yashaydi. Qizilqumdagi saksovulzorlarda 
Buxoro kiyigi —  xongul  bor.
tulki chiyabo‘ri
xongulqum mushugi Qushlardan  saksovul to‘rg‘ayi, cho‘l moyquti, cho‘l 
qarg‘asi, cho‘l qarqunog‘i, saksovul chumchug‘i  va 
boshqalar uchraydi.
to‘rg‘ay
cho‘l moyquti cho‘l qarg‘asi
cho‘l qarqunog‘i saksovul chumchug‘i  Т og‘ hayvonlari balandlik mintaqalariga bog‘liq holda 
tarqalgan. Chalacho‘l balandlik mintaqasining hayvonot 
dunyosi chalacho‘l hayvonot dunyosi bilan bir xil 
(kemiruvchilar, yirtqichlar). Т og‘ quruq cho‘llarida  tulki, bo‘ri, jayron, sirtlon
yashaydi, 
bo‘ritulki
jayron sirtlon ammo bu mintaqada cho‘lga xos bo‘lgan hayvonlar 
(qo‘shoyoq, qum sichqoni, ingichka barmoqli 
yumronqoziq) uchramaydi. Keng bargli o‘rmonlarda  jayron, ayiq, to‘ng‘iz, bo‘rsiq 
uchraydi.  Т o‘ng‘iz, asosan, daryo bo‘ylarida ko‘proq 
tarqalgan. 
jayron
to‘g‘iz ayiq
bo‘rsiq Bu mintaqada qushlardan  jannat hasharotxo‘ri, kabutar, 
mayqut, oq  boshli sa’va, bulbul  va boshqalar bor.
jannat hasharotxo‘ri kabutar
moyqut sa’va bubul Ignabargli o‘rmonlarda  elik  (kiyik), Jung‘oriya Olatovi-
da  maral  (bug‘u), yirtqich hayvonlardan  silovsi n, O‘rta 
Osiyo  latchasi, ayiq, manul  (Yettisuvda) uchraydi. 
elik  (kiyik)
O‘rta Osiyo  latchasi manul
ayiqmaral  (bug‘u) silovsin Archazorlarda  o‘rmon sichqonlari, tog‘ sichqonlari , 
qushlardan  boltatumshuq, tog‘ sariq chumchug‘i, 
chittak  va  tog‘ kakligi  mavjud.
o‘rmon sichqoni tog‘ sichqoni boltatumshuq
tog‘ sariq chumchug‘i chittak tog‘ kakligi  Baland tog‘ yaylovlarida (subalp va alp mintaqasi)  tog‘
takasi, tog‘ kiyigi, tog‘ qo‘yi (arxar), 
tog‘ takasi
tog‘ qo‘yi (arxar)marxur
kiyik qor qoploni , kemiruvchilardan  sug‘ur  tarqalgan.  Qushlardan Himolay  qorakurkasi, tog‘ zog‘chasi, tog‘ 
to‘rg‘ayi, alp chumchuqsimon qushi  va  boltayutar
tarqalgan.
Himolay  qorakurkasi tog‘ zog‘chasi
alp chumchuqsimon qushi  tog‘ to‘rg‘ayi
boltayutar Т o‘qay hayvonlari Sirdaryo, Amudaryo, Ili, Chu va 
boshqa daryolar qayirlaridagi to‘qaylarda va 
daraxtzorlarda yashaydi. 
4 3
1
2     Asosiy hayvonlari  to‘ng‘iz, bug‘u, to‘qay mushugi, 
quyon, 
to‘ng‘iz bug‘u
to‘qay mushugi quyon o‘rdak, g‘oz, qirg‘ovul, loyxo‘rak, qoravoy (baklan), 
birqozon, saqoqush, flamingo  va boshqalardir (21, 22, 
23- rasmlar).
o‘rdak
qirg‘ovul g‘oz
loyxo‘rak qoravoy (baklan), birqozon, saqoqush, flamingo  va 
boshqalardir (21, 22, 23- rasmlar).
qoravoy (baklan)
birqozon
flamingo O‘rta Osiyoda chalacho‘l va cho‘llarning o‘zlashtirili-
shi, tog‘  va tog‘oldi mintaqalarida tog‘-kon sanoatining 
rivojlanishi,  buning oqibatida ekologik sharoitning 
o‘zgarishi hamda ovchilik xo‘jaligi ishlarida qat’iy 
tartibning bo‘lmaganligi natijasida hayvonot olamiga 
zarar yetdi.  Ko‘p hayvonlar kamayib qoldi. Bu ahvol tabiatni, shu 
jumladan, hayvonot olamini muhofaza qilishni qat’iy 
talab qiladi.   ©  Foydalanilgan adabiyotlar:
•
P.Baratov, M. Mamatqulov –Geografiya (O‘rta Osiyo 
tabiiy geografiyasi. O‘zbekiston tabiiy geografiyasi) 
– umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7- sinfi uchun 
darslik — Toshkent; „O‘qituvchi“ NMIU, 2017 / 
www.eduportal.uz
•
Atlas (O‘rta Osiyo va O‘zbekiston tabiiy 
geografiyasi), 7-sinf, O‘zbekiston Yer resurslari, 
geodeziya, kartografiya va davlat kadastri qo‘mitasi, 
Toshkent 2017

O‘RTA OSIYONING HAYVONOT DUNYOSI

1. Siz yashayotgan joyda qanday yovvoyi hayvonlar bor? 2. Sudralib yuruvchilarga qaysi hayvonlar kiradi? 3. Qanday qushlar O‘rta Osiyoga yozda uchib kelib, qishda janubga uchib ketadi? Qishda qanday qushlar uchib keladi?

O‘rta Osiyoning tabiiy sharoiti xilma-xil bo‘lganligi tufayli uning hayvonot dunyosi ham o‘ziga xos va rang- barangdir.

O‘rta Osiyo hayvonlari chalacho‘llarda, cho‘llarda, tog‘oldi va tog‘lar oralig‘idagi tekisliklarda, tog‘larda hamda suv havzalarida yashaydi.

Chalacho‘llarning hayvonot dunyosi mavsumlar bo‘yicha o‘zgarib turadi.