logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Ot so‘z turkumining pragmatik xususiyati

Ot so‘z turkumining pragmatik xususiyati

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1747.8896484375 KB
Ko'chirib olish
Mavzu: Ot so‘z turkumining pragmatik xususiyati  Atoqli otlar ichi bo‘sh so‘zlar sifatida.  Atoqli otlarga xos nazariy qarashlar.  Birlamchi nomlar va ularning xususiyatlari.  Ikkilamchi nomlar va ularning xususiyati. Reja: Foydalanilgan adabiyotlar:  M.Hakimov, ,,O‘zbek pragmalingvistikasi asoslari‘‘. T-2013  Wikipediya.uz axborot sayti.  Sh.Safarov, G.Toirova, ,,Nutqning etnosotsioprogmatik tahlili asoslari‘‘. S- 2007 Ichi bo‘sh so‘zlar – ma’no qobig‘i bo‘sh so‘zlarga olmoshlar va atoqli otlar kiritiladi. Otlar pragmatik funksiyaga ega bo‘lib, matn ichida ma’lum nutq vaziyati bilan aloqador ma’no ottenkalari bilan to‘ldiriladi. Aynan nutq vaziyati bilan bog‘liq ma’no ottenkalari matnda pragmatik funksiya bajarish uchun xizmat qiladi. Tabiiy ravishda savol tug‘iladi. Birinchidan, nima uchun olmosh va atoqli otlar ,,ichi bo‘sh‘‘ so’zlar deb qaraladi? Ikkinchidan, pragmatikaning muammosi sifatida ularning qanday belgilari yoki xususiyatlari asos qilib olinadi? Bu savollarga javob topish uchun olmosh va atoqli otlarga xos mavjud nazariy qarashlarni yodga olishimiz tabiiydir. Faqat shundagina ularni pragmatik tahlil qilish mumkin. So‘zlarni turkumlarga ajratishning til sistemasi bilan bog ‘liq yangicha talqini faqat kontekst, nutq vaziyati ta’sirida ma’nosi oydinlashuvi so‘zlarning pragmatik xususiyatlari to‘g‘risida fikr yuritish imkonini beradi. Nutq vaziyati va kontakst bilan bog‘liq so‘zlarning yangicha talqin va tasnifida ,,Narsa va hodisalarni nomlash nuqtai nazaridan ismlar ikki darajaga bo‘linadi. • Narsa otlari • Belgi otlari • Miqdor otlariBirlamc hi nomlar • Antroponim • Toponim • Gidronim Ikkilam chi nomlar B i r l a m c h i n o m l a rNarsa otlari Belgi otlari Miqdor otlari Bu ikki turkum borliqdagi narsa va hodisalarni bevosita nomlamaydi. Oldin nomlangan narsalarni bir-biridan ajratadi yoki ularga ishora qiladi. Bu jihatdan atoqli otlar va olmoshlar atash ma’nosiga ega bo‘lmagan ,,ichi bo‘sh‘‘ so‘zlar sifatida o‘zaro umumiylikni hosil qiladi. Lekin atoqli otlar faqat narsa otlarini bir- biridan ajratish uchun qo‘llanilsa, olmoshlar barcha so‘z shakllari o‘rnida almashinib kelib, ularga ishora qilish hamda og‘zaki va yozma matn tarkibidagi matn qismlarini bajaradi. Atoqli otlar ham o‘zida leksik ma’no ifodalash va ishora qilish funksiyasini bajarish nuqtai nazaridan olmoshlardek nominativ qimmatga ega. ,,…Atoqli otlar logik jihatdan bu, shu, u, o‘sha kabi ko‘rsatish olmoshlariga juda yaqin turadi. Chunki atoqli otlar ham, ko‘rsatish olmoshlari ham semantik jihatdan, ,,to‘q‘‘ emas, ya’ni ularning har ikkalasi ham muayyan obyektni bevosita emas balki ayni obyektlarga ishora qiladi‘‘. Atoqli otlar obyektiv olamdagi narsa va hodisalarni bevosita nomlamaydi. Jumladan, har qanday atoqli otlar birini ikkinchisidan farqlash ma’nosida ikkilamchi nomlanish hisoblanadi. Obyektiv nuqtai nazardan qaraladigan bo‘lsa, odam, kishi, inson kabi nomlar jonli zot uchun umumiy birlamchi nomlanish hisoblanadi. ,,Ikkilamchi nomlarga atoqli otlar kiradi… Bu jihatdan atoqli otlar atash ma’nosiga ega bo‘lmagan ,,ichi bo‘sh‘‘ so‘zlar sifatida o‘zaro umumiylikni hosil qiladi, atoqli otlar faqat narsa otlarini bir-biridan ajratish uchun qo‘llaniladi‘‘. Ikkilamch i nomlar Antroponi m Toponim Girdonim Ilyos, Qodir, Jasur, Shahlo Samarqand, Toshkent, Jizzax Darg‘om kanali Amudaryo Zarafshon daryosi Antroponim Jasur Toponim Samarqand Gidronim Amudaryo Atoqli otlarning konkret ma’nosi ham kontekstda namoyon bo‘ladi. Jumladan, ma’lum matn tarkibidagi axborotning to‘g‘ri bo‘lishi va to‘g‘ri anglanishi uchun atoqli ot hisoblangan nom – odam haqidagi real ma’lumot so‘zlovchiga ham, tinglovchiga ham ma’lum bo‘lishi lozim. Masalan, Safar ismli shaxs haqidagi barcha ma’lumot nutq ishtirokchilariga nutq momentiga qadar ma’lum bo‘lishi shart. … Jilovxonaga to‘rtinchi kishi kirib keldi. Bunisi jikkak, qirq bilan elliyning orasi, yelkasi turtib chiqqan Safar bo‘zchi ismlik edi. Imomga salom berib, so‘fining yoniga o‘ltirdi va so‘zg‘a bir og‘iz quloq solg‘och tushunar-tushunmas bahsga aralashib qoldi. (A.Qodiriy) Xullas, olmosh va atoqli otlar narsa va hodisalarni bevosita nomlamaydi, ularga ishora qiladi. Ularning ma’nosi, birinchidan, nutq vaziyati bilan bog‘liq ravishda konkretlashadi. Ikkinchidan, ma’noning konkret ifodalanishi uchun so‘zlovchi va nutq ishtirokchilari aniq pragmatik bilimlarga ega bo‘lishi shart.

Mavzu: Ot so‘z turkumining pragmatik xususiyati

 Atoqli otlar ichi bo‘sh so‘zlar sifatida.  Atoqli otlarga xos nazariy qarashlar.  Birlamchi nomlar va ularning xususiyatlari.  Ikkilamchi nomlar va ularning xususiyati. Reja:

Foydalanilgan adabiyotlar:  M.Hakimov, ,,O‘zbek pragmalingvistikasi asoslari‘‘. T-2013  Wikipediya.uz axborot sayti.  Sh.Safarov, G.Toirova, ,,Nutqning etnosotsioprogmatik tahlili asoslari‘‘. S- 2007

Ichi bo‘sh so‘zlar – ma’no qobig‘i bo‘sh so‘zlarga olmoshlar va atoqli otlar kiritiladi. Otlar pragmatik funksiyaga ega bo‘lib, matn ichida ma’lum nutq vaziyati bilan aloqador ma’no ottenkalari bilan to‘ldiriladi. Aynan nutq vaziyati bilan bog‘liq ma’no ottenkalari matnda pragmatik funksiya bajarish uchun xizmat qiladi.

Tabiiy ravishda savol tug‘iladi. Birinchidan, nima uchun olmosh va atoqli otlar ,,ichi bo‘sh‘‘ so’zlar deb qaraladi? Ikkinchidan, pragmatikaning muammosi sifatida ularning qanday belgilari yoki xususiyatlari asos qilib olinadi?

O'xshashlar

Olmosh so‘z turkumining pragmatik xususiyatlari
Ot so‘z turkumi
OT STILISTIKASI
Taqlid soʻzlarning pragmatik xususiyatlari
Ot so'z turkumi