logo

PELLAPONNES URUSHLARI

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

455.484375 KB
             MAVZU:

PELLAPON N ES 
URUSHLARI 
Y unonist on shahar -davlat lar i o` r t asida miloddan 
avvalgi 431-404 yillar da bo` lib, o` t gan ur ushlar ni 
Peloponnes ur ushlar i deyilib, uni Fukidid 
" Tar ix " idan, Ksenofont ning " G r esiya t ar ix i" , 
Diodor ning " Tar ix iy kut ubx ona asar lar i" , Plut ar x  
va Ar ist ofan ma` lumot lar i or qali bilib olamiz. 

Ur ushlar  qadimgi Y unonist on quldor lik jamiyat ida 
ichki ziddiyat lar ning jamlanishi va keskinlanishi 
nat ijasida kelib chiqqan ediki, biz ziddiyat lar ga 
viloyat lar ning not ekis r ivojlanishi asos bo` lgan. 

Y unonist onda 1-Afi na dengiz it t ifoqi bilan bir  
qat or da Peloponnes it t ifoqi bilan bir  qat or da ham 
bor  edi. U miloddan avvalgi VI asr ning ikkinchi 
yar mida t uzilgan bo` lib, unga Megara, Kor inf, Agr os, 
Tir inf kabi shahar -davlat lar  a` zo edilar. Bu it t ifoqqa 
Spar t a boshchilik qilgan. O` t mishda 1-Afi na it t ifoqi 
bilan Peloponnes it t ifoqi o` r t asida sulh shar t nomasi 
ham t uzilgan edi   .  Sulh shartnomalarida ittifoqchilarning bir-birlariga 
qo`shin tortmasliklari, tinch-totuv yashashliklari 
ta`kidlangan. 
Ammo keyingi voqealar 1-Afina ittifoqi bilan 
Peloponnes ittifoqi o`rtasida qator ziddiyatlar va 
kelishmovchiliklarni keltirib chiqaradi. Bu 
ziddiyatlarning tagida u yoki bu ittifoqning butun 
Yunonistonda hukmronlikni qo`lga kiritish masalasi 
yotardi. Bu masala urushni keltirib chiqaradigan 
bosh omil edi. Urushning boshlanishini tezlashtirgan 
birinchi mojaro, bahona qadimgi yunon dunyosining 
g`arbiy chekkasidagi Epidami koloniyasi va Kerkira 
orolida yuz bergan edi. Bu joylar Yunonistondan 
Janubiy Italiya va Sisiliya oroliga boriladigan dengiz 
yo`lidagi ikki muhim bekat edi. Shu ikki joydagi 
mojarolar tufayli Peloponnes ittifoqiga a`zo bo`lgan 
Korinf bilan Afina o`rtasida ham nizo chiqqan  
Urushni t ezlasht irishga sabab bo` lgan 
ikk inchi bahona X alk idik a yarim 
orolidagi Korinf koloniyasi Pot ideyada 
ham yuz bergan. Bu yerda ham 1-Afi na 
it t ifoqi bilan Korinf o` rt asida mojaro 
chiqgan. Megara shahar davlat i Korinf 
t omonini olgan. Megara va Korinf 
Peloponnes it t ifoqining boshlig` i Spart ani 
Afi naga qarshi urushga undagan. 
Shundan keyin uchinchi mojar o ham yuz 
bergan. Afi na x alq yig` ini 1-Afi na it t ifoqi 
a` zolarining Afi naga qarashli barcha 
bux t alarida Megara savdo-sot iq 
kemalar ining t o` x t ashlarini t aqiqlagan  
Miloddan avvalgi 431 yilda Korinf va 
Megaraning t ezlashi bilan Spart a Afi naga 
qarshi urush harakat lar ini boshlab yuborgan. 
Urushga Spar ta podshosi Ar x idam II boshchilik 
qilgan. Shuning uchun bu urush Ar x idam 
urushi ham deyiladi. Bu Peloponnes ur ushining 
bir inchi bosqichi bo` lib, urush miloddan 
avvalgi 431 yildan 421 yilgacha davom et gan. 

431 yilda Spart a qo` shinlar i At t ikaga bostirib 
kirganlar  va dehqon x o` jaliklarini vayron qilib, 
dehqonlarni talaganlar. Natijada ular ning 
o` zlari oziq-ovqat  masalasida og` ir ahvolga 
tushib qolganlar. Afi naliklar ni qat` iy jangga 
tor ta olmagan spar t aliklar Peloponnesga 
qayt ishga majbur  bo` lganlar.   	M	ilo	d	d	a	n	 a	v	v	a	lg	i 4	3	0	 y	ild	a	 s	p	a	r	ta	lik	la	r	 A	ttik	a	g	a	 	
y	a	n	a	 h	u	ju	m	 q	ilg	a	n	la	r. S	h	u	 y	ili A	fi	n	a	d	a	 v	a	b	o	 ta	r	q	a	lib	, 	
k	o	`p	 o	d	a	m	 q	ir	ilib	 k	e	tg	a	n	. U	r	u	s	h	d	a	 h	a	r	 ik	k	i to	m	o	n	 	
h	a	m	 jid	d	iy	 g	`a	la	b	a	g	a	 e	r	is	h	a	 o	lm	a	g	a	n	. X	a	lq	 v	a	 	
a	k	s	a	r	iy	a	t d	e	h	q	o	n	la	r	 A	fi	n	a	 b	o	s	h	ig	a	 tu	s	h	g	a	n	 	
k	u	lfa	tla	r	n	in	g	 a	y	b	d	o	r	i P	e	r	ik	l d	e	b	 h	is	o	b	la	n	g	a	n	. X	a	lq	 	
y	ig	`in	i m	ilo	d	d	a	n	 a	v	v	a	lg	i 4	3	0	 y	ili u	n	i h	o	k	im	iy	a	td	a	n	 	
c	h	e	tla	s	h	tir	g	a	n	. A	m	m	o	 b	ir	 y	ild	a	n	 k	e	y	in	 u	n	i o	q	la	b	, 	
q	a	y	ta	d	a	n	 b	ir	in	c	h	i s	tr	a	te	g	 q	ilib	 s	a	y	la	g	a	n	la	r. Q	a	r	ta	y	ib	 	
q	o	lg	a	n	 P	e	r	ik	l k	o	`p	 o	`tm	a	y	 y	u	q	u	m	li k	a	s	a	llik	d	a	n	 v	a	fo	t 	
e	tg	a	n	. U	n	in	g	 v	a	fo	tid	a	n	 k	e	y	in	 h	o	k	im	iy	a	t te	p	a	s	ig	a	 	
K	le	o	n	 s	a	y	la	n	g	a	n	. S	h	u	 d	a	v	r	d	a	 1	-A	fi	n	a	 ittifo	q	i a	`z	o	la	r	i 	
o	r	a	s	id	a	 A	fi	n	a	g	a	 q	a	r	s	h	i g	u	r	u	h	la	r	n	in	g	 h	a	r	a	k	a	ti 	
k	u	c	h	a	y	g	a	n	. B	u	 g	u	r	u	h	la	r	g	a	 S	p	a	r	ta	 y	o	r	d	a	m	 b	e	r	ib	 	
tu	r	g	a	n	.   
Miloddan avvalgi 430-426 yillar orasida Afina 
Peloponnesning g`arbiy sohillarida g`olibona 
urushlar olib boradi. Afinaliklarning harbiy-dengiz 
kuchlari Kefalleniya va Zakinf orollarini qo`lga 
kiritganlar. Yunonlar Akarnaniyadagi Solliy 
shahrini ham bosib olganlar. Korinfni dengiz 
tomondan himoya qilib turadigan Navpakt 
shahrini ham afinaliklar qo`lga kiritganlar va uni 
mustahkamlaganlar. Afinaliklar Messeniya 
sohillarida ham spartaliklarga qattiq zarba 
berishgan. 

Miloddan avvalgi 424 yili afinaliklar Kifera orolini 
ham bosib olganlar. Shundan keyin Sparta va 
uning ittifoqchilari og`ir ahvolga tushib qoladi. 
Demosfen va Kleon boshchiligidagi Afina floti 
Sfakteriya orolida ham spartaliklarni tor-mor 
qilganlar.  
Afi n a likla r  d en gi z u r u s h id a  q o` l ga  kir itga n  
g` a la b a la r id a n  m a g` r u r la n ib ,  itti f oq ch i la r n in g 
im kon iy a tla r in i to` g` r i b a h ola y  olm a ga n la r.  
Afi n a likla r n i n g m ilod d a n  a vva lgi  425 y il Kor i n f ga  
q a r s h i u y u s h tir ga n  n a vb a td a gi  y u r i sh i  
m u va ff a q iy a ts iz likka  u ch r a ga n .  Bir  y ild a n  key in  
Delin d a  b o` lga n  ja n g h a m  a fi n a likla r n in g b u tu n  
Pelopon n es  u r u s h i d a vr i d a gi en g ka tta  m a g` lu b i y a ti 
ed i.  

Milod d a n  a vva lgi  427-424 y illa r d a  a fi n a li kla r  
Sis ili y a ga  h a m  b ir  n ech a  b or  m u va ff a q iy a tli y u r is h  
q ilga n la r.  Am m o s isil iy a likla r  a fi n a likla r ga  b u  y er d a n  
ketish n i ta kli f  q i lga n la r.  A fi n a  q o` m on d on ligi o` z 
im kon iy a tla r in i h isob ga  oli b ,  Afi n a  q o` s h in la r in i 
Sis ili y a d a n  olib  keti sh ga  m a jb u r  b o` lga n .  

Spa r ta li kla r n in g ta jr i b a li  sa r ka r d a si  Br a si d  
r a h b a r li gid a gi  q o` s h in i Egey  d en gizi n in g sh im ol id a  
joy la s h ga n  X a lkid ika  or olid a gi  b ir  q a n ch a  
sh a h a r la r n i ,  s h u n in gd ek,    
Miloddan avvalgi 421-yilda Afi na bilan Spart a 
o` rt asida 50 yilga mo` ljallangan sulh t uzilgan. 
Bu sulhning t ashabbuskor i Nikiy bo` lganligi 
uchun u Nikiy sulhi nomini olgan. Sulh 
shar t lar iga ko` ra, tomonlarning qo` shinlari 
ishg` ol qilgan yerlar ini bir  vaqt da bo` shat ib 
chiqishlari lozim edi. Agar  Spart alik ilot lar  
qo` zg` olon ko` t ar salar, afi naliklar  
spart aliklarga yordamga bor ishlari kerak edi. 
Ammo sulh shart lar i to` la bajar ilmagan. 
Afi naliklar  Meseniya pilosida, spar t aliklar  esa, 
Frakiyadagi Amfi opolda qolganlar. Spar taning 
it t ifoqchilar i Kor inf, Megara va Fiva Nikiy 
sulhini t an olmagan. Nikiy sulhi bilan 
Peloponnes ur ushining birinchi bosqichi 
t ugagan.   
Miloddan avvalgi 415-404 yillar  Peloponnes 
urushining ikk inchi bosqichi hisoblanadi. 
Ur ushning bu bosqichi afi nalik lar ning Sisiliyada 
muvaff aqiyat  qozonsalar, bu Spart ani 
mag` lubiyat ga olib kelishi va Afi nani ulug`  
Y unonist onning yet akchisi qilib qo` yishi mumkin 
edi. 

Miloddan avvalgi 415 yilda afi nalik lar 260 ga yaqin 
harbiy va yuk kemasini, 32 ming k ishidan iborat  
qo` shinlar ini Sisiliyaga jo` nat ishga t ayyor lab 
qo` yganlar. Afi na fl ot i Alk iviad, Nik iy va Lamax lar  
rahbarligida Sisiliyaga jo` nab ket gan. 

Afi na qo` shinining qo` mondonlaridan bir i 
Alk iviad x oinlik  qilib, spar t alik lar  t omoniga 
qochib o` t gan. U spart alik lar ga afi naliklarning 
bar cha sirlarini ayt ib, At t ik aga munt azam qo` shin 
yuborib, uni vayr on qilish kerak degan t aklif 
kir it gan.   
A fi nalik lar ning Sirak uzani qamal qilishdagi 
harakat lar i muvaff aqiyat siz chiqqan. Miloddan 
avvalgi 413 yili Demosfen boshliq A fi na fl ot i Spar t a va 
uning it t ifoqchilar i t omonidan t or -mor  et ilgan. Nikiy 
va Demosfenlar  qat l et ilgan. Ko` p o` t may Lamax  ham 
halok bo` lgan. A sir  qilib olingan afi naliklar  qul qilib 
sot ilgan. Sisiliyadagi mag` lubiyat  A fi naning obr o` sini 
t ushir ib yubor gan. 

Sisiliya fojeasidan keyin omad Spar t a qo` shinlar i 
A fi nadan 22 km nar ida joylashgan Dekeleya qishlog` ini 
bosib oladi. Ular  shu yer dan t ur ib afi naga x avf solib 
t ur ganlar. Spar t aliklar  A fi na qullar iga mur ojaat  qilib, 
Dekeleyaga qochishga da` vat  et ganlar  va ular ga 
ozodlik  ber ishni va` da qilganlar. Ko` p o` t may 20 
mingdan or t iq qul Dekeleyaga qochib o` t gan. 
A fi naliklar  shahar ni himoya qilish uchun bar cha 
choralar ini ko` r ganlar.  
Miloddan avvalgi 404 yili ochlikdan mador i 
qurigan afi naliklar  spart aliklarga t aslim 
bo` lganlar.  Afi nani Spar ta qo` shinlari 
egallaganlar, uni Pirey bilan bog` lagan devorlar  
qulat ilgan. Afi na arx esi t arqatilgan, u Spart aga 
qaram davlat ga aylantirilgan. Oligar x lar  Kr it iy 
va Feramen boshchiligida o` t t t izlar tiraniyasini 
tuzib, hokimiyat dan o` z qo` llar iga olganlar. 
Kritiy va boshqalar o` zlar iga yoqmagan 
kishilar ni jazolab, quvg` in ost iga olganlar, 
aholini talaganlar. Feramen unga nor ozilik 
bildir ganida uni qat l et ganlar. 

Sobiq demokrat  Frasibul Beot iyaga qochib 
bekingan. U afi nalik qochoqlar dan otr yad t uzib, 
chegaradagi Filani egallagan.  Miloddan avvalgi 403 
yili Afinada 
demokratiya qayta 
tiklangan. Ammo 
Afina Peloponnes 
ittifoqiga a`zo bo`lib 
qolgan. Shunday qilib, 
to`xtab-to`xtab 27 yil 
davom etgan 
Peloponnes urushi 
Spartaning g`alabasi 
bilan tugagan. Bu 
urush butun nomi 
olamiga, xususan 
Afinaning iqtisodiy, 
siyosiy, madaniy 
hayotiga va harbiy 
qudratiga juda katta 
salbiy ta`sir 
ko`rsatgan. Bu hol 
Yunonistonning 
butunlay 
zaiflashishiga olib 
kelgan.   Peloponnes urushi miloddan avvalgi V asrdayoq 
yuzaga kela boshlagan jarayonni tezlashtirib, 
xo`jalik tarmoqlarida ishlatilayotgan qullar sonini 
ko`payishiga olib keldi. Ularning mehnatidan 
foydalanish hunarmandlar, yuk tashuvchilar va 
batraklarning ahvoliga halokatli ta`sir ko`rsatib, 
ularni lyupen-proletariatga aylantirib qo`ydi, 
o`zining doimiy ishidan mahrum qildi. Ishlab 
chiqarish ishiga qullarning ishi deb qarash ana shu 
davrdan keng rasm bo`ldi, buning natijasida esa 
halol mehnat qilib pul topishga bo`lgan rag`bat 
susaydi. 
Ko`p dehqonlar va hunarmandlar urush 
harakatlarida uzoq vaqt ishtirok qilishi oqibatida, 
yer-maydonlar qarovsiz, tashlandiq bo`lib qoldi. 
Buni quldorlar arzon-garovga sotib olganlar. Boy 
quldor-plutokratlar ("o`z boyligi bilan kuchlilar") ayni 
vaqtda ham sudxo`r, ham savdogar, ham yer egasi 
bo`lganlar.   
Miloddan avvalgi IV asrlarda 
polislarda eski xalq lashkari ham o`z 
ahamiyatini yo`qotgan. Buning sababi 
fuqarolar o`rta tabaqasining barham 
topganligida edi. Chunki ular xalq 
lashkarlarini asosini tashkil qilar edi. 
Yollanma askarlar harbiy kuchlarning 
asosiy turi bo`lib qoldi. 

Demak, miloddan avvalgi IV asr 
davomida polislarning ham iqtisodiy, 
ham sosial ham harbiy sohalaridagi 
inqiroz chuqurlashib borgan ekan.            XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

Qadimgi dunyo t ar ix i   
Rajabov

Vikipediya.uz

Z iyonet.uz

MAVZU:  PELLAPON N ES URUSHLARI

 Y unonist on shahar -davlat lar i o` r t asida miloddan avvalgi 431-404 yillar da bo` lib, o` t gan ur ushlar ni Peloponnes ur ushlar i deyilib, uni Fukidid " Tar ix " idan, Ksenofont ning " G r esiya t ar ix i" , Diodor ning " Tar ix iy kut ubx ona asar lar i" , Plut ar x va Ar ist ofan ma` lumot lar i or qali bilib olamiz.  Ur ushlar qadimgi Y unonist on quldor lik jamiyat ida ichki ziddiyat lar ning jamlanishi va keskinlanishi nat ijasida kelib chiqqan ediki, biz ziddiyat lar ga viloyat lar ning not ekis r ivojlanishi asos bo` lgan.  Y unonist onda 1-Afi na dengiz it t ifoqi bilan bir qat or da Peloponnes it t ifoqi bilan bir qat or da ham bor edi. U miloddan avvalgi VI asr ning ikkinchi yar mida t uzilgan bo` lib, unga Megara, Kor inf, Agr os, Tir inf kabi shahar -davlat lar a` zo edilar. Bu it t ifoqqa Spar t a boshchilik qilgan. O` t mishda 1-Afi na it t ifoqi bilan Peloponnes it t ifoqi o` r t asida sulh shar t nomasi ham t uzilgan edi

. Sulh shartnomalarida ittifoqchilarning bir-birlariga qo`shin tortmasliklari, tinch-totuv yashashliklari ta`kidlangan. Ammo keyingi voqealar 1-Afina ittifoqi bilan Peloponnes ittifoqi o`rtasida qator ziddiyatlar va kelishmovchiliklarni keltirib chiqaradi. Bu ziddiyatlarning tagida u yoki bu ittifoqning butun Yunonistonda hukmronlikni qo`lga kiritish masalasi yotardi. Bu masala urushni keltirib chiqaradigan bosh omil edi. Urushning boshlanishini tezlashtirgan birinchi mojaro, bahona qadimgi yunon dunyosining g`arbiy chekkasidagi Epidami koloniyasi va Kerkira orolida yuz bergan edi. Bu joylar Yunonistondan Janubiy Italiya va Sisiliya oroliga boriladigan dengiz yo`lidagi ikki muhim bekat edi. Shu ikki joydagi mojarolar tufayli Peloponnes ittifoqiga a`zo bo`lgan Korinf bilan Afina o`rtasida ham nizo chiqqan