logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Rahmat Fayziy. “Hazrati inson”

Rahmat Fayziy. “Hazrati inson”

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

8629.7138671875 KB
Ko'chirib olish
Rahmat Fay ziy. “ Hazrat i inson” Bu mav zuda biz: – asar sarlavhasi va mazmuni o‘rtasidagi bog‘liqlikni tahlil qilamiz; – qahramonlar nutqi va xatti-harakatlari orqali ularga ta’rif berishni o‘rganamiz; – nasriy va she’riy asarlarni qiyoslaymiz. MUALLIF BILAN TANISHAMIZ Rahmat Fayziy (1918–1988) – o‘zbek yozuvchisi, xalqimiz orasida mashhur badiiy filmlar muallifi. U Toshkentda kosib oilasida tug‘ilgan. O‘rta maktabni tamomlab, Toshkent temir yo‘llari qoshidagi Fabrika-zavod o‘quvchilik maktabida, so‘ng elektromexanika texnikumida tahsil olgan. Hikoya va qissalari, romanlari bilan o‘zbek adabiyoti tarixida o‘chmas iz qoldirgan.Rahmat Fayziy ijodiy faoliyati davomida qator gazeta va jurnallarda, obro‘li tashkilotlarda ishlagan, davlat mukofotlari bilan taqdirlangan.Yozuvchi 1988-yili vafot etgan. Hozirda Toshkent shahridagi ko‘chalardan biri Rahmat Fayziy nomi bilan ataladi. ASA RN I O‘QI SHGA TAY YORLAN AMIZ Ikkinchi jahon urushi davrida uyidan, ota-onasidan ayrilgan ko‘pnbolalar urush bo‘layotgan joylardan O‘zbekistonga olib kelingan.Ko‘pchilik yurtdoshlarimiz qatori toshkentlik temirchi Shoahmad Shomahmudov va uning turmush o‘rtog‘i Bahri Akramova turli millat bolalarini o‘z tarbiyalariga olishgan. Rahmat Fayziyning “Hazrati inson” romani Shoahmad ota va Bahri aya singari kishilar haqida hikoya qiladi. DIQQAT! SAVOL 1.Rasmdagi haykalni ko‘rganmisiz? Unda kimlar tasvirlanganini bilasizmi? 2. O‘ylab ko‘ring-chi, “inson”, “insoniylik”, “insonparvarlik” so‘zlari qanday ma’no anglatadi? Asar nima uchun “Hazrati inson” deb atalganbo‘lishi mumkin? Bilasizmi? Ba’zan badiiy asar qahramonlari uchun real, haqiqatda yashab o‘tgan shaxslar asos bo‘lib xizmat qiladi.Bunday shaxslar prototip deyiladi. “Hazrati inson”asaridagi Mahkam aka obrazi uchun Shoahmad Shomahmudov prototip qilib olingan. Bolalar uyi Ular bolalar uyiga yaqinlashib qolishganda dadasining qo‘lidan ushlab borayotgan Vitya taqqa to‘xtadi. Qo‘lini tortib oldi. Mahkam aka hayron bo‘lib unga qaradi. Qovoqlari osilgan, to‘rsayib turardi.Hozirgina javrab kelayotgan bolaga o‘xshamasdi avzoyi. – Ha, nega to‘xtading? – O‘zingiz... – dedi-yu yig‘lab yubordi. – Gapir. Et-beting og‘rivottimi? – O‘zingiz haydamayman demabmidingiz? – Kim seni haydadi? – Nega bu yerga olib kelasiz bo‘lmasa? – dedi Vitya bolalar uyining darvozasini ko‘rsatib. Mahkam aka gapning tagiga endi yetdi. Kulib yuborishiga sal qoldi.Vityaning yuzidan uydan umidini uzgan, ko‘chada qolib, nima qilarini bilmay shalpayib tushgani shundoqqina sezilib turardi. Mahkam akaning rahmi keldi. – Manga qara, o‘g‘lim, – tiz cho‘kib Vityaning ko‘z yoshlarini arta boshladi, – o‘zing shu yerga kelgan kuning esingdami? – Vitya bosh irg‘ab javob berdi. – Ha, omon bo‘l. Bugun ham sanga o‘xshagan bolalar kelibdi, shular orasida o‘rtoqlaring ham bo‘lsa, nima deysan? Savol Mahkam aka bolalar uyiga nima maqsadda keldi? Nima uchun bu joyga kelganda Vityaning kayfiyati o‘zgardi? Urush dav ri bolalari Havo ochiq. Quyoshning iliq taftidan, tungi yomg‘irdan so‘ng hovli yuzi selgib, yengil hovur ko‘tarilib turardi. Yaqindagina keltirilgan bolalar hali xonalarga joylashmagan. Katta oshxona binosi yonida to‘da-to‘da bo‘lib turishardi. Aftidan, har bir bola o‘z vagonidagilar to‘dasida edi. Ularning shovqin-suroni, bir-birini yig‘latgan, qichqirib chaqirishgan ovozlari hovlini boshiga ko‘tarib,quloqni qomatga keltirardi. Usti qalinroq bolalar issiqdan burqsib,kiyimlarini yechib yerga tashlagan, esliklari qo‘llarida ushlabturardi. Yoqasi qolsa ham beqasam, deyilganidek, duch kelgan narsani ilib olishgan, birontasining egnidagini kiyim qatoriga qo‘shib bo‘lmasdi. Bir to‘da bo‘yi tikroq bolalar hovlining chap tomonidagi aravalardan tushirilayotgan yuk atrofida o‘ralashib turishardi.Har xil eski kiyimlar, adyol, yostiqlar uyumi tom baravar bo‘lib ketgandi. Hamma millat bolasi bir! – Assalomu alaykum, – dedi yoshgina, xushbichim kiyingan juvonMahkam akaning yoniga kelib, – keling, amaki, xizmat. – Bizam birontasini bag‘rimizga olsakmikin, deb keluvdik, – dedi Mahkam aka.– Juda yaxshi o‘ylabsiz, ota. Kennoyimlar ham shu yerdamilar? – Ishi chiqib qoldi. O‘zim kelaverdim. – O‘g‘il bolami yo qizcha olmoqchimisiz? – Baribir. – Yoshroq bo‘lsinmi yo eslikrog‘imi? – Baribir, qizim. – Qaysi millat bolasi bo‘lgani ma’qul? Mahkam akaning a’zoyi badani titrab ketdi. Rangi oqardi. Juvon buni payqadimi, yo‘qmi, qo‘lidagi daftarga allanimalarni yozishdan to‘xtamadi.– Qizim, – dedi zo‘rg‘a o‘zini bosib Mahkam aka, – men mol bozoriga kelganim yo‘q. Tushundingizmi? – Axir, otaxon... – Axir-paxiri yo‘q! Indamasam, oriqmi-semizmi, kemshikmi- puchuqmi, qorami-sariqmi, deb so‘raydiganga o‘xshaysiz? – Voy, otaxon, millatini so‘rasam siz... – Hamma millat bolasi bir! Hammasini Xudo yaratgan! Hammasi odam bolasi! Tushundingizmi? – Kechirasiz, – juvon Mahkam akaning vajohatidan qo‘rqib ketganidan qo‘lidagi daftar qaltirardi. Sav ol Ayol va Mahkam aka suhbatidan nimalarni uqdingiz? Nima uchun Mahkam akaning a’zoyi badani titrab ketdi? Ayol sizda qanday taassurot qoldirdi? Vit y aning maqt anishi Mahkam aka bolalar to‘dasida turgan o‘g‘liga ko‘zi tushdi, juvonga ham qaramay o‘sha tomonga ketdi. Juvon ag‘rayganicha qarab qoldi. Mahkam aka to‘daga yaqinlashgan ham ediki, birdan bolalar Vityani o‘rab, do‘pposlay ketdi. Vityaning ovozi chiqmasdi. Mahkam aka burgutday o‘zini to‘daga urdi. Vityani azot ko‘tarib oldi. G‘uj bo‘lib turgan to‘da yoyildi. Bir qiz yerda tuproqqa qorilib, bosilib yotgan do‘ppini olib, Mahkam akaga uzatdi. Vitya yuzlarini bekitib, hansirab, liqillab yig‘lardi, chopib kelgan tarbiyachilar nima bo‘lganini surishtira boshlashdi. Bolalar chekka-chekkadan chug‘urlashib ketishdi:– O‘zi nega dadam bor, deb maqtanadi? – dedi nariroqda turgan bo‘ydor bola. – Dadasi bo‘lganidan keyin maqtanadi-da, – dedi to‘rt yoshlar chamasidagi sap-sariq sochlari to‘zg‘igan qizcha, – dadam bo‘lsa, meniyam... – gapirolmay yig‘lab yubordi u. Mahkam aka yalt etib qizga qaradi. – Do‘pping chiroyli ekan desam, tegma, harom qilasan, deydi, –qalpog‘ini g‘ijimlab turgan to‘ladan kelgan bola xo‘mrayib gapirdi. – Axir, shunga urish kerakmidi? – dedi yotig‘i bilan tarbiyachilardan biri. – Nega fashist deydi? – Nuqul kiyimlari ko‘pligini maqtaydi. Kim fashist? Galy a U boyatdan beri o‘ziga tikilib turgan boyagi sariq sochli qizcha yoniga bordi. Tiz cho‘kib, to‘zg‘igan sochlarini siladi. – Oting nima, qizim? – Galya, – dedi kulib. – Manga qiz bo‘lasanmi? Galya Mahkam akaning orqasida qovog‘ini solib turgan Vityagacho‘chibroq qarab oldi. – O‘g‘lingiz... – dedi-yu, gapirolmay qoldi. – Bu o‘g‘lim, san qizim bo‘lasan-da, xo‘pmi? – Mayli, – dedi boshini egib Galya. – Juda yaxshi, oppoq qiz, shirin qiz, – deya bag‘riga olib erkaladi Mahkam aka, – qani, akang bilan tanishinglar-chi. Galya kattalardek Vityaga otini takrorlab, qo‘lini uzatuvdi, Vitya yoqinqiramay ko‘rishdi. Abram v a Galy a – A mak i, – de di shirinlik so‘rab e rk alik qilganday boshini e gib,–A bramni ham olib ke t a qolaylik , o‘zi judayam y axshi bola. – May li, – de di Mahk am ak a o‘ylab t urmay, – be ri ke l, A bram. A bram o‘qday ot ilib k e ldi. Ke la solib, Galyani quchoqlab oldi. – Salom qani? – de di k ulib t urib A bramga Mahk am ak a. – Zdravst vuy t e . – Barak alla. – A mak i, – k iy imining baridan ushlab e rk alandi Galy a, – dada de sam maylimi? – May li, qizim, may li. – Me n-chi? – k o‘zlarini javdirat di A bram. – Sanam. – Voy, maza. Vit y a o‘sha t umshay ganicha he ch yorishmadi. A bram bilan ham sovuqqina ko‘rishdi. Mahkam aka Nazarova bu juvonni atay chaqirganini payqab qoldi.Bu boyagi qo‘pollik uchun uzr so‘rash edi aslida. – Sizni ovora qilsam, qandoq bo‘larkan, qizim, yo biroz kutay, yoNertaga o‘zim kelay. – Hech xijolat bo‘lmang. O‘zim olib borib beraman. – Hay, mayli. Man boyagi bolani o‘ylab qoldim, – dedi bolalar eshitmaydigan darajada sekin gapirib Mahkam aka, – aftidan qattiq xo‘rlanganga o‘xshaydi-da, bola bechora. Surishtiring, ilojini qilolmasangiz, xabar bering, zora dardiga davo topolsak – Rahmat, otaxon. Ammo usiz ham... – Bu yog‘ini o‘ylamang. Dunyodan nima olib ketamiz?.. Zarur bo‘lsa, hech tortinmay biznikiga yuboravering. – O‘zim borarman. – Juda yaxshi. Hech tortinmang. Topganimizni o‘rtaga qo‘yamiz,– dedi kulib. Mahkam aka u bilan xayrlashib, Galyani ko‘tarib oldi. Nazarova eshikkacha kuzatib qo‘ydi. Abram bilan Vitya yonma-yon borishardi-yu, gaplashishmasdi. Galya sevinganidan Abramga qo‘lini silkib qo‘yardi. Katta ko‘chaga chiqishganda, Vitya Galyaga dedi: – Tush endi, dadamni charchatib qo‘yasan. Mahkam aka o‘g‘lining gapini hazilga burib, Galya tilidan: – Charchatmayman. Qushdek yengilman, o‘zim zo‘rg‘a dadamni topib oldim-u, – dedi- da, Galyaga ko‘zini qisib qo‘ydi. Qizcha sevinib, Mahkam akaning bo‘ynidan qattiq quchoqlab oldi. Lug‘at to‘rsayib –qovoq solib,tumshayib et-beting –u yer-bu yering(shevada) fashist –o‘z xalqini boshqa xalqlardan ustun,hukmronlik qilishga haqli deb hisoblaydiganlar. Fashizm tarafdorlari Ikkinchi jahon urushi boshlanishiga sababchi bo‘lishgan. hovur – bug‘ juvon –yosh ayol Azot –tik Muhok ama qilamiz 1. Urush yillaridagi og‘ir sharoitga qaramay, Mahkam akaning ota- onasidan ayrilgan bolalarni o‘z oilasiga qabul qilishi sababi nimada deb o‘ylaysiz? 2. Vitya, Galya va Abram xarakterlari o‘rtasida qanday farqlarni sezdingiz? Sizningcha, ular bir-birlari bilan do‘stlashib ketishi uchun Mahkam aka nima qilishi kerak? 3. Asar nima uchun “Hazrati inson” deb nomlangan? “Hazrati inson” deganda muallif kimni yoki kimlarni nazarda tutgan? Asarni o‘qishdan oldingi va keyingi xulosalaringizni qiyoslang. 4. Yon-atrofi ngizda Mahkam akaga o‘xshash insonlar bormi? Ularning qaysi jihatlarini asardagi Mahkam akaga o‘xshatish mumkin? J uft bo‘lib ishlay miz Yozuvchilar k o‘p holat larda badiiy asar qahramonlari x arak t e rini ularning nut qi, harak at lari orqali k o‘rsat adilar. Misol uchun, Vit y a Galy aga:“ Tush e ndi, dadamni charchat ib qo‘y asan” – de ganda Mahk am ak a gapni hazilga burib, bolalari o‘rt asidagi k e lishmovchilik ning oldini olishga harak at qilishidan uning sezgir va t opqirligini k o‘rishimiz mumk in. Biz o‘qigan parchada Mahk am ak aga xos y ana qanday xususiy at larni k o‘rdingiz? F ik ringizni asardan misollar k e lt irib, dalillang. Badiiy t ahlil asoslarini o‘rganamiz: Nasr v a nazmning farqlari Nasriy asarlarda (ertak, hikoya, qissa, roman va hokazo) ko‘p holatlarda qahramonlar, obrazlar xatti- harakatlari bilan bog‘liq tugal voqealar tasvirlansa, nazmiy asarlarda (she’rlarda) asosan kechinmalar, his-tuyg‘ularga e’tibor qaratiladi. She’r nasrdan yana quyidagi xususiyatlari bilan ajralib turadi: – qofi yadosh so‘zlarning qo‘llanishi (masalan, yoz – soz); – ohang (musiqiylik)ning mavjudligi; – fi krning ixcham ifoda etilishi; – har bir qatordagi (yoki har toq va juft qatorlardagi) bo‘g‘inlar sonining tengligi. Masalan: Donalarim marjoncha, Bir boshim – naq bir jomcha. Quritsangiz mayizman, Dasturxonga fayzman. Kuzda yeb-yeb to‘yishar, Qishga osib qo‘yishar. Boqar shod yosh-qarilar, Maqtar hatto arilar.Anvar Obidjon, “ Uzum” she’ridan G‘afur G‘ulomning I k k inchi jahon urushida ot a-onasiz qolgan go‘dak larga bag‘ishlab y ozilgan “ Sen y et im emassan” she’ridan parchani o‘qing. Sav ollarga jav ob bering. Sav ollar 1. She’r kimning nomidan aytilgan? Shoir kimga murojaat qilyapti? 2. She’rda qaysi so‘zlar ko‘p qaytarilgan? Bu so‘zlarni shoir nima maqsadda qaytargan deb o‘ylaysiz? 3. Qaysi so‘zlar she’rdagi ohangni ta’minlashga xizmat qilyapti? 4. She’rda qanday qofi yadosh so‘zlar mavjud? 5. “Hazrati inson” romanidan biz o‘qigan parchada Mahkam akaning Vitya, Galya, Abram bilan muomalasi berilgan o‘rinlarni topib qayta o‘qing.“Sen yetim emassan” she’ridan parcha bilan solishtiring. Mahkam akaning gaplari va shoir nutqi orasida qanday farqlarni sezdingiz? Bu farqlarning sabablari nimada bo‘lishi mumkin? Foy dalanilgan adabiy ot : A dabiy ot [Mat n]: 6-sinf uchun darslik / Z. I . Mirzay ev a, K. Q. Djalilov. – Toshk ent : Respublik a t a’lim mark azi, 2022. – 224 b. Ushbu taqdimot slaydi mahsulotidir. DIQQAT! Ushbu mahsulotni tijoriy maqsadda ko‘paytirish javobgarlikka sabab bo‘ladi!

Rahmat Fay ziy. “ Hazrat i inson”

Bu mav zuda biz: – asar sarlavhasi va mazmuni o‘rtasidagi bog‘liqlikni tahlil qilamiz; – qahramonlar nutqi va xatti-harakatlari orqali ularga ta’rif berishni o‘rganamiz; – nasriy va she’riy asarlarni qiyoslaymiz.

MUALLIF BILAN TANISHAMIZ Rahmat Fayziy (1918–1988) – o‘zbek yozuvchisi, xalqimiz orasida mashhur badiiy filmlar muallifi. U Toshkentda kosib oilasida tug‘ilgan. O‘rta maktabni tamomlab, Toshkent temir yo‘llari qoshidagi Fabrika-zavod o‘quvchilik maktabida, so‘ng elektromexanika texnikumida tahsil olgan. Hikoya va qissalari, romanlari bilan o‘zbek adabiyoti tarixida o‘chmas iz qoldirgan.Rahmat Fayziy ijodiy faoliyati davomida qator gazeta va jurnallarda, obro‘li tashkilotlarda ishlagan, davlat mukofotlari bilan taqdirlangan.Yozuvchi 1988-yili vafot etgan. Hozirda Toshkent shahridagi ko‘chalardan biri Rahmat Fayziy nomi bilan ataladi.

ASA RN I O‘QI SHGA TAY YORLAN AMIZ Ikkinchi jahon urushi davrida uyidan, ota-onasidan ayrilgan ko‘pnbolalar urush bo‘layotgan joylardan O‘zbekistonga olib kelingan.Ko‘pchilik yurtdoshlarimiz qatori toshkentlik temirchi Shoahmad Shomahmudov va uning turmush o‘rtog‘i Bahri Akramova turli millat bolalarini o‘z tarbiyalariga olishgan. Rahmat Fayziyning “Hazrati inson” romani Shoahmad ota va Bahri aya singari kishilar haqida hikoya qiladi.

DIQQAT! SAVOL 1.Rasmdagi haykalni ko‘rganmisiz? Unda kimlar tasvirlanganini bilasizmi? 2. O‘ylab ko‘ring-chi, “inson”, “insoniylik”, “insonparvarlik” so‘zlari qanday ma’no anglatadi? Asar nima uchun “Hazrati inson” deb atalganbo‘lishi mumkin?

O'xshashlar

Biosfera va inson faoliyati
Inson va hayvonot dunyosi
JAMIYAT VA INSON FALSAFASI
Inson hayotida mantiq ilmining ahamiyati
BILIM INSON MAʼNAVIY KAMOLOTI OMILI