logo

SAMARQAND VILOYATI BOG’LARI VA TOMORQALARIDA TARQALGAN QORINOYOQLI MOLLUSKALARI EKOLOGIYASI

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4407.5 KB
“ SAMARQAND VILOYATI BOG’LARI VA TOMORQALARIDA 
TARQALGAN QORINOYOQLI MOLLUSKALARI EKOLOGIYASI ”
ISHI
Taqdimoti  M AVZUNING DOLZARBLIGI
•
  Mavzuning  dolzarbligi.   Mollyuskalar  (Mollusca)   umurtqasiz 
organizmlarning  maxsus  tipi  hisoblanadi.  Ular  hayvonot  olami  orasida  tiplari 
sonining  ko‘pligi  jihatidan  bo‘g‘imoyoqlilar  tipidan  so‘ng  ikkinchi  o‘rinda  turadi 
(Mavlonov  va  boshqalar,  2006).  Hozirgi  kunda  O‘zbekistonda  malakolog 
(mollyuskalarni) o‘rganuvchi olimlarning [Izzatullaev, 2003, 2005, 2019; Pazilov, 
Azimov,  2003]  izlanishlari  natijasida  ushbu  hududda,  ularning  180  ga  yaqin 
turlarining  yashashi  aniqlangan.  Biroq,  ularning  eklogik  xususiyatlari  to‘liq 
o‘rganilmagan.  Ushbuni  inobatga  olsak,  qorinoyoqli  mollyuskalarni  har 
tomonlama o‘rganish o‘zining dolzarbligi bilan ajralib turadi TADQIQOTNING MAQSADI
Yu qorida  bayon  etilganlarni  inobatga  olib,  men  bitiruv 
malakaviy ish mavzusini bajarish uchun Samarqand viloyati 
bog‘lari  va  tomorqalari  qorinoyoqli  mollyuskalarning 
faunistik  tarkibi,  turlar  tasnifi,  ekologiyasi,  tarqalishi, 
mollyuskalarning  ekologik  guruhlari,  mollyuskalarga 
abiotik  omillarning  ta’siri  va  xo‘jalikdagi  ahamiyatini 
o‘rganishni  maqsad  qilib  oldim  va  ularni  bajarish  uchun 
quyidagi vazifalarni echish lozim deb topildi. TADQIQOT VAZIFALARI
1.Mavzuga oid adabiyotlarni tahlil qilish;
2.Viloyat  bog‘lari  va  tomorqalarida  tarqalgan  qorinoyoqli  mollyuskalarning 
turlar tarkibini aniqlash, ularning faunistik tarkibini tuzish;
3.Mollyuskalar  turlariga  tasnif  berish,  ekologiyasi,  tarqalishi,  ekologik 
guruhlari, mollyusklar abiotik omillarning ta’sirini o‘rganish.
4.Mollyuskalarning xo‘jalikdagi ahamiyatini tasniflash    TADQIQOTNING OB’EKTI
Samarqand viloyati bog‘lari ,  tomorqalari ,  qorinoyoqli mollyuskalari  tadqiqod obekti 
sifatida olingan  TADQIQOT NATIJALARINING ILMIY VA AMALIY 
AHAMIYATI.
Adabiyotlar  manbalarini  o‘rganish  va  shaxsiy  izlanishlarimiz  natijasida 
Samarqand  viloyati  bog‘lari  qorinoyoqlilar  sinfi  mollyuskalarining  o‘pkalilar  kenja 
sinfiga  mansub,  16  turining  yashashi  aniqlandi,  ular  13  urug‘,  11  oilaga  taaluqli.  Bu 
mollyuskalar  2  ekologik  (suv  va  quruqlikda  yashovchi)  guruhdan iborat  bo‘lib,  ulardan: 
3  turi,  3  urug‘  va    3  oilasi  suv  mollyuskalari;  13  turi,  10  urug‘  va  8  oilasi  quruqlik 
mollyuskalaridir.
                  Jami  mollyuskalardan  bog‘larning  ariqlari  girdida  suv  mollyuskasi,  fitofil 
Costatella  acuta  ko‘p  sonlidir  (1m 2
  da,  ayrim  vaqtlarda  50  donagacha  uchraydi). 
Quruqlik  mollyuskalari  orasida  bog‘larda:  shilliqurtlardan  –  Candaharia  levanderi 
tomorqada ekilgan  ko‘kat – sabzavot ekinlari va Deroceras cancasicum tomat – pomidor 
va karam ko‘chatlari orasida yashaydi   BITIRUV MALAKAV IY ISHNING TUZILISHI
  VA HAJMI
U  kirish,  3  bob,  7  rasm,  2  jadval  va  foydalanilgan 
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
              Ishning  muhokamadan o‘tganligi.  Mavzuga oid  2  ta ilmiy 
maqola chop etildi va 1 ta maqola chopga tayorlandi 1-rasm. Lymnaea truncatula (Muller, 1774)  2-rasm.  Cochlicopidae Hesse, 1922   Suv va quruqlik qorinoyoqli mollyuskalarning ekologik guruhlar bo‘yicha tarqalishi XULOSALAR
 
1. Bog‘larda qorinoyoqli mollyuskalarning 16 turining yashashi qayd etildi, ular 13 urug‘, 11 oila, 1 
kenja  sinfga  taaluqlidir.  Bu  mollyuskalar  2  ekologik  guruhga  mansub  bo‘lib,  ulardan  3  turi,  3  urug‘i  va  3 
oilaga taalluqlisi – suv mollyuskalari, 13 turi, 10 urug‘i va 8 oila vakillari – quruqlik mollyuskalaridir.
2. Ishda  har  bir  turning  tasnifi,  ekologiyasi,  ayrim  turlarning  biologik  xususiyatlari,  tarqalishi  va 
xo‘jalikdagi  ahamiyati  o‘rganildi.  Barcha  o‘rganilgan  turlardan  (adabiyotlar  ma’lumotiga  asosan)  qishloq 
xo‘jalik  o‘simliklari  zararkunandalari  (shilliqurtlar  va  qandahor  chig‘anog‘i)  va  gelmintlarning  oraliq 
xo‘jayinlari  (dikrotseliy,  protostrongelid,  fassiolid  kabi  oilalari  turlari:  qushlar,  qoramollar  hatto  odam 
uchun) ekanligi aniqlandi. 
3. Mollyuskalarning  ekologik  guruhlari  aniqlanib,  ularga  abiotik  omillarning  ta’siri  o‘rganildi. 
Natijada  bog‘larda  suv  mollyuskalarning  –  madikol,  telmatofil,  evribiont,  fitofil,  quruqlik 
mollyuskalarning:  psixromezobiont,  evribiont,  mezobiont,  kseromezobiont,  kserobiont  turlarning  yashashi 
aniqlandi (3.1.2.1 jadval).
4. Mollyuskalarning  bu  xususiyatlari  (biotoplararo  tarqalishi)  ni  o‘rganish,  mollyuskalarning 
o‘simlik  zararkunandalari  va  gelmintlarning  oraliq  xo‘jaliklarini  izlab  topishda  va  ularga  qarshi  samarali 
kurash olib borishda ahamiyatga ega.
5. Mollyuskalarga  abiotik  (harorat,  namlik,  tuproq,  nur)  va  biotik  (o‘simliklar)  omillarining  ta’siri 
o‘rganildi.  Mollyusklar  uchun  17-180S  harorat  maqbul  bo‘lib,  ular  bunda  yaxshi  oziqlanadi,  250S  da  esa 
xalok  bo‘ladi.  Ular  80S  dan  to  200S  gacha  aktiv  hisoblanadi.  Tuproq  tiplarida:  och  tusli  bo‘z  tipli  va 
gidromorf tuproqlar mollyusklarning turlar tarkibi, soni bilan farq qilishi aniqlandi. TAV SIYA
      1.      Bitiruv  malakaviy  ishni  bajarish  jarayonida 
olingan  ma’lumotlar  zoologiya,  malakologiya, 
tuproqshunoslik, ekologiya kabi fanlardan laboratoriya 
va  amaliyot  mashg‘ulotlarini  o‘tishda  foydalanishni 
tavsiya etaman .    E’TIBORINGIZ UCHUN 
TASHAKKUR!

“ SAMARQAND VILOYATI BOG’LARI VA TOMORQALARIDA TARQALGAN QORINOYOQLI MOLLUSKALARI EKOLOGIYASI ” ISHI Taqdimoti

M AVZUNING DOLZARBLIGI • Mavzuning dolzarbligi. Mollyuskalar (Mollusca) umurtqasiz organizmlarning maxsus tipi hisoblanadi. Ular hayvonot olami orasida tiplari sonining ko‘pligi jihatidan bo‘g‘imoyoqlilar tipidan so‘ng ikkinchi o‘rinda turadi (Mavlonov va boshqalar, 2006). Hozirgi kunda O‘zbekistonda malakolog (mollyuskalarni) o‘rganuvchi olimlarning [Izzatullaev, 2003, 2005, 2019; Pazilov, Azimov, 2003] izlanishlari natijasida ushbu hududda, ularning 180 ga yaqin turlarining yashashi aniqlangan. Biroq, ularning eklogik xususiyatlari to‘liq o‘rganilmagan. Ushbuni inobatga olsak, qorinoyoqli mollyuskalarni har tomonlama o‘rganish o‘zining dolzarbligi bilan ajralib turadi

TADQIQOTNING MAQSADI Yu qorida bayon etilganlarni inobatga olib, men bitiruv malakaviy ish mavzusini bajarish uchun Samarqand viloyati bog‘lari va tomorqalari qorinoyoqli mollyuskalarning faunistik tarkibi, turlar tasnifi, ekologiyasi, tarqalishi, mollyuskalarning ekologik guruhlari, mollyuskalarga abiotik omillarning ta’siri va xo‘jalikdagi ahamiyatini o‘rganishni maqsad qilib oldim va ularni bajarish uchun quyidagi vazifalarni echish lozim deb topildi.

TADQIQOT VAZIFALARI 1.Mavzuga oid adabiyotlarni tahlil qilish; 2.Viloyat bog‘lari va tomorqalarida tarqalgan qorinoyoqli mollyuskalarning turlar tarkibini aniqlash, ularning faunistik tarkibini tuzish; 3.Mollyuskalar turlariga tasnif berish, ekologiyasi, tarqalishi, ekologik guruhlari, mollyusklar abiotik omillarning ta’sirini o‘rganish. 4.Mollyuskalarning xo‘jalikdagi ahamiyatini tasniflash

TADQIQOTNING OB’EKTI Samarqand viloyati bog‘lari , tomorqalari , qorinoyoqli mollyuskalari tadqiqod obekti sifatida olingan