logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. SHARQ UYG‘ONISH DAVRI VA UNDA TA’LIM- TARBIYA MASALALARI

SHARQ UYG‘ONISH DAVRI VA UNDA TA’LIM- TARBIYA MASALALARI

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

8229.724609375 KB
Ko'chirib olish
MAVZU: SHARQ UYG‘ONISH DAVRI VA UNDA TA’LIM- TARBIYA MASALALARI REJA : 1 • Sharq Uyg‘onish davrida pedagogik fikr taraqqiyoti. 2 • Sharq uyg‘onish davrining о‘ziga xos xususiyatlari 3 • Al - Xorazmiy, al-Farg‘oniy, Abu Rayxon Beruniy, Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sinoning ta’limiy-axloqiy qarashlari. Mutaffakirlarning hayoti, faoliyati, ijtimoiy falsafiy qarashlari, yaratgan asarlari va undagi inson kamolotiga oid g‘oyalar. Arab xalifaligi yuz bergan ijtimoiy-siyosiy о‘zgarishlar, yagona Islom dinining tarkib topishi madaniy hayotga ham ta’sir etdi. Madaniy hayotda yuz bergan kо‘tarinkilik ma’naviy hayotda ham о‘zgarishlar bо‘lishiga olib keldi. Ana shu kо‘tarilish butun Arab xalifaligini, Yaqin va о‘rta Sharqni qamrab olganligi uchun ham Sharq uyg‘onish davri deb ataldi.   Sharq Uyg‘onish davri va unda ta’lim-tarbiya masalalari Xalifalik yemirilishi jarayonida tashkil topgan mustaqil davlatlardagi madaniy rivojlanish xalifalik davridagi madaniy rivojlanishning davomi ediArab xalifaligida IX asrda vujudga kelgan Uyg‘onish davri xalifalikning Bag‘dod, Damashq, Xalab shaharlarida boshlangan Bu uyg‘onish jarayoni IX asrdan boshlab XV-XVI asrlargacha davom etdi. Xalifa Xorun ar-Rashid davrida (786-833 y.y.) va uning о‘g‘li al-Ma’mun davrida Bag‘dodda “Bayt-ul-Hikma” (“Donishmandlik uyi”) (hozir Akademiya ma’nosida) tashkil etiladi. Mazkur Akademiya barcha ilm soHiblarining ilmiy markaziga aylanadi. Uning qoshida jahon kutubxonasi tashkil etilgan. Akademiya 813-833 yillarda yanada rivojlangan. Akademiya qoshida rasadxona ham bо‘lgan, keyinchalik yangi kutubxona qurilgan. Bog‘doddagi mazkur ilm markazi, о‘z navbatida Sharq va g‘arbda ilm-fanning taraqqiy etishiga, ma’naviy hayotning rivojlanishiga ta’sir etgan Xalifa al- Ma’munning ilm- fan ravnaqida kо‘rsatgan homiyligini alohida ta’kidlash joiz U IX asr boshlaridan xalifalikning Xurosondagi noibi bо‘lib turganda ham Movarounnahr va Xurosondagi olimlarni tо‘plab, ularning ilmiy ijodiga sharoit yaratib bergan Bular orasida al-Xorazmiy, alxuttaliy, al-Javhariy, al- Farg‘oniy, al-Marazviy kabi vatandosh olimlarimiz ham bо‘lgan. Al-Ma’mun xalifalik taxtiga о‘tirgach u olimlarning barchasini Bag‘dodga chaqirib oladi va “Bayt-ul-Hikma” - donishmandlik uyi (“Ma’mun akademiyasi”)da arab olimlari bilan hamkorlikda ilm-fan ravnaq topadi. qadimgi yaratilgan madaniy yodgorliklar, ular xoh yunon, xoh arab, xoh Movarounnahr va Xuroson xalqining eng qadimgi antik davrlar madaniyati bо‘lsin, Uyg‘onish davri madaniyatining yaratilishi va rivojlanishiga asos bо‘lib xizmat qildi 01 02 03 04 iqtisodiyot taraqqiy etdi, qishloq xо‘jaligi, hunarmandchilik rivojlandi. Movarounnahrda, xususan, Xorazm, Urganch, Farg‘ona, Samarqand va Buxoro tо‘qimachilik mahsulotlari, ayniqsa Samarqand va Buxoro shoyisi dunyoga mashhur bо‘lganqishloq xо‘jaligida foydalaniladigan yer maydonlari kengaydi, kо‘plab sug‘oriladigan yerlar ochildi, sug‘orish inshootlari tiklandi, yangilari qurildi, paxta, zig‘ir, kanop eqilib, ularning tolasidan mato tо‘qildi arab xalifaligiga bо‘ysungan mamlakatlarning xо‘jalikiqtisodiy aloqalarining kuchayishi va turli madaniyatlar-Hind, Movarounnahr, Eron, arab, Misr, grek-yunon-rim madaniyatlarining yaqindan о‘zaro aloqasi va bir-biriga ta’sir etib borishi katta rol о‘ynadi Yaqin va о‘rta Sharq mamlakatlar ida madaniy yuksalish UYG’ONISH DAVRIDAQishloq xо‘jaligi va hunarmandchilik , sanoat savdoning rivojlanishi Pireney yarim orolining arablar tomonidan bosib olinishi matematika, falsafa, astronomiya, tabiiyot, tibbiyot, xulqodob, turmush tarzi, ijtimoiy-iqtisodiy - Bu davrda pul muomalasi rivojlandi Somoniylar davlatida Marv, Buxoro, Samarqand va Urganch о‘sha davrning madaniy markazlari sanalardi Bu davrda arab tili ilmiy va aloqa tili edi. Maktablarda darslar arab tilida olib borilar edi. Rasmiy hujjatlar, shariat qoidalari arab tilida yuritilar edi. Ilmiy asarlar ham arab tilida yozilar edi.X asrdan boshlab Movarounnaxr va Xurosonda mustaqil feodal davlatlar– Toxiriylar, Somoniylar, Qoraxoniylar, G‘aznaviylar, Saljuqiylar, Xorazmshoxlar davlatlarining paydo bо‘lishida xalifalikning yemirilishi ham madaniy xayotning yanada ravnaq topishiga olib keldi X asr о‘rtalariga kelib, fors-tojik tilida ham ish yuritila boshlandi. Ammo hujjatlar, ishlar fors-tojik tilida bо‘lsa ham, arab imlosida yozilar edi. • Buxoro amiri saroyida esa yirik kutubxona mavjud bо‘lgan • Amir kutubxonasini о‘sha davrdagi Sheroz kutubxonasi bilan bellasha oladigan yagona kutubxona sifatida tan olganlar.• О‘sha davrda Buxoroda katta kitob bozori bо‘lgan. Kitob dо‘konlarida olim va fozil kishilar uchrashib, ilmiy muloqot, munozaralar о‘tkazganlar• Bu shaharlardagi maktablarga hatto tevarak-atrofdagi qishloqlardan oddiy xalq bolalari ham kelib о‘qiganligi manbalarda keltiriladi. Somoniylar davrida Rudakiy, Firdavsiy, al-Xorazmiy, alFarg‘oniy, Abu Rayhon Beruniy va Abu Ali ibn Sino kabi mutafakkirlar ijod etganlar. X asrning ikkinchi yarmidan tashkil topgan Qoraxoniylar davlatida ham ba’zi xonlar о‘z saroylarida kutubxonalar tashkil etdilar Bu davrda turkiy til shakllanib bordi Yusuf Xos Hojib, Mahmud Qoshg‘ariy kabi olimlar jahon ahamiyatiga ega bо‘lgan asarlarini yaratdilar. X I asr boshida G‘aznav iy lar dav lat i, k ey inroq Saljuqiy lar, X orazmshohlar dav lat i t ashk il t opdi 01 02 03 04 05 06 07 U 1074 yili о‘rta Sharq mamlakatlari uchun kalendar- taqvim tuzadiki,1067 yilda Bag‘dodda о‘zining shaxsiy jamg‘armasiga о‘sha davrning eng mashhur о‘quv yurti- “Nizomiya” madrasasini qurdiradi.U g‘aznaviylar ish uslubiga bir oz о‘zgartirishlar kiritib, hokimiyatni boshqarish uslubini ishlab chiqadi va о‘zining “Siyosatnoma ” asarini yaratadiSaljuqiylar davrida Alp-Arslon Muhammad hokimiyatni boshqarganda uning vaziri Nizom ul-Mulk о‘z davrining mashhur siyosiy arbobiAbu Rayhon Beruniyning “Hindiston Mahmud G‘aznaviy о‘z saroyiga juda katta madaniy boyliklarni tо‘playdi, olimlarni ilmiy ishga taklif etadi G‘aznaviylar davrida ham ilmiy, ijtimoiy-falsafiy fikrlar rivojlandi. X I asrda X orazmda ilm-fan t araqqiy et adi 01 02 03 04 05 06 07 Sharq uyg‘onish davrida sof pedagogik asarlar ham yaratilganQomusiy olimlar о‘z ilmiy merosida ta’limiy-axloqiy asarlar yaratishga ham katta e’tibor beribMuhammad Muso al-Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, Ahmad al-Farg‘oniy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn SinoMovarounnahr va Xurosonda IX asrlarga kelib ma’naviy kо‘tarilish Sharq Renessansi – Uyg‘onish davrining boshlanishga olib keldiAbu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, tarixchi Miskavayx, riyoziyotchi Abu Nasr ibn Iroq, faylasuf Abu Sahl al-Masixiy, tabib Abulxayr Hammor U tashkil etgan “Bayt-ul-Hikma” - Donishmandlar uyi tarixda “Ma’mun akademiyasi” Xorazm shohi Ma’mun II о‘z saroyiga zabardast olimlarni taklif etadi. Muhammad Al- Xorazmiy (783-850) insonning kamolga yetishi va insoniy munosabatlarni yо‘lga qо‘yishda ilmfanning muhim ahamiyatiga ega ekanligi tо‘g‘risidagi g‘oyani ilgari matematika sohasida yangilik yaratgan Vavilion (Bobil), Yunoniston, Hindiston, Xitoy, Misrdagi deyarli barcha matematiklarning kashfiyotlarini о‘rgandi va о‘zi hayotiy talablar nuqtai nazarida ulardan farq etuvchi yangi kashfiyot yaratdi Muhammad al-Xorazmiy matematika fanida abstraksiya tushunchasini kengaytiradi. “ Al-kitob al-muxtasar fi-hisob al-jabr va-l muqobala” asarida (“aljabr va muqobala hisobi haqida qisqacha kitob”) sonli kvadrat va chiziqli tenglamalar va ularni yechish yо‘llarini bayon etadi. Birinchisi algebraik qism ikkinchsi, geometrik qism uchinchi qism vasiyatlar haqida bо‘lib, muallif uni “Vasiyatlar kitobi” deb ataydi • ax2 x vx(1) ax2 x s vx 2 x s x 2 -vxxs x 2 -sxvx x 2 xvx-s Mutafakkir ushbu tenglamalarni yechish uchun “Al-jabr” va “almuqobala” (“tiklash” va “qiyoslash”) amallarini kiritdi.о‘sha paytlarda amalda uchraydigan barcha chiziqli va kvadrat tenglamalarni jamlab, hozirgi matematik simvol orqali beriladigan quyidagi olti tipga keltirdi: “ Al-jabr” keyinchalik matematika fanining alohida bо‘limiga aylandi va “algebra” deb ataladigan bо‘ldi Mazkur amallar yordamida har qanday tenglamani kononlik shakliga, ya’ni asosiy tiplardan biriga keltirib, keyin yechiladi. Bu usul fan olamida muhim ahamiyatga ega edi. Shu asar tufayli” nomi lotincha transkripsiyada “Al-Xorazmiy “Algoritmi ” shaklini oldi, keyin “Algoritmus ” va nihoyat hozirgi zamon hisoblash matematikasining asosiy tushunchasi “ algoritm” (“algorifm” ) ga aylandi. • “ Hind arifmetikasi haqida kitob” (“Hisob al- Hind”)dir. Asar о‘nlik tizim raqamlari (1,2.3,4,5,6.7,8,9)ga bag‘ishlangan Mutafakkir Hindlarning falakiyot va matematikaga oid “Sindihin” “ Xorazmiy ziji” VIII-XV asrlarda hammasi bо‘lib, yuztacha zij (trigonometriya va falakiyotga oid) jadvallar mavjud bо‘lgan 1126 yilda latinchaga tarjima qilinadi Arab tilida birinchi yozilgan sinuslar va tangenslar ziji Xorazmiyga taalluqli. Tadqiqotchilar fanda tekis, uchburchak trigonometriyasi va sferik uchburchak trigonometriyasini tadqiq qilish ham Xorazmiydan boshlangan deyishadi Uning sinus zijlari latin tiliga о‘girilib, Yevropa falakiyotchi va geodez olimlariga qо‘llanma sifatida xizmat qildi “ Kitob surati-l-ard” (“Yevropa surati kitobi”) birinchi yozilgan geografiyaga oid kitob sanaladi. 827 yilda Xorazmiy rahbarligida yer kurrasining kattaligini aniqlash maqsadida yer meridianining bir gradusi о‘lchab chiqildi. Bag‘dodda yozilgan trigonometriyaga oid dastlabki asar ham Xorazmiyga tegishli bо‘lib, unda sinus, tangeneslarning о‘zgarish qonuniyati kо‘rsatiladi. Muhammad al- Xorazmiyning tarix va musiqaga oid, quyosh soatlari tо‘g‘risida ham asarlari bо‘lib, “Tarix kitobi” (“Kitob attarix”) xalifalik tarixiga oid va xalifalikning birinchi tarixchilaridan sanaladi. “ Al-kitob al- muxtasar fi hisob al-jabr va-l muqobala” asarida olimlarni uch guruhga bо‘lib shunday yozadi: Ulardan biri о‘zidan avvalgilar qilgan ishlarni amalga oshirishda boshqalardan о‘zib ketadi va uni о‘zidan keyin qoluvchilarga meros qilib qodiradi Boshqasi о‘zidan avvalgilarning asarlarini sharhlaydi va bu bilan qiyinchiliklarni osonlashtiradi, yopiqni ochadi, yо‘lni yoritadi va uni tushunarliroq qiladi Yoki bu ayrim kitoblarda nuqsonlar topadigan va sochilib yotganni tо‘playdigan odam bо‘lib, u о‘zidan avvalgilar haqida yaxshi fikrda bо‘ladi, takabburlik qilmaydi va о‘zi qilgan ishidan mag‘rurlanmaydi 827 yilda Xorazmiy rahbarligida yer kurrasining kattaligini aniqlash maqsadida yer meridianining bir gradusi о‘lchab chiqildi. Bag‘dodda yozilgan trigonometriyaga oid dastlabki asar ham Xorazmiyga tegishli bо‘lib, unda sinus, tangeneslarning о‘zgarish qonuniyati kо‘rsatiladi. Abu Nasr Forobiy . U fozil shaHarni boshqaradigan hokim tabiatdan: – sog‘ – salomat bо‘lib, о‘z vazifasini bajarishda hech qanday qiyinchilik sezmaligi; – tabiati nozik, farosatli; – xotirasi mustahkam, – zehni о‘tkir, – о‘z fikrini tushuntira oladigan notiq, – bilim-ma’rifatga havasli, – taom yeyishda, ichimlikda, ayollarga yaqinlik qilishda ochofat emas, aksincha, о‘zini tiya oladiga bо‘lishi (qimor yoki boshqa о‘yinlardan) zavq, huzur olishdan uzoq bо‘lishi, - haq va haqiqatni, odil va haqgо‘y odamlarni sevadigan, yolg‘onni va yelg‘onchilarni yomon kо‘radigan, – о‘z qadrini biluvchi va oriyatli bо‘lishi, – mol dunyo ketidan quvmaydigan, – adolatparvar, – qatiyatli, sabotli, jur’atli, jasur bо‘lishi muhimligini qayd etadi. “ Munosib inson”ni etishtirish Abu Nasr Forobiy “ Bizning mavjud holatimiz tarbiya tufayli vujudga kelgan”, “Tarbiya hamma narsaga qodir”. Tarbiya maqsadi sifatida “har bir kishi baxtli-saodatli bo‘lishi kerak”, - degan g‘oyani “millat baxt- saodatli bo‘lishi kerak” degan g‘oya bilan birlashtira oladigan vatanparvarni etishtirishda deb tushunildi va “milliy tarbiya rejasi”ni ishlab chiqdi. «Baxt saodatga erishuv yо‘llar haqida risola» asarida «Davlatning vazifasi insonlarni baxt – saodatga olib borishdir, - deb yozadi. U, - bu esa ilm va yaxshi axloq yordamida qо‘lga kiritadi». «Fozil odamlar shahri», «Baxt saodatga erishuv tо‘g‘risida», «Ixso – al - ulum», «Ilmlarning kelib chiqishi», «Aql ma’nolari tо‘g‘risida» kabi asrlarida ijtimoiy – tarbiyaviy qarashlari о‘z ifodasini topgan. Forobiy о‘z ishlarida ta’lim – tarbiyani uzviy birlikda olib borish haqida ta’lim bergan bо‘lsa ham, ammo har birining insonni kamolga yetkazishda о‘z о‘rni va xususiyati bor ekanligini alohida ta’kidlayd . Forobiy о‘z ishlarida ta’lim – tarbiyani uzviy birlikda olib borish haqida ta’lim bergan bо‘lsa ham, ammo har birining insonni kamolga yetkazishda о‘z о‘rni va xususiyati bor ekanligini alohida ta’kidlaydi «Baxt – saodatga erishuv tо‘g‘risida» asarida bilimlarni о‘rganish tartibi haqida fikr bayon etgan. Uning ta’kidlashicha, avval bilish zarur bо‘lgan ilm о‘rganiladi, bu – olam asoslari haqidagi ilmdir Undan sо‘ng, umuman, jonli tabiat о‘simlik va hayvonlar haqidagi ilm о‘rganiladi, deydi. Forobiy inson kamolotga yolg‘iz о‘zi erisha olmaydi U boshqalar bilan aloqada bо‘lish, ularning kо‘maklashuvchi yoki munosabatlariga muxtoj bо‘ladi. Uning fikricha tarbi jarayoni tajribali pedagog, о‘qituvchi tomonidan tashkil etilishi muhumdir. Uning fikricha tarbiya jarayoni tajribali pedagog, о‘qituvchi tomonidan tashkil etilishi muhumdir. Chunki har bir odam ham baxtni va narsa hodisalarni о‘zicha bila olmaydi. Unga buning uchun о‘qituvchi lozim. Forobiy ta’lim va tarbiyaga birinchi marta ta’rif bergan olim sanaladi. • Ta’lim – degan sо‘z insonga о‘qitish, tushuntirish asosida nazariy bilim berish; tarbiya – nazariy fazilatni, ma’lum xunarni egallash uchun zarur bо‘lgan xulq normalarini va amaliy malakalarni о‘rgatishdir, deydi olim. Sharqda birinchi bо‘lib Yer va Osmon globusini yasadi va astronomiyaga oid bir necha kitob yozdi («Kartografiya», «Globus yasash kitobi», «Yerdagi joylarning uzunlama 99 va kenglamalarini aniqlash haqida maqola» va boshqalar). astronomik asboblar ixtiro etgan Beruniy yana «qimmatbaho toshlarni bilib olish bо‘yicha ma’lumotlar tо‘plami» («Mineralogiya»), «Dorivor о‘simliklar haqida Kitob», «Kitob as Saydona fit-tibb» kabi asarlarni ham yozdi.

MAVZU: SHARQ UYG‘ONISH DAVRI VA UNDA TA’LIM- TARBIYA MASALALARI REJA : 1 • Sharq Uyg‘onish davrida pedagogik fikr taraqqiyoti. 2 • Sharq uyg‘onish davrining о‘ziga xos xususiyatlari 3 • Al - Xorazmiy, al-Farg‘oniy, Abu Rayxon Beruniy, Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sinoning ta’limiy-axloqiy qarashlari. Mutaffakirlarning hayoti, faoliyati, ijtimoiy falsafiy qarashlari, yaratgan asarlari va undagi inson kamolotiga oid g‘oyalar.

Arab xalifaligi yuz bergan ijtimoiy-siyosiy о‘zgarishlar, yagona Islom dinining tarkib topishi madaniy hayotga ham ta’sir etdi. Madaniy hayotda yuz bergan kо‘tarinkilik ma’naviy hayotda ham о‘zgarishlar bо‘lishiga olib keldi. Ana shu kо‘tarilish butun Arab xalifaligini, Yaqin va о‘rta Sharqni qamrab olganligi uchun ham Sharq uyg‘onish davri deb ataldi.   Sharq Uyg‘onish davri va unda ta’lim-tarbiya masalalari

Xalifalik yemirilishi jarayonida tashkil topgan mustaqil davlatlardagi madaniy rivojlanish xalifalik davridagi madaniy rivojlanishning davomi ediArab xalifaligida IX asrda vujudga kelgan Uyg‘onish davri xalifalikning Bag‘dod, Damashq, Xalab shaharlarida boshlangan Bu uyg‘onish jarayoni IX asrdan boshlab XV-XVI asrlargacha davom etdi.

Xalifa Xorun ar-Rashid davrida (786-833 y.y.) va uning о‘g‘li al-Ma’mun davrida Bag‘dodda “Bayt-ul-Hikma” (“Donishmandlik uyi”) (hozir Akademiya ma’nosida) tashkil etiladi. Mazkur Akademiya barcha ilm soHiblarining ilmiy markaziga aylanadi. Uning qoshida jahon kutubxonasi tashkil etilgan.

Akademiya 813-833 yillarda yanada rivojlangan. Akademiya qoshida rasadxona ham bо‘lgan, keyinchalik yangi kutubxona qurilgan. Bog‘doddagi mazkur ilm markazi, о‘z navbatida Sharq va g‘arbda ilm-fanning taraqqiy etishiga, ma’naviy hayotning rivojlanishiga ta’sir etgan

O'xshashlar

SHARQ UYG’ONISH DAVRI VA UNDA TA’LIM TARBIYA MASALALARI
Sharq uyg’onish davrida ta’lim-tarbiya va pedagogik fikrlarning rivojlanishi
Sharq mutafakkirlari ta’lim metodlari 
Jadidchilik harakatida ta’lim va tarbiya
Sharq Uyg'onish davri ( IX-XI asrlar)da ta'lim-tarbiya va pedagogik fikrlar rivoji