logo

Shaxs 1

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1002 KB
                              
                            
Shaxs Shaxs   REJA:REJA:                          Reja:
1. Shaxs haqida umumiy tushuncha.
2. Shaxs shakllanishiga ta’sir etuvchi 
omillar.
3.  “ Men ”  obrazi va shaxsning o’z - 
o’zini baholash   
                 Shaxs haqida tushuncha

          Shaxs	 tushunchasi	 keng	 va	 ko’p	 
qirralidir.	
 Mehnat	 qila	 olish	 ko’nikmasining	 
mavjudligi,	
 insonlar	 bilan	 birgalikda	 
faoliyat	
 munosabatni	 amalga	 oshirayotgan	 
kishi	
 asta	 -	 sekin	 shaxsga	 aylanib	 boradi.	 
Bevosita	
 moddiy	 dunyoni,	 jamiyatni	 va	 
xususan	
 o’zini	 o’rganish	 va	 faol	 tarzda	 
qayta	
 o’zgartirish	 jarayonining	 sub'ektga	 
aylanmoqda.	
 Shu	 o’rinda	 haqli	 bir	 savol	 
tug’iladi,	
 ya'ni	 shaxs,	 individ,	 individuallik	 
tushunchasining	
 o’zaro	 bog’liqlik	 jihatlari	 
mavjudmi?	
   
Buning uchun	 mazkur	 tushunchalarning	 
mazmunini	
 tahlil	 qilish	 samarali	 hisoblanadi.	 
Shuning	
 uchun	 ham	 dastlab	 individ	 
tushunchasining	
 mazmuniga	 to’xtalish	 lozim.	 
A.V.Petrovskiy	
 tahriri	 ostida	 chiqqan	 "Umumiy	 
psixologiya"	
 darsligida  "Individ"  tushunchasida	 
kishining	
 nasl-nasabi	 ham	 mujassamlashgandir.	 
Yangi	
 tug’ilgan	 chaqaloqni,	 katta	 yoshdagi	 
odamni	
 ham,	 mutafakkirni	 ham,	 aqli	 zaif	 ovsarni	 
ham,	
 yovvoiylik	 bosqichidagi	 qabilaning	 vakilini	 
ham,	
 madaniyatli	 mamlakatda	 yashayotgan	 
yuksak	
 bilimli	 kishini	 ham	 individ	 deb	 hisoblash	 
lozim.  TUSHUNCHALAR TAHLILITUSHUNCHALAR TAHLILI TUSHUNCHA MAZMUN 
Individ
Odam
  Shaxs
Tarbiya 
Irsiyat 
Muhit  SHAXS
Ongi Nut q i
(shaxslar
aro mulo q ot) Guruh   a`zosi Ijtimoiy 
munosabat
(jamiyat 
a’zosi ) Individuallig
i
(faollik) Faoliyat Shaxs kamolotiga ta’sir etuvchi Shaxs kamolotiga ta’sir etuvchi 
omillaromillar
Irsiyat  
Ijtimoiy muhit
Ta’lim-tarbiya IRSIYATIRSIYAT Irsiyat –   bu 	avloddan-avlodga	 
tayyor	
 	holda	 	o‘tuvchi	 	jismoniy	 	va	 	ruhiy	 
xususiyatlarning	
 	belgisidir .	 	Т ug‘ma	 
xususiyatlarga	
 	bola	 	tug‘ilgan	 	paytda	 
mavjud	
 	bo‘lgan	 	real ,	  jismoniy	 	va	 	ruhiy	 
xususiyatlarning	
 	o‘tishiga	 	aytiladi .	  Irsiy	 
xususiyatlar	
 	tug‘ma	 	bo‘ladi.	 	Lekin	 
barcha	
 	tug‘ma	 	xususiyatlar	 	ham	 	irsiy	 
bo‘lavermaydi .   Ijtimoiy muhitIjtimoiy muhit
Keng ma’nodagi

О damning butun	 mamalakati ( vatani )  	bilan	 
bog‘liq	
 bo‘lgan	 hayot	 sharoiti	 tushuniladi.
Т or ma’nodagi

О damning	
 oilaviy	 turmush	 sharoiti,	 oila	 va	 
tevarak -а trofidagi	
 ijtimoiy	 hayot	 
tushuniladi.  Barkamol avlod tarbiyasidagi uzluksizlik
MUHITО na 
qornida О ilada М aktabgacha 
ta’limda
Boshlang‘ich 
ta’limda
O‘rta 
maktabda
O‘MKHTdaOliy 
ta’limdaО liy o‘quv yurtidan  
keyingi faoliyatda   TT
аълим-тарбияаълим-тарбия Болаларнинг руҳий 
тараққиётига ташқи муҳит 
таъсири билан биргаликда, 
болага узоқ муддат давомида 
тизимли равишда бериладиган 
таълим  ва  тарбия  кучли 
таъсир қилади.   Shaxsning shakllanishi asosan uch Shaxsning shakllanishi asosan uch 
sohada amalga oshiriladisohada amalga oshiriladi
Shaxsning 
shakllanishi 
asosan uch sohada 
amalga oshiriladi
F aoliyat 
sohasi M uloqot 
sohasi O `z-o`zini 
anglash 
sohasi  Hozirgi zamon jahon 
psixologiyasida biologik (tabiiy) 
va ijtimoiy omillarning voqelikka 
ta'siri ostida shakllangan inson 
shaxsida ikkita muhim qism 
bo’lganligini tasdiqlovchi 
nazariya yuksak mavqeni egallab 
turibdi. Mazkur nazariyaga 
binoan "ichki psixik" ("endopsixik" 
- yunoncha endo ichki degan 
ma'noni bildiradi) degan g’oyani 
ilgari surdilar.  Uning talqiniga 
ko’ra,  "endopsixika"  shaxsning psixik 
tuzilishining ichki qismlari sifatida psixik 
elementlar va funksiyalarning o’zaro 
bog’liqligini aks ettiradi. Uning negizida 
insonning nerv-psixologik tuzilishi bilan 
"endopsixika" aynan bir narsa degan 
tushuncha tasdiqlanadi, chunki u odam 
shaxsining ichki mexanizmini yuzaga 
keltiradi. Psixik tuzilishning "endopsixik" 
qismi bo’lsa, shaxsning tashqi muhitga 
nisbatan munosabatini, shaxsga 
qarama-qarshi bo’lgan barcha jihatlarni, 
shaxslararo va ob'ektiv munosabatini 
belgilaydi.   " Ekzopsixika"  esa o’z tarkibida 
shaxs munosabatlarining tizimini 
va uning qiziqishlari, mayllari, 
ideallari, maslagi ustunlik qiluvchi, 
hukmron hissiyotlarini, egallagan 
bilimlarni, tajribalarni qamrab 
oladi. Tabiiy asosga ega bo’lgan 
"endopsixika" biologik shart-
sharoitlarga bog’liq bo’lsa, 
"ekzopsixika" aksincha ijtimoiy 
voqeliklar ta'sir ostida yuzaga 
keladi, tarkib topadi va 
takomillashib boradi.       Ta'kidlab o’tilgan, fikrlarni tasdiqlash 
maqsadida ular o’tkazgan tajribalariga 
murojaat qilamiz. qo’sh omillik nazariyasi 
tadqiqotchilari tajribalarida 80-130 sm 
balandlikdagi odamning shaxs 
xususiyatlarini tarkib toptirish uchun 
o’rganilgan. Buning natijasida ular shaxsi 
tuzilishida ko’p xislatlari o’xshashligi 
topilgan. Bunday odamlarning past 
(pakana) bo’lishlaridan tashqari, ularning 
tuzilishida hech qanday nuqson va 
kamchilik yo’q ekanligi aniqlangan. Bunday 
toifaga kiruvchi bolalarga xos kulguni hech 
bir tanqidsiz, o’ta soddalikni, muayyan 
darajada emosional (hissiy) zo’riqishni 
namoyon qiladigan vaziyatga nisbatan 
chidamlilikni, uyat hissining kamroq 
ekanligini uchratish mumkin    Psixologiya tarixida biologizmning eng yaqqol 
ko’rinishi  Zigmund Freydni  shaxsning barcha 
xatti-harakatlari (xulqi) ongsiz biologik 
mayllar yoki instinktlar bilan shartlangan, 
ayniqsa, birinchi navbatda u jinsiy maylga 
(libidoga) bog’liqdir.
    Biologik nazariyaga qarama-qarshi bo’lgan 
nazariya  sosiogenetik nazariya  hisoblanadi. 
Sosiogenetik yondashuvga binoan shaxsda 
ro’y beradigan o’zgarishlar jamiyatning 
tuzilishi ijtimoiylashish usullari va uni qurshab 
turgan odamlar bilan o’zaro munosabati 
vositalaridan kelib chiqqan holda 
tushuntiriladi.  Ijtimoiylashuv 
nazariyasiga  ko’ra inson biologik tur sifatida 
tug’ilib, hayotning ijtimoiy shart-
sharoitlarining bevosita ta'siri ostida shaxsga 
aylanadi.    Shunday qilib, jahon va hamdo’stlik 
mamlakatlari psixologlari tomonidan 
bir qator puxta ilmiy-metodologik 
asosga ega bo’lgan shaxsning 
rivojlanishi nazariyalari ishlab 
chiqilgan. Ularning aksariyati 
ontogenezda shaxsning shakllanishi 
qonuniyatlarini ochishga muayyan 
hissa bo’lib, xizmat qiladi, amaliy va 
nazariy muammolarni echishda 
keng ko’lamda qo’llaniladi.  A.G.Kovalyovning fikricha,  shaxs  - bu ijtimoiy 
munosabatlarning ham ob'ekti ham sub'ektidir. 
A.N.Leont'ev ushbu masalaga boshqacharoq 
yondashadi va unga shunday ta'rif 
beradi:  shaxs  faoliyat sub'ektidir. 
K.K.Platonovning talqiniga binoan jamiyatda o’z 
rolini anglovchi, jamiyatning qishga layoqatli, 
yaroqli a'zosi  shaxs  deyiladi. Bu muammo 
mohiyatini chuqurro ochishga harakat qilgan 
S.L.Rubinshteyn ta'rificha , shaxs  - bu tashqi 
ta'sirlar yo’nalishini o’zgartiruvchi, ichki shart-
sharoitlar majmuasidir. Psixologiya fanida bir-
biriga yaqin, lekin o’zaro farqlanib turuvchi 
tushunchalar qo’llanib kelinadi, chunonchi 
odam, shaxs, individuallik. Ularning mohiyatini 
aniqroq izohlab berish, har birining psixologik 
tabiatini tahlil qilish maqsadga muvofiq.    Psixologiya fanida bir-biriga 
yaqin, lekin o’zaro farqlanib 
turuvchi tushunchalar qo’llanib 
kelinadi, chunonchi odam, shaxs, 
individuallik. Ularning mohiyatini 
aniqroq izohlab berish, har 
birining psixologik tabiatini tahlil 
qilish maqsadga muvofiq.  1. Odam  sut emizuvchilar sinfiga dahldorligi biologik 
jonzot ekanligi odamning o’ziga xos xususiyatidir. Tik 
yurishlik qo’llarning mehnat faoliyatiga 
moslashganligi, yuksak taraqqiy etgan miyaga 
egaligi, sut emizuvchilar tasnifiga kirishi, uning o’ziga 
xos tomonlarini aks ettiradi. Ijtimoiy jonzot sifatida 
odam ong bilan qurollanganligi tufayli borliqni ongli 
aks ettirish qobiliyatidan tashqari o’z qiziqishlari va 
ehtiyojlariga mutanosib tarzda uni o’zgartirish 
imkoniga ham egadir.
2. Shaxs  mehnat tufayli hayvonot olamidan ajralib 
chiqqan. Jamiyatda rivojlanuvchi til yordami bilan 
boshqa kishilar bilan (muloqot) muomalaga 
kirishuvchi odam shaxsga aylanadi. Ijtimoiy mohiyati 
shaxsning asosiy tavsifi hisoblanadi.
3. Individuallik  - har qanday insonning betakror, 
o’ziga xos xususiyatlarga egadir. Shaxsning o’ziga xos 
qirralarining mujassam-lashuvi individuallikni 
vujudga keltiradi. Individuallik shaxsning intellektual, 
emosional va irodaviy sohalarida namoyon bo’ladi .

Shaxs Shaxs

REJA:REJA: Reja: 1. Shaxs haqida umumiy tushuncha. 2. Shaxs shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar. 3. “ Men ” obrazi va shaxsning o’z - o’zini baholash

 Shaxs haqida tushuncha            Shaxs  tushunchasi  keng  va  ko’p   qirralidir.  Mehnat  qila  olish  ko’nikmasining   mavjudligi,  insonlar  bilan  birgalikda   faoliyat  munosabatni  amalga  oshirayotgan   kishi  asta  -  sekin  shaxsga  aylanib  boradi.   Bevosita  moddiy  dunyoni,  jamiyatni  va   xususan  o’zini  o’rganish  va  faol  tarzda   qayta  o’zgartirish  jarayonining  sub'ektga   aylanmoqda.  Shu  o’rinda  haqli  bir  savol   tug’iladi,  ya'ni  shaxs,  individ,  individuallik   tushunchasining  o’zaro  bog’liqlik  jihatlari   mavjudmi?  

 Buning uchun  mazkur  tushunchalarning   mazmunini  tahlil  qilish  samarali  hisoblanadi.   Shuning  uchun  ham  dastlab  individ   tushunchasining  mazmuniga  to’xtalish  lozim.   A.V.Petrovskiy  tahriri  ostida  chiqqan  "Umumiy   psixologiya"  darsligida  "Individ"  tushunchasida   kishining  nasl-nasabi  ham  mujassamlashgandir.   Yangi  tug’ilgan  chaqaloqni,  katta  yoshdagi   odamni  ham,  mutafakkirni  ham,  aqli  zaif  ovsarni   ham,  yovvoiylik  bosqichidagi  qabilaning  vakilini   ham,  madaniyatli  mamlakatda  yashayotgan   yuksak  bilimli  kishini  ham  individ  deb  hisoblash   lozim.

TUSHUNCHALAR TAHLILITUSHUNCHALAR TAHLILI TUSHUNCHA MAZMUN Individ Odam Shaxs Tarbiya Irsiyat Muhit