SHAXS VA FAOLIYAT
![
SHAXS VA FAOLIYAT .
REJA.
Shaxs ijtimoiy tasirlar mahsuli sifatida.
Ijtimoiy normalar, sanksiyalar va shaxs.
Ijtimoiy tasirlarning shaxs tomonidan anglanishi.
«Men» — obrazi va o’zini-o’zi baholash.
Shaxs faolligi va faoliyat turlari.
Ijtimoiy xulq motivlari va shaxs motivasiyasi.](/data/documents/0ddaad48-985d-4348-b491-c6b9649cf5da/page_1.png)
![
Shaxs — ijtimoiy ta’sirlar mahsuli sifatida.
«Shaxs» tushunchasi psixologiyada eng ko’p
qo’llaniladigan tushunchalar sirasiga kiradi. Psixologiya
o’rganadigan barcha fenomenlar aynan shu tushuncha
atrofida qayd etiladi. Inson ruhiy olami qonuniyatlari
bilan qiziqqan har qanday olim yoki tadqiqotchi ham
shaxsning ijtimoiyligi va aynan jamiyat bilan bo’lgan
aloqasi masalasini chetlab o’tolmagan.](/data/documents/0ddaad48-985d-4348-b491-c6b9649cf5da/page_2.png)
![
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, «Homo sapiens» —
«aqlli zot» tushunchasini o’zida ifoda etuvchi jonzotning
paydo bo’lganiga taxminan 40 ming yildan oshibdi. Bu
davrda olimlarning e’tirof etishlaricha, 16 ming avlod
almashgan emish. Darvin ta’biri bilan aytganda, tabiiy
tanlanish jarayonida yer yuzida saqlanib qolgan minglab
millat va elatlarning keyingi davrdagi taraqqiyoti
ko’proq biologik omillardan ko’ra, ijtimoiy-sosial omillar
ta’sirida ro’y bermoqda. Shuning uchun ham xar bir
individni yoki shaxsni o’rganish masalasi uning bevosita
ijtimoiy muhiti va uning ijtimoiy normalari doirasida
o’rganishni taqozo etadi.](/data/documents/0ddaad48-985d-4348-b491-c6b9649cf5da/page_3.png)
![
Sosial yoki ijtimoiy muhit — bu insonning aniq
maqsadlar va rejalar asosida faoliyat ko’rsatadigan
dunyosidir. Mazmunan har bir insonning shu ijtimoiy
olam bilan aloqasi uning insoniyat tajribasi, madaniyati
va qabul qilingan, tan olingan ijtimoiy xulq normalari
doirasidagi harakatlarida namoyon bo’ladi. Psixologiya
ilmining namoyondalari bo’lmish olimlarning butun bir
avlodi ana shu shaxs va jamiyat aloqalari tizimida
insonning tub mohiyatini anglash, uning rivojlanishi va
kamol topishi qonuniyatlarini izlaganlar.](/data/documents/0ddaad48-985d-4348-b491-c6b9649cf5da/page_4.png)
![
Abu Nasr Farobiy, A. Navoiy, Ibn Sino, Beruniy kabi
yuzlab Sharq allomalari ham bu o’zaro bog’liqlikning
falsafiy va ijtimoiy sirlarini ochishga o’zlarining eng
durdona asarlarini bag’ishlaganlar.
Barcha qarashlarga umumiy bo’lgan narsa shu
bo’lganki, odamni, uning mohiyatini anglash uchun
avvalo uning shu jamiyatda tutgan o’rni va mavqyeini
bilish zarur. Shaxsni o’rganishning birlamchi mezoni ham
shundan kelib chiqqan holda, uning ijtimoiy mavqyei,
ijtimoiy munosabatlar tizimidagi o’rni bilan belgilanishi
kerak.](/data/documents/0ddaad48-985d-4348-b491-c6b9649cf5da/page_5.png)
![
Lekin, shaxs bilan jamiyat o’rtasidagi o’zaro aloqalar
masalasi birdaniga, bir xil yechimga kelinmagan. Bu o’zaro
munosabatlar asosan ikki polyar nuqtai nazardan kelib
chiqadi.
Nat ivizm yo’nalishining tarafdorlari insonlardagi barcha
xususiyatlarni tug’ma xarakterga ega, deb e’tirof etadilar.
(Lens, Gruber va boshqalar).
Empirizm tarafdorlarining fikricha, yangi tug’ilgan bola
go’yoki «top-toza paxta»(tabula rasa), unga hayot va undagi
talablar o’zining qonuniyatlarini yozadi va bola ularga so’zsiz
bo’ysunishga majbur. Bu yo’nalishning asoschilaridan biri Dj.
Lokk bo’lib (1632 — 1704) uning fikricha, tug’ma fikrlar yoki
g’oyalar bo’lishi](/data/documents/0ddaad48-985d-4348-b491-c6b9649cf5da/page_6.png)
![G. Leybnis (1646—1716) Lokka e’tiroz bildirib,
hayotda umuman toza, sof doskaning o’zi bo’lmaydi,
xattoki, eng yaxshi silliqlangan marmar yuzasida ham
sezilarli teshiklar, do’ngliklar yoki tug’ma asoratlar
bo’ladiki, ular layoqatlardek, inson taqdirida ma’lum rol
o’ynaydi. Bu ikkala yirik yo’nalish o’rtasidagi
tortishuvlarga chek qo’yish maqsadida F. Galton qator
eksperimental tadqiqotlar o’tkazib, har bir individga xos
differensial xususiyatlar mavjudligini « egizaklar metodi»
yordamida asoslashga harakat qildi. 2-jadvalda Galton
tomonidan irsiy va orttirilgan sifatlar munosabati
yuzasidan aniqlangan natijalardan keltirilgan.](/data/documents/0ddaad48-985d-4348-b491-c6b9649cf5da/page_7.png)
![Ota-onalar Bolalar
Musiqaga moyil Musiqaga moyil emas
Musiqaga moyil
85% 7%
Musiqaga moyil emas
25% 58%Musiqiy qobiliyatlardagi irsiy xususiyatlar.](/data/documents/0ddaad48-985d-4348-b491-c6b9649cf5da/page_8.png)
![
Sh a x s — ijtimoiy va shaxslararo munosabatlarning
mahsuli, ongli faoliyatning subyekti bo’lmish individdir.
Shaxsga taaluqli bo’lgan eng muhim tasnif ham uning
jamiyatdagi murakkab ijtimoiy munosabatlarga bevosita
aloqadorlik, ijtimoiy faoliyatga nisbatan ham obyekt,
ham subyekt bo’lishlikdir.](/data/documents/0ddaad48-985d-4348-b491-c6b9649cf5da/page_9.png)
![
Ijtimoiy normalar, sanksiyalar va shaxs. Ijtimoiy norma —
shaxs hayotida shunday kategoriyaki, u jamiyatning o’z a’zolari
xulq-atvoriga nisbatan ishlab chiqqan va ko’pchilik tomonidan
e’tirof etilgan xarakatlar talablaridir
Masalan, o’zbeklar uchun biror xonaga kirib kelgan insonning
kim bo’lishidan qat’iy nazar, «Assalomu alaykum» deb kelishi —
norma; o’quvchining o’qituvchi bergan topshiriqlarni bajarishi
lozimligi — norma; xotinning er hurmatini o’rniga qo’yishi,
qaynonaga gap qaytarmaslik — norma; avtobusda yoki boshqa
jamoat transportida kichikning kattalarga, nogironlarga o’rin
bo’shatishi — norma va hokazo. Bu normalarni ayrim-alohida
odam ishlab chiqmaydi, ular bir kun yoki bir vaziyatda ham
ishlab chiqilmaydi.](/data/documents/0ddaad48-985d-4348-b491-c6b9649cf5da/page_10.png)
![
Har bir alohida shaxs jamiyat tomonidan ishlab
chiqilgan va qabul qilingan ijtimoiy normalar va
sanksiyalarni u yoki bu ijtimoiy rollarni bajarishi
mobaynida xulqida namoyon etadi. Rol — shaxsga
nisbatan shunday tushunchaki, uning konkret hayotiy
vaziyatlardagi xuquq va burchlaridan iborat
xarakatlari majmuini bildiradi.](/data/documents/0ddaad48-985d-4348-b491-c6b9649cf5da/page_11.png)
![Ichki dialog-ning shakllan-ganlik
darajasi Bosqichlari Ichki dialogning darajaviy belgilari
(autokommunikasiya)
Oliy 6-bosqich Shaxsiy mazmundagi dialog (o’zidagi shaxsiy
sifatlarni muhokama qilish, shaxsiy mulohaza)
daraja 5-bosqich Xodisa va narsalarga bog’liq bo’lgan sifatlar
xususidagi ichki dialog
O’rta 4-bosqich Shaxsiy sifatlar muhokamasiga qaratilgan savollar —
o’ziga talablar
daraja 3-bosqich Boshqalarning baholari ta’siridagi ichki mulohazalar,
shaxsiy ahamiyat kasb etgan o’zgalar fikrlari asosida
ichki dialog
Quyi 2-bosqich Shaxsiy sifatlarga aloqador bo’lmagan o’zgalar
fikrlari asosidagi dialog (xodisa va narsalarga aloqador
fikrlar)
daraja 1-bosqich Kimdir nima haqidadir gapirishi mumkin bo’lgan
xolatlar yuzasidan tasavvurlar, lekin aniq fikr yoki
munosabat yo’q. Autokommunikasiyaga xojat yo’q.Shaxs autodialogining muhim
belgilari.](/data/documents/0ddaad48-985d-4348-b491-c6b9649cf5da/page_12.png)
![
Shaxs faolligi va faoliyat turlari Jamiyat bilan
doimiy munosabatni ushlab turuvchi , o ’ z - o ’ zinia nglab ,
har bir harakatini muvofiqlashtiruvchi shaxsga xos
bo ’ lgan eng muhim va umumiy xususiyat — buuning
faolligidir .
Faollik ( lotincha « actus » — harakat , « activus » —
faol so ’ zlaridan kelib chiqqan tushuncha ) shaxsning
hayotdagi barcha xatti - harakatlarini namoyon etishini
tushuntiruvchi kategoriyadir .](/data/documents/0ddaad48-985d-4348-b491-c6b9649cf5da/page_13.png)
![
Xulosa
Insn hamisha iqtisodi yoki ijtimoiy jihatdan yetuk va
barkamol bolsagina u o’zmaqsadlariga erishadi va bu
masala avalo biz uchun juda kerali
Sababi shundaki peagok sifatida shuni aytolamanki
harbir oquvchni sharoyitida klib chiqgan holatda unga
o’z orzulari va oldig qo’yilgan maqsadiga yetish uchun
unga bor bilim va ko’nikma berb boorish zarurligini
tushindim](/data/documents/0ddaad48-985d-4348-b491-c6b9649cf5da/page_14.png)
![
Pedagok o’quvchilarga dars berib borish va shu bilan
birgalikda o’zini ham baxolash o’rinli bo’ladi yani
O’quvchilarga bilim berish bilan birglikda o’zining bilim
ko’nikmolarini oshirib borishi erak ekanligini bugungi
darskilda bilib oldim](/data/documents/0ddaad48-985d-4348-b491-c6b9649cf5da/page_15.png)
![
Foydanilgan adabiyotlar
Karimova V.M. Psixologiya T-2002 y
Davletshin M.G Umumiy psixologiya T-2002 y
Psixologiya qisqacha izohli lug ’ at T -1998 y
Turg ’ unov Q . Psixologiya terminlarining ruscha - o ’ zbekcha izohli lug ’ ati
T ; " O ’ qituvchi " nashriyoti 1975 y
Umumiy psixologiya ( A . V . Petrovskiy tahriri ostida ) T ; " O ’ qituvchi " 1992 y
G ’ oziev E . G ’ Umumiy psixologiya 1-2 kitob T -2002 y
www.ziyo.net](/data/documents/0ddaad48-985d-4348-b491-c6b9649cf5da/page_16.png)
SHAXS VA FAOLIYAT . REJA. Shaxs ijtimoiy tasirlar mahsuli sifatida. Ijtimoiy normalar, sanksiyalar va shaxs. Ijtimoiy tasirlarning shaxs tomonidan anglanishi. «Men» — obrazi va o’zini-o’zi baholash. Shaxs faolligi va faoliyat turlari. Ijtimoiy xulq motivlari va shaxs motivasiyasi.
Shaxs — ijtimoiy ta’sirlar mahsuli sifatida. «Shaxs» tushunchasi psixologiyada eng ko’p qo’llaniladigan tushunchalar sirasiga kiradi. Psixologiya o’rganadigan barcha fenomenlar aynan shu tushuncha atrofida qayd etiladi. Inson ruhiy olami qonuniyatlari bilan qiziqqan har qanday olim yoki tadqiqotchi ham shaxsning ijtimoiyligi va aynan jamiyat bilan bo’lgan aloqasi masalasini chetlab o’tolmagan.
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, «Homo sapiens» — «aqlli zot» tushunchasini o’zida ifoda etuvchi jonzotning paydo bo’lganiga taxminan 40 ming yildan oshibdi. Bu davrda olimlarning e’tirof etishlaricha, 16 ming avlod almashgan emish. Darvin ta’biri bilan aytganda, tabiiy tanlanish jarayonida yer yuzida saqlanib qolgan minglab millat va elatlarning keyingi davrdagi taraqqiyoti ko’proq biologik omillardan ko’ra, ijtimoiy-sosial omillar ta’sirida ro’y bermoqda. Shuning uchun ham xar bir individni yoki shaxsni o’rganish masalasi uning bevosita ijtimoiy muhiti va uning ijtimoiy normalari doirasida o’rganishni taqozo etadi.
Sosial yoki ijtimoiy muhit — bu insonning aniq maqsadlar va rejalar asosida faoliyat ko’rsatadigan dunyosidir. Mazmunan har bir insonning shu ijtimoiy olam bilan aloqasi uning insoniyat tajribasi, madaniyati va qabul qilingan, tan olingan ijtimoiy xulq normalari doirasidagi harakatlarida namoyon bo’ladi. Psixologiya ilmining namoyondalari bo’lmish olimlarning butun bir avlodi ana shu shaxs va jamiyat aloqalari tizimida insonning tub mohiyatini anglash, uning rivojlanishi va kamol topishi qonuniyatlarini izlaganlar.
Abu Nasr Farobiy, A. Navoiy, Ibn Sino, Beruniy kabi yuzlab Sharq allomalari ham bu o’zaro bog’liqlikning falsafiy va ijtimoiy sirlarini ochishga o’zlarining eng durdona asarlarini bag’ishlaganlar. Barcha qarashlarga umumiy bo’lgan narsa shu bo’lganki, odamni, uning mohiyatini anglash uchun avvalo uning shu jamiyatda tutgan o’rni va mavqyeini bilish zarur. Shaxsni o’rganishning birlamchi mezoni ham shundan kelib chiqqan holda, uning ijtimoiy mavqyei, ijtimoiy munosabatlar tizimidagi o’rni bilan belgilanishi kerak.