logo

Sotsiologiya maktabi va uning namoyondalari

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

7743.4951171875 KB
MAVZU: Sotsiologiya 
maktabi va uning 
namoyondalari                  Reja:
1. Yevropa va Amerikada sotsiologiya markazlarnining shakllanishi
2.   Sotsiologiya fanining takomillashishi
3. Amerikadagi sotsiologiya namoyondalari va ularning nazariyalari
4. Xulosa 
5. Foydalanilgan adabiyotlar                 Lyusen  Levi-Brul  (1857  yil  10  aprel  -  1939  yil  13 
mart) a Frantsuz o'qigan olim falsafa kim ilgari surdi 
antropologiya  ning  yangi  paydo  bo'layotgan 
dalalariga  qo'shgan  hissalari  bilan  sotsiologiya  va 
etnologiya.  Uning  asosiy  tadqiqot  sohasi  ibtidoiy 
mentalitetni o'z ichiga olgan.     
Parijda  tug'ilgan  Levi-Bryul  o'zining  asarlaridagi 
"ibtidoiy  aql"  haqida  yozgan  Mahalliy  aholi 
qanday  o'ylaydi  (1910),  u  erda  u  insoniyatning 
ikkita  asosiy  tafakkuri  sifatida  "ibtidoiy"  va 
"zamonaviy"  pozitsiyasini  yaratdi.  Ibtidoiy  aql 
g'ayritabiiylikni  haqiqatdan  farqlamaydi,  balki 
dunyoni  boshqarish  uchun  "sirli  ishtirok"  dan 
foydalanadi.  Levi-Bryulning  fikriga  ko'ra, 
ibtidoiy aql ziddiyatlarni hal qilmaydi.                 Emil Dyurkgeym
fransuz  sotsiologi,  fransuz  sotsiologik 
maktabi  asoschisi.  Individualpsixologik  va 
biologik  yo nalishlarga  qarshi  chiqqan, ʻ
jamiyatga  individlar  majmui  bo lmagan 	
ʻ
reallik  deb  qaragan.  Ayni  vaqtda 
jamiyatda  "kollektiv  ong"ning  hal  qiluvchi 
rolini alohida ko rsatgan. 	
ʻ
Tavallud sanasi: 15-aprel, 1858                 KONT  Ogyust  —  fransuz 
faylasufi,  pozitivizmning 
asosiy  vakili.  Sen-Simonta 
kotiblik  qilgan.  Tarix  va 
sotsiologiyaga  oid  qarashlari 
Sen-Simonning  kuchli  ta sirida ʼ
bo lgan.  K.  har  qanday 	
ʻ
metafizikani  rad  etgan. 
Pozitivizmga  empirizm  bilan 
mistitsizm  orasidagi  o rta  yo l 	
ʻ ʻ
sifatida qaragan                 Gerbert Spenser (ingliz. Herbert 
Spencer;  1820  yil  27  aprel, 
Derbi  —  1903  yil  8  dekabr, 
Brayton)  —  ingliz  faylasufi  va 
sotsiologi,  19-asr  oxirida 
g oyalari  juda  mashhur  bo lgan ʻ ʻ
evolyutsionizm  asoschilaridan 
biri,  asoschisi  sotsiologiyadagi 
organik  maktab;  liberalizm 
ideologi.                 Jorj Elton Mayo (1880 yil 26 dekabr - 
1949  yil  7  sentyabr)  avstraliyalik 
psixolog,  [1][2][3]  sanoat 
tadqiqotchisi  va  tashkiliy 
nazariyotchi.[4][5]  Mayo  rasman 
Adelaida  universitetida  tahsil  olib, 
falsafa  va  psixologiya  yo nalishi ʻ
bo yicha  birinchi  darajali  diplom 	
ʻ
bilan  tugatgan  san at  bakalavriatini 	
ʼ
qo lga  kiritdi  [4]  va  keyinchalik 	
ʻ
Kvinslend  Universitetining  (UQ) 
faxriy  san at  magistri  unvoniga 	
ʼ
sazovor bo ldi	
ʻ                 Florian  Znanetski  (1882-1958) 
Yevropa  va  Amerikadagi  Polsha 
dehqonlari  (1920)  diqqatga  sazovor 
hodisaga  aylandi.  Mualliflar  shaxsiy 
hujjatlar  (xatlar,  kundaliklar, 
avtobiografiyalar,  xotiralar)  tahlili 
asosida  migrantlarning  yangi 
ijtimoiy-madaniy  muhitga  moslashish 
muammolarini o‘rganib chiqdilar.                 Amerika  sotsiologiyasi  turli 
maktablar  tomonidan  ifodalanadi 
va  Chikago  maktabi  -  ulardan  biri. 
1892-yilda  Chikago  universiteti 
tashkil  etilganda,  u  AQSHda 
birinchi  sotsiologiya  bo limini ʻ
yaratdi,  u  1920-yillarga  kelib. 
shahar,  oila,  qashshoqlik, 
muhojirlar,  etnik  va  irqiy 
masalalarni  birinchi  bo‘lib 
o‘rganganligi,  shuningdek,  bir 
qator  muhim  tadqiqot  usullarini 
ishlab  chiqqanligi  bilan 
mamlakatda eng mashhur bo‘ldi.
Maktabning  asosiy  namoyandalari: 
Florian  Znanetski,  Uilyam  Tomas, 
Ernst Burgess,  Lui Virt,  Robert Park 
va boshqalar.                 Bu  maktabning  yana  bir  vakili  -  R. 
Parkning  rolini  ortiqcha  baholash 
qiyin,  chunki.  uning  rahbarligida 
sotsiologiya  kafedrasi  Chikago 
sotsiologiya  maktabi  deb  nomlana 
boshladi.  Park  hamkasblari  bilan 
birgalikda  jamiyatni  tizimli  o‘rganish 
uchun  nazariy  asos  yaratdi.  Ularning 
izlanishlari  tufayli  sotsiologiya 
ijtimoiy  falsafadan  inson  xulq-atvori 
haqidagi fanga aylandi.
Park sotsiologik bilimlarning turli 
sohalarida ishlagan: u shaxs, ijtimoiy 
ekologiya, etnik va irqiy 
munosabatlar, ommaviy xulq-atvorni 
o'rgangan, shuning uchun uni 
ko'pincha "kollektiv xatti-harakatlar" 
sotsiologi deb atashadi.                 Uilyam  Isaak  Tomas  .(1863-1947)  - 
amerikalik  sotsiolog,  bugungi 
kunda  ramziy  interaktivizm 
nazariyasining  asosiy  figurasi 
sifatida  tushunilgan.  Yevropa  va 
Amerikadagi  Polsha  dehqonlari 
(1920)  diqqatga  sazovor  hodisaga 
aylandi. Mualliflar shaxsiy hujjatlar 
(xatlar,  kundaliklar, 
avtobiografiyalar,  xotiralar)  tahlili 
asosida  migrantlarning  yangi 
ijtimoiy-madaniy  muhitga 
moslashish  muam-molarini 
o‘rganib chiqdilar.                 AQShning  ilk  sotsiologiyasining  eng 
nufuzli  shaxslaridan  biri  hisoblanadi. 
Park  sotsiologiya  sohasida  kashshof 
bo'lib,  uni  passiv  falsafiy  intizomdan 
inson  xatti-harakatlarini  o'rganishga 
asoslangan  faol  intizomga  o'zgartirdi. 
Park  sotsiologik  bilimlarning  turli 
sohalarida  ishlagan:  u  shaxs,  ijtimoiy 
ekologiya,  etnik  va  irqiy 
munosabatlar,  ommaviy  xulq-atvorni 
o'rgangan,  shuning  uchun  uni 
ko'pincha  "kollektiv  xatti-harakatlar" 
sotsiologi deb atashadi.                 Jamiyat hayotini tushuntirishga urinishlar antik davrda (Platon, Aristotel va boshqalar) paydo 
bo ldi, tarix falsafasida davom etdi. O rta Osiyolik mutafakkirlar (Forobiy, Ibn Sino, Beruniy) ʻ ʻ
asarlarida ham jamiyat, uning yashashi va rivojlanishi haqida muhim fikrlar bildirilgan. 
Sotsiologik tasavvur va qarashlar 19-asrning 1-yarmida O. Kont, G. Spenser kabi olimlar ijodi 
natijasida fan darajasiga ko tarildi va qariyb 200 yildan buyon rivojlanib kelmoqda.	
ʻ                 Turli  davrlarda  sotsiologiyaning  mohiyati  turlicha  talqin 
etildi. Avvaliga  u  jamiyat  haqidagi  umumiy  fan  sifatida 
tushunilgan.  Ayni  vaqtda  uning  aniq  ilmiy  uslublarini 
nazarda  tutgan  holda  ijtimoiy  fizika  deb  ham 
izohlangan (L. Ketle). Dastlab Yevropada taraqqiy etgan 
sotsiologiya  G arbiy  Yevropa  mamlakatlarida  keng ʻ
ijtimoiy  muammolarni  dalil  va  asosli  ravishda  qo ya 	
ʻ
boshladi  (M.  Veber,  E.  Dyurkheym,  G.  Zimmel  (1858—
1918),  V.  Pareto  (1848—1923),  P.  Sorokin  (1889—1968)). 
Shu ma noda u mohiyatan makrosotsiologiya edi.	
ʼ                 Sotsiologiyaning    Amerikadagi  rivoji  esa,  odatda,  „kichik“ 
ijtimoiy  hodisalarni  o rganuvchi  mikrosotsiologiya  tarzida  yangi ʻ
qirralarini  namoyon  etdi  (J.  Dyui  (1859—1952),  Ya.  Moreno 
(1892—1974),  J.  Xomans  (1910),  E.  Meyo  (1880—1949)). 
Keyinchalik  sotsiologiyaning  bu  makro  va  mikro  ko rinishlari  T. 	
ʻ
Parsons  (1902—1979),  R.  Merton  (1910)ning  nazariy  ishlarida  va 
P.  Lazersfeld  (1901—1976)ning  empirik  tadqiqotlar  uslubiyatida 
yagona  tizimga  keltirildi.  Biroq  sotsiologiyaning  predmeti  va 
ijtimoiy  amaliyot  uchun  ahamiyati  xususidagi  bahslar  haligacha 
davom  etib  kelyapti,  yangi  sotsiologiya  yaratishga  urinishlar 
to xtamayapti.	
ʻ                 Sotsiologiya  o z  taraqqiyotining  klassik  davrida  yaxlit ʻ
bilimlar tizimi sifatida rivojlangan bo lsa, keyin bu fanga 	
ʻ
turli  oqimlar  va  yo nalishlar  kirib  kela  boshladi. 	
ʻ
Mexanistik  nazariya  tarafdorlari  G.  Ch.  Keri  (1798—
1879),  V.  Ostvald  (1853-1932),  V.  Pareto  (1848—1923) 
sotsiologiyani ijtimoiy dunyo fizikasi deb hisoblashgan.                 Biologik  nazariya,  xususan,  organik  yo nalish  (G.  Spenser,  L. ʻ
Gumplovich),  shuningdek,  ijtimoiy  darvinizm  vakillari  (Ch. 
Darvin  va  boshqalar)  jamiyatni  biologik  dunyo 
qonuniyatlaridan  kelib  chiqib  izohlashgan.  Psixologik 
qarashlarda  (D.  S.  Mill  (1806—1873),  MakDugall)  jamiyat 
hayotidagi  voqea  va  jarayonlar  tahlil  nazariyasi,  instinkt 
nazariyasi  asosida  psixologik  jihatdan  tushuntirilgan. 
Xususan,  Z.  Freyd  (jinsiy  mayl),  Ya.  Moreno  (jamiyatni 
individual-psixologik  tushuntirish)  qarashlari  keyinchalik 
kollektiv-psixologik nazariyalarga olib keldi.  Shu yo nalishda 	
ʻ
ijtimoiy-psixologik,  bixevioristik,  simvolik  interaksionizm, 
ijtimoiy harakatlar nazariyalari rivojlandi.                 Xulosa 

O zbekistonda  ham  sotsiologiya  o z  tarixiga  ega.  U  ijtimoiy ʻ ʻ
borliq  muammolari  xususida  asrlar  davomida  fikr  yuritib 
kelgan  ulamoyu  shoirlar,  mutafakkiru  hukmdorlarning 
izlanishlarida  o z  ifodasini  topgan.  Buyuk  vatandoshlarimiz 	
ʻ
boshqa sohalar kabi sotsiologiyaning rivojlanishiga ham katta 
hissa  qo shdilar.  Mukammal  jamiyat  g oyasi,  davlatni 	
ʻ ʻ
boshqarish,  jamiyatda  shaxsning  o rni  va  roli  masalalari  ular 	
ʻ
yaratgan  turli  janrlardagi  asarlarga  mavzu  bo lganligiga 	
ʻ
qaramay  sotsiologiya  fanini  mustaqillikdan  so nggina  lozim 	
ʻ
darajada rivojlantirish imkoniyati tug ildi.	
ʻ                 Foydalanilgan 
adabiyotlar 
1. Iso Jabborov – “Jahon etnologiya asoslari”
2. I.M. Jabborov – “Etnografiya va jahon etnik 
qiyofasi”
3. A.Ashirov , A Atajanov – “ Etnologiya”

MAVZU: Sotsiologiya maktabi va uning namoyondalari

Reja: 1. Yevropa va Amerikada sotsiologiya markazlarnining shakllanishi 2. Sotsiologiya fanining takomillashishi 3. Amerikadagi sotsiologiya namoyondalari va ularning nazariyalari 4. Xulosa 5. Foydalanilgan adabiyotlar

Lyusen Levi-Brul (1857 yil 10 aprel - 1939 yil 13 mart) a Frantsuz o'qigan olim falsafa kim ilgari surdi antropologiya ning yangi paydo bo'layotgan dalalariga qo'shgan hissalari bilan sotsiologiya va etnologiya. Uning asosiy tadqiqot sohasi ibtidoiy mentalitetni o'z ichiga olgan. Parijda tug'ilgan Levi-Bryul o'zining asarlaridagi "ibtidoiy aql" haqida yozgan Mahalliy aholi qanday o'ylaydi (1910), u erda u insoniyatning ikkita asosiy tafakkuri sifatida "ibtidoiy" va "zamonaviy" pozitsiyasini yaratdi. Ibtidoiy aql g'ayritabiiylikni haqiqatdan farqlamaydi, balki dunyoni boshqarish uchun "sirli ishtirok" dan foydalanadi. Levi-Bryulning fikriga ko'ra, ibtidoiy aql ziddiyatlarni hal qilmaydi.

Emil Dyurkgeym fransuz sotsiologi, fransuz sotsiologik maktabi asoschisi. Individualpsixologik va biologik yo nalishlarga qarshi chiqqan, ʻ jamiyatga individlar majmui bo lmagan ʻ reallik deb qaragan. Ayni vaqtda jamiyatda "kollektiv ong"ning hal qiluvchi rolini alohida ko rsatgan. ʻ Tavallud sanasi: 15-aprel, 1858

KONT Ogyust — fransuz faylasufi, pozitivizmning asosiy vakili. Sen-Simonta kotiblik qilgan. Tarix va sotsiologiyaga oid qarashlari Sen-Simonning kuchli ta sirida ʼ bo lgan. K. har qanday ʻ metafizikani rad etgan. Pozitivizmga empirizm bilan mistitsizm orasidagi o rta yo l ʻ ʻ sifatida qaragan