logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. SUYUQLIK VA GAZLAR HARAKATI

SUYUQLIK VA GAZLAR HARAKATI

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

377.9541015625 KB
Ko'chirib olish
Mavzu: SUY UQLI K VA GA ZLA R HA RA K ATI  1. Laminar oqim.  2. Turbulent oqim.  3. Oqim uzluksizligi.  4. Harakatlanayotgan suyuqliklar yoki gazlarda bosimning taqsimlanishi. 1 Tashkiliy qism 2 daqiqa 2 O’tilgan mavzuni takrorlash 15 daqiqa 3 Yangi mavzu bayoni 15 daqiqa 4 Mustahkamlash 10 daqiqa 5 Uyga vazifa 3 daqiqa O’tilgan mavzuni takrorlash 1. Tovush nima? 2. Tovushning tezligi. 3. Tovush kattaliklari. 4. Ultratovushlar. 5. Infratovush. Yangi mav zu 1. Laminar oqim. Keng ariqlar yoki daryolarda sekin oqayotgan suvning chetki va o‘rta qismlari alohida qatlam-qatlam bo‘lib oqadi. Buni suv sirtida oqib kelayotgan cho‘plarning harakatida kuzatganmiz. Suyuqlik yoki gazlarning qatlam-qatlam bo‘lib oqishi laminar oqim deyiladi. Laminar (lot. lamina – plastinka, qatlam) oqimda suyuqlik yoki gaz zarralari bir-birining yo‘llarini kesmasdan to‘g‘ri yo‘nalishda oqadi. Shu sababli suyuqlik yoki gaz qatlamlari boshqa qatlamlarning harakatiga ta’sir qilmaydi (3.1-rasm). Suyuqlik yoki gaz biror nayda oqqanda suyuqlik yoki gazning nay devorlariga ishqalanishi tufayli qatlamlarning siljishi nayning o‘rta qismida tezroq, chetki qismlarida esa sekinroq bo‘ladi. Bu holat laminar oqim qatlamalari bir-biridan alohida ko‘rinishda oqishiga olib keladi. Laminar oqimga tomirimizdagi qon oqimini, suvning daraxt tanasidagi kapillyar naylar bo‘ylab ko‘tarilishini, sekin esayotgan shamolni va shunga o`xshash hodisalarni misol qilib keltirish mumkin.  2. Turbulent oqim. Suy uqlik y ok i gaz t ez oqqanda uning qismlari alohida qat lam k o‘rinishida bo‘lmasdan, girdob, y a` ni uy urma k o` rinishidagi harak at larni hosil qiladi. Suy uqli k y ok i gazlarning uy urma, girdob hosil qilib oqishi t urbulent oqim dey iladi. Turbulent (lot . t urbulent us – jo‘shqin, t art i bsiz) oqimda suy uqlik y ok i gaz zarralari har xil y o‘nalish bo‘y lab t art ibsiz harak at qiladi. Shu sababli suy uqlik y ok i gaz alohida qat lamlari t a’si rlashib o‘zaro aralashib k et adi (3.2-rasm). Turbulent oqimni dengiz, dary o v a ok eanlardagi t ornadol arda, qumli sahrolardagi qum bo‘ronlarida, girdoblarda, at mosferadagi issiq v a sov uq hav o oqimlari almashinishi nat i jasida y uzaga k elgan uy urmali shamollarda v a shunga o` xshash hodisalarda k uzat ishimiz mumk in. 3. Oqim uzluksizligi. Suy uql ik y ok i gazning nay lardagi oqimini o‘rganay l ik . Suy uql ik y ok i gaz bilan nay dev ori orasi dagi ishqalanish juda k ichi k bo‘lsin. Bunda ishqalanishni hisobga olmay miz, shu sababli nay k esimi y uzasining barcha nuqt al arida oqim t ezligi bir x il bo‘ladi. Kesim y uzasi har xil bo‘lgan nay orqali siqilmay digan suy uqlik ni nay ning har xi l joy l aridagi oqi m t ezligi nimaga bog‘liqligi ni ani qlay miz. 3.3-rasmda k o‘rsat i lgan nay nin g y uzaga ega bo‘lgan qismiga suy uqlik t ezli k bil an k i rib, y uzali qismi da n t ezlik bilan chi qib k et adi. Ma’lum bir v aqt ichida y uzadan massali suy uqlik , y uzadan esa massali suy uqlik oqib o‘t adi. Suy uqli k siqilmas bo‘lganli gi sababli u nay ning biror joy ida t o‘plani b qol may di v a nay ning ixt iy oriy k esim y uzasi orqal i bir xil Δt v aqt orali g‘ida oqi b o‘t adigan suy uqlik lar massasi t eng bo‘l adi. Ya’ni : Suy uql ik massasini uning zichligi ρ v a hajmi V orqali ifodalab (m = ρV = ρSυΔt ), quy idagi t englik ni hosil qi lamiz: bu y erda bo‘lgani uchun (1) t englamaga ega bo‘lami z. Bu t englama suy uqlik oqi mi ning uzluk si zlik t englamasi dey il adi. Vodoprov od shlangidan suv sepay ot ganda suv ni uzoqroqqa sepish uchun shl ang uchi qisiladi . Shunda suv k at t a t ezlik da ot il ib chiqadi . ( 3,4 - rasm) Turli k esim y uzali nay da oqay ot gan siqilmas suy uqlik t ezligining son qiy mat i suy uqlik k esim y uzasiga t esk ari proporsional bo‘ladi. Bu siqilmas suy uqlik uchun oqimning uzluk sizligi dey iladi.  4. Harakatlanayotgan suyuqliklar yoki gazlarda bosimning taqsimlanishi. Oqay ot gan suy uqlik ning idish devoriga be radigan bosimi suy uqlik ning oqim t ezligiga bog‘liq bo‘ladi. Buni t ajribada k uzat ish mumk in. Te pa qismlariga ingichk a o‘lchov naylari ulangan, t urli y uzali nay bo‘y lab suy uqlik oqimini k uzat amiz ( 3.5-rasm). Suyuqlik ning bir maromdagi oqimida har bir o‘lchov nay lari bo‘y lab suy uqlik k o‘t ariladi. Suy uqlik ust unlarining balandlik lariga qarab suyuqlik nay ning devorlariga be ray ot gan bosimini aniqlash mumk in. Tajribalar shuni k o‘rsat adik i, nay ning k e ng qismidagi bosim uning t or qismiga nisbat an k at t a bo‘ladi. Suy uqlik oqimining uzluk sizligi t e nglamasiga muvofi q nay ning k e ng qismida oqim t ezligi k ichik , t or qismida k at t a bo‘ladi. Suy uqlik bosimi oqim t ezligiga bog‘liqligining mat e mat ik if odasini 1738-y ilda D. Be rnulli aniqlagan. Be rnulli t e nglamasi quy idagicha bo‘ladi: Mustahkamlash  1. Laminar oqim.  2. Turbulent oqim.  3. Oqim uzluksizligi.  4. Harakatlanayotgan suyuqliklar yoki gazlarda bosimning taqsimlanishi. Uyga vazifa 1. Darslikda berilgan mavzuni o’qib kelish. 2. Savollarga javob yozib kelish. 3. Mavzuga doir savollar tuzib kelish. 4. 17- Mashqni uyda ishlab kelish.

Mavzu: SUY UQLI K VA GA ZLA R HA RA K ATI  1. Laminar oqim.  2. Turbulent oqim.  3. Oqim uzluksizligi.  4. Harakatlanayotgan suyuqliklar yoki gazlarda bosimning taqsimlanishi.

1 Tashkiliy qism 2 daqiqa 2 O’tilgan mavzuni takrorlash 15 daqiqa 3 Yangi mavzu bayoni 15 daqiqa 4 Mustahkamlash 10 daqiqa 5 Uyga vazifa 3 daqiqa

O’tilgan mavzuni takrorlash 1. Tovush nima? 2. Tovushning tezligi. 3. Tovush kattaliklari. 4. Ultratovushlar. 5. Infratovush.

Yangi mav zu 1. Laminar oqim. Keng ariqlar yoki daryolarda sekin oqayotgan suvning chetki va o‘rta qismlari alohida qatlam-qatlam bo‘lib oqadi. Buni suv sirtida oqib kelayotgan cho‘plarning harakatida kuzatganmiz. Suyuqlik yoki gazlarning qatlam-qatlam bo‘lib oqishi laminar oqim deyiladi. Laminar (lot. lamina – plastinka, qatlam) oqimda suyuqlik yoki gaz zarralari bir-birining yo‘llarini kesmasdan to‘g‘ri yo‘nalishda oqadi. Shu sababli suyuqlik yoki gaz qatlamlari boshqa qatlamlarning harakatiga ta’sir qilmaydi (3.1-rasm). Suyuqlik yoki gaz biror nayda oqqanda suyuqlik yoki gazning nay devorlariga ishqalanishi tufayli qatlamlarning siljishi nayning o‘rta qismida tezroq, chetki qismlarida esa sekinroq bo‘ladi. Bu holat laminar oqim qatlamalari bir-biridan alohida ko‘rinishda oqishiga olib keladi. Laminar oqimga tomirimizdagi qon oqimini, suvning daraxt tanasidagi kapillyar naylar bo‘ylab ko‘tarilishini, sekin esayotgan shamolni va shunga o`xshash hodisalarni misol qilib keltirish mumkin.

 2. Turbulent oqim. Suy uqlik y ok i gaz t ez oqqanda uning qismlari alohida qat lam k o‘rinishida bo‘lmasdan, girdob, y a` ni uy urma k o` rinishidagi harak at larni hosil qiladi. Suy uqli k y ok i gazlarning uy urma, girdob hosil qilib oqishi t urbulent oqim dey iladi. Turbulent (lot . t urbulent us – jo‘shqin, t art i bsiz) oqimda suy uqlik y ok i gaz zarralari har xil y o‘nalish bo‘y lab t art ibsiz harak at qiladi. Shu sababli suy uqlik y ok i gaz alohida qat lamlari t a’si rlashib o‘zaro aralashib k et adi (3.2-rasm). Turbulent oqimni dengiz, dary o v a ok eanlardagi t ornadol arda, qumli sahrolardagi qum bo‘ronlarida, girdoblarda, at mosferadagi issiq v a sov uq hav o oqimlari almashinishi nat i jasida y uzaga k elgan uy urmali shamollarda v a shunga o` xshash hodisalarda k uzat ishimiz mumk in.

O'xshashlar

Jadidlar harakati
Yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasida moddalarni aniqlash
Sanoat korxonalaridan ajralib chiqadigan zararli gazlar va ularning tasiri
Xiva xonligida jadidchilik harakati
Turkiston o'lkasida jadidchilik harakati