logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Tohir Malik nasrida diniy-ma’rifiy mavzu talqini

Tohir Malik nasrida diniy-ma’rifiy mavzu talqini

Yuklangan vaqt:

19.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

871.4775390625 KB
Ko'chirib olish
“ Tohir Malik nasrida diniy-ma’rifiy mavzu talqini”    RE’JA: KIRISH DISSERTATSIYANING UMUMIY TAVSIFI I BOB. BADIIY ADABIYOTDA DINIY-MA’RIFIY G‘OYALAR 1.1. Adabiyotda diniy g‘oya va tushunchalarning o‘rni va ahamiyati. 1.2. Diniy-ma’rifiy asarlar poetikasi. I bob bo‘yicha xulosa. II BOB. TOHIR MALIK NASRINING G‘OYAVIY-BADIIY XUSUSIYATLARI . 2.1.Adib nasri badiiyati. 2.2.“Odamiylik mulki” pandnomasida diniy g‘oya talqini. II bob bo‘yicha xulosa. III BOB. TOHIR MALIKNING ADABIY MAHORATI 3.1.Tohir Malikning diniy ruhdagi asarlarida tildan foydalanish mahorati 3.2.Yozuvchining individual uslub qirralari. III bob bo‘yicha xulosa. UMUMIY XULOSАLАR FOYDАLАNILGАN АDАBIYOTLАR RO‘YXАTI Magistrlik dissertatsiyasining maqsadi bugungi davr shaxsiyati ruhiyatining eng katta ehiyojiga aylanib borayotgan diniy va ma’rifiy g‘oyalarning badiiy adabiyot orqali qay darajada inson ongiga ta’sir etishini tekshirish, bunda adabiyotning o‘rni, xususan, tohir malik ijodida diniy g‘oyalarning ifodalanishi va adib nasri badiiyatini, yozuvchilik mahoratini talqin qilish, zamonaviy adabiyotda diniy-ma’rifiy asarlar poetikasini o‘rganish hamda ushbu mavzu yuzasidan ilmiy xulosalar chiqarishdan iborat. Tohir Malik asarlari, jumladan, “Odamiylik mulki”, “Oxirat” kitoblari dissertatsiya obyekti qilib olindi. Yozuvchining asarlarida diniy masalalar hamda uning namoyon bo‘lish shakllari, ilmiy asoslari va badiiy adabiyotda diniy g‘oya va tushunchalar masalasi tadqiqotning predmeti qilib olindi. TADQIQOT OBYEKTI TADQIQOT MAQSADI O‘zbek adabiyotshunosligida din va adabiyot bog‘liqligi masalasi bo‘yicha olib borilayotgan tadqiqotlar hali yetarlicha rivojlanmagan, xususan, Tohir Malik ijodida diniy g‘oyalar tadqiqiga asoslangan ilmiy ishlar mavjud emas. Mazkur ishning ilmiy yangiligi sifatida din va adabiyot masalasiga o‘zbek yozuvchisi Tohir Malik ijodi orqali to‘xtalganlik hamda yozuvchining pandona-didaktik ruhni zamonaviy adabiyotga qayta kiritganligi haqidagi tahlillarni ko‘rsatishimiz mumkin. Badiiy asarning din bilan bog‘liq holda rivojlanishi, adabiy muhitning, jarayonlarning takomilida diniy e’tiqod hamda ma’rifiy g‘oyalarning o‘rni, uzviy bog‘liqligi o‘zbek adabiyotshunosligida o‘rganilmagan masala hisoblanadi. TADQIQOTNING ILMIY YANGILIGI TADQIQOTNING DOLZARBLIGI Adabiyotshunoslikda diniy masalalar tadqiqi. R.O.Safronov L.R. Tatarnikova A.Y.Nazarov G.K.ShlegelLi Vey Yuliya Nikoloyevna G. Danagulovna Dolgushin Dmitriy S.D.Maksimova Redmond James Scott Nathan Shaffer E.S. Sternberg Meir Lewalski Barbara Kiefer Gunn Giles B. Frye Northrop Bultmann Rudolf 1. “ Drama and religion”. Cambridge, UK., 1983; 2. “ The Poetics of Belief”. Chapel Hill, N.C., 1985; 3. “ Kubla Khan” and the Fall of Jerusalem: The Mythological School in Biblical Crticism and Secular Literature, 1770- 1880”, Cambridge, U.K., 1975; 4. “ The Poetics of Biblical Narrative”, Bloomington, Ind., 1984; 5. “ Protestant Poetics and the Seventeenth-Century Religious Lyric”, Princeton, N.J., 1979; 6. “ The Interpretation of Otherness: Literature, Religion, and the American Imagination”, Oxford, 1979; 7. “ The Great Code: The Bible and Literature”, New York, 1982; 8. “Jesus Christ and Mythology”, New York. 1958. 1. Современные интерпретации социологической концепции религии Эмиля Дюркгейма в англоязычной религиоведческой литературе 2011 — кандидат философских наук Сафронов, Роман Олегович; 2. Ценностно-смысловая трансформация христианских мотивов в произве дениях Ивлина Во, Джона Фаулза и Курта Воннегута 2006 — кандидат филологических наук Татарникова, Людмила Робертовна ; 3. Антон Евгеньевич; Художественная феноменология Ивана Бунина: Дух. Душа. Плоть 2001 — кандидат филологических наук Шлегель Георг Кристиан; 4. Культура Китая эпох Тан и Сун: Синтез форм духовной культуры 2002 — кандидат культурологии Ли Вэй ; 5. Библейские мотивы и образы в "Хрониках Нарнии" К.С. Льюиса 2013 — кандидат наук Образцова, Юлия Николаевна ; 6. Отражение суфийских идей в казахской литературе второй половины XIX - начала XX вв. 2002 — кандидат филологических наук Рысмаганбетова, Гульнара Данагуловна; 7. В.А. Жуковский и религиозно-философская культура его времени 2019 — доктор наук Долгушин Дмитрий Владимирович DIN VA ADABIYOT. “Bir qarashda adabiyot va din alohida ikki sohaga tegishlidek ko‘rinsa-da, aslida ular bir-biri bilan o‘zaro chambarchas bog‘liq va ajratilmasdir, go‘yoki bir vujudning ikki a’zosi kabi”. “Glimpses of Religion in English Literature”. Shahzad Latif Chaudhary. American International Journal of Contemporary Research. Vol.3 No. 12; December 2013. Yunon afsonasi va tafakkuriga, ibroniy dostonlariga va hikmatlariga, nasroniy ramziyligi va taqvosiga e’tibor bermasdan turib, Yevropa adabiyoti dramasini tushunib bo’lmaydi”. Nemis Olimi Erich Averbax  Nemis olimi Mircea Eliade ning yozishicha, adabiyotning dinga aloqadorligining eng muhim va ko‘zga ko‘ringan xususiyatlaridan biri bu - adabiyot xoh og‘zaki bo‘lsin, xoh- yozma, diniy g‘oyalar va harakatlarni saqlash va yetkazish vazifasini bajarib kelgan.  Nemis olimi Albin Leskiy “Yunon adabiyot tarixi” (1966) asarida “Xudolar va odamlar o‘rtasidagi munosabatlar Gomer olamida markaziy o‘rinni egallaydi”,- deb ta’kidlaydi. Leskiy ko‘proq qadimiy Yaqin sharq va Hindiston adabiyotini tasvirlaydi. Gilgamish dostoni shumer va qadimgi Bobil versiyalarida o‘yin-kulgi va sarguzasht bilan uyg‘unlashgan diniy materiallarning klassik namunasi bolib dunyoviy adabiyotning tan olingan o‘ziga xos belgisidir. Daozim marosimlari, buddizm dogmalari Xitoy klassik adabiyotini boyitdi. Sharq mumtoz adabiyoti, tasavvuf asosiga qurilgan adabiyotDaraxtlar va o‘simliklarning buddaligi (somoku jobutsu) bo‘yicha nozik munozaralar XII asr shoiri Sayqyoning ko‘plab nafis vakalari asosini tashkil qiladi. Hamd, na’t, merojnoma janrlarining paydo bo‘lishi Zamonaviy adabiyotga diniy-ma’rifiy mavzularning qayta kirib kelishi Yangi davr adabiyoti, qardosh xalqlar adabiyotida diniy ma’rifiy masalalar.  Bob yuzasidan xulosa.  Xulosa qilib aytganda, dinning adabiyotga ta’siri boshqa omillardan sezilarli darajada yuqori turadi. Adabiyotga diniy e’tiqodlar, diniy qarashlarning tasiri natijasida turli janrlar paydo bo‘lgan. Xususan, qadimda turli diniy rituallarda kuylanuvchi aytinmalar, marsiyalarni, shuningdek, didaktik ruhdagi pandnomalar shular jumlasiga kiradi. Tasavvuf adabiyotining negizi ham aynan ma’rifat, komillik sari yo‘l, tariqat, shariat masalalari asosiga qurilganligi ham adabiyot va dinning mushtarak jihatlarini ochishga xizmat qiladi O‘zbek mumtoz adabiyotida ham, bugungi zamonaviy adabiyotda ham diniy- ma’rifiy mavzular badiiy adabiyotning negizini tashkil qilgan. Dissertatsiyada ta’kidlanganidek, adabiyotning ham, dinning ham maqsadi komil insonni yetishtirish. Illatlardan forig‘, ezguliklarni o‘zida jamlagan insonni tarbiyalashdir. Aynan maqsadning yakdilligi bu ikki sohani har qachon bir nuqtada turishini ta’minlaydi. Mumtoz adabiyot na’munalariga to‘xtalib o‘tsak, ushbu fikrlarning isbotini ko‘rishimiz mumkin. 1-2-maqolat Imon va islom haqida Muqaddima: hamd, na’t, munojotdan iborat 2 hamd, 4 munojot, 5 ta na’t Doston basmala bilan boshlanadi “ Hayrat ul-abror” ning birinchi, ikkinchi maqolatlari imon va islom haqida ekanligi ham fikrimizni tasdiqlaydi. Shuningdek, asar muqaddimasi shartli ravishda uch guruhga ajraladi: hamd, na’t, munojotlar. Muqaddimada ikki hamd, to‘rt munojot hamda beshta na’t mavjud. Shuningdek, Navoiy ushbu dostonni basmala bilan, Muqaddas Qur’onning birinchi oyati-“Bismillohir rahmonir rahiym” (Mehribon va rahmli Olloh nomi bilan boshlayman) bilan boshlab, Qur’ondan iqtibos keltiradi. Butun boshli bobda shu oyat tavsifi keltiriladi. Navoiy kitobat badiiy san’atidan foydalangan holda ushbu oyatning har bir harfiga ilohiy ta’rif beradi. “Bismillohir rohmanir rohiym” oyati 19ta harfdan iborat bo‘lib, unda arab alifbosidagi 10ta harf ishtirok etadi. Ushbu 10ta harf dastlab dahshat uyg‘otuvchi, qatl etuvchi sifatida, so‘ngra esa baxt-saodatga yetaklovchi, xushxabar beruvchi sifatida gavdalanadi”. “Xamsanavislik an’anasi va Alisher Navoiy “Xamsa”si”. Tohirov S. O‘quv qo‘llanma. Samarqand-2020 . Aqiyda bilmag‘on shaytona eldur, Agar ming yil amal deb qilsa yeldur. Uyolma ma’rifatni o‘granurdin, Tanur joying bo‘lur qolsang tanurdin Xudodin har na keldi rost bilding, Tiling birla yana iqror qilding. Musulmonlig‘ yo‘lida buldur iymon, Muni bilmas kishi tongla pushaymon. Alar forig‘ ichmak, emakdin, Yomon qilmoq, qabohat so‘z demakdin. Ochiqqo‘llik, kushoda yuzli bo‘lg‘il, Muruvvatlik, muloyim so‘zli bo‘lg‘il. Musulmon o‘g‘liga yaxshi qiliq qil. Tilingni xush, chiroyingni iliq qil Tohir Malik, asl ismi Hobilov Tohir Abdumalikovich, 1946-yilning 27-dekabr sanasida Toshkent shahrida dunyoga kelgan. O‘zbekiston xalq yozuvchisi unvonini olgan ijodkor hisoblanadi. O‘zbek adabiyoti fantastikasining asoschilaridan biri deb aytishimiz mumkin. Toshkentda 1969-yilda jurnalistika fakultetini tamomlagan. Birinchi yirik asari — “Hikmat afandining o‘limi”ni 1972-yild a y aratadi . “Zaharli g‘ubor”, “Falak”, “Somon yo‘li elchilari”, “Bir ko‘cha, bir kecha”, “Alvido, bolalik”, “So‘nggi o‘q”, “Ov” kabi ilmiy-fantastik, sarguzasht qissalari keng tarqalgan. “Shaytanat ” romani Tohir Malikning eng yirik asari hisoblanadi. “ Jinoyatning uzun yo‘li” ilmiy-tahliliy risolasi, shuningdek, “Mehmon tuyg‘ular” nomli xotira, yodnoma, adabiy maqolalar to‘plami ham mavjud. Ijodkorning “Amir Temur davri adabiyoti”, “Varaxsha”, “Unvoni inson”, «Sohilsiz dengiz» ssenariylari asosida hujjatli filmlar ham suratga olingan. Tarjima sohasida ham ijodiy yutuqlarga erishgan. Xususan, rus yozuvchisi Fyodor Dostoevskiyning «Ma’suma» qissasini hamda jahon adabiyoti vakillarining bir nechta asarini o‘zbek tiliga tarjima qilgan . Adib yuqoridagi sermahsul ijodini umrining oxirgi yillarida “Odamiylik mulki”, “Oxirat” kabi diniy-ma’rifiy ruhdagi asarlar bilan boyitdi . ADIB NASRI BADIIYATI Shirin dunyoning shirin tillari Aqlsiz aqlimning aqlini oldi. Va … kula-kula lahadga kuzatib qoldi Kutyapti intiq, Kimnidir Jahannamning olov gullari Oppoq dasturxon erur Ka’ba- Kimdir kiradir kirlangan kirlarin to‘kmoqlik uchun so‘ng yana bemalol kirlanish uchun Halollikdan doston to‘qiydi haromning mahbubi Yozuvchi asarda talmehdan ham juda o‘rinli foydalanganligining guvohi bo‘lishimiz mumkin: “ Yonarmish ho‘l-u quruq o‘rmonga ketganida o‘t. Faqat yonmas iymon egasi, Ibrohim alayhissalom singari ” . Ibrohim alayhissalom Qur’onda nomi kelgan payg‘ambarlardan biri bo‘lib, otasi va qavmi sig‘inib yuradigan butlarni sindirib tashlaganligi uchun odamlar uni yondirib yuborishmoqchi bo‘ladi. Ammo bizga Qur’ondan ma’lumki, Ibrohim alayhissalom Allohning irodasi bilan olovdan omon chiqadi. Qur’on bilan yaxshi tanish bo‘lgan Tohir Malik bu yerda shu voqeaga ishora qilib, iymonli bo‘lgan kishilargina jahannam olovidan omon chiqishlarini eslatib o‘tadi“ NAFS KISHANLARI” O‘zgaga jahannam “gullari” nasib bo‘lishini istayotgan odam buning o‘rniga jannat rohatini tilagani afzal emasmikan? O‘zganing jahannam o‘tida kuymog‘i uning duosi bilan bo‘lmaganidek, o‘zining jannat bog‘larida sayr qilishi yaxshi niyat va amallari bilan ekanligini bilishi ham bir baxtdir”“ Xo sh inshoda nima deb yozay, ʻ kechagi voqeani yo bo lmasa otam ʻ bilan to yma-to y yurishimni? ʻ ʻ Otamning o yinchi xotinga ʻ suykalishinimi? Ming la’nat !” “ Bolasini tashlab ketgan ota-onaning jazosi shu” deyman. “Tirik yetimlar, hammangiz ablah ota-onalaringizni topib, otib yuboring. Yolg on gaplar ʻ to qib, ularni yaxshi odam qilib ʻ ko rsatmang bir-birlaringizga. ʻ Ayamay otib tashlang!” deyman. “Tirik yetimlarga miltiq bering” deyman! Ana shundan keyin meni otishsa ham mayli” “ Ko‘ziga uyqu ilinishi qiyin bo‘lgan edi. Bir necha kundan beri bu ahvol takrorlanayotgani uchun yuragining yarador qush singari potirlab urib qo‘y ayotganiga ham e’tibor bermadi. U o‘lim dan cho‘chimas edi. Ajal yetganda iymon kalimasini aytishga ulgurmay, jon taslim qilishdan qo‘rqardi.ritorik so‘roq takror Tohir Malikning ushbu kitobi “Axloq kitobi” deb ham nomlanib, ma’naviyat va tarbiya masalalariga bag‘ishlangan. Asar uch fasldan iborat bo‘lib, ular quyidagicha nomlanadi: “Ishq”, “Baxt” va “Saodat” . Ushbu kitobda ko‘pgina badiiy asarlardan farqli ravishda muayyan voqea-hodisalar aks etmaydi, balki inson kamolga erishishi uchun, husni xulq sohibi bo‘lishi uchun xizmat qiladigan fazilatlar haqida so‘z yuritiladi. “ ODAMIYLIK MULKI” RISOLASIDA DINIY G‘OYA TALQINI “… odob bobida birodarlarimizga nafi tegar, degan umid bilan “Mehmon tuyg‘ular” nomida bir kitobchaga tartib berdik. So‘ng uni to‘ldirib, “Iymonlashish umidi” degan nomad e’tiborlaringizga havola etdik. Keyin esa farzandlar tarbiyasida foydali bo‘lib qolar, degan maqsadda bir risola yozib unga “Jinoyatning uzun yo‘li” deb nom berdik. Bu yo‘nalishdagi urinishlarimizni endi mazkur odob risolasi nihoyasiga yetkazar, InshaAlloh” rivoyat, Hadis va Qur’on oyatlari Abu Homid G‘azzoliy Alisher Navoiy So‘fi Olloyor Yusuf Xos HojibMUQADDIMA “ Yo saodat-yo falokat”- ( asar 1-bobi ) “ Ik k i musulmon o‘zaro uchrashganda A lloh, albat t a, ularni bir- biri dan foy dalant iradi ” (hadis)“ Qul oqdan dilingga gar k irmasa nur Sichqon k av agidan ne farqi ng bo‘l ur ” ( Jomiy) “ O‘zimdek xastalar bo‘lg‘aymu deb shod, Nasoyihdan ham andak ayladim yod”. ( Jomiy) “… biz, turkistonliklar bolalarimizdan ko‘ra mollarimizga yaxshiroq qaraymiz…” (Fitrat)Yozuvchi bu bobda farzand tarbiyasi ota-ona uchun qanchalar muhim omil ekanligini alloma Abdulla Avloniyning hikmatlari yordamida o‘quvchiga singdirar ekan, yurtimiz tarixida bo‘lib o‘tgan ba’zi holatlarga, xususan, buyuk sarkarda Amir Temurdek shaxs barpo qilgan ulkan davlatning yemirilishidek siyosiy jarayonga ham aynan tarbiya masalasi, shahzodalarning yaxshi tarbiya olmaganligini sabab qilib keltiradi Bobning she’riy yo‘l bilan nomlanishi ham asar badiiyatini yanada oshirishga xizmat qiladi. Mazkur bob ishq-muhabbat ta’rifi, uning xillari, qalbdagi jilosi bayoni dan iborat bo‘lib, biz tasavvuf ta’limotidan bir qadar bahramand bo‘lib, haqiqiy ishq-Ollohga bo‘lgan muhabbat haqida o‘rganamiz. Yozuvchi ushbu bobda hazrat Navoiy, Bobur, Fuzuliylarning tasavvuf ruhidagi baytlarini bizga odmiyona qilib sharhlash bilan bir qatorda, o‘sha mashhur hikoyat-Shayx San’on hikoyatini ham kiritib, o‘quvchiga hikoyatdagi asl mohiyatni atroflicha tushuntirib o‘tadi. Shuningdek, ushbu bobda hazrati shayx Harisi Muhosibiy, hazrati Yaxyo Bin Muoz, hazrati shayx Abu Said Xarros, turk shoiri hazrati Yunus Emro kabi bir necha ulug‘ zotlarning ishq borasidagi mulohazalarini keltirib, oshiqlar hamda haqiqiy ishq tushunchalarini o‘quvchiga aniqroq anglatishga urinadi. Qo‘shimcha tarzda So‘fi Olloyorning “Sabotul ojiziyn” asaridan bir necha baytlarni ham adabiyotshunos, ham yozuvchi-ijodkor sifatida izohlab, ommaga taqdim etadi.“ SEVGAN SUYGANIGA ETAR ITOAT” HURMATI VOLIDAYN-FARZI AYN. Biri erur makrumati volidayn, Bilki muning qilmog‘idir farzi ayn. Bu ikining xizmatini bir bil, Har necha ifrot etsa, taqsir bil. Boshni fido ayla, ato qoshig‘a Jismni qil sadqa ano boshig‘a. Ikki jahoningga tilarsen fazo- Hosil eti ushbu ikisidin rizo. (ALISHER NAVOIY) Onangdan bosh t ov lama, oshmasin dardi , Hay ot t oji erur oy og‘in gardi… (Rudak i y ) ON A VA OSHIQ O‘G‘IL HAQIDA RIVOYAT “ Biz insonni ota-onasiga yaxshilik qilishga buyurdik. Onasi unga qiynalib homilador bo‘lib, ne azobda tuqqandir. Unga homilador bo‘lish va uni (sutdan) ajratish (muddati) o‘ttiz oydir. Endi u qachon voyaga yetib, qirq yoshga to‘lganida: “Parvardigorim, meni Sen menga va ota-onamga in’om etgan ne’matingga shukur qilishga va O‘zing rozi bo‘ladigan yaxshi amallarni qilishga muvaffaq etgin va O‘zing men uchun zurriyotimda ham yaxshilik qilgin(ya’ni farzandlarimni ham ahli solih bandalaringdan qilgin). Albatta, men Senga (qilgan barcha gunohlarimdan) tavba qildim va, albatta, men musulmonladandirman”.-dedi. (Ahqof, 15). “ Bemehr qaridoshdan mehr bergan yot yaxshi” “ Rasululloh (s.a.v) marhamat qiladilarkim: “Kim rizqi mo‘l bo‘lishini, ajali orqaga surilishini istasa, qarindoshlik aloqalarini uzmasin”. (HADIS)“ Rasululloh (s.a.v.): “Silayi rahm qilmaydigan kishi jannatga kirmayd i ”. (HADIS) “ Qodoshliq kishi kusi chovi beduk, Odoshliq kishi oti sovi beduk, Qodoshing yo‘q ersa yuri tut odash, Odash ezgu bo‘lsa, bu-bo‘ldi qodosh. (Yusuf Xos Hojib) Tohir Malik sharhi: “Deyilmoqchikim, qarindoshlari bor odamning sha’ni shuhrati ulug‘dir. Do‘sti bor odamning esa so‘zi ulug‘dir. Kel, qarindoshing bo‘lmasa, do‘st tut. Yaxshi do‘st qarindoshing o‘rnida bo‘lur” “ Jamiyatning durru gavhari” “ Eng yaxshi do‘st” • ISLOMDA OILA MASALALARI • SHARQ VA G‘ARB TAFOVUTI • ANNA VA KUMUSH OBRAZLARI • HAFSA VA FOTIMA tarixiy shaxslar • “ BOBURNOMA”da AYOLLAR VA OILA MASALASI • SO‘FI OLLOYOR QARASHLARI • NAVOIY IJODIDA OILA MASALASI • QUR’ON OYATLARI • HADISI SHARIFLAR • MUTASAVVUF OLIMLARDAN IQTIBOSLAR “ Rasululloh (s.a.v) “Alloh nazdida eng yaxshi do‘st deb odamlarga doimo xayrli ishlarni qilib yuruvchi kishiga aytiladi” (HADIS) Yor uldurki, har nekim o‘zig‘a Istamas, yorig‘a ham istamagay. O‘zi istarki, yor uchun o‘lg‘ay, Ani mundoq sharik aylamagay. (NAVOIY) II FASL. “BAXT” “ Baxtiyorlik ichra sen…”, “Ibodat- ilmda”, “Ne erur bu jaholat?”, “Aqlni va oqilni asraylik”, “Donolik amal erur”, “Nodonligin tan olmas nodon” va boshqalar III BOB. TOHIR MALIKNING ADABIY MAHORATI Tohir Malikning diniy ruhdagi asarlarida tildan foydalanish mahorati. Yozuvchi o‘z asarlarida tilning ekspressiv vositalariga nutqning stilistik shakllari yoki shunchaki nutq figuralariga o‘z o‘rnida murojaat eta oladi: anafora, antitez, birlashmaslik, gradatsiya, inversiya, ko’p foydalanish, parallelizm, ritorik savol, ritorik murojaat, sukut, ellips, epifora kabi filologik hodisalarning asarda to‘g‘ri qo‘llanilishi Tohir Malikning tildan foydalanish mahoratini yaqqol ko‘rsatib bergan deyish mumkin. • BARQAROR BIRIKMALAR • LEKSIK, FRAZEOLOGIK SINONIMLAR • OMONIMLAR • SITATA, IQTIBOS, AFORIZM, MAQOL, NAQLLAR Tohir Malik asarlari tili o‘ziga xosligi-tarixiy uslubning ustunligi bilan belgilanadi. Yozuvchi asarlarida tarixiy tamoyil asosiga qurilgan jumlalar, so‘zlar badiiylikni ta’minlashga katta hissa qo‘shganligini ta’kidlash mumkin . • “ Asror keyingi kunlar ichi o‘z yog‘iga o‘zi qovurilib , (IBORA) Dilfuzani ham kam o‘ylaydigan bo‘lib qoldi”. • “ Bir kishiga ko‘pchilik bo‘lib hujum qilinsa, ko‘p hollarda ular orasida o‘smirlar uchrardi. Kalavaning uchini toppish (IBORA) ham aynan shulardan boshlanardi” • “ Salim... o’ldi, -dedi u, tomog‘iga nimadir tiqilib. Qamariddin shart to’xtab, uni yoqasidan oldi. “Kim aytdi? Bordim, do‘xtir. (DIALEKT) • Dilfuzaga, ko‘ngli yarim bechora qizga,(AJRATILGAN BO‘LAK, IBORA) onasining o‘limi kammidi, otasining baxtiqaroligi kammidi?(RITORIK SO‘ROQ) • Professor, basharangda rang qolmabdi? Ushbu jumlada “professor” (laqab) hamda “bashara” so‘zlari nutqqa badiiy bo‘yoq beradi. “Rangingda rang qolmabdi” iborasining “basharangda rang qolmabdi” tarzida ishlatilishi so‘zlovchining xulqi, madaniyati qandayligini ko‘rsatib berishga xizmat qiladi.  Tohir Malik ijodida so‘z qo‘llash, hikoya tili, nutq uslubi uning asarlarining shakliy tuzilmasini xoslantirsa, o‘ziga xos soddalik, o‘quvchiga kulminatsiyadan tortib yechimgacha o‘zi tushuntirib berishi, qahramonlar ruhiyati bilan bog‘liq masalalarda ham har bir detalgacha kitobxonga ochib berishi yondashuvi va mazmun jihatidan individuallikni ko‘rsatib turadi. Yozuvchi asarlarida o‘quvchi ko‘p o‘ylashga majbur qilinmaydi, ya’nikim, o‘ta soda tilda yoziladi. Masalan, biror qahramon boshidan biror ko‘rgulik o‘tyaptimi, bunga nima sabab bo‘lganligi, nima uchun aynan shunday yo‘l tutilganligi, nimalar his qilayotganligiga qadar o‘zi tasvirlab beradi. YOZUVCHINING INDIVIDUAL USLUBI Oybek kishi portretini chizganda yoki tabiat manzarasining tasvirini berganda erinmasdan, tevarak-atrofning barcha ikir- chikirlarigacha qalamga olib mukammal polotno yaratishga intiladi. Oybek xalq hayotining muhim tarixiy bosqichlaridan mavzu tanlaydi. Shuning uchun Oybek qahramonlari lirik, romantic kayfiyatga ega bo‘ladilar. Buni Gulnor, Yo‘lchi, Navoiy, Arslonqul kabi obrazlarda ko‘rish mumkin. Abdulla Qahhor uslubi esa unday emas. U tasvirni ixcham, iboralarni esa lo‘nda qilib beradi, tabiat manzaralarini chizganda, portret yaratganda shtrix usulini qo‘llaydi. Narsa yoki hodisaning eng xarakterli tomonini tasvirlash orqali maqsadga erishadi. Qahhorga xos uslubiy xususiyatlarni, uning qator asarlari “Sarob”, “Ayajonlarim”, “Qo‘shchinor chiroqlari”, “Sinchalak”da ko‘rish mumkin Tohir Malik prozasida esa biz qahramonlarning umumiy o‘xshashligini, mavzu doirasining bir ekanligini, asosan, ikki tarafning ishtirokini ko‘rishimiz mumkin. Yozuvchi qahramonlarining bir qismi iymon-e’tiqodli, o‘zi to‘g‘ri deb bilgan yo‘ldan qaytmaydigan, Alloh yo‘lidan qaytmaydigan jasur bo‘lsa, bir qismi hech narsadan qo‘rqmaydigan, halol-xarom masalasiga e’tibor qilmaydigan, birovni haqqiga xiyonat qilishdan toymaydigan insonlardan iborat. Yozuvchining asarlarida iymon mavzusi doim o‘quvchining diqqat markaziga qo‘yiladi. Qahhorda satirik-yumoristik tanqid yaqqol namoyon bo‘lib tursa, Tohir Malikda didaktik ruhiyat ustunlik qiladi. Yozuvchi qahramonlari tilidan hadis-u rivoyatlar aytish orqali o‘quvchiga pand-nasihat qiladi, sharqona odobni o‘rgatishga intiladi. UMUMIY XULOSALAR Dinning adabiyotga ta’siri boshqa omillardan sezilarli darajada yuqori turadi. Adabiyotga diniy e’tiqodlar, diniy qarashlarning tasiri natijasida turli janrlar paydo bo‘lgan. Xususan, qadimda turli diniy rituallarda kuylanuvchi aytinmalar, marsiyalarni, shuningdek, didaktik ruhdagi pandnomalar shular jumlasiga kiradi. Tasavvuf adabiyotining negizi ham aynan ma’rifat, komillik sari yo‘l, tariqat, shariat masalalari asosiga qurilganligi ham adabiyot va dinning mushtarak jihatlarini ochishga xizmat qiladi. Diniy-ilmiy adabiyot ikki jihati bilan amaliy ahamiyatga ega: Diniy-tasavvufiy ta’limotni targ‘ib qiladi, e’tiqodli kishilarda Ollohga bo‘lgan muhabbatni yanada kuchaytiradi, din buyurgan ishlarni qilishga undaydi. Mazkur adabiyot badiiy ijod xazinasi bo‘lib, u adabiyotni boyitadi, ijodkorning mahoratini, iste’dodini ko‘rsatadi. Bunday asarlar bir paytning o‘zida ham diniy bilimni hosil qiladi, ham kishida estetik didni shakllanishiga xizmat qiladi. UMUMIY XULOSALAR Yozuvchining “Odamiylik mulki” pandnomasidagi kabi yondashuv esa zamonaviy o‘zbek adabiyoti namoyondalaridan birinchilardan bo‘lib Tohir Malik ijodida ko‘rindi. Adib yaratgan asarlar diniy manba bo‘lish bilan bir qatorda, adabiy meros ham hisoblanadi. Bunday deyilishiga sabab kitobda ijodkor o‘zi va zamondoshlari hayotida yuz bergan voqealarni kiritib, bularga o‘z fikr-mulohazalarini ham bildirib o‘tadi. Asl diniy manbalardagi kabi ilmiylik darajasi yuqori emasligini ushbu kitob ilmiy tilda yozilmaganligi hamda aniq faktlar o‘rnida rivoyat, iqtiboslardan foydalanganligi bilan izohlash maqsadga muvofiq bo‘ladi . Tohir Malik qaysi yo‘nalishda asar yozmasin, u xoh diniy bo‘lsin, xoh fantastik, yoki detektiv, badiiy adabiyotning go‘zal na’munalari bo‘lib qolaveradi. Yozuvchining har bir asari badiiyati har qanday adabiy talabga javob berishi bilan o‘ziga xos xususiyatlarni jamlagan. Tohir Malikning diniy-falsafiy ruhda yozilgan asarlari bir vaqtning o‘zida ham ma’rifiy, ham diniy saboq berishga qodir ekanligi bilan ijodkorning boshqa badiiy asarlaridan ajralib turadi. UMUMIY XULOSALAR Ijodkor asar tiliga alohida e’tibor qilgan. Detektiv yo‘nalishdagi asarlariga ixcham, lo‘nda uslubdan foydalangan holda turli varvarizm, vulgar, jargon so‘zlarni o‘z o‘rnida qo‘llagan bo‘lsa, didaktik asarlarida esa ushbu metodga umuman teskari bo‘lgan badiiy-tarixiy tamoyil asos qilib olinadi. Xususan, “Odamiylik mulki” pandnomasida tarixiy tamoyil unsurlari bo‘rtib turishi asarning didaktik ruhini yanada oshirishga xizmat qilgan . Tohir Malik xal qchil ijod qiladi. Yaratgan asarlari kitobxonni tanlamaydi, badiiy tafakkur, adabiy bilim talab qilmaydi, adib sodda, ravon tilda yozadi. Yozuvchining aksar hollarda azaliy ikki tarafni- ezgulik va yovuzlik, yaxshi va yomon qahramonlar, oq va qora tushunchalarini o‘ta bo‘rttirib tasvirlashi oddiy o‘quvchida yanada aniqroq tasavvur uyg‘otish, asarning o‘qishlilik darajasini yanada oshirishga yordam beradi, deyish mumkin. E’t iboringiz uchun t ashak k ur

“ Tohir Malik nasrida diniy-ma’rifiy mavzu talqini”

   RE’JA: KIRISH DISSERTATSIYANING UMUMIY TAVSIFI I BOB. BADIIY ADABIYOTDA DINIY-MA’RIFIY G‘OYALAR 1.1. Adabiyotda diniy g‘oya va tushunchalarning o‘rni va ahamiyati. 1.2. Diniy-ma’rifiy asarlar poetikasi. I bob bo‘yicha xulosa. II BOB. TOHIR MALIK NASRINING G‘OYAVIY-BADIIY XUSUSIYATLARI . 2.1.Adib nasri badiiyati. 2.2.“Odamiylik mulki” pandnomasida diniy g‘oya talqini. II bob bo‘yicha xulosa. III BOB. TOHIR MALIKNING ADABIY MAHORATI 3.1.Tohir Malikning diniy ruhdagi asarlarida tildan foydalanish mahorati 3.2.Yozuvchining individual uslub qirralari. III bob bo‘yicha xulosa. UMUMIY XULOSАLАR FOYDАLАNILGАN АDАBIYOTLАR RO‘YXАTI

Magistrlik dissertatsiyasining maqsadi bugungi davr shaxsiyati ruhiyatining eng katta ehiyojiga aylanib borayotgan diniy va ma’rifiy g‘oyalarning badiiy adabiyot orqali qay darajada inson ongiga ta’sir etishini tekshirish, bunda adabiyotning o‘rni, xususan, tohir malik ijodida diniy g‘oyalarning ifodalanishi va adib nasri badiiyatini, yozuvchilik mahoratini talqin qilish, zamonaviy adabiyotda diniy-ma’rifiy asarlar poetikasini o‘rganish hamda ushbu mavzu yuzasidan ilmiy xulosalar chiqarishdan iborat. Tohir Malik asarlari, jumladan, “Odamiylik mulki”, “Oxirat” kitoblari dissertatsiya obyekti qilib olindi. Yozuvchining asarlarida diniy masalalar hamda uning namoyon bo‘lish shakllari, ilmiy asoslari va badiiy adabiyotda diniy g‘oya va tushunchalar masalasi tadqiqotning predmeti qilib olindi. TADQIQOT OBYEKTI TADQIQOT MAQSADI

O‘zbek adabiyotshunosligida din va adabiyot bog‘liqligi masalasi bo‘yicha olib borilayotgan tadqiqotlar hali yetarlicha rivojlanmagan, xususan, Tohir Malik ijodida diniy g‘oyalar tadqiqiga asoslangan ilmiy ishlar mavjud emas. Mazkur ishning ilmiy yangiligi sifatida din va adabiyot masalasiga o‘zbek yozuvchisi Tohir Malik ijodi orqali to‘xtalganlik hamda yozuvchining pandona-didaktik ruhni zamonaviy adabiyotga qayta kiritganligi haqidagi tahlillarni ko‘rsatishimiz mumkin. Badiiy asarning din bilan bog‘liq holda rivojlanishi, adabiy muhitning, jarayonlarning takomilida diniy e’tiqod hamda ma’rifiy g‘oyalarning o‘rni, uzviy bog‘liqligi o‘zbek adabiyotshunosligida o‘rganilmagan masala hisoblanadi. TADQIQOTNING ILMIY YANGILIGI TADQIQOTNING DOLZARBLIGI

Adabiyotshunoslikda diniy masalalar tadqiqi. R.O.Safronov L.R. Tatarnikova A.Y.Nazarov G.K.ShlegelLi Vey Yuliya Nikoloyevna G. Danagulovna Dolgushin Dmitriy S.D.Maksimova Redmond James Scott Nathan Shaffer E.S. Sternberg Meir Lewalski Barbara Kiefer Gunn Giles B. Frye Northrop Bultmann Rudolf

O'xshashlar

Tohir Malik hayoti va ijodi. ,,Shaytanat’’ romani tahlili
Diniy notiqlik
Diniy retsorlik ordeni
Jahon tilshunosligida qo‘shma gap talqini
Diniy extremizm tarixiy ildizlari ,oqimlari ,diniy ekstremizm va terrorizm tushunchasi