logo

У́збек элчилик алокаларининг тарихии́ илдизлари

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

7519.279296875 KB
Мавзу : У́збек   элчилик  
алокаларининг   тарихии	
́  
илдизлари Т уркистон сарҳадларидаги икки бую к 
дарё - Аму ва С и р 
ҳавзаларида Хитойдаги Хуанхэ ва Я нцзи, 
Ҳ индистондаги Ҳ инд 
ва Ганг, И рокдаги Ф урот ва Дажла, М 
иердаги Нил ҳавзаларида 
қад кўтарган буюк цивилизациялар 
билан бир вақтда сугорма- 
ўтроқчиликка асосланган маданий ҳаёт 
куртаклари барг ёзган, 
унинг замирида бундан неча м инг 
йиллар аввал қадимги илк 
давлатлар вужудга келган.  02
Click here to add content of the textАб	у Р	а	йҳ	он	 	
Бе	ру	ни	й	 ўз	ин	и	нг	 	
бу	нд	ан	 м	 и	нг	 й	ил	 	
ол	ди	н 	би	ти	л	ган	 	
1 J	co	py	n 	б о	 қ	и 	я”	 	
ки	то	би	да	, -	 	
Хо	ра	зм	га	 	
од	ам	л	ар	 ж	ой	ла	ш	 	
а б	ош	 - 	
ла	га	ни	да	н	 та	ри	х 	
ол	ар	 э	ди	ла	р,	 бу	 И	 	
ска	н	да	рд	ан	 	
тўқ	қ	из	 ю	з с	ак	со	н	 	
йи	л 	ил	га	ри	 	
бў	лг	ан	 эд	и	    Т абиийки, бу давр 
ичида давлатчилигим изнинг таркибий қисм и, унинг 
ажралмас 
атрибути бўлган диплом атик муносабатлар ҳам изчил 
суратда 
давом этиб келган. Тўғри, у маълум воқеалар таъсирида 
айрим 
ҳолларда сусай ган , баъзи вақтларда м уваф ф ақи ятси зли 
клар 
гирдобига дуч келган, лекин ҳамма вақт ўз шакл ва 
мазмунида 
қадимий туркий урф-одатлар, М овароуннаҳрдаги азалий 
туркий 
ўтроқ ҳамда кўчманчи халкушрнинг бу соҳадаги 
анъаналарини 
давом қилдирган, уни турли шакл ва кўриниш ларда ўзида 
акс 
эттириб келган. ушур   елчи  
атамаси    Яловоч
Сафир Қадимий туркий атамаларни синчковлик билан тўплаб, улар 
ю засидан кен г кўлам ли излан ишлар о л и б    борган т а н и л и 
туркшунос-луғатш унос Л.З. Будаговнинг таъкидлаш ича, “ элчи 
” 
атамаси аслида “ эл ” , яъни халқ, қабила, жамоа сўзидан келиб 
чиққан бўлиш и мумкин. Бунинг исботи учун у “эллан м оқ” - 
яр аш м о қ, д ўстлаш м оқ, м ойил бўлм оқ, “ эл ту р м о қ ” , ти н 
ч , 
осойиш та, дўстона, бўйсуниб яш амоқ, “ эл бўлмоқ” - итоаткор, 
садоқатли б ўлм оқ каби атам аларни кел ти р ад и 1. У қадим 
ий 
қ ў л ё зм а л а р га т а я н г а н ҳ о л д а, “ э л ч и ” а т а м а с и н и 
н г қ ато р 
кўринишларига эътиборни жалб этади. М асалан, фавқулодда 
элчи 
- “ элчийи махсус”, “ элчийи кабир” ёки “буюк элчи ” атамалари 
билан ю ритилган бўлса, “ўрта элчи" ва “ кичик элчи" атамалари 
оралиқ элчиларга нисбатан иш латилган.  А мерикалик ш арқш унос Эдвард О лворт ўзининг “ 
Ҳозирги 
ўзбеклар” м онограф иясида Туркистон дипломатияси 
тарихига 
назар таш лар экан, у ҳам “элчи” атамасининг 
қадимийлигига 
ва унинг замирида яш иринган кенг қамровли 
маъноларга эътибор 
бериш га ҳаракат қилади. “ М арказий Осиёда, - деб ёзади 
у, - 
дипломатия гояси балки чиғатой тилидаги “элчилик” 
сўзининг 
та ъ си р и ости д а п ай д о б ў л ган д и р .  Диплом атиям изнинг 
ўзига хос ва 
умуминсоний 
қадриятларга 
м онанд там 
ойиллари бую к 
туркий асар- “ Қутадғу 
б и л и к ” 
(“Саодатга йўлловчи 
билим ” ) асарида 
ўзининг ҳар 
томонлама 
тавсиф ини топди Китобининг махсус бобини Ю суф Хос Ҳ ожиб диплома 
тия, яъни элчилик масалаларига бағишлаган. 
“Ўғдулмиш ээлига   елчи   элчи қи либ ю бориш га қандай 
киш и кераги н и    а й та д и ” деб 
номланган ана шу бобда муаллиф элчилик м 
уносабатларининг 
маънавий ж иҳатларини, бу йўлда хизмат қиладиган 
киш илар	
 
ни н г қандай хислатларга эга бўлиш и лозим лигини 
бирм а-бир 
чи зи б беради. “ Т ам ом и киш илардан сараси элчи 
(бўлиш и) 
керак, билим ли, заковатли, жуда етук (бўлиш и) керак” , 
дейди  Давлатчилик масалаларига 
багиш ланган битиклар 
ичида XI асрда ёзилган яна 
бир асар - “С иёсатном а” 
ҳам диқ- 
қатга сазовордир. Давлатни 
бош қариш усуллари ва сир-
асрорлари 
тавсифидан иборатдир .

Мавзу : У́збек элчилик алокаларининг тарихии ́ илдизлари

Т уркистон сарҳадларидаги икки бую к дарё - Аму ва С и р ҳавзаларида Хитойдаги Хуанхэ ва Я нцзи, Ҳ индистондаги Ҳ инд ва Ганг, И рокдаги Ф урот ва Дажла, М иердаги Нил ҳавзаларида қад кўтарган буюк цивилизациялар билан бир вақтда сугорма- ўтроқчиликка асосланган маданий ҳаёт куртаклари барг ёзган, унинг замирида бундан неча м инг йиллар аввал қадимги илк давлатлар вужудга келган.

02 Click here to add content of the textАб у Р а йҳ он Бе ру ни й ўз ин и нг бу нд ан м и нг й ил ол ди н би ти л ган 1 J co py n б о қ и я” ки то би да , - Хо ра зм га од ам л ар ж ой ла ш а б ош - ла га ни да н та ри х ол ар э ди ла р, бу И ска н да рд ан тўқ қ из ю з с ак со н йи л ил га ри бў лг ан эд и

Т абиийки, бу давр ичида давлатчилигим изнинг таркибий қисм и, унинг ажралмас атрибути бўлган диплом атик муносабатлар ҳам изчил суратда давом этиб келган. Тўғри, у маълум воқеалар таъсирида айрим ҳолларда сусай ган , баъзи вақтларда м уваф ф ақи ятси зли клар гирдобига дуч келган, лекин ҳамма вақт ўз шакл ва мазмунида қадимий туркий урф-одатлар, М овароуннаҳрдаги азалий туркий ўтроқ ҳамда кўчманчи халкушрнинг бу соҳадаги анъаналарини давом қилдирган, уни турли шакл ва кўриниш ларда ўзида акс эттириб келган.

ушур елчи атамаси Яловоч Сафир