Xan saltanatining zaitlashuvi va ommaviy harakatlar

Yuklangan vaqt:

19.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1108.2060546875 KB

Ko'chirib olish

Mavzu:X an salt anat ining
zait lashuvi va ommaviy
harakat lar.
Reja:
1.Xan saltanatining zaiflashuvi va qo’zg’olonlar.
2.Xan saltanatining xo’jalik va iqtisodiy madaniy
aloqalari.

● X an salt anat ining zaifl ashuvi. U-Di podsholigining
oxiri va vafotidan so'ng saltanat asta-sekin zaiflasha
boshla gan . Behisob urushlar. qo'shimcha soliq va
majburiyatlarning barcha og'irligi dehqonlar, qullar va
me h natkash ommaning yelkasiga tushgan edi. Ayniqsa,
jon boshi soligi oddiy xalq orasida dahshatli voqealarni
keltirib chiqargan. Qashshoqlar jon solig'i miqdorini
kamaytirish uchun yosh bolalari, keksa ota, ona. buvi va
buvalarini o‘ldira boshlaydilar. Bu davrda qullar ham
qattiq asoratga solingan. Og'ir ahvoldan mamlakat
larzaga kelib qo'zg'olonlar boshlanish xavfi tug’ilgan.

•
● Mill.avv I asrning ikkinchi yarmida podsholikda ahvol
shunday yomonlashganki, bundan podsho va hukmdor
tabaqa vakillari dahshatga tushganlar. Ular ahvolni
yaxshilash uchun mehnatkash aholiga va qullarga yon
berib turli islohotlar o'tkazishga majbur bo l ganlar. Bu
jihatdan Dun Chjun-shu va Van Man islohotlari
diqqatga sazovordir. Islohotchi Dun Chjun-shu katta yer
egalarini qoralagan. Tuz va temirga nisbatan
davlatning yakka hokimligini bekor qilishni taklif
etgan. Yana u qullikni bekor qilishni, soliqlarni, harbiy
va ortiqcha mehnat majburiyatlarini kamaytirishni
talab etgan. Milodiy 8-yildagi qo'zg'olon natijasida
hokimiyat tepasiga kelgan Van Man ham bir qancha
islohotlar bilan maydonga chiqqan.

● Uning taklifiga ko'ra, yirik yer egalariga qarashli
yerlar musodara qilinib “podsho yeri” deb e'lon
qilingan. Yerlar qayta taqsimlangan yer va qullarni
sotish va sotib olish to'xtatilgan. U qullarni “shaxsiy
qaram kishilar" deb atashni buyurgan. Bu Xitoyda
qulchilikni bekor qilish bo‘yicha birinehi qadam
edi. Van Man narx-navo, savdoni tartibga solish va
soliqlarni kamaytirish haqida ham yaxshi fikrlar
bildirgan. Ammo Dun Chjun-shu va Van Man
islohotlari aslzodalarning qarshiligiga uchrab
amalga oshmagan.

● “ Qizil qoshlilar ” qo‘zg‘oloni. Milodiy birinehi asr
boshlarida Xitoyda qurg’oq c hilik va c higirtka bosishi
natijasida hosilsizlik sodir bo'lgan. Mamlakatda
qimmatchilik, ochlik boshlangan, islohotlarri amalga
oshirish esa to'xtab qolgan. Bu ho l Xitoyda ommaviy
norozilik harakatlari boshlanishiga sabab bo'lgan.
Bunday qo'zgolonla rn ing biri 18-yili Shandunda
boshlanib, unga Fan Chun degan kishi rahbarlik qilgan.
Qo'zg'olonga Van Man islohotidan norozi bo'lgan
aslzodalar va katta yer egalari ham qo'shilganlar.
Qo‘zg‘olon rahbarlari o'z odamlarini podsho
askarlaridan ajratish uchun qoshlarini qizil rangga
bo'yatganlar. Shu tufayli bu qo‘zg‘oloni “Qizil qoshlilar”
qo'zg'oloni nomini olgan edi.

● 22- yili Van Man qo'zg‘olonchilar ustiga yuz ming kishilik
qo‘shin yuborgan. Hal qiluvchi jangda qo'zg'olonchilar podsho
qo'shinlarini tor-mor etib, Xuanxe daryosining o'rta oqimidagi
yerlarni ishg'ol qilganlar. Shu vaqtda mamlakat janubida ham
qo'zg'olon boshlangan. Ular o‘zlarini “Yashil o‘rmon qo’shinlari”
deb ataganlar. 23-yili Van Man qo‘shinlari bilan qo'zg'olonchilar
o'rtasida dahshatli jang bo'lib, podsho qo'shinlari yana tor-mor
etilgan. Qo'zg'olonchilar Chanan shahrini ishg'ol qilganlar. Van
Man o'ldirilgan. 24-vili qo‘zg‘olon rahbarlaridan biri Lyu Syuan
o'zini podsho deb e’lon qilib, Chanan shahrini egallagan. 25-yili
''qizil qoshlilar” Chananga yurib, Lyu Syuan qo'shinlarini tor-
mor etganlar,Lyu Syuan o'zini-o'zi o'ldirgan. Shu yili “yashil
o'rmon qo'shini" Lyu Syu boshchiligida Chananga qarab yo'I
olgan. “Qizil qoshlilar" esa Chananni bo'shatib, Shandunga
chekinganlar. Yo’lda ikki qo’shin to’qnashib, “Qizil qoshlilar”
yengilganlar. Ularning yo’lboshchisi Fan Chung jangda halok
bo’lgan.

● 25-yili Lyu Syu o'zini podsho deb e'lon qilgan va
poytaxtni Chanandan Loyanga ko'chirtirgan. Lyu Syu
Xan sulolasiga mansub kishi edi. Lyu Syudan boshlab
Kichik Xan sulolasi davri boshiangan. Bu sulola 25-
220-yillar orasida Xitoyda hukmronlik qilgan. Lyu
Syu Guan U-Di nomi bilan podsholikni 25-57-yillarda
boshqargan. U aholiga ko'p yengilliklar berib,
soliqlarni kamaytirgan va ko'plab qullami ozod
etgan. Shu davrdan boshlab qullami huda-behuda
oidirish va tamg'a bosish bekor qilingan. Guan U-Di
va uning vorislari mamlakatda osoyishtalik o'rnatib,
xunnlarga qarshi g'olibona yurishlar qilganlar.

● “ Sariq ro‘mollilar ” qo‘zg‘oloni. Milodiy II asrning ikkinchi
yarmida Xan saltanatida jabr-zulm kuchayib. vaziyat ancha
keskinlashgan. Xan podsholigining turli joylarida yana
qo'zg'olonlar boshlangan. Shunday qo'zg'olonlardan biri va eng
katlasi 184-yilda boshlanib. unga o"z zamonining "oqil va saxiy
muallimi“ deb nom olgan. mashhur tabib Chjan Szyao va uning
ikki ukasi rahbarlik qilgan. Ular xalqqa murojaat qilib. podsholikni
ag‘darib tashlashga va farovon hayot qurishga da’vat etganlar.
184-vilda bosh l angan qo‘zg‘olon 20 yil davom
etgan.Qo'zg'olonchilar o‘z raqiblaridan ajralib turish uchun sariq
ro'mol o'rab jangga kirganlar. Sariq rang xitoyliklarda farovon
hayot ramzi ham bo l gan. Shu tufayli bu harakat ‘'Sariq ro'mollilar’
qo’zg'oloni nomi bilan mashhur bo l gan. Qo'zg'olonchilar qo’shini
300 ming kishidan iborat bo ’l ib, 36 qismga bo ’l ingan edi.

Qo‘zg‘olonni bostirish uchun 40 mingdan ortiq hukumat
qo'shinlari yuboriladi. 184-185-yillardagi janglar natijasida
qo'zg'olon rahbari Chjan Szyao halok bo ’l ib. qo'zg'olonchilar
yengiladilar. Janglarda har ikki tomondan 80 ming kishi
halok bo'ladi. 188-207-yillar orasida ham Xan podsholigining
ko'p joylarida katta-katta qo'zg'olonlar b o ’l ib о‘ tadi. Ular ham
hukumat qo'shinlari tomonidan shafqatsizlik bilan
bostiriladi. Lekin bu qo'zg'olonlar Xan saltanatini
zaiflashtirib yuboradi.
Ko'p o'tmay so'nggi Xan podshosi Dun Chjo o'ldiriladi va
mamlakatda o'zaro urushlar boshlanib ketadi. Milodiy III asr
boshlariga kelib Xan podsholigidan Vey, Shu, U kabi davlatlar
ajralib chiqadi. Xitoyda uch podsholik davri boshlanadi. Shu
bilan kichik Xan podsholigi tugab, Qadimgi Xitoy tarixi ham
o ’ z nihoyasiga yetadi.

X an podsholigi davr ida x o‘jalik va iqt isodiy-madaniy
aloqalar. Kichik Xan podsholigi davrida xo‘jalikning asosini
dehqonchilik tashkil etar edi. Dehqonlar omoch, so'qa, mola,
belkuraklardan foydalanib yerga ishlov berganlar. Yer
haydashda omoch, qo‘sh ho‘kiz va eshaklardan, shnningdek,
qullar kuchidan ham foydalanganlar.
Xuanxe, Yanszi, Sitszyan va ulaming irmoqlariga to'g'onlar
qurib, bo'z yerlarga kanallar orqali suv chiqarilgan.
Balandroq joylarga suv chiqarish uchun charxpalaklardan
foydalanganlar. Dehqonl ar arpa sholi, bug ’doy, tariq, choy
ekkanlar. Sersuv joylarda sholi ekilgan. Xitoyda bog'dorchilik
va sabzavotchilikka ham katta o‘rin berilgan. Ipakchilikni
rivojlantirish uchun tut z orlar ko'paytirilgan.

Dehqonchilik aholini oziq-ovqat bilan ta'minlovchi soha
bo’li b qolavergan. Shu davrda Xitoyga O 'rta Osiyodan uzum,
qovun, beda kabi ekinlarni olib kelib ekkanlar.Chorvachilik
ham xito y liklar xo’ja li gining asosini tashkil etgan. Tabiiy
sharoiti qulay bo‘lgan joylarda qo’y,echki,qoramol, cho'chqa
boqish rivoj topgan edi. Xitoy podsholari hamma davrda ham
yilqichilikka katta e'tibor bilan qaraganlar. O’ sha davrda
Xitoyda Markaziy Osiyoning pakana otlari parvarish qilingan.
Xitoyliklar oliy zotli „Osmon otlarini” Parikan-Dovondan olib
kelishgan. Otlardan ko‘proq harbiy maqsadlarda, ba'zi
hollarda esa ish kuc hi sifatida foydalanilgan. Ho'kiz va
eshaklardan qishloq xo‘jaligi ishlarida foydalanilgan. Ularni
arava omoch qo'shga qo'shganlar. Xan saltanati davrida
Xitoyda kulolchilik, miskarlik. temirchilik. duradgorlik,
zargarlik, qurolsozlik, kemasozlik va hunarmandchilikning
boshqa sohalari taraqqiy etgan edi.

Qog'oz ishlab chiqarish ham Xitoy hunarmandchiligining eng
muhim sohalaridan biri edi. Bu davrda Xitoyda paxta ekilmasdi.
Paxta Xitoyga Hindistondan O'rta Osiyo orqali olib ke l ingan.
To‘quvchi ustalar zig'ir va tabiiy o'simlik tolalaridan ip y igirib
to'qimachilikka ham katta e’tibor berganlar. Ipak qurti boqish,
undan ipak tolasini ajratish va ipak matolar to'qish Xitoyda
azaldan keng tarqalgan edi. Shurting uchun mamlakat
dalalariga tut ko'chatlari ekib parvarish qilingan. Chunki tut
bargi ipak qurtining asosiy ozuqasi bolgan.
Xitoy savdogarlari Hindiston, Arabiston, Afrika hatto O’rtayer
dengizi sohilidagi mamlakatlar bilan qizg‘in savdo olib
borganlar. U-Di davrida „Buyuk ipak yoii"ga asos solinib, shu y
o i orqali Xitoy savdogarlari O'rta Osiyo. Parfiya. Hindiston va
Vizantiya kabi mamlakatlar bilan savdo aloqalari olib borgan.
„Buyuk ipak yo‘li” va dengiz yo'llari Xitoyning tashqi dunyo
bilan siyosiy., iqtisodiy, harbiy va madaniy aloqasida muhim
o'rin tutgan.

Mavzu:X an salt anat ining zait lashuvi va ommaviy harakat lar. Reja: 1.Xan saltanatining zaiflashuvi va qo’zg’olonlar. 2.Xan saltanatining xo’jalik va iqtisodiy madaniy aloqalari.

● X an salt anat ining zaifl ashuvi. U-Di podsholigining oxiri va vafotidan so'ng saltanat asta-sekin zaiflasha boshla gan . Behisob urushlar. qo'shimcha soliq va majburiyatlarning barcha og'irligi dehqonlar, qullar va me h natkash ommaning yelkasiga tushgan edi. Ayniqsa, jon boshi soligi oddiy xalq orasida dahshatli voqealarni keltirib chiqargan. Qashshoqlar jon solig'i miqdorini kamaytirish uchun yosh bolalari, keksa ota, ona. buvi va buvalarini o‘ldira boshlaydilar. Bu davrda qullar ham qattiq asoratga solingan. Og'ir ahvoldan mamlakat larzaga kelib qo'zg'olonlar boshlanish xavfi tug’ilgan.

• ● Mill.avv I asrning ikkinchi yarmida podsholikda ahvol shunday yomonlashganki, bundan podsho va hukmdor tabaqa vakillari dahshatga tushganlar. Ular ahvolni yaxshilash uchun mehnatkash aholiga va qullarga yon berib turli islohotlar o'tkazishga majbur bo l ganlar. Bu jihatdan Dun Chjun-shu va Van Man islohotlari diqqatga sazovordir. Islohotchi Dun Chjun-shu katta yer egalarini qoralagan. Tuz va temirga nisbatan davlatning yakka hokimligini bekor qilishni taklif etgan. Yana u qullikni bekor qilishni, soliqlarni, harbiy va ortiqcha mehnat majburiyatlarini kamaytirishni talab etgan. Milodiy 8-yildagi qo'zg'olon natijasida hokimiyat tepasiga kelgan Van Man ham bir qancha islohotlar bilan maydonga chiqqan.

● Uning taklifiga ko'ra, yirik yer egalariga qarashli yerlar musodara qilinib “podsho yeri” deb e'lon qilingan. Yerlar qayta taqsimlangan yer va qullarni sotish va sotib olish to'xtatilgan. U qullarni “shaxsiy qaram kishilar" deb atashni buyurgan. Bu Xitoyda qulchilikni bekor qilish bo‘yicha birinehi qadam edi. Van Man narx-navo, savdoni tartibga solish va soliqlarni kamaytirish haqida ham yaxshi fikrlar bildirgan. Ammo Dun Chjun-shu va Van Man islohotlari aslzodalarning qarshiligiga uchrab amalga oshmagan.

● “ Qizil qoshlilar ” qo‘zg‘oloni. Milodiy birinehi asr boshlarida Xitoyda qurg’oq c hilik va c higirtka bosishi natijasida hosilsizlik sodir bo'lgan. Mamlakatda qimmatchilik, ochlik boshlangan, islohotlarri amalga oshirish esa to'xtab qolgan. Bu ho l Xitoyda ommaviy norozilik harakatlari boshlanishiga sabab bo'lgan. Bunday qo'zgolonla rn ing biri 18-yili Shandunda boshlanib, unga Fan Chun degan kishi rahbarlik qilgan. Qo'zg'olonga Van Man islohotidan norozi bo'lgan aslzodalar va katta yer egalari ham qo'shilganlar. Qo‘zg‘olon rahbarlari o'z odamlarini podsho askarlaridan ajratish uchun qoshlarini qizil rangga bo'yatganlar. Shu tufayli bu qo‘zg‘oloni “Qizil qoshlilar” qo'zg'oloni nomini olgan edi.

O'xshashlar

Ommaviy axborot vositalari

OMMAVIY OCHIQ ONLAYN KURSLAR

Xiva Xonligida demokratik harakatlar va uning natijalari

Estetikaning zamonaviy muammolari. Ommaviy madaniyat.

Tarbiyaning ijtimoiy yo‘nalganligi va yaxlitligi. Milliy tarbiya-“ommaviy madaniyat”ga qarshi kurashishning muhim omili