logo

Xet davlatida nikoh diplamatiyasi

Yuklangan vaqt:

23.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1452.2783203125 KB
Xet davlatida nikoh diplamatiyasi
Xetlarda Elchilar, Choparlar va 
Kotiblar. Sulolaviy nikohning 
shartnomaviy munosabatlar o‘rnatilishi bilan chambarchas bog‘liqligi 
nikoh 
ittifoqlarini tuzish masalalarining ko‘pincha to‘g‘ridan-to‘g‘ri shartnoma 
matnlarida nazarda tutilganligi tasdiqlaydi. 
Sulolaviy nikohlar aksariyat holatlarda xalqaro kelishuvlarning tuzilishi 
bilan bog‘liq bo‘lgan. Aynan shuning uchun ham bunday nikohlar haqida 
bevosita shartnoma matnlarida keltirib o‘tiladi. Lekin kam sonli bo‘lsada, 
xalqaro kelishuvlar tuzilishi bilan bevosita bog‘liq bo‘lmagan sulolaviy 
nikohlar ham qayd etil gan. Xatti mamlakati tashqi siyosatida nikoh diplomatiyasining o‘rni katta 
bo‘lib, xett hukmdorlari sulolaviy nikohlarga alohida ahamiyat qaratganlar. 
Bunday sulolaviy nikohlar ikki davlat o‘rtasida do‘stona munosabatlar 
o‘rnatilganda, odatda shartnomalar imzolanishi munosabati bilan tuzilgan. 
Shuning uchun ham sulolaviy nikohlarni xuddi sovg‘alar, elchilar va nomalar 
almashish kabi an’anaviy ravishda o‘zaro ittifoq tuzish va uni qo‘llabquvvatlashning 
zaruriy akti qatorida ko‘rilgan.  Yuqoridagilardan farqli ravishda Xattusili II va Ramzes II hamda 
Tudxaliya IV va Savuskamuva o‘rtasidagi sulolaviy nikoh ular o‘rtasida 
tuzilgan qandaydir bir shartnomalarga bevosita bog‘liq joyi yo‘q. Bu 
hukmdorlar bilan tuzilgan shartnomalarda ularning Xett malikalariga 
uylanishlari haqida hech narsa deyilmagan.Suppiluliumaning qizi Mitanni podshosi Shattivaza saroyiga borgach, 
garchi uning bir necha xotin va kanizaklar olishga huquqi bo‘lsada, ammo 
ularning hech biri xett malikasi darajasiga teng kelmagan, u Mitanni 
hukmdorining yonida o‘tirgan. Shartnomalarning tarkibiy qismi sifatida quyidagi sulolaviy nikohlar 
qayd etib o‘tilgan: Mitanni podshosi Shattivaza va Suppiluliumaning qizi, 
Hukkana va Suppiluliumaning singlisi, Amurru hukmdori Benteshina va 
Gassuliavieya (Xattusili III va Puduxepaning qizi), shuningdek, ushbu Xett 
hukmdor juftligining Nerikkaili deb ataluvchi o‘g‘li va Benteshina qizi 
o‘rtasidagi nikohlar (qarshi qudachilik holati kuzatiladi)  Xattusili IIIning katta qizi va Ramzes II o‘rtasidagi 
nikohni ko‘rsatish 
mumkin, bu haqida ham yuqorida Misr mavzusida 
batafsil to‘xtalingan. 
Ushbu oxirgi nikohni tarixini batafsil tadqiq qilgan 
olim (A.R.Shulman) Misr 
iyeroglif yozuvlarida aks estgan Ramzes II ning 
Xattusili va Paduxepa qiziga 
uylanishi “ochiqcha giperbola”dan boshqa narsa 
emas, ya’ni Misr 
fir’avinining Xett ustidan harbiy g‘alabasi 
haqiqatdan uzoqdir. Xett xalqaro shartnomalarida aks etgan nikoh diplomatiyasi haqidagi 
bandlar boshqa tomondan sulolaviy nikohlarning nisbatan muhim aspekti 
bo‘lgan xet madaniyatiga xos bo‘lgan nikoh konsepsiyasi haqida tasavvur 
hosil qilish imkonini beradi. Misr va xett chegaralari
Nikoh diplamatiyasi orqali xett podshohlari mist bilan iliq siyosat olib borishgan Misr fir'avnlaridan farqli o‘laroq, Xett hukmdorlari ko‘pincha o‘z 
qizlari va opa-singillarining boshqa mamlakatlar hukmdorlari nikohiga 
berishgan. Hatto aytish mumkinki, sulolaviy nikohlar Xett tashqi siyosatining 
sevimli usullaridan biri sifatida qaralgan.
Sabablar
Bunga sabab 
nikoh aloqalari 
oʻrnatilgach u 
davlat Xett ga 
tahdid 
solmagan.  Natijalar
Natijada Xett 
davlati ishonchli 
sheriklar topa olgan 
va oʻz sarhadlari 
mustaqilligi va 
mustahkamligini 
ta ʼminla gan Bunday sulolaviy nikoh konsepsiyasiga Muvatallining Alaksandu bilan 
shartnomasidagi bandlar misol bo‘la oladi: “Unda siz, to‘rtta shoh, Arsava 
mamlakatlarida hukmronlik qilasiz: sen, Alaksandu, (Summa)kal, KupantaInara va 
Ura-hadus. Va Kupanta-Inara erkaklar urug‘i tomonidan – Arsava 
hukmdori (nasli), ayollar urug‘i tomonidan Hatti hukmdori (zurriyoti). 
Mening otam Xattining buyuk shohiga, Mursiliga u jiyan, men, Quyosh 
uchun, u bilan tog‘avachcha...”E’ti	borl	i t	om	onl	ard	an y	an	a bi	ri 	sh	uk	i, b	osh	qa	 y	urt	ga	 y	ub	or	ilg	an	 x	ett	 	
ma	lik	as	in	in	g h	uqu	qi	ni 	ta	’m	in	las	h 	m	aq	sa	did	a sh	ar	tn	om	ala	rda	 faq	at	gin	a us	hb	u 	
nik	oh	dan	 tu	g‘	ilg	an	 fa	rz	an	dl	ar	gin	a qo	nun	iy	 m	er	os	xo	‘r 	bo	‘li	sh	ini	 qa	yd	 	
qil	ing	an	; us	hb	u 	tu	g‘i	lga	n fa	rza	ndla	rn	i u	la	r k	ontr	ag	en	tn	in	g 	o‘g	‘illa	ri v	a 	
ne	va	ra	lar	i d	eb	 k	o‘	rsa	tish	 bi	lan	 b	irg	a ay	ni	 va	qt	da	 o	‘z	lar	in	ing	 o	‘g	‘ill	ar	i, q	iz	lar	i 	
va	 sin	gilla	rinin	g ne	va	ra	la	ri 	de	b y	ozis	hg	an	. Y	uqo	rid	a 	M	ita	nn	i po	ds	ho	si	 	
Sh	atti	vaz	a n	ik	oh	ig	a b	er	ilg	an	 S	up	pilu	liu	m	a I	ni	ng	 qi	zi 	M	ita	nn	in	g 	m	ali	ka	si 	
bo	‘lis	hl	ig	i sh	artn	oma	da q	ay	d eti	lg	an	lig	in	i t	a’k	id	la	ga	n e	dik.	   Qarshi 
qudachilik 
holatiga misol 
keltiring.
A)  Nerikkaili va  
Benteshina
B) supimaliumi 
va Benteshina Shattivazaga 
kimning qizi 
turmushga 
chiqadi 
A) Ramzesning
B) 
supimaliuminingNikoh toʻgʻridan 
toʻgʻri 
shartnomalarda 
aks etganmi.
A) ha. B)yoʻq. 
D) aniq emas
Xett 
mamlakatida 
nimaning oʻrni 
katta edi.
A) nikohning
B) otning
D) ikkalasiham Sulolaviy nikohlar 
aksaryat hollarda 
nima bilan bogʻliq 
boʻlgan
A) halqaro 
shartnomalar bilan.  
B) harbiy yurishlar 
bilan. D) aniq emasTest 6) xattusili ||| ning qaysi qizi Ramzes || ga erga tegadi.
A) Katta qizi. B) oʻrtancha qizi. D) hech qaysi biri.
7) Ushbu nikohni batafsil tahlil etgan olim kim edi.
A) Genrix.  B) Vaselevskiy.  D) Shulman
8) Xetda sevimli siyosat usili sifatida qaralgan
A) Urushlar.  B) qoʻzgʻalonlar. D) Sulolaviy nikohlar
9) Xett hukumdorlari kimlarni nikohga berishgan
A) oʻz qizlarini  B) qullarni D) opa singillarini. E) A va D
10)   “Unda siz, to‘rtta shoh, Arsava 
mamlakatlarida hukmronlik qilasiz: sen, Alaksandu, (Summa)kal, KupantaInara va Ura-hadus. Va Kupanta-Inara erkaklar urug‘i 
tomonidan – Arsava 
hukmdori (nasli), ayollar urug‘i tomonidan Hatti hukmdori (zurriyoti). 
Mening otam Xattining buyuk shohiga, Mursiliga u jiyan, men, Quyosh 
uchun, u bilan tog‘avachcha...”
Ushbu jumlalar kimlar  oʻrtasidagi shartnomada kelgan.
A) Ramzes va muvattali. B) muvattali va Alaksandu

Xet davlatida nikoh diplamatiyasi Xetlarda Elchilar, Choparlar va Kotiblar.

Sulolaviy nikohning shartnomaviy munosabatlar o‘rnatilishi bilan chambarchas bog‘liqligi nikoh ittifoqlarini tuzish masalalarining ko‘pincha to‘g‘ridan-to‘g‘ri shartnoma matnlarida nazarda tutilganligi tasdiqlaydi. Sulolaviy nikohlar aksariyat holatlarda xalqaro kelishuvlarning tuzilishi bilan bog‘liq bo‘lgan. Aynan shuning uchun ham bunday nikohlar haqida bevosita shartnoma matnlarida keltirib o‘tiladi. Lekin kam sonli bo‘lsada, xalqaro kelishuvlar tuzilishi bilan bevosita bog‘liq bo‘lmagan sulolaviy nikohlar ham qayd etil gan. Xatti mamlakati tashqi siyosatida nikoh diplomatiyasining o‘rni katta bo‘lib, xett hukmdorlari sulolaviy nikohlarga alohida ahamiyat qaratganlar. Bunday sulolaviy nikohlar ikki davlat o‘rtasida do‘stona munosabatlar o‘rnatilganda, odatda shartnomalar imzolanishi munosabati bilan tuzilgan. Shuning uchun ham sulolaviy nikohlarni xuddi sovg‘alar, elchilar va nomalar almashish kabi an’anaviy ravishda o‘zaro ittifoq tuzish va uni qo‘llabquvvatlashning zaruriy akti qatorida ko‘rilgan.

Yuqoridagilardan farqli ravishda Xattusili II va Ramzes II hamda Tudxaliya IV va Savuskamuva o‘rtasidagi sulolaviy nikoh ular o‘rtasida tuzilgan qandaydir bir shartnomalarga bevosita bog‘liq joyi yo‘q. Bu hukmdorlar bilan tuzilgan shartnomalarda ularning Xett malikalariga uylanishlari haqida hech narsa deyilmagan.Suppiluliumaning qizi Mitanni podshosi Shattivaza saroyiga borgach, garchi uning bir necha xotin va kanizaklar olishga huquqi bo‘lsada, ammo ularning hech biri xett malikasi darajasiga teng kelmagan, u Mitanni hukmdorining yonida o‘tirgan. Shartnomalarning tarkibiy qismi sifatida quyidagi sulolaviy nikohlar qayd etib o‘tilgan: Mitanni podshosi Shattivaza va Suppiluliumaning qizi, Hukkana va Suppiluliumaning singlisi, Amurru hukmdori Benteshina va Gassuliavieya (Xattusili III va Puduxepaning qizi), shuningdek, ushbu Xett hukmdor juftligining Nerikkaili deb ataluvchi o‘g‘li va Benteshina qizi o‘rtasidagi nikohlar (qarshi qudachilik holati kuzatiladi)

Xattusili IIIning katta qizi va Ramzes II o‘rtasidagi nikohni ko‘rsatish mumkin, bu haqida ham yuqorida Misr mavzusida batafsil to‘xtalingan. Ushbu oxirgi nikohni tarixini batafsil tadqiq qilgan olim (A.R.Shulman) Misr iyeroglif yozuvlarida aks estgan Ramzes II ning Xattusili va Paduxepa qiziga uylanishi “ochiqcha giperbola”dan boshqa narsa emas, ya’ni Misr fir’avinining Xett ustidan harbiy g‘alabasi haqiqatdan uzoqdir. Xett xalqaro shartnomalarida aks etgan nikoh diplomatiyasi haqidagi bandlar boshqa tomondan sulolaviy nikohlarning nisbatan muhim aspekti bo‘lgan xet madaniyatiga xos bo‘lgan nikoh konsepsiyasi haqida tasavvur hosil qilish imkonini beradi.