Xett davri diplamatik xujjatlari xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

23.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2260.1533203125 KB

Ko'chirib olish

Xett davri diplamatik
xujjatlari xususiyatlari

1 .X e tt
d a v r i
d ip la m a
ti y a d i
2. X e tt
hu k u m d
or lar i
si yo s a tiReja:

Suppiluliuma II
Muvatalli II S u p p ilu liu m a I
Tudxaliya IV Xattusili III,
Tudxaliya
II

Qadimgi xett davridan boshlab xett podsholari o‘z kelishuvlarini
“ risku”ga muvofiq keluvchi “išhiul” (bog‘lamoq) termini bilan atashgan.
Ushbu termin juda qadimiy bo‘lib, davlatning mansabdor shaxslari
majburiyatlarini tartibga soluvchi hujjatlarning nomi sifatida qo‘llanilgan.
Ko‘plab kelishuvlarda “lšhiul” (rikiltu) termini lingai- (akkadcha.
mamitu) “qasamyod” so‘zi bilan birga qo‘llanilib kelgan. Bu aftidan, ikki
hukmdor o‘rtasida tuziladigan kelishuvlar ayni vaqtda qasamyod hisoblangan.
Sheriklik munosabatlari xarakteriga ko‘ra shartnomalarning turli xil
tiplari bo‘lgan. Ularni shartli ravishda ikki tipga ajratish mumkin:
-Ko‘pincha “do‘stlik” so‘zi qo‘llaniladigan (“paritet” xarakteridagi – teng
huquqlilik darajasidagi) tenglik tamoyilli shartnomalar;Xett podsholari tashqi siyosatda asosan harbiy kuch bilan qo‘lga kiritgan
muvaffaqiyatlarini diplomatik hujjatlar – shartnomalar yordamida
mustahkamlashga harakat qilishgan. Agar vaziyat xett hukmdorlari uchun
qulay bo‘lsa, ular qaram shahar-davlatlar taxtiga o‘z o‘g‘illarini, ukalarini yoki
hukmron sulola xonadoni vakillarini o‘tqazganlar.

Bizgacha yaxshi yetib kelgan
yangi xett bosqichi davriga
oid
shartnomalar orqali
shartnomalar haqida aniq
tasavvur hosil qilish
mumkin.
Ushbu hujjatlarning shakli
va moddalariga kiritilgan
aksariyat qism so‘nggi
bosqichda yangidan ijod
etilmagan. Aftidan, ular
nisbatan qadimgi, hali
olimlarga to‘liq ma’lum
bo‘lmagan namunalarga
asoslangan bo‘lsa kerak. -Xett “syuzeren”i va “vassali”
o‘rtasida tuzilgan shartnomalar.
Qadimgi xett hukmdori Sidanda
bilan Kizzuvatna hukmdori Pilliya
o‘rtasida tuzilgan shartnoma
do‘stlik, ya’ni teng darajadagilar
maqomi
mazmunidagi kelishuv edi:
“Quyosh, buyuk hukmdori
Sidanda, Xatti
mamlakatining hukmdori…
Kizzuvatna mamlakati hukmdori
do‘stlik
o‘rnatishdi…”. Shartnomaning
boshlanishida keltirilgan
“do‘stlik” (takšul)
tushunchasi kelishuvning o‘zaro
tenglik munosabatda
tuzilganligini anglatadi.

Shartnomalarda qadimgi
standartlarga rioya
qilinganligini Mursili II,
Muvatalli, va Xattusili III
tuzgan kelishuvlarning
Suppiluliuma tuzgan
kelishuv bilan o‘xshashligi
tasdiqlaydi. Jumladan,
Xattusili II Benteshina bilan
tuzgan shartnomasida
Suppiluliuma Ining Aziru
bilan shartnoma matniga
amal
qilgan.Xa tt us ili I ni ng q a dim gi
“A nn a lla ri ”d a “B u yu k
po d sh o, X atti m am lak a tin in g
po d sh os i, K us sa r
sh ah ri ni ng o d am i ta b ar na
Xa tt au si s hu n da y (d ey d i)”
m at ni u ch ra yd i. O d at da
sh ar tn o m a
m uq a dd a sim a si da “ (F a lo n
po d sh o) S hu n da y (d e yd ik i) ”
de b
bo sh la n ib , u n da n ke y in
hu km d o rn in g u nv o ni, s hu
jum lad a n ay ri m m a sh h ur
ajd o dl ar n in g n o m la ri
ke lti ril ad i.

Xett hukmdorlari o‘z shartnomalarida doimiy ravishda
kontragentlar
qochoqlarni qaytarish majburiyatida ekanligini ta’kidlab
turishgan. Ba’zan bu
majburiyatning bajarilmasligi natijasida xett hukmdorlari o‘sha
mamlakatga
qarshi harbiy yurishga otlanish holatlari kuzatiladi. Xett
hukmdorlari
shuningdek kontragent-hukmdorlar turli xil sabablar bilan
Xattini tark etgan
kishilarni ham qaytarish majburiyatida ekanligini ko‘rsatib
kelishgan.

Xett xalqaro shartnomalarida podsho
titulaturasidan keyin odatda matn
qismi keladi va buni tadqiqotchilar shartli
ravishda “Tarixgacha Predistoriya”
deb nomlashadi. Shartnomaning ushbu
qismi shartnomalashayotgan
tomonlarning munosabatlari tarixidan
qisqacha hikoya qiladi. Qisqa qilib
aytganda ikki tomon munosabatlari
tarixining boshlanishi, Xett davlati
hukmdorining o‘z kontragentiga qilgan
xizmatlari sanaladi. Ba’zan muayyan
shaxslarning ibratli yoki nomaqbul ishlari
haqidagi qisqa hikoyalarni o‘z
ichiga olgan ushbu tarixiy hikoya asosida
kontragent Xett podshosiga xiyonat
qilishdan ogohlantiriladi. Jumladan,
shartnomalardan birida shunday qism
tariqasida ushbu fikrlar keltiriladi: “Avval
Xalpa mamlakati podsholari Buyuk
Podsholikda hukmronlik qilgan.Buyuk p odsho Tudxal iya taxt ga
o‘tirgan da Xalp a mam lakati p odsho si u
bilan su lh tuzg an, key in esa x iyonat
qilgan, va Xalp a mam lakati p odshos i
Xonigal bat (Mi tanni) p odsho si bilan
(ittifoq) tuzgan . Va sh uning u chun u
(Tudxal iya) Xon igalbat mamla kati
podsho si va Xa lpa ma mlakati
podsho sini
o‘z mam lakatla ri bilan birga y akson
etdi va Xalpa m amlak atini va yron qi ldi.
Xalpa m amlaka ti pods hohi X onigalb at
mamlak ati pod shosiga (qarsh i) va
Xattusil iga, Xatti mam lakati p odshos iga
ham qa rshi jin oyat qil di”.

Test
“ išhiul” terminining manosi nima
A) bogʻlamoq. B) ulamoq. D) kesmoq. E) ajratmoq
Akkadcha "mamitu" soʻzi nimani bildiradi
A) nikoh. B) ustoz. D)shogirt. E)qasamyodXett podshohlari agar qaram davlat kuchsiz boʻlsa nimaga harakat qilishgan?
A) uni kuchaytirishga. B) uni yoʻqotishga. D) oʻz aka ukalarini oʻsha davlat taxtiga
oʻtqazishga
Shartnomalarni necha turga boʻlish mumkin
A)3. B)4. D)2. E)5. Xet podshohlari xarbir yoʻl bilan qoʻlga kiritilgan yutuqlarni nima
yordamida mustahkamlashgan?
A) kuch. B) qoʻshin. D) Diplamatik yoʻl.

Xett davri diplamatik xujjatlari xususiyatlari

1 .X e tt d a v r i d ip la m a ti y a d i 2. X e tt hu k u m d or lar i si yo s a tiReja:

Suppiluliuma II Muvatalli II S u p p ilu liu m a I Tudxaliya IV Xattusili III, Tudxaliya II

Qadimgi xett davridan boshlab xett podsholari o‘z kelishuvlarini “ risku”ga muvofiq keluvchi “išhiul” (bog‘lamoq) termini bilan atashgan. Ushbu termin juda qadimiy bo‘lib, davlatning mansabdor shaxslari majburiyatlarini tartibga soluvchi hujjatlarning nomi sifatida qo‘llanilgan. Ko‘plab kelishuvlarda “lšhiul” (rikiltu) termini lingai- (akkadcha. mamitu) “qasamyod” so‘zi bilan birga qo‘llanilib kelgan. Bu aftidan, ikki hukmdor o‘rtasida tuziladigan kelishuvlar ayni vaqtda qasamyod hisoblangan. Sheriklik munosabatlari xarakteriga ko‘ra shartnomalarning turli xil tiplari bo‘lgan. Ularni shartli ravishda ikki tipga ajratish mumkin: -Ko‘pincha “do‘stlik” so‘zi qo‘llaniladigan (“paritet” xarakteridagi – teng huquqlilik darajasidagi) tenglik tamoyilli shartnomalar;Xett podsholari tashqi siyosatda asosan harbiy kuch bilan qo‘lga kiritgan muvaffaqiyatlarini diplomatik hujjatlar – shartnomalar yordamida mustahkamlashga harakat qilishgan. Agar vaziyat xett hukmdorlari uchun qulay bo‘lsa, ular qaram shahar-davlatlar taxtiga o‘z o‘g‘illarini, ukalarini yoki hukmron sulola xonadoni vakillarini o‘tqazganlar.

Xet hukmdorlik ramzi.

O'xshashlar

Ossuriya diplamatik xujjatlari xususiyatlari. Ossuriya davlatida elchilik va razvedka

Xett davri diplomatik hujjatlari xususiyatlari

Xett podsholigi

Ilk paleolit davri xususiyatlari va antropogenez jarayoni

Yoshlik davri va uning o‘ziga xos psixologik xususiyatlari