Yerning Quyosh atrofida aylanishi
![Yerning Quyosh
atrofida aylanishi](/data/documents/036e95b8-6d2b-48b3-bd0b-d8a1f2f61c0c/page_1.png)
![•
Yer Quyosh atrofini 365 sutka va 6 soatda bir
marta to‘liq aylanib chiqadi.
•
Hisobga to‘g‘ri bo‘lsin deb bir yil 365 kun deb
qabul qilingan. Shunda har yili 6 soatdan
yig‘ilib, 4 yilda 24 soat, ya'ni bir sutka bo‘ladi.
Shuning uchun har uch yildan keyin to‘rtinchi
yil 366 kun bo‘ladi. Bu yil kabisa yili deyiladi.
Shu yili fevral oyi 28 kun emas, 29 kun
hisoblanadi.](/data/documents/036e95b8-6d2b-48b3-bd0b-d8a1f2f61c0c/page_2.png)
![Nega yil fasllari almashinib turadi?
Buni tushunish uchun yuqoridagi rasmni tahlil qilamiz.
Rasmda Yerning Quyosh atrofida aylanayotgan turli
vaqtlaridagi holati tasvirlangan. Iyun oyida Shimoliy
yarimshar Quyoshga ko‘proq qarab turadi. 22 iyunni yozgi
Quyosh turishi kuni deyiladi. Quyosh ufq ustida eng baland
ko‘tariladi. Shimoliy yarimsharda yoz, Janubiy yarimsharda
esa qish bo‘ladi. 21 mart va 23 sentabr kunlari esa Quyosh
ikkala yarimsharni bir xilda yoritadi. Bu kunlarni bahorgi va
kuzgi teng kunlik deyiladi. 22-dekabrda esa Yer Janubiy
yarimshari bilan Quyoshga qarab turadi. Shimoliy
yarimsharda kun eng qisqa, tun esa eng uzun bo‘ladi. Bu
vaqtda Janubiy yarimsharda yoz, Shimoliy yarimsharda esa
qish bo‘ladi. 22 dekabrni Quyoshning qishki turish kuni
deyiladi.](/data/documents/036e95b8-6d2b-48b3-bd0b-d8a1f2f61c0c/page_3.png)
![](/data/documents/036e95b8-6d2b-48b3-bd0b-d8a1f2f61c0c/page_4.png)
![Qutbiy doiralar.
•
Qutbiy doiralar qutb kuni va qutb tuni
bo‘ladigan joylarning chegarasidir. Shu
chegarada yozda bir sutka qutb kuni va
qishda bir sutka qutb tuni bo‘ladi. Shimoliy
qutbda qishda 178 sutka tun, yozda 186 sutka
kunduzi bo‘ladi.](/data/documents/036e95b8-6d2b-48b3-bd0b-d8a1f2f61c0c/page_5.png)
![Tropik chiziqlar .
•
Globus, Yarimsharlar xaritalarida 23,50
shimoliy va janubiy kengliklardan uzuq-uzuq
chiziqli parallel o‘tkazilgan. Bu parallel tropik
chiziqlardir. Shimoliy yarimshardagisi Shimoliy
tropik, Janubiy yarimshardagisi Janubiy tropik
deyiladi.](/data/documents/036e95b8-6d2b-48b3-bd0b-d8a1f2f61c0c/page_6.png)
![•
Quyosh yozgi turishi kunida Yer yuzining shu
kengliklarida tush vaqtida qoq tepa(zenit)ga
keladi. Ertasidan boshlab Quyoshning ufq
dan balandligi asta pasaya boshlaydi. Janubiy
va Shimoliy tropik chiziqlari oralig‘ida bir
yilda Quyosh ikki marta qoq tepaga keladi.
Shimoliy tropikdan shimolda va Janubiy
tropikdan janubda esa Quyosh hech qachon
qoq tepa(zenit) ga kelmaydi.](/data/documents/036e95b8-6d2b-48b3-bd0b-d8a1f2f61c0c/page_7.png)
![Yerning issiqlik mintaqalari.
•
Quyoshdan keladigan issiqlik va yorug‘lik Yer
yuzida bir xilda taqsimlanmaydi (Nega?).
Ekvatorning ikki yonida Shimoliy va Janubiy
tropiklargacha bo‘lgan joylarga eng ko‘p
issiqlik va yorug‘lik keladi. Bu yerlarda
Quyosh ufqdan baland ko‘tarilib, yil bo‘yi
quruqlik va okeanlarni qattiq isitadi. Bu joylar
Yerning issiq (tropik) mintaqasidir.](/data/documents/036e95b8-6d2b-48b3-bd0b-d8a1f2f61c0c/page_8.png)
![•
Tropik chiziqlar bilan qutbiy doiralar oralig‘i
Quyoshdan kamroq yorug‘lik va issiqlik oladi.
Bu yerlar mo‘tadil (o‘rtacha) mintaqalardir.
Qutbiy doiralardan qutblargacha bo‘lgan
joylarga Quyoshdan yanada kam yorug‘lik va
issiqlik yetib keladi. Bu yerlar qutbiy (sovuq)
mintaqalar deb ataladi.](/data/documents/036e95b8-6d2b-48b3-bd0b-d8a1f2f61c0c/page_9.png)
![](/data/documents/036e95b8-6d2b-48b3-bd0b-d8a1f2f61c0c/page_10.png)
![](/data/documents/036e95b8-6d2b-48b3-bd0b-d8a1f2f61c0c/page_11.png)
![TOPSHIRIQLAR
•
1. Mavzuni o`qish
•
2. Atamalarni yozib kelish
•
3. Kitobdan 5-,6-topshiriqlarni
bajarib kelish
•
4. Atlasdan Yerning Quyosh
atrofida aylanishini chizib
kelish](/data/documents/036e95b8-6d2b-48b3-bd0b-d8a1f2f61c0c/page_12.png)
Yerning Quyosh atrofida aylanishi
• Yer Quyosh atrofini 365 sutka va 6 soatda bir marta to‘liq aylanib chiqadi. • Hisobga to‘g‘ri bo‘lsin deb bir yil 365 kun deb qabul qilingan. Shunda har yili 6 soatdan yig‘ilib, 4 yilda 24 soat, ya'ni bir sutka bo‘ladi. Shuning uchun har uch yildan keyin to‘rtinchi yil 366 kun bo‘ladi. Bu yil kabisa yili deyiladi. Shu yili fevral oyi 28 kun emas, 29 kun hisoblanadi.
Nega yil fasllari almashinib turadi? Buni tushunish uchun yuqoridagi rasmni tahlil qilamiz. Rasmda Yerning Quyosh atrofida aylanayotgan turli vaqtlaridagi holati tasvirlangan. Iyun oyida Shimoliy yarimshar Quyoshga ko‘proq qarab turadi. 22 iyunni yozgi Quyosh turishi kuni deyiladi. Quyosh ufq ustida eng baland ko‘tariladi. Shimoliy yarimsharda yoz, Janubiy yarimsharda esa qish bo‘ladi. 21 mart va 23 sentabr kunlari esa Quyosh ikkala yarimsharni bir xilda yoritadi. Bu kunlarni bahorgi va kuzgi teng kunlik deyiladi. 22-dekabrda esa Yer Janubiy yarimshari bilan Quyoshga qarab turadi. Shimoliy yarimsharda kun eng qisqa, tun esa eng uzun bo‘ladi. Bu vaqtda Janubiy yarimsharda yoz, Shimoliy yarimsharda esa qish bo‘ladi. 22 dekabrni Quyoshning qishki turish kuni deyiladi.
Qutbiy doiralar. • Qutbiy doiralar qutb kuni va qutb tuni bo‘ladigan joylarning chegarasidir. Shu chegarada yozda bir sutka qutb kuni va qishda bir sutka qutb tuni bo‘ladi. Shimoliy qutbda qishda 178 sutka tun, yozda 186 sutka kunduzi bo‘ladi.