YUNON BAQTRIYA PARFIYA MUNOSABATI

Yuklangan vaqt:

23.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1233.638671875 KB

Ko'chirib olish

1. Parfiya podsholigi.
2 Yunon-Baqtriya podsholigi

X ulosa Reja .

1. Qadimgi Parfiyaning geografik o`rni, tabiati va aholisi. Parfiya ham janubi-g`arbiy
Osiyodagi qadimgi davlatlardan biri bo`lib Sharqning eng katta va kuchli davlatiga aylangan
paytda Mesopotamiyadan Hindiston chegaralarigacha bo`lgan yerlarni o`z ichiga olar edi.
Parfiyaning yer usti tuzilishi asosan tog`lik, yassitog`lik va qisman sho`rxok tekisliklardan
iborat bo`lgan. Uning hududidan Frot, Dajla, Atrok, Tajan, Murg`ob kabi katta-kichik daryolar
oqib o`tgan. Parfiya hududida bir necha yuz ming yillardan beri aholi yashab keladi. Uning tub
aholisi parnlar, daxlar, saklar, girkanlar va boshqa qabilalar bo`lgan. Parfiya kuchayib
atrofdagi o`lkalarni istilo qilgach, aholisi tarkibiga yunon-makedonlar, eroniylar, midiyaliklar,
mesopotamiyalik va boshqa xalqlar ham kirgan.

2. Parfiya davlatining tashkil topishi. Miloddan avvalgi VII– VI asrlarda Kaspiy
dengizdan janubi-sharqiy hududlarda parn-parfiya qabilalari yashar edilar. Miloddan
avvalgi VII–VI asrlarda Parfiya goh Midiya, goh Eron, goh Yunon-Makedon, goh
Salavkalar davlati tarkibida bo`lgan.
Miloddan avvalgi III asr o`rtalarida Salavkalar davlati kuch-sizlanib qolgan edi. Shu
davrda Turkman-Xuroson tog`lari va uning shimoliy hamda janubiy etaklarida Parfiya
satrapligi bo`lib, unga Stagnor degan kishi noiblik qilardi. Miloddan avvalgi 250-yili
salavkiylarning Parfiyadagi noibi Andragor o`zini Parfiya podshosi deb e`lon qildi.
Lekin Andragorning podsholigi uzoqqa bormadi.

Miloddan avvalgi 247-yili ko`chmanchi sak qavmlarining parn-dax qabilalari
Parfiyani bosib oladilar. Ularning sardori Arshak Parfiya davlatining podshosi deb
e`lon qilinadi. Rim tarixchisi Pompey Trog ma`lumotlariga ko`ra Arshakning kelib
ghiqishi saklardan bo`lib, o`ta jasur va mard odam bo`lgan ekan. Arshak ismi shak
botiri, pahlavoni, degan ma`noni bildirgan. Arshak` Kaspiyning janubidagi
Girkaniyani bosib olib, podsholik yerlarini kengaytiradi. U arshakiylar sulolasiga
asos soladi. Arshak Yunon-Baqtriya podshosi Deodot I bilan harbiy ittifoq tuzib,
salavkiylar qo`shinini tor-mor etadi.
Salavka podsholaridan Antiox III miloddan avvalgi 209-yili Parfiya ustiga qo`shin
tortadi. Bu jangda Parfiya qo`shinlari yengiladi, ammo Parfiya o`z mustaqilligini
saqlab qoladi.

Parfiyaning ijtimoiy tuzumi, xo`jaligi va madaniyati. Parfiya janubi-g`arbiy
Osiyodagi yirik quldorlik davlatiaridan biri bo`lgan. Davlat tepasida arshakiylar
sulolasidan bo`lgar shoh o`tirgan. Shoh huzurida qabila aslzodalari va ruhoniylardan
Iborat ikki alohida kengash bo`lgan. o`lgan shohning o`rniga aka-uka va
o`g`illaridan biri taxtga o`tqizilgan. Shoh davlat ahamiyatiga ega bo`lgan
masalalarni aslzoda va ruhoniylar kengashi bilan maslahatlashib hal etgan.
Mamlakat aholisining asosiy qismini ozod dehqonlar, hunarmandlar, savdogarlar va
ziyolilar tashkil etgan, Parfiyada qulchilik ancha sust rivoj topgan edi. Solnomalarda
qulning bolasi ham qul bo`lib qolishi ta`kidlangan. Qullar mehnatidan xo`jalikning
hamma tarmoqlarida foydalanilgan. Parfiya aholisi to`rt tabaqadan iborat bo`lgan.
Ular: 1. Zodagon jangchilar. 2. Yengil qurollangan suvoriylar. 3. Erkin jamoachi
dehqonlar. 4. Qullar. Parfiya shohlarining asosiy kuchi qo`shin bo`lgan. Parfiya
qo`shinining asosiy qismini qullar tashkil etgan.

Yunon-Baqtriya podsholigi
1. Yunon-Baqtriya podsholigining geografik o`rni, tabiiy sharoitlari va aholisi.
Yunon-Baqtriya Qadimgi Sharqda qisqagina umr ko`rgan davlatlardan biri bo`lgan.
U kuchaygan davrda unga O`rta Osiyoning janubiy, janubi-sharqiy qismi, hozirgi
Afg`oniston va Hindistonning shimoli-g`arbiy hududlari kirgan.
Yer yuzasi tog`lik va tekisliklardan iborat bo`lib katta qismini Oloy, Pomir va
Hindikush tog`lari egallab yotadi. Yunon-Baqtriya suv manbalariga boy, mamlakat
hududidan Oks-Amudaryo va uning hamma irmoqlari oqib o`tadi. U o`simlik va
hayvonot dunyosiga ham boy bo`lgan. Yunon-Baqtriya oltin, kumush, mis, temir va
qimmatbaho toshlari bilan qadimdan mashhur.

Yunon-Baqtriya insoniyat madaniyatining beshiklaridan biri hisoblanadi. Bu o`lkada sakkiz yuz – bir million
yildan beri odamlar yashab keladilar. Keyinchalik bu yerda baqtriyaliklar, so`g`diylar, eroniylar, yunon-
makedonlar, hindilar, sak va tohar qabilalari yashaganlar. Bu o`lkaning qulay tabiiy sharoiti atrofda yashagan
qabilalar e`tiborini hamisha o`ziga tortib kelgan.
2. Yunon-Baqtriya podsholigining tashkil topishi va kuchayishi. Iskandar vafotidan so`ng u tuzgan saltanat bir
necha katta-kichik davlatlarga bo`linib ketgan. Ularning biri Salavkiylar davlati edi. Bu davlatning hukmdori
Salavka I Nikator bo`lgan. O`rtayer dengizining sharqiy sohilidan O`rta Osiyo va Hindiston chega-ralarigacha
bo`lgan yerlar Salavka davlati tarkibida edi.
Salavka vafot etgach, uning vorislari davrida sharqiy viloyatlarda qo`zg`olonlar boshlanadi. Bundan
salavkiylarning Baqtriyadagi noibi Diodot ham foydalanadi. U mahalliy zodagonlarning xayrixohligiga tayanib
miloddan avvalgi 250-yilda o`zini Baqtriya podshosi deb e`lon qiladi.

Davlat ishlariga yunonlar va mahalliy baqtriyalik zodagonlar jalb qilinganligi
uchun bu davlat Yunon-Baqtriya podsholigi deb ataldi. Bu davlatning asosi
dastlabki Baqtriya bo`lgan, uning poytaxti Zariasp edi. Keyinchalik bu shahar
Baqtr nomi bilan mashhur bo`lib ketdi.
Diodot I va Diodot II lar davrida Yunon-Baqtriya So`g`diyona, Marg`iyona, Choch,
Davon, Sharqiy Eron hisobiga kengayadi. Miloddan avvalgi 230-yili So`g`diyona
noibi Evtidem I qo`shinlari Diodot II qo`shinlarini yengib Baqtriya taxtini
egallaydi.

Yunon-Baqtriya podsholigining parchalanishi va qulashi. Miloddan avvalgi 175-yilda podsho Demetriy
Hindistonda jang olib borayotgan edi. Shu davrda uning sarkardasi Yevkradit qo`zg`olon ko`tarib Yunon-Baqtriya
taxtini egallaydi. Demetriy esa janglarning birida halok bo`ladi. Shundan keyin podsholik ikkiga bo`linib ketadi.
Birinchisi Yevkradit va uning vorislari boshqargan Yunon-Baqtriya, ikkinchisi Demetriy va vorislari boshqargan
Yunon-Hind davlatlaridir.
Miloddan avvalgi 162-yili Yevkradit Panjobga qo`shin tortib uni bosib oladi. Lekin ko`p o`tmay Yunon-Hind shohi
Menandr qo`shinlari Yevkradit qo`shinlarini Panjobdan uloqtirib tashlaydi.
Shu davrda Parfiya podshosi Mitridat I Yunon-Baqtriyaning g`arbiy viloyatlarini bosib oladi. Miloddan avvalgi 160-
yili Yevkradit bilan o`g`li Geleokl o`rtasida janjal chiqadi. Yevkradit o`z o`g`li Geleokl tomonidan o`ldiriladi. Geleokl
davrida Yunon-Baqtriya davlati kuchsizlanib, uning ixtiyorida Baqtriyagina qoladi. Miloddan avvalgi 140–130-yillar
orasida shimoli-sharq va shimol tomondan sak va yuechji qabilalarining shiddatli hujumlari boshlanadi. Bu hujumlar
natijasida Yunon-Baqtriya davlati ag`darib tashlanadi. Shu bilan 120 yil davr surgan Yunon-Baqtriya davlati ham
barham topadi.

Asarni sarhisob qiladigan bo‘lsak, Eron va O‘rta Osiyo xalqlari tarixi va madaniyati to‘qnashadigan nuqtalar ko‘p. Uning ildizlari
Ahamoniylar davriga borib taqaladi. Bu haqda «Avesto» kitobida ham yozilgan. O'rta Osiyo va Eron o'rtasidagi munosabatlar haqida
yozilganligini isbotlaydi . Bu kitobda tarixlari keltirilgan ikki podshohlik Parfiya va Baqtriya qirolliklaridir.

Parfiya podsholigi deyarli butun Eron va Mesopotamiyani qamrab olgan. Parfiya podsholigi saklar va selevklar tomonidan
mag lubiyatga uchrab, o z hukmronligini tiklashga bo lgan so nggi urinishida sharqda Parfiyaning shimoliy rayonlarini vayron qildi ʻ ʻ ʻ ʻ
va janubda Dranganni egallab oldi. Parfiya qirolligi Xitoy bilan diplomatik aloqalar o rnatdi. Miloddan avvalgi Miloddan avvalgi 40-
ʻ
yilga kelib Parfiya qirolligi butun Kichik Osiyo va Suriyani bosib oldi va Sharqiy O rta yer dengizidagi Rim mulklariga tahdid soldi.
ʻ
Parfiya podsholigining davlat tuzilishi parfiyaliklarning qabilaviy an’analari va parfiya boshqaruv tizimini o‘zida mujassam etgan.
Ardashir Papakan asos solgan Sosoniylar sulolasi atrofida to plangan yangi kuchlarning zarbasi natijasida milodiy 224-yilda Parfiya
ʻ
podsholigi quladi.

Yunon-Baqtriya podsholigida yunonlar (yunonlarning turmush tarzini va yunon madaniyatini saqlab qolgan xalqlar,
yunonlarning avlodlari bo lishi shart emas) mahalliy aholidan, xususan, ijtimoiy hayotning barcha ellinistik institutlari va
ʻ
an analaridan, yunon tilidan ajralib turardi. va boshqa ko'plab madaniyat elementlari saqlanib qolgan. Shimoliy Afg‘onistonda fransuz
ʼ
arxeologlari tomonidan qazilgan Yunon-Baqtriya shaharlaridan biri (Ayxonum shahri) akropol va agora, tartibli ko‘chalari va jamoat
uylari, propilyalari, ayvonlari va ustunlari bo‘lgan haqiqiy ellinistik shahar ekanligi aniqlandi.

Yozuvlarda faqat yettita Yunon-Baqtriya podsholari qayd etilgan. Yunon-Baqtriya podsholigining asoschisi Diodot I ning o rniga
ʻ
uning o g li Diodot II o tirdi va u miloddan avvalgi vafot etdi. III asr 30-yil hukmronlik qilgan. III asrning 20-yillari. Qirol Evtidem
ʻ ʻ ʻ
taxtga o'tirdi, u 208-206 yillarda hukmronlik qildi. III Antioxning 2 yillik qamaliga dosh bera oldi . Xulosa

YUNON BAQTRIYA PARFIYA MUNOSABATI

1. Parfiya podsholigi. 2 Yunon-Baqtriya podsholigi  X ulosa Reja .

1. Qadimgi Parfiyaning geografik o`rni, tabiati va aholisi. Parfiya ham janubi-g`arbiy Osiyodagi qadimgi davlatlardan biri bo`lib Sharqning eng katta va kuchli davlatiga aylangan paytda Mesopotamiyadan Hindiston chegaralarigacha bo`lgan yerlarni o`z ichiga olar edi. Parfiyaning yer usti tuzilishi asosan tog`lik, yassitog`lik va qisman sho`rxok tekisliklardan iborat bo`lgan. Uning hududidan Frot, Dajla, Atrok, Tajan, Murg`ob kabi katta-kichik daryolar oqib o`tgan. Parfiya hududida bir necha yuz ming yillardan beri aholi yashab keladi. Uning tub aholisi parnlar, daxlar, saklar, girkanlar va boshqa qabilalar bo`lgan. Parfiya kuchayib atrofdagi o`lkalarni istilo qilgach, aholisi tarkibiga yunon-makedonlar, eroniylar, midiyaliklar, mesopotamiyalik va boshqa xalqlar ham kirgan.

2. Parfiya davlatining tashkil topishi. Miloddan avvalgi VII– VI asrlarda Kaspiy dengizdan janubi-sharqiy hududlarda parn-parfiya qabilalari yashar edilar. Miloddan avvalgi VII–VI asrlarda Parfiya goh Midiya, goh Eron, goh Yunon-Makedon, goh Salavkalar davlati tarkibida bo`lgan. Miloddan avvalgi III asr o`rtalarida Salavkalar davlati kuch-sizlanib qolgan edi. Shu davrda Turkman-Xuroson tog`lari va uning shimoliy hamda janubiy etaklarida Parfiya satrapligi bo`lib, unga Stagnor degan kishi noiblik qilardi. Miloddan avvalgi 250-yili salavkiylarning Parfiyadagi noibi Andragor o`zini Parfiya podshosi deb e`lon qildi. Lekin Andragorning podsholigi uzoqqa bormadi.

Miloddan avvalgi 247-yili ko`chmanchi sak qavmlarining parn-dax qabilalari Parfiyani bosib oladilar. Ularning sardori Arshak Parfiya davlatining podshosi deb e`lon qilinadi. Rim tarixchisi Pompey Trog ma`lumotlariga ko`ra Arshakning kelib ghiqishi saklardan bo`lib, o`ta jasur va mard odam bo`lgan ekan. Arshak ismi shak botiri, pahlavoni, degan ma`noni bildirgan. Arshak` Kaspiyning janubidagi Girkaniyani bosib olib, podsholik yerlarini kengaytiradi. U arshakiylar sulolasiga asos soladi. Arshak Yunon-Baqtriya podshosi Deodot I bilan harbiy ittifoq tuzib, salavkiylar qo`shinini tor-mor etadi. Salavka podsholaridan Antiox III miloddan avvalgi 209-yili Parfiya ustiga qo`shin tortadi. Bu jangda Parfiya qo`shinlari yengiladi, ammo Parfiya o`z mustaqilligini saqlab qoladi.

O'xshashlar

Yunon-fors urushlari

Buyuk yunon mustamlakachiligi

Qadimgi Sug’d va Baqtriya sivilizatsiyasi

Antik davr

Affikslarda shakl va ma’no munosabati