logo

20-asrni 20-30-yillarida Falastinga siyosiy vaziyat.

Загружено в:

23.11.2024

Скачано:

0

Размер:

29.1318359375 KB
20-asrni 20-30-y illarida Falast inga 
siy osiy  v aziy at .
I.Kirish 
II.Asosi y  qism.
      1.Falast i n-Garbiy  Osi y odagi t arixiy  v iloy at
      2.Falast i n rasman Falast in Dav lat
      3.Miloddan av v algi dav rlarda Falast in dav lat i
      4.Falast i n Ozodlik  t ashk ilot i (FOT) t uzilishi
      5.20-30-y illarda Falast inga siy osi y  v aziy at
III.X ulosa.
IV.Foy dalangan adabiy ot lar. Falast in  – Gʻarbiy  Osiy odagi t arixiy  v iloy at  (qad. 
Yahudiy cha pelisht im  — “ fi list inlik lar ”  soʻzidan 
olingan). Oʻrt a dengizning sharqiy  
sohilidajoy lashgan. May doni 26 ming k v. Km. 
F.ning asosiy  qismi  Isroil bilan Iordaniy aga 
qarashli. Miloddan av v algi 5—4 ming y illik da F.ga 
somiy  qabilalari k irib k elgan. Miloddan av v algi 3
—2 ming y illik da F.da xanaaney larning ilk  
shahardav lat lari pay do boʻlgan (miloddan av v algi 
2ming y illik da F. Va Finik iy a hududi  X anaan deb 
at algan). Miloddan av v algi 16— 13-asrlarda F. Misr
t asarrufi da boʻlgan. Miloddan av v algi 13-asr 
oxirida F.da fi list imlik larning huk mronligi 
oʻrnat ilgan. Oʻsha v aqt day oq mamlak at ning 
ak sariy at  qismi miloddan av v algi 11-asrda t ashk il 
boʻlgan Isroil y ahudiy  podsholigi  hududida 
ist iqomat  qiluv chi qabilalar t omonidan zabt  
et ilgan. Dov ud v a Sulay mon podsholar dav rida 
Isroil  qudrat i av jiga chiqqan. Taxminan 935 y ilda 
bu dav lat  ik k it a podsholik  — Isroil v a Iudey a 
(Yaqudiy a)ga boʻlingan. Miloddan av v algi 8-asr 
oxirida F.ning shim. Hududi — Isroil podsholigi  Ossuriy a t omonidan bosib olingan. J anubiy  F. 
(Iudey a podsholigi)ni miloddan av v algi 6-asrda 
bobillik lar, soʻngra axomaniy lar, miloddan av v algi 
4-asrda mak edoni y alik  Alek sandr oʻzlariga 
boʻy sundirganlar. Miloddan av v algi 3—2-asrlarda 
F. Pt olemey lar (Misr) bilan Salav k iy lar oʻrt asida 
t alash boʻlgan. F. Milodiy  1-asrda (63 y il) rimlik lar 
t omonidan bosib olingan. Lek in fak at  Iudey a 
urushlari (66—73 y illar) v a Bar Koxba qoʻzgʻoloni  
(132— 135) bost irilganidan soʻnggina F. Rim 
imperiy asining v iloy at iga ay langan.
Milodi y  1-asrda F.da xrist ian dini  pay do boʻlgan. 
395 y ilda F. Vizant iy a ixt iy origa oʻt gan. 640 y il F. 
Arablar t omonidan bosib olinib, arab xalifaligi 
t ark ibiga k irgan. Abbosiy lar dav rida F.da iqt o 
t izimi joriy  qilingan, aholini  islom diniga k irit ish 
jaray oni av j olgan, xrist ianlarning huquqi y  
maqomi k uchsizlangan. Bu bir qat or xalq 
qoʻzgʻolonlari, jumladan, 842 y il Abu X arba 
boshchiligidagi gʻalay onga sabab boʻldi. 
Abbosi y lar xalifaligi parchalanganidan soʻng F. 
Ast asek in t uluniy lar, ixshidiy lar sulolalari 
huk mronligi ost iga oʻt gan. 9—11-asrlarda F.da 
iqt isodiy  y uk salish y uz bergan, k at t a y er  may donlariga ishlov  berilgan. Iudaizm, xrist ian v a
islomning diniy  mark azi Quddusda 11-asrda 40 
ming aholi  y ashagan. Ak k a, Kesariy a, Ask alon, 
Gʻazoda sav do riv ojlangan. 1099-y il salibchshgar 
Quddusni egallab, uni Quddus qirolligining 
mark aziga ay lant irganlar. 1187-y il  X at t in 
y aqinidagi jangda Salohiddin salibchilarni y engib,
Quddusni qoʻlga k irit gan. F. Ay y ubiy lar, k ey inroq 
mamluk lar t omonidan Misrga qoʻshib olingan. F. 
1516-y ilgacha ularning qoʻlida boʻlib, soʻng t urk lar
t asarrufi ga oʻt gan. Usm onli t urk  imperiy asi ning 
17-asr oxiridan t anazzulga y uz t ut i shi bilan t urk  
xuk mdorlarining oʻzboshimchaligi k uchay gan. 
Solik dar oshgan. Nat ijada F. Iqt isodiy  
t ushk unlik k a uchragan. 19-asrning 20-y illarida 
F.da t urk larga qarshi xalq harak at i k uchay gan. 
1832-y il F. Misr poshosi  MuhammadAli t omonidan 
zabt  et ilgan. Hok imiy at ning mark azlashuv i , 
zodagonlar zulmining chek lanishi  F.ni iqt isodiy  
riv ojlanishiga t urt k i boʻlgan. Ammo soliqlarning 
k oʻpay ishi, harbiy  majburiy at ning joriy  qilinishi 
aholi oʻrt asida qoʻzgʻolonga olib k elgan (1834). 
Liv an v a Suriy a xalqining Misr huk mronligiga 
qarshi  1840 —41 y illardagi k urashini F. X alqi  qoʻllabquv v at lagani bahonasida F.da t urk  
huk mronligi t ik langan. 19-asr ning 40-y illaridan 
boshlab Yev ropa dav lat lari F.ga k irib k ela 
boshladilar. 1869-y il Suv ay sh k analining ochilishi  
bilan F.ni ng st rat egik  v a iqt isodi y  ahamiy at i 
y anada k uchay di. 1892-y il fransuz k ompaniy asi  
F.da birinchi Yaff a — Quddus t emir y oʻlni qurgan. 
19-asr oxiridan boshlab Yev ropa 
mamlak at laridagi y ahudiy  aholining F.ga 
k oʻchi shi boshlangan. Birinchi  jahon urushi  
y illarida F. Germaniy a, Turk iy a hamda ingliz 
qoʻshi nlari oʻrt asidagi k urash may doniga 
ay langan. 
Angliy a arab aholi sining k uchli  noroziligiga duch 
k elgan v a nat ijada unga qarshi  qurolli 
qoʻzgʻolonlar k oʻt arilgan. 1936-y il ok t abrda Pil 
boshchiligida F.ga y uborilgan k omissiy a F.ni 
y ahudiy lar v a arablar y ashay digan qismlarga 
boʻlishni t av siy a qilgan. Bu F.dagi arab 
t ashk ilot lari v a arab mamlak at larining qat t iq 
noroziligini k elt irib chiqargan. 1939-y il may  oy ida 
ingliz huk umat i “ Oq k it ob”  ni eʼl on qilishga 
majbur boʻlgan. Unga k oʻra, Angliy a maʼmuriy at i 
F.ga y ahudiy larning k elishini  chek lashi  v a  k ey inchalik  t oʻxt at ishga qaror qilgani bay on 
et ilgan. Bu Angliy a maʼmuriy at i bilan si onist lar 
oʻrt asiga nizo solgan. Sioni st larni AQSH qoʻllab-
k uv v at lagan.
Boshchiligida F.ga y uborilgan k omissiy a F.ni 
y ahudiy lar v a arablar y ashay digan qismlarga 
boʻlishni t av siy a qilgan. Bu F.dagi arab 
t ashk ilot lari v a arab mamlak at larining qat t iq 
noroziligini k elt irib chiqargan. 1939-y il may  oy ida 
ingliz huk umat i “ Oq k it ob”  ni eʼl on qilishga 
majbur boʻlgan. Unga k oʻra, Angliy a maʼmuriy at i 
F.ga y ahudiy larning k elishini  chek lashi  v a 
k ey inchalik  t oʻxt at ishga qaror qilgani bay on 
et ilgan. Bu Angliy a maʼmuriy at i bilan si onist lar 
oʻrt asiga nizo solgan. Sioni st larni AQSH qoʻllab-
k uv v at lagan.
Ik k inchi jahon urushidan soʻng F. X alk darining 
ingliz qaramligidan xalos boʻli sh uchun k urashi 
k uchay gan. 1947-y il Angliy a F. Masalasi ni BMT 
muhok amasiga qoʻy ishga majbur boʻlgan. 1947-y il
29-noy abrda BMT Bosh A ssambley asi Brit aniy a 
mandat ini bek or qilish, F.dan ingliz qoʻshinlarini 
chiqarish v a F.da must aqil demok rat ik  y ahudiy  v a 
arab dav lat ini t uzish haqida qaror qabul qilgan.  Quddus shahri alohida xalqaro rejimga ega 
must aqil maʼmuriy  birlik k a ay lanishi lozim 
boʻlgan. 1948-y il 14-may da Yahudiy  si onist ik  
t ashk ilot lar Isroil dav lat i t uzilganligini  eʼl on 
qilishgan. 14-may dan 15-may ga oʻt ar k echasi 
Angliy aning qut qusi bilan 1948—49 y ildagi 
arabisroil urushi  boshlangan. Arab dav lat i uchun 
moʻljallangan hududning bir qismi hamda Quddus
shahrining gʻarbiy  qismi Isroil  t om onidan bosib 
olingan (6,7 ming k v. Km). Isroil qoʻshinlari F. 
Hududidan 900 mingdan ziy od arablarni hay dab 
chiqarganlar. Shunday  qilib, Isroil Yaqin Sharq 
mint aqasida qochoqlar muammosi ni k elt irib 
chiqargan. Isroil BMT qaroriga muv ofi q, F. Arab 
dav lat iga oʻt i shi k erak  boʻlgan hududning 60%  ini 
bosib olgan. Tashk il et ilib ulgurmagan mana shu 
dav lat ni ng sharqiy  qismi v a Quddus (5,5 ming k v. 
Km) Iordaniy a hududiga, Gʻazo sek t ori (258 ming 
k v. Km) Misr nazorat iga oʻt ib qolgan. 1949-y il sulh 
shart nomalariga binoan, Isroil  bilan qoʻshni arab 
dav lat lari oʻrt asida demark at siy a chegara chizigʻi 
belgilangan.
1964-y il 28-may da Quddusda qochoqdagi 
falast inlik larning Falast in Ozodlik  t ashk ilot i  (FOT)  t uzilgan. 1967-y il iy unda Isroil — Suriy a, Misr v a 
Iordaniy aga qarshi  urush boshladi. Isroil Sinay  
y arim orol, Gʻazo sek t ori, Iordan dary osi gʻarbiy  
sohilidagi y erlar, Quddus hamda J oʻlan 
t epalik larini bosib olgan.1987-y ilga k elib F. 
Qochok larining soni  2 mln.ga y aqinlashgan. 1988-
y il 15-noy abrda F. Ozodlik  t ashk ilot i ning oliy  
organi — F. Milliy  k engashi J azoir shahrida 
must aqil Falast in dav lat i t uzilganini eʼlon qilgan. 
1989-y il 29-mart da F. Ozodlik  t ashk ilot i ijroiy a 
qoʻmit asi Yosir Arafot nm F. Dav lat i prezident i  et ib 
t ay inlagan. 1993 i. Sent abrda Isroil bilan F. 
Ozodlik  t ashk ilot i  ik k i t omon oʻrt asidagi 
munosabat larni y oʻlga qoʻy ish t amoy illari 
t oʻgʻrisida dek larat si y aga imzo chek dilar. Bu 
dek larat si y aga muv ofi q, 1994-y il may da Gʻazo 
sek t ori (Gʻazza mint aqasi) v a Iy erixon shahri 
at rofi  (Iordan dary osining gʻarbiy  sohili)da 
Muv aqqat  F. Muxt oriy at i t uzilgan. BMT X av fsizlik  
Kengashi qaroriga muv ofi q, F. Mojarosi ni uzil-
k esil hal et ish uchun oʻt i sh dav ri (5 y ilgacha) 
belgilangan. 1996-y il y anv arda F. Qonun 
chiqaruv chi k engashi  say langan. 1998-y il 
av gust da huk umat  t uzilgan. Isroil Bosh v aziri A.  Sharon huk umat i dav rida F. Bilan Isroil oʻrt asidagi
t arang munosabat lar av jga chik di. 2004-y il 22-
mart da HAMAS t ashk ilot i ning rahbari shay x 
Ahmad Yosin oʻldirildi. Nat ijada F. Masalasi ni xal 
qilish y anada murak k ab t us oldi. 2004-y il 
noy abrda Yo. Arofat  v afot idan soʻng uni ng oʻrniga 
v aqt incha Mahmud Abbos t ay inlandi. 2005-y il 
y anv arda Maxmud Abbos F. Ozodlik  t ashk ilot i 
raisligiga say landi.
Falast in, rasman Falast in Dav lat i (arabcha:  نيطسلف ) 
– Yaqin sharqda joy lashgan qisman t an olingan 
suv eren dav lat  boʻlib, hozirda BMT t omonidan 
„ aʼzo boʻlmagan k uzat uv chi dav lat “  sifat ida 
t asnifl angan arab mamlak at i[1]. Falast inning 
huquqiy  maqomi munozarali. Shunday  boʻlsa-da, 
BMTga aʼzo 193 mamlak at ning 139 t asi 
mamlak at ni t an oladi[2]. Falast in Iordan 
dary osining Gʻarbiy  sohili  (Gʻarbiy  Sohil) hamda 
Gʻazo sek t ori oʻz hududi ek anligini daʼv o qiladi, 
ammo bu hududlarning barchasini Isroil 1967-
y ildan beri ok k upat si y a qilib k elmoqda[3][4]. 
Dast lab Falast in y erlari 1948-y ilgacha Misr v a 
Iordaniy a t omonidan bosib olingan boʻl sa, 1967-
y ilda olt i k unlik  urushdan k ey in Isroil t omonidan  bosib olingan. 2020-y il fev ral  holat iga k oʻra 
Falast inda 5,051,493 k ishi y ashay di . Aholi  soni 
boʻy icha Falast in duny oda 121-oʻrinni egallab 
t uribdi.
Et imol ogiy asi.Falast in mint aqasi  v a uni ng 
geografi k  miqy osi k ont sept si y asi t arix dav omida 
t urlicha boʻlgan boʻlsa-da, hozirda u zamonav i y  
Isroil  Dav lat i, Gʻarbiy  Sohil v a Gʻazo sek t ori 
t omonidan t uzilgan deb hisoblanadi. „ Falast in“  
at amasi y ok i Oʻrt a y er dengizining janubi-sharqiy  
burchagida Suriy a boʻy lab joy lashgan hududga 
t egishli  at amalarning umumiy  qoʻllanilishi 
t arixan Qadimgi Yunonist on dav ridan beri 
mav jud boʻlib, Gerodot  eramizdan av v algi 5-asrda 
y ozgan birinchi t arixchidir. Finik iy alik lar boshqa 
dengiz xalqlari bilan aloqada boʻlgan „ Palaist ina 
deb nomlangan Suriy a ok rugi“  t arixi. „ Falast in“  
at amasi (lot incha, Palæ st ina) qadimgi y unonlar 
t omonidan fi list lar t omonidan egallab olingan 
erlar uchun k irit ilgan at ama boʻlgan, ammo 
boshqa t ushunt irishlar ham mav jud.     
Miloddan av v algi dav rlarda Falast in.Taxminan 
miloddan av v algi 600 ming y ilga oid Tabariy a 
k oʻlining janubiy  qismida qadimdan insonlar  y ashaganligining izlari aniqlangan. Neolit  dav rida
(miloddan av v algi 10000 – 5000-y illar) 
dehqonchilik  bilan barqoror rav i shda 
shugʻullangan jamoalar mav jud boʻlgan. Erixo 
dev ori, Yet t i quduq v a Oʻlik  dengizdan eneolit  
dav riga oid boʻlgan (miloddan av v algi 5000–3000-
y illar) mis v a t osh qurollar t opilgan. Kanʼonlik lar 
Arabist on y arim orolidan Falast inga k oʻchib 
oʻt ganlar. Shundan k ey in bu hududlar Kanʼon 
y urt i deb nomlana boshlangan. Taxminan 
miloddan av v algi 1250-y ilda dengiz aholisi  
(falast inlik lar) oʻz mulk larini barpo et gan qirgʻoq 
boʻy lab joy lashdilar. Ular ichk i t ogʻli hududlarda 
t arqalgan k anʼonlik  mamluk lar bilan chat ishgan 
v a sav do aloqalarini oʻrnat ganlar. Bu dav rdan k oʻp
oʻt may, al-Abiro (Bani Isroil) Falast inlik lar v a 
k anʼonlik lar bilan urushlardan k ey ingi  Erixo 
dav ridan boshlab, miloddan av v algi 1000-y ilgacha
Kanʼon y erlarining bir qismini  bosib olganlar. Bu 
orada Dov ud y abusi y lar (k anʼonlik larning bir 
qismi) bilan urushdan k ey in Quddus shahrini 
nazorat  qila boshlagan.
Sulay mon 965–928-y illarda Quddusda oʻzi uchun 
hay k al oʻrnat t irgan. Miloddan av v algi 928-y ilda  Bani Isroil dav lat i Isroil  hamda Yahudiy  
dav lat lariga boʻlinib, milodiy  721-y ilga k elib, 
mamluk lar but un Falast inni ng t arixiy  y erlarini  
qoʻldan chiqarishgan. Ularning qoʻl  ost ida but un 
qirgʻoq mint aqasi  qolgan xolos. Ossuriy alik lar 
Isroil  y urt ini egallab, miloddan av v algi 586-y ilda 
Nav uxaz Nasr boshchiligidagi bobillik lar qoʻshini  
Yahudiy ani  magʻlub et gan v a u y erdagi aholi  
Bobilga k oʻchirilgan. Hay k al esa buzib t ashlangan.
Miloddan av v algi 539-y ilda forslar Bobilni egallab,
y ahudiy larning Falast inga qay t i shiga ruxsat  
berganlar. Falast inga qay t gan y ahudi y lar 
t omonidan hay k al qay t a oʻrnat ilgan. Miloddan 
av v algi 333-y ilda Alek sandr Mak edonsk iy  Forsni  
zabt  et ib, Falast inda y unon huk mronligini 
oʻrnat gan. Alek sandr Miloddan av v algi 323-y ilda 
v afot  et ganidan k ey in Misr Pt olemey lari v a 
Suriy adagi Salav k iy lar galma-gal Falast i n ust idan 
huk mronlik  oʻrnat ganlar. Salav k iy lar imperiy asi 
Falast in aholisiga ellin (y unon) madaniy at i v a 
dinini majburan qabul qildirishga urinib 
k oʻrishgan. Lek in, miloddan av v algi 165-y ilda 
y ahudiy lar t arixiga k oʻra, mak k abiy lar salav k iy lar
huk mdori Ant iox  Ibifanga qarshi  isy on qilgan v a  must aqil y ahudiy  dav lat ini barpo et gan. Miloddan
av v algi 63-y ilda Falast in Rim imperiy asiga qoʻshib 
olingan.Falast inning y aqin t arixi.
1947-y il 29-noy abrda BMT Falast inda ik k i dav lat  – 
Isroil  y ahudiy  v a Falast in – arab dav lat i t ashk il 
et ish haqida qaror qabul  qildi. Versal 
k onferensiy asiday oq (1919-y il) Buy uk  Brit aniy a 
Falast inni boshqarish v a u y erda y ahudi y lar 
dav lat ini  t ashk il et i sh mandat ini olgan edi. Bu 
dav rda Falast inda 100 mingga y aqin y ahudi y  
y ashardi. Duny o boʻy lab t arqalib k et gan 
y ahudiy lami bir joy ga – Falast inga t oʻplashda 
ularning xalqaro t ashk ilot i  k at t a rol oʻy nadi. Bu 
t ashk ilot  Sion t ashk ilot i deb at aladi. (Bu nom 
Falast indagi Sion t ogʻi nomidan olingan, bu 
t ashk ilot  y ahudi y larni  shu at rofda t oʻplanishga 
daʼv at  et adi). Ay ni  pay t da sionizm gʻoy asi ham 
v ujudga k eldi.1942-y ili Falast i ndagi y ahudiy lar 
soni  0.5 millionga y et di. Ulardan y axshi  harbiy  
t ay y orgarlik k a ega, AQSH v a Buy uk  Brit aniy a 
t omonidan zamonav iy  qurollar bilan 
qurollant irilgan armiy a t uzildi. Yahudiy lar arablar
uchun ajrat ilgan hududlarni ham ishgʻol  qilib 
oldilar.1948-y ilning 14-may ida y ahudiy  si onist lar  rahnamosi Ben Gurion Isroil dav lat i t uzilganligini  
eʼlon qildi. Tel-Av i v  shahri  bu dav lat ning poy t axt i 
boʻlib qoldi. Falast i n arab dav lat i esa t uzilmay  
qoldi. Buning oqibat ida 1948-y il birinchi isroil-
arab urushi y uz berdi. Bu urushda isht irok  et gan 
arab dav lat lari armiy asi  y engildi. Chunk i ular 
qoloq, zamonav i y  armiy aga ega boʻlmagan 
dav lat lar edi.Yahudiy lar Falast in arablarini  oʻz 
y erlaridan quv ib chiqaraboshladilar. Buning 
nat ijasida 0,5 mln falast i nlik  arablar Liv an dav lat i 
hududiga qochib oʻt ishga majbur boʻldi. Misr, 
Suriy a, Liv an, Iordan v a Isroil bilan t inchlik  
shart nomasini  imzolashga majbur boʻldilar. 
Duny o sionist ik  t ashk ilot lari k oʻrsat gan moliy av iy
y ordam, Germaniy ani ng Isroilga t oʻlagan 1 
milliard $ dollar miqdordagi t ov oni hamda AQSH 
k oʻrsat gan k at t a y ordam t ufay li Isroil  qisqa v aqt  
ichida qudrat li armiy aga ega dav lat ga ay landi. 
Yaqin Sharq st rat egik  xomashy o – neft ga boy  
oʻlk a. U y erda jahon neft  zaxirasining 50 foizi 
mav jud.1967-y ilning 5-iy unida Isroil  Misrga y ana 
hujum qildi. Bu urushda Misr armiy asiga juda 
k at t a t alafot  y et k azildi. Urush 6 k un dav om et di. 
Shu dav r ichida Isroil oʻz hududidan 2 barav ar  k at t a boʻlgan arab dav lat lari hududlarini bosib 
oldi. Bu hududlar k ey inchalik  annek siy a ham 
qilina boshlandi. Misr Sinay  y arim orolini , Suriy a 
J oʻlan t epaligini, Iordan esa Iordan dary osining 
gʻarbiy  qirgʻogʻini  boy  berdi . SSSR 10 y il dav omida 
Misr v a Suriy aga y et k azib bergan harbiy  
t exnik aning dey arli barchasi Isroil qoʻliga oʻt di. 
Gʻazza sek t ori v a Falast in dav lat i poy t axt i boʻlishi  
k erak  boʻigan Quddus shahrini  ham (arablar 
y ashay digan qismi) Isroil egalladi. 1967-y il 
Sudanda arab dav lat lari rahbarlarining oliy  
darajadagi uchrashuv i oʻt k azildi. Uchrashuv da 
Isroil  bilan muzok ara oʻt k azmaslik ; Isroilni  t an 
olmaslik  v a u bilan separat  t inchlik  shart nomasini
imzolamaslik  haqida qaror qabul qilindi. Ay ni 
pay t da, agar Isroil  dav lat i Falast i n arab xalqiga 
oʻz dav lat ini t uzish imk onini bersa hamda bosib 
olingan y erlarni qay t arsa, bu qarorni bek or qilish 
mumk inligini qay d et di. Isroil it t ifoqchilari k at t a 
miqdorda y ordam k oʻrsat i shni dav om  et t irdilar. 
1969–1979-y illar oraligʻidagi 10 y il  ichida Isroil 20 
milliard dollarlik  y ordam oldi. Huk umat  bosib 
olingan hududlarga y ahudiy larni joy lasht irish 
siy osat ini y urit di. Arab dav lat lari ham oʻzlarining  harbiy  salohiy at iarini must ahk amlash choralarini 
k oʻrdilar. SSSR ularga zarur harbiy  t exnik a 
y et k azib berdi.
1973-y il 6-ok t abrda y ana arab-isroil urushi 
boshlandi. Shu k uni Misr-Suriy a armiy asi  Isroilga 
hujum qildi. Arab qurolli k uchlari birinchi bor 
Isroilni  ogʻir ahv olga solib qoʻy di. Ay ni  pay t da 
FOTning xalqaro obroʻsi oshib bordi. 1974-y ilda 
arab dav lat lari uni  falast in arab xalqining y agona 
v ak ili, deb t an oldilar. FOTga BMTda k uzat uv chi 
maqomi berildi. Isroilning ogʻir ahv olga solib 
qoʻy ilishi uning it t ifoqchilarini befarq qoldirmadi. 
AQSH isroil-arab munosabat lariga jiddiy  aralasha 
boshladi. Uning maqsadi Isroilning xalqaro 
obroʻsini saqlab qolish edi . Ik k inchidan, arab 
dav lat larini SSSRdan uzoqlasht iri sh hamda 
arablar orasiga nizo soli sh edi. 1979-y ilning 26-
mart ida AQSH Isroil v a Misr oʻrt asida separat  
Kemp-Dev id (AQSH) bit imi imzolanishiga erishdi . 
Unga k oʻra, Isroil  oʻz qoʻshinlarini 1982-y il 
aprelgacha Sinay dan olib chiqib k et ishga rozilik  
berdi. AQSH har ik k i dav lat ga iqt isodiy -harbiy  
y ordam k oʻrsat ish majburiy at ini oldi. AQSH 
Suv ay sh k analini minalardan t ozalab, k emalar  qat nov ini y oʻlga qoʻy ishda Misrga y ordam 
k oʻrsat di. Arab xalqi Misr Prezident i  A. Sadat ning 
bu siy osat ini sot qinlik  deb baholadilar v a 1981-
y ilning 6-ok t abrida uni  oʻldirishga muv aff aq 
boʻldilar.
1980–1990-y illarda arab dav lat lari oʻrt asida Yaqin 
Sharq masaiasida boʻlini sh y uz berdi . Boy  arab 
dav lat lari – Saudiy a Arabist oni, Quv ay t , 
Birlashgan Arab Amirlik lari (BAA) v a Ummon 
dav lat lari muammoni  Isroil bilan k elishuv  orqali 
hal et ish k erak ligini y oqlab chiqdilar. Iordan v a 
Liv an ham k ey inchalik  shunday  qildi. Suriy a v a 
Iroq esa t inch k elishuv  y oʻlini ink or eldilar.1994-
y ildan boshlab Yaqin Sharq muammosini  hal et i sh
y angi bosqichga k irdi. Isroil Falast i n milliy  
av t onomiy asini  t uzishga ijozat  berdi. Biroq bir 
qancha muzok aralar oʻt k azilsa-da, Falast in 
dav lat ini  t uzish muammosi hamon ochiqligicha 
qolmoqda.2005-y ilda Yosir Arofat  v afot  et gach, 
uning oʻrniga k elgan Mahmud Abbos bu ishni  
dav om et t irmoqda. 2005-y il av gust idan Isroil  
Gʻazza sek t oridan 8,5 mingdan ort iq y ahudi y larni 
k oʻchirib olib chiqib k et di. J oy lashuv i.Falast in dav lat i  daʼv o qilgan hududlar 
J anubiy  Lev ant da joy lashgan. Gʻazo sek t ori 
gʻarbda Oʻrt a y er dengizi, janubda Misr, shimol  v a 
sharqda Isroil  bilan chegaradosh. Gʻarbiy  Sohil  
sharqda Iordaniy a, shimol, janub v a gʻarbda Isroil 
bilan chegaradosh. Shunday  qilib, Falast in dav lat i 
daʼv o qilgan hududni t ashk il et uv chi ik k i ank lav  
bir-biri bilan geografi k  chegaraga ega emas, ular 
Isroil  t om onidan ajrat ilgan. Bu hududlar quruqlik  
boʻy icha duny oda 163-oʻrinni egallay di.
Iqlimi.Falast indagi harorat  juda xilma-xil. Gʻarbiy  
sohildagi iqlim asosan Oʻrt a y er dengizi, qirgʻoq 
chizigʻiga nisbat an baland joy larda biroz 
salqinroq, hududdan gʻarbda. Sharqda Gʻarbiy  
Sohil quruq v a issiq iqlimi bilan ajralib t uradigan 
Oʻlik  dengizni ng gʻarbiy  qirgʻogʻini  oʻz ichiga olgan
Yahudiy a choʻlining k at t a qismini  oʻz ichiga oladi. 
Gʻazoda issiq y arim qurgʻoqchil iqlim, qishi  
y umshoq v a y ozi quruq issiq. Taxminan mart -
aprel  oy larida bahor k eladi v a eng issiq oy lar iy ul 
v a av gust , oʻrt acha eng y uqori harorat  33 °C. Eng 
sov uq oy  y anv ar, harorat  odat da 7 °C. Yomgʻir k am
v a odat da noy abr v a mart  oy lari orasida t ushadi,  y illik  y ogʻingarchilik  darajasi  t axminan 116 mm ni 
t ashk il qiladi
Gʻazo sek t ori y ok i Gʻazza sek t ori[izoh 1] (arabcha:  ِق
َةَّز	َغ 	ُعا	َط
  [qɪˈt ˤɑːʕ  ˈɣ azza], iv rit cha:  הזע תעוצר   [ret su‘at  
‘aza]) – Oʻrt a Yer dengizi sohilidagi hudud, y uridik  
jihat dan qisman t an olingan Falast in arab 
dav lat ining ik k i qismidan biri hisoblanadi (Iordan 
dary osining Gʻarbiy  sohili  bilan birga). Sek t or 
sharqda v a shimolda Isroil bilan chegaradosh 
boʻlib, nazorat  punk t lariga ega boʻlgan t oʻsiqlar 
bilan ajrat ilgan. J anubi-gʻarbda quruqlik  orqali 
Misr bilan chegaradosh boʻlib, bet on dev or bilan 
ajrat ilgan. Gʻazo sek t orining uzunligi  t axminan 40
k m ga t eng k m, k engligi – 6 dan 12 k m gacha. 
Umumiy
.BMTning Falast inni arab v a y ahudiy  dav lat lariga 
boʻlish rejasiga (1947) muv ofi q sek t or arab 
dav lat ini  y arat ish uchun ajrat ilgan hududning bir 
qismi edi. BMT qaroridan k ey in boshlangan 1948-
1949-y illardagi arab-isroil urushi dav rida Isroil 
dav lat i  t ashk il t opib bordi, arab dav lat i esa 
t uzilmadi; sek t or esa 1948-y ildan 1967-y ilgacha 
Misr nazorat i  ost ida edi. Olt i k unlik  urush 
nat ijalari boʻy icha 1967-y ildan 2005-y ilgacha  sek t or Isroil nazorat i ost ida boʻldi. Falast in 
ozodlik  t ashk ilot i v a Isroil oʻrt asida imzolangan 
Oslo k elishuv iga (1993) k oʻra, Isroil v aqt incha[3] 
Gʻazoning hav o hududini  v a baʼzi quruqlik  
chegaralarini, shuningdek , hududiy  suv larni 
harbiy  nazorat  qiladi (qolgani esa Misr nazorat i 
ost ida boʻladi). Oslo k elishuv lari nat ijasida Iordan 
dary osining gʻarbiy  sohilidagi baza negizida 
Falast in Milliy  Maʼmuriy at i (FMM) t ashk il 
et ilgan.2005-y il  av gust  oy ida „  Bir t omonlama 
ajralish rejasi“ ni amalga oshirish dav omida Isroil 
sek t ordan qoʻshinlarini olib chiqib, oʻzining aholi  
punk t larini y oʻq qildi.2007-y il iy ul oy ida islomiy  
HAMAS t ashk ilot i t omonidan amalga oshirilgan 
t oʻnt arish nat ijasida FMMning dav lat  
muassasalar, xav fsizlik  k uchlari, k ey inchalik  esa 
but un sek t or ham HAMAS nazorat iga 
oʻt di.Hududga 15 k ishidan iborat  Majlis-ash-Shoro 
boshchilik  qiladi.Gʻazo sek t ori aholisi ning uchdan 
ik k i qismidan k oʻprogʻi ni 1947-1949-y illardagi 
arab-isroil urushi  nat ijasida Isroilni t ark  et gan 
qochqinlar[4] v a ularning av lodlari t ashk il et adi. 
2014-y ildagi rasmiy  hisob-k it oblarga k oʻra, Gʻazo 
sek t orida 1,76 mln dan k oʻproq k ishi ist iqomat   qiladi[5], AQSh Mark aziy  razv edk a boshqarmasi 
maʼlumot lariga k oʻra, 2020-y il iy ul oy i uchun Gʻazo
sek t ori aholi si – 1   918   221 k ishi[2]. Aholi  zichligi 
mos rav ishda 4890 dan 5328 odam/k m².
             X ulosa: 
  Gʻarbiy  Osiy odagi t arixiy  v iloy at  (qad. 
Yahudiy cha pelisht im  — “ fi list inlik lar ”  soʻzidan 
olingan). Oʻrt a dengizning sharqiy  
sohilidajoy lashgan. May doni 26 ming k v. Km. 
F.ning asosiy  qismi  Isroil bilan Iordaniy aga 
qarashli. Miloddan av v algi 5—4 ming y illik da F.ga 
somiy  qabilalari k irib k elgan. Miloddan av v algi 3
—2 ming y illik da F.da xanaaney larning ilk  
shahardav lat lari pay do boʻlgan (miloddan av v algi 
2ming y illik da F. Va Finik iy a hududi  X anaan deb 
at algan). Miloddan av v algi 16— 13-asrlarda F. Misr
t asarrufi da boʻlgan. Miloddan av v algi 13-asr 
oxirida F.da fi list imlik larning huk mronligi 
oʻrnat ilgan. Oʻsha v aqt day oq mamlak at ning 
ak sariy at  qismi miloddan av v algi 11-asrda t ashk il 
boʻlgan Isroil y ahudiy  podsholigi  hududida 
ist iqomat  qiluv chi qabilalar t omonidan zabt  
et ilgan. Dov ud v a Sulay mon podsholar dav rida 
Isroil  qudrat i av jiga chiqqan. Taxminan 935 y ilda  bu dav lat  ik k it a podsholik  — Isroil v a Iudey a 
(Yaqudiy a)ga boʻlingan. Miloddan av v algi 8-asr 
oxirida F.ning shim. Hududi — Isroil podsholigi 
Ossuriy a t omonidan bosib olingan. J anubiy  F. 
(Iudey a podsholigi)ni miloddan av v algi 6-asrda 
bobillik lar, soʻngra axomaniy lar, miloddan av v algi 
4-asrda mak edoni y alik  Alek sandr oʻzlariga 
boʻy sundirganlar. Miloddan av v algi 3—2-asrlarda 
F. Pt olemey lar (Misr) bilan Salav k iy lar oʻrt asida 
t alash boʻlgan. F. Milodiy  1-asrda (63 y il) rimlik lar 
t omonidan bosib olingan. Lek in fak at  Iudey a 
urushlari (66—73 y illar) v a Bar Koxba qoʻzgʻoloni  
(132— 135) bost irilganidan soʻnggina F. Rim 
imperiy asining v iloy at iga ay langan.      Milodiy  1-
asrda F.da xrist ian dini pay do boʻlgan. 395 y ilda F. 
Vizant iy a ixt iy origa oʻt gan. 640 y il F. Arablar 
t omonidan bosib olinib, arab xalifaligi t ark ibiga 
k irgan. Abbosiy lar dav rida F.da iqt o t izimi joriy  
qilingan, aholini islom  diniga k irit ish jaray oni av j 
olgan, xrist ianlarning huquqiy  maqomi 
k uchsizlangan. Bu bir qat or xalq qoʻzgʻol onlari, 
jumladan, 842 y il  Abu X arba boshchiligidagi 
gʻalay onga sabab boʻldi. Abbosi y lar xalifaligi 
parchalanganidan soʻng F. Ast asek in t uluniy lar,  ixshidiy lar sulolalari huk mronligi ost iga oʻt gan. 9
—11-asrlarda F.da iqt isodiy  y uk salish y uz bergan, 
k at t a y er may donlariga ishlov  berilgan. Iudaizm, 
xrist ian v a islomning diniy  mark azi Quddusda 11-
asrda 40 ming aholi y ashagan. Ak k a, Kesariy a, 
Ask alon, Gʻazoda sav do riv ojlangan. 1099-y il 
salibchshgar Quddusni  egallab, uni  Quddus 
qirolligining mark aziga ay lant irganlar. 1187-y il  
X at t in y aqinidagi jangda Salohiddin salibchilarni 
y engib, Quddusni qoʻlga k irit gan. F. Ay y ubiy lar, 
k ey inroq mamluk lar t omonidan Misrga qoʻshib 
olingan. F. 1516-y ilgacha ularning qoʻlida boʻlib, 
soʻng t urk lar t asarrufi ga oʻt gan. Usm onli t urk  
imperiy asining 17-asr oxiridan t anazzulga y uz 
t ut ishi  bilan t urk  xuk mdorlarining 
oʻzboshimchaligi k uchay gan. Solik dar oshgan. 
Nat ijada F. Iqt isodiy  t ushk unlik k a uchragan. 19-
asrning 20-y illarida F.da t urk larga qarshi  xalq 
harak at i k uchay gan. 1832-y il F. Misr poshosi  
MuhammadAli t omonidan zabt  et ilgan. 
Hok imiy at ning mark azlashuv i , zodagonlar 
zulmining chek lanishi  F.ni iqt isodi y  riv ojlanishiga 
t urt k i boʻlgan. Ammo soliqlarning k oʻpay ishi, 
harbiy  majburiy at ning joriy  qilinishi aholi  oʻrt asida qoʻzgʻolonga olib k elgan (1834). Liv an v a 
Suriy a xalqining Misr huk mronligiga qarshi 1840 
—41 y illardagi k urashini F. X alqi 
qoʻllabquv v at lagani bahonasida F.da t urk  
huk mronligi t ik langan. 19-asr ning 40-y illaridan 
boshlab Yev ropa dav lat lari F.ga k irib k ela 
boshladilar. 1869-y il Suv ay sh k analining ochilishi  
bilan F.ni ng st rat egik  v a iqt isodi y  ahamiy at i 
y anada k uchay di. 1892-y il fransuz k ompaniy asi  
F.da birinchi Yaff a — Quddus t emir y oʻlni qurgan. 
19-asr oxiridan boshlab Yev ropa 
mamlak at laridagi y ahudiy  aholining F.ga 
k oʻchi shi boshlangan. Birinchi  jahon urushi  
y illarida F. Germaniy a, Turk iy a hamda ingliz 
qoʻshi nlari oʻrt asidagi k urash may doniga 
ay langan. Bu raqobat  F.ni inglizlar t omonidan 
zabt  et ilishi bn y ak unlandi. 1916-y il Say k sPik o 
shart nomasiga binoan, F.da xalqaro rejim joriy  
qilini shi lozim boʻlgan. F.da oʻz mav qeini  
must ahk amlash maqsadida inglizlar Yev ropa 
mamlak at larida 19-asrning 90-y illarida pay do 
boʻlgan reak sion (t esk arichi) — millat chi 
harak at ning k oʻrinishlaridan biri boʻlgan 
sionizmdan foy dalanganlar. Sionist lar F.da  y ahudiy lar dav lat ini t uzishni  t alab qilganlar. 1917-
y il 2-noy abrda Angliy a huk umat i Balfur 
dek larat si y asini eʼl on qilib, F.da “ y ahudiy  xalqi 
uchun milliy  mask an”  t uzishni  v aʼda qilgan. 1920-
y il aprelda SanRem o shahri (It aliy a)da Angli y a F. 
Ust idan ingliz mandat ini joriy  et i shga muy assar 
boʻlgan. Angliy a F.ni ng iqt isody y  v a si y osi y  
hay ot ida hal qiluv chi mav qega ega boʻlgan, 
Yev ropa
Mamlak at laridan k oʻplab y ahudiy larning k irib 
k elishiga imk on y arat gan. Sionist  t ashk ilot lar F.da
bir necht a k onsessiy alarni qoʻlga k irit ganlar. 
Mamlak at dagi but un qok imiy at  ingliz oliy  
k omissari qoʻliga oʻt gan. Uning huzuriga ingliz 
amaldorlaridan t ark ib t opgan “ Falast in 
huk umat i”  t uzilgan. Arab aholi si mamlak at ni 
idora qilishga jalb et ilmagan. 1920—39 y illarda 
ingliz must amlak a si y osat i sioni st lar bilan 
hamk orlik  qilishga asoslangan. Sionist lar Angliy a 
y ordamida arab xalqozodlik  harak at iga qarshi ish 
k oʻrganlar. Shu bois Angliy a arab aholisini ng 
k uchli noroziligiga duch k elgan v a nat ijada unga 
qarshi  qurolli qoʻzgʻolonlar k oʻt arilgan. 1936-y il 
ok t abrda Pil boshchiligida F.ga y uborilgan  k omissiy a F.ni  y ahudiy lar v a arablar y ashay digan 
qismlarga boʻlishni t av si y a qilgan. Bu F.dagi arab 
t ashk ilot lari v a arab mamlak at larining qat t iq 
noroziligini k elt irib chiqargan. 1939-y il may  oy ida 
ingliz huk umat i “ Oq k it ob”  ni eʼl on qilishga 
majbur boʻlgan. Unga k oʻra, Angliy a maʼmuriy at i 
F.ga y ahudiy larning k elishini  chek lashi  v a 
k ey inchalik  t oʻxt at ishga qaror qilgani bay on 
et ilgan. Bu Angliy a maʼmuriy at i bilan si onist lar 
oʻrt asiga nizo solgan. Sioni st larni AQSH qoʻllab-
k uv v at lagan.Ik k inchi jahon urushidan soʻng F. 
X alk darining ingliz qaramligidan xalos boʻli sh 
uchun k urashi k uchay gan. 1947-y il Angliy a F. 
Masalasini  BMT muhok amasiga qoʻy i shga majbur 
boʻlgan. 1947-y il 29-noy abrda BMT Bosh 
Assambley asi  Brit aniy a mandat ini bek or qilish, 
F.dan ingliz qoʻshinlarini chiqarish v a F.da 
must aqil demok rat ik  y ahudiy  v a arab dav lat ini 
t uzish haqida qaror qabul qilgan. Quddus shahri 
alohida xalqaro rejimga ega must aqil maʼmuriy  
birlik k a ay lanishi  lozim boʻlgan. 1948-y il 14-may da
Yahudiy  si onist ik  t ashk ilot lar Isroil dav lat i  
t uzilganligini  eʼl on qilishgan. 14-may dan 15-
may ga oʻt ar k echasi Angliy aning qut qusi bilan  1948—49 y ildagi arabisroil urushi boshlangan. 
Arab dav lat i uchun moʻljallangan hududning bir 
qismi hamda Quddus shahrining gʻarbiy  qismi 
Isroil  t om onidan bosib olingan (6,7 ming k v. Km). 
Isroil  qoʻshinlari F. Hududidan 900 mingdan ziy od 
arablarni hay dab chiqarganlar. Shunday  qilib, 
Isroil  Yaqin Sharq mint aqasida qochoqlar 
muammosi ni k elt irib chiqargan. Isroil BMT 
qaroriga muv ofi q, F. Arab dav lat iga oʻt ishi k erak  
boʻlgan hududning 60%  ini bosib olgan. Tashk il 
et ilib ulgurmagan mana shu dav lat ning sharqiy  
qismi v a Quddus (5,5 ming k v. Km) Iordani y a 
hududiga, Gʻazo sek t ori (258 ming k v. Km) Misr 
nazorat iga oʻt ib qolgan. 1949-y il sulh 
shart nomalariga binoan, Isroil  bilan qoʻshni arab 
dav lat lari oʻrt asida demark at siy a chegara chizigʻi 
belgilangan.1964-y il 28-may da Quddusda 
qochoqdagi falast inlik larning Falast in Ozodlik  
t ashk ilot i (FOT) t uzilgan. 1967-y il iy unda Isroil — 
Suriy a, Misr v a Iordaniy aga qarshi urush boshladi.
Isroil  Sinay  y arim orol, Gʻazo sek t ori, Iordan 
dary osi gʻarbiy  sohilidagi y erlar, Quddus hamda 
J oʻlan t epalik larini bosib olgan.1987-y ilga k elib F. 
Qochok larining soni  2 mln.ga y aqinlashgan. 1988- y il 15-noy abrda F. Ozodlik  t ashk ilot i ning oliy  
organi — F. Milliy  k engashi J azoir shahrida 
must aqil Falast in dav lat i t uzilganini eʼlon qilgan. 
1989-y il 29-mart da F. Ozodlik  t ashk ilot i ijroiy a 
qoʻmit asi Yosir Arafot nm F. Dav lat i prezident i  et ib 
t ay inlagan. 1993 i. Sent abrda Isroil bilan F. 
Ozodlik  t ashk ilot i  ik k i t omon oʻrt asidagi 
munosabat larni y oʻlga qoʻy ish t amoy illari 
t oʻgʻrisida dek larat si y aga imzo chek dilar. Bu 
dek larat si y aga muv ofi q, 1994-y il may da Gʻazo 
sek t ori (Gʻazza mint aqasi) v a Iy erixon shahri 
at rofi  (Iordan dary osining gʻarbiy  sohili)da 
Muv aqqat  F. Muxt oriy at i t uzilgan. BMT X av fsizlik  
Kengashi qaroriga muv ofi q, F. Mojarosi ni uzil-
k esil hal et ish uchun oʻt i sh dav ri (5 y ilgacha) 
belgilangan. 1996-y il y anv arda F. Qonun 
chiqaruv chi k engashi  say langan. 1998-y il 
av gust da huk umat  t uzilgan. Isroil Bosh v aziri A. 
Sharon huk umat i dav rida F. Bilan Isroil oʻrt asidagi
t arang munosabat lar av jga chik di. 2004-y il 22-
mart da HAMAS t ashk ilot i ning rahbari shay x 
Ahmad Yosin oʻldirildi. Nat ijada F. Masalasi ni xal 
qilish y anada murak k ab t us oldi. 2004-y il 
noy abrda Yo. Arofat  v afot idan soʻng uni ng oʻrniga  v aqt incha Mahmud Abbos t ay inlandi. 2005-y il 
y anv arda Maxmud Abbos F. Ozodlik  t ashk ilot i 
raisligiga say landi.
                         Foy dalangan Adabiy ot lar
1.Alisher Nav oiy, Toʻla asarlar t oʻplami, 17-j., T., 
2002;
2.Abul Muqsin Muhammad Boqir ibn Muhammal 
Ali, Bahouddin Balogardon, T., 1993;
3.Idris shoh, Naqshbandiy  t ariqat i, T., 1993;
4.Komilov  N., Tasav v uf. Birinchi k it ob, T., 1996;
5.Nav ruzov a G., Naqshbandi y a t asav v ufi y  
t aʼlimot i  v a bark amol in-son t arbiy asi, T., 2002. ,6. Clay t on Miles (Summer 1998). “ Palest ine: 
Hist ory : 135–337: Sy ria Palaest ina and t he 
Tet rarch” . The On-line Ency clopedia of t he Roman 
Prov inces. Univ ersit y  of Sout h Dak ot a. 
ht t p://w w w.usd.edu/~clehmann/erp/Palest i ne/his
t ory.ht m . “ In t he aft ermat h of t he Bar Cochba 
Rev olt , t he Romans excluded J ew s from a large 
area around Aelia Capit olina, w hich Gent il es only  
inhabit ed. The prov ince now  host ed t w o legions 
and many  auxiliary  unit s, t w o colonies, and—t o 
complet e t he disassociat ion w it h J udaea—a new  
name, Sy ria Palaest ina.” <!- 
7.Misk in, Maay ana. „ PA Weighs ‘St at e of Palest ine’
Passport “ . Arut z Shev a (2012-y il 5-dek abr). 2012-y il
7-dek abrda asl nusxadan arxiv langan. 
7.Qaraldi: 2014-y il 8-iy un. „ A senior PA  offi cial 
rev ealed t he plans in an int erv iew  w it h Al-Quds 
new spaper. The change t o ‘st at e’ st at us is 
import ant  because it  show s t hat  ‘t he st at e of 
Palest ine is occupied,’ he said.“
8. The World: A  Third World Guide 1995–96 Bissio, 
Robert  Remo: . Mont ev ideo: Inst it ut o del Tercer 
Mundo, 1995 — 443 bet . ISBN 978-0-85598-291-1.  9. Krassov, Oleg. Land Law  in Middle East ern 
Count ries. Norma, 2022 — 239-244 bet . ISBN  
9785001562573. 
10. Tahhan, Zena Al „ 51 y ears on: How  Israel 
dev oured t he rest  of Palest i ne“  (en). 
w w w.aljazeera.com . Qaraldi: 2023-y il 18-ok t y abr.
 11.Tahhan, Zena „The Nak sa: How  Israel  occupied 
t he w hole of Palest i ne in 1967“ . 
w w w.aljazeera.com . 2018-y il 28-dek abrda asl 
nusxadan arxiv langan. Qaraldi: 2018-y il 28-dek abr.
12. „ St at e of Palest ine Populat ion (2023) – 
Worldomet er“  (en).  w w w.w orldomet ers.i nfo . 
Qaraldi: 2023-y il 18-ok t y abr.
 Shahin (2005), p. 4
13. Ember, Melv in; Peregrine, Pet er Neal, 
redak t orlarEncy clopedia of Prehist ory. 8: Sout h 
and Sout hw est  Asia (1). Springer. 2001. Səh. 103. 
ISBN 0-306-46262-1.

20-asrni 20-30-y illarida Falast inga siy osiy v aziy at . I.Kirish II.Asosi y qism. 1.Falast i n-Garbiy Osi y odagi t arixiy v iloy at 2.Falast i n rasman Falast in Dav lat 3.Miloddan av v algi dav rlarda Falast in dav lat i 4.Falast i n Ozodlik t ashk ilot i (FOT) t uzilishi 5.20-30-y illarda Falast inga siy osi y v aziy at III.X ulosa. IV.Foy dalangan adabiy ot lar.

Falast in – Gʻarbiy Osiy odagi t arixiy v iloy at (qad. Yahudiy cha pelisht im — “ fi list inlik lar ” soʻzidan olingan). Oʻrt a dengizning sharqiy sohilidajoy lashgan. May doni 26 ming k v. Km. F.ning asosiy qismi Isroil bilan Iordaniy aga qarashli. Miloddan av v algi 5—4 ming y illik da F.ga somiy qabilalari k irib k elgan. Miloddan av v algi 3 —2 ming y illik da F.da xanaaney larning ilk shahardav lat lari pay do boʻlgan (miloddan av v algi 2ming y illik da F. Va Finik iy a hududi X anaan deb at algan). Miloddan av v algi 16— 13-asrlarda F. Misr t asarrufi da boʻlgan. Miloddan av v algi 13-asr oxirida F.da fi list imlik larning huk mronligi oʻrnat ilgan. Oʻsha v aqt day oq mamlak at ning ak sariy at qismi miloddan av v algi 11-asrda t ashk il boʻlgan Isroil y ahudiy podsholigi hududida ist iqomat qiluv chi qabilalar t omonidan zabt et ilgan. Dov ud v a Sulay mon podsholar dav rida Isroil qudrat i av jiga chiqqan. Taxminan 935 y ilda bu dav lat ik k it a podsholik — Isroil v a Iudey a (Yaqudiy a)ga boʻlingan. Miloddan av v algi 8-asr oxirida F.ning shim. Hududi — Isroil podsholigi

Ossuriy a t omonidan bosib olingan. J anubiy F. (Iudey a podsholigi)ni miloddan av v algi 6-asrda bobillik lar, soʻngra axomaniy lar, miloddan av v algi 4-asrda mak edoni y alik Alek sandr oʻzlariga boʻy sundirganlar. Miloddan av v algi 3—2-asrlarda F. Pt olemey lar (Misr) bilan Salav k iy lar oʻrt asida t alash boʻlgan. F. Milodiy 1-asrda (63 y il) rimlik lar t omonidan bosib olingan. Lek in fak at Iudey a urushlari (66—73 y illar) v a Bar Koxba qoʻzgʻoloni (132— 135) bost irilganidan soʻnggina F. Rim imperiy asining v iloy at iga ay langan. Milodi y 1-asrda F.da xrist ian dini pay do boʻlgan. 395 y ilda F. Vizant iy a ixt iy origa oʻt gan. 640 y il F. Arablar t omonidan bosib olinib, arab xalifaligi t ark ibiga k irgan. Abbosiy lar dav rida F.da iqt o t izimi joriy qilingan, aholini islom diniga k irit ish jaray oni av j olgan, xrist ianlarning huquqi y maqomi k uchsizlangan. Bu bir qat or xalq qoʻzgʻolonlari, jumladan, 842 y il Abu X arba boshchiligidagi gʻalay onga sabab boʻldi. Abbosi y lar xalifaligi parchalanganidan soʻng F. Ast asek in t uluniy lar, ixshidiy lar sulolalari huk mronligi ost iga oʻt gan. 9—11-asrlarda F.da iqt isodiy y uk salish y uz bergan, k at t a y er

may donlariga ishlov berilgan. Iudaizm, xrist ian v a islomning diniy mark azi Quddusda 11-asrda 40 ming aholi y ashagan. Ak k a, Kesariy a, Ask alon, Gʻazoda sav do riv ojlangan. 1099-y il salibchshgar Quddusni egallab, uni Quddus qirolligining mark aziga ay lant irganlar. 1187-y il X at t in y aqinidagi jangda Salohiddin salibchilarni y engib, Quddusni qoʻlga k irit gan. F. Ay y ubiy lar, k ey inroq mamluk lar t omonidan Misrga qoʻshib olingan. F. 1516-y ilgacha ularning qoʻlida boʻlib, soʻng t urk lar t asarrufi ga oʻt gan. Usm onli t urk imperiy asi ning 17-asr oxiridan t anazzulga y uz t ut i shi bilan t urk xuk mdorlarining oʻzboshimchaligi k uchay gan. Solik dar oshgan. Nat ijada F. Iqt isodiy t ushk unlik k a uchragan. 19-asrning 20-y illarida F.da t urk larga qarshi xalq harak at i k uchay gan. 1832-y il F. Misr poshosi MuhammadAli t omonidan zabt et ilgan. Hok imiy at ning mark azlashuv i , zodagonlar zulmining chek lanishi F.ni iqt isodiy riv ojlanishiga t urt k i boʻlgan. Ammo soliqlarning k oʻpay ishi, harbiy majburiy at ning joriy qilinishi aholi oʻrt asida qoʻzgʻolonga olib k elgan (1834). Liv an v a Suriy a xalqining Misr huk mronligiga qarshi 1840 —41 y illardagi k urashini F. X alqi

qoʻllabquv v at lagani bahonasida F.da t urk huk mronligi t ik langan. 19-asr ning 40-y illaridan boshlab Yev ropa dav lat lari F.ga k irib k ela boshladilar. 1869-y il Suv ay sh k analining ochilishi bilan F.ni ng st rat egik v a iqt isodi y ahamiy at i y anada k uchay di. 1892-y il fransuz k ompaniy asi F.da birinchi Yaff a — Quddus t emir y oʻlni qurgan. 19-asr oxiridan boshlab Yev ropa mamlak at laridagi y ahudiy aholining F.ga k oʻchi shi boshlangan. Birinchi jahon urushi y illarida F. Germaniy a, Turk iy a hamda ingliz qoʻshi nlari oʻrt asidagi k urash may doniga ay langan. Angliy a arab aholi sining k uchli noroziligiga duch k elgan v a nat ijada unga qarshi qurolli qoʻzgʻolonlar k oʻt arilgan. 1936-y il ok t abrda Pil boshchiligida F.ga y uborilgan k omissiy a F.ni y ahudiy lar v a arablar y ashay digan qismlarga boʻlishni t av siy a qilgan. Bu F.dagi arab t ashk ilot lari v a arab mamlak at larining qat t iq noroziligini k elt irib chiqargan. 1939-y il may oy ida ingliz huk umat i “ Oq k it ob” ni eʼl on qilishga majbur boʻlgan. Unga k oʻra, Angliy a maʼmuriy at i F.ga y ahudiy larning k elishini chek lashi v a