Mavzu Abbosiylar sulolasi ichki siyosati. Reja 1.Abbosiylar sulolasining hokimiyat tepasiga kelishi 2. Davlatning qulashi 3.Xalifalikning siyosiy mustaqillini tiklash.

Abbosiylar – arab xalifalari sulolasi (750–1258), Muhammad sollollohu alayhi vassallam ning amakilari Abbos avlodlari. Abu Muslim harakati natijasida hokimiyat tepasiga kelgan. Abu Muslim Harakati – 747-750- yillarda arab xalifaligining sharqiy qismi – Movarounnahr va Xurosonda umaviylar hukmronligiga qarshi ko tarilgan harakat. Unga Abu Muslim boshchilik qilgan.ʻ Harakatning asosiy kuchi shahar hunarmandlari va qishloq mehnatkashlari , Movarounnahr va Xurosonning mahalliy zodagonlari, umaviylar siyosatidan norozi bo lgan Xurosondagi arab muxolifatchi guruhlari va qullar edi. ʻ Umaviylarga qarshi harakatni kuchaytirish maqsadida Abu Muslim Marv yaqinidagi Safizanj, Moxuvon (Mahon) va Shavvol qishloqlarini qarorgohga aylantirib, xalifalikka qarshi tashviqot olib boradi. Abu Muslim soliqlarni qisqartirish va majburiy hashar ishlarini bekor qilishga va’da beradi. Shu sababli harakat ayrim joylarda mulkdorlarga qarshi keskin tus oladi. 747-yil dekabr, 748- yil yanvarda Abu Muslim umaviylarning Xurosondagi voliysi Nasr ibn Sayyorni yengib, Marv shahrini, 748-yilda Nishopur va Tus shaharlarini egallaydi. 748-yilda xalifalikning poytaxti Damashqqa yurish qiladi, 749-yilda Nahovand yaqinida umaviylarni tor-mor etib , 750 yil boshlarida Katta Zab daryosi bo yida ʻ hal qiluvchi g alabaga erishdi va xalifa Marvon II ni taxtdan olib tashladi. Uning ʻ o rniga payg ambar(s.a.v)ning amakisi Abbos avlodidan bo lgan Abul Abbos as- ʻ ʻ ʻ Saffoh (750 – 754) xalifa bo ladi. Shu bilan xalifalik abbosiylar qo liga o tadi. ʻ ʻ ʻ Abbosiylarning dastlabki poytaxti Kufa shahri bòlgan. Birinchi hukmdori Abul Abbos - Saffoh bòlgan. U Humeyma (hozirgi Iordaniya) shahrida tug‘ilgan, Arabistondan bo‘lgan, Quraysh qabilasining qabilasidan bo‘lgan Bani Hoshim qabilasining boshlig‘i bo‘lgan. "Saffoh"- (Xunrez) laqabi bilan mashhur bòlgan. Uning davrida qòshin yangitdan tashkil qilinadi. Bu qòshin tarkibiga musulmon va arab bòlmaganlar ham kiritiladi.Abu Ja far Abdulloh ibn Muhammad (707- ʼ 775).abbosiylar sulolasiga mansub xalifa (754—775). Yirik davlat arbobi. Ma muriy va moliya islohotini o tkazgan. Savdo va hunarmandchilikni taraqqiy ʼ ʻ etishiga rahnamo bo lgan. Xalifalik chegarasini yanada kengaytirish maqsadida ʻ poytaxtni Al-Xoshimiyya degan joydan hozirgi Bag dod o rniga ko chirib, shu ʻ ʻ ʻ

bilan Bagdod shahriga asos solgan (762-yil). Barmakiylar xonadoniga mansub vazirlar ko magida davlatni idora qilgan.ʻ Abu Abdulloh Muhammad ibn Abdullah al-Mansur, taxallusi Al-Mahdi bilan mashhur, 775 yildan 785 yilgacha vafotigacha hukmronlik qilgan uchinchi Abbosiy xalifa edi. U otasi al-Mansurdan keyin taxtga o'tirdi. Horun ar-Rashid 786-yil 14-sentabrdan 809-yil 24-martgacha xalifalikni boshqargan. Eron zodagonlari manfaatini ifoda etuvchi barmakiylar xonadonidan chiqqan vazirlar yordamida hokimiyatni idora qilgan, 803-yil barmakiylarni qirg in ʻ qilgach, davlatni yakka o zi boshqargan. Horun ar-Rashid davrida mamlakatda ʻ qishloq xo jaligi, hunarmandchilik, savdo va madaniyat (asosan, adabiyot) ancha ʻ rivojlangan. Lekin shu bilan birga davlatning tanazzulga yuz tutganligining belgilari ham namoyon bo la boshlagan.Horun ar-Rashid Vizantiya bilan ʻ o tmishdoshlari boshlagan urushni davom ettirgan. Horun ar-Rashid shaxsi haqida ʻ ko plab rivoyatlar, badiiy asarlar yaratilgan. "Ming bir kecha" ertaklarida u ʻ oliyjanob, adolatli hukmdor sifatida tasvirlangan. Movarounnahrdagi Rofe ibn Lays qo zg oloninn bostirish uchun harbiy safarga chiqqanda vafot ʻ ʻ etgan.Ma mun ʼ (786-833, Tarsus shahri) -abbosiylar sulolasidan bo lgan ʻ xalifa, yirik siyosiy arbob , ilm fan homiysi, Xalifa Horun ar- Rashidning o g li. Ma'mun otasining ʻ ʻ vaziri Ja far ibn Yahyo ʼ tarbiyasini olib, kamol topgan. Ma'mun. Xuroson viloyati ( markazi— Marv shahri) noibi (809— 819). 813 yilda akasi al-Amin bilan taxt uchun bo lgan ʻ jangda g olib ʻ chiqib, Bag dod xalifaligi ʻ uning ixtiyoriga o tadi, ammo ʻ Bag dodga ʻ faqat 819 yilda ko chib o tgan. Ma'mun Movarounnahr ʻ ʻ va Xuroson olimlarini o z ʻ saroyida tòplay boshlab ularni o zi bilan Bag dodga olib ʻ ʻ ketgan, ular "Bayt ul-hikmat" ("Bilim uyi")da o z ilmiy faoliyatlarini davom ʻ ettirganlar. Dunyoning turli burchaklaridan, O rta Osiyo ʻ va Xuroson (Muhammad al-Xorazmiy, Yahyo ibn Abu Mansur, Habash al-Xosib al-Marvaziy, Xolid al-Marvarudiy, al-Abbos al-Javhariy , Ahmad al-Farg oniy)dan ʻ taklif etilgan allomalar ilmiy mavzularda munozaralar olib borishgan. Misrdagi isyon va Ozarbayjondagi Bobak qo zg aloniga ʻ ʻ qarshi kurash olib borgan. Ma'mun davri ilm-fanning nihoyatda rivojlangani bilan ajralib turadi. Ma'mun riyoziyot,

falakiyot, tabobat, kimyo, geografiya falsafa, mantiq, adabiyot, diniy ilmlar sohasida qator yutuqlarga erishgan, mu taziliyaʼ ta limoti ʼ rivojiga ulkan hissa qo shgan. Ma'mun ʻ bobosi Mansur, otasi Horun ar-Rashid tomonidan saroyda to plangan kitoblar sonini ko paytirgan. Otasi davrida bu ʻ ʻ kutubxona "Bayt ul- hikmat" deb nomlana boshlagan, keyinchalik u kutubxonalik doirasidan chiqib, tarjima va ilm markazi yoki o ziga xos akademiya vazifasini o tagan. ʻ ʻ Abbosiylar sulolasidan jami 37 ta xalifa mamlakatni boshqargan. Umaviylar va Abbosiylar davrida xalifa lavozimi nasldan naslga meros bo‘lib o‘tadigan bo‘lgan. Xalifa cheklanmagan hokimiyatga ega bo‘lgan despot bo‘lib qolgan. Arab xalifaligining birinchi davrida xalifalar xalqdan alohida bo‘lishga intilmagan hamda kamtarona hayot tarzida yashagan bo‘lsalar, Umaviylar va Abbosiylar juda boy-badavlat turmush kechirganlar. Umaviylar va Abbosiylar davrida ancha keng va nisbatan markazlashgan byurokratik apparat tashkil etilgan "Abbosiylar sulolasi ichki siyosati" Shu paytdan e’tiboran abbosiylar umaviylarni ag‘darib tashlashga yashirincha tayyorgarlik ko‘ra boshladilar, har yerga malaylarini yubordilar. Umaviylarga

qarshi harakatning haqiqiy markazi Kufa bo lgan, ammo abbosiylar Xuroson vaʻ Transoksiyada o zlarining targ ibotlari uchun u yerdagi shialar orasida ayniqsa ʻ ʻ qulay zamin topdilar. 743 yilda Muhammad asirga olindi va qatl etildi. Imomiyat o‘g‘li Ibrohimga o‘tdi. Uning qo'l ostida iste'dodli voiz va qobiliyatli lashkarboshi, asli fors bo'lgan Abu Muslim Xurosonga boradi. E’tiqodiga ko‘ra, u shia bo‘lgan, ammo bor kuchini Abbosiylar yo‘lida sarflagan. Abu Muslim qisqa vaqt ichida kuchli izdoshlar tashkilotini tuzib, Abbosiylar tomoniga nafaqat o sha davrda ʻ hokimiyatdan chetlashtirilgan Kalbit arablarini, balki shahar aholisining mutlaq ko p qismini ham o ziga tortib olishga muvaffaq bo ldi. Islomni qabul qilgan Eron. ʻ ʻ ʻ Ummaviylar ag‘darilganidan keyin hokimiyat Ali avlodlariga o‘tishiga ishongan ko‘plab shialar ham uni qo‘llab-quvvatlagan. Abbosiylarning muvaffaqiyatiga 743 yilda xalifa Hishom vafotidan keyin avj olgan umaviylarning ichki nizolari yordam berdi. 747-yilda Xurosonda abbosiylar vakillari - Ibrohim ibn Muhammad, vafotidan keyin esa uning ukasi Abul-Abbos as-Saffah boshchiligida Umaviylarga qarshi qo zg olon boshlandi. 749-yil 26- ʻ ʻ iyunda Abbosiylar Nehavendda g‘alaba qozonib, Bag‘dodga yo‘l ochdilar. O'sha yilning 28 noyabrida Kufadagi sobor masjidida Abu-l-Abbos o'zining yangi mavzularida qasamyod qildi. Umaviylarning oxirgi xalifasi Marvon II xalifalikning g‘arbiy qismini yana yarim yil boshqargan, so‘ng Misrga qochib ketgan va 750 yilda u yerda o‘ldirilgan. Abbosiylar Umaviylarni deyarli istisnosiz yo'q qilishdi, shuningdek, ularning yaqinda Umaviylarga qarshi harakatdagi tarafdorlari - Abu Salom () va Abu Muslim () ni yo'q qilishdi. Davlatning qulashi Oxirgi Umaviylar davrida boshlangan birlashgan Arab xalifaligining parchalanishi Abbosiylar davrida ham davom etdi. Milodiy 755 yilda tayinlangan Al-Andalus gubernatori sifatida, omon qolgan oz sonli Umaviylardan biri Abdu ar-Rahmon keyingi yilda (milodiy 776) bir chetga