Adler bo‘yicha shaxs tushunchasi MUNDARIJA: KIRISH _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ 5 I. BOB. Shaxs tushunchasi haqida umumiy tavsif 1.1.Shaxsga ijtimoiy psixologik ta‘rif_ _ _ _ _ _ _ _ _ 6-11 1.2.Shaxsning psixologik tuzilishi_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 12-15 II. BOB. Chet el psixologiyasida shaxs nazariyalari_ 16 2.1. Sobiq Sovet psixologiyasida shaxs rivojlanishi nazariyalari_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 16-20 2.2. Chet el psixologiyasida shaxs nazariyalari_ _ 21-25 2.3 Adler nazariyalarida shaxsga yondashuv_ _ _ 25-28 XULOSA _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 29-31 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR _ _ _ _ _ _ _ _ _ 31-32 1

KIRISH Mavzu dolzarbligi . Shaxs tushunchasiga oid umumiy tushunchalar. A.Adler bo`yicha shaxs nazariyalari. Shaxs tushunchasi keng va ko’p qirralidir. Mehnat qila olish ko’nikmasining mavjudligi, insonlar bilan birgalikda faoliyat munosabatni amalga oshirayotgan kishi asta - sekin shaxsga aylanib boradi. Bevosita moddiy dunyoni, jamiyatni va xususan o’zini o’rganish va faol tarzda qayta o’zgartirish jarayonining sub'ektga aylanmoqda.Shuning uchun ham dastlab individ tushunchasining mazmuniga to’xtalish lozim. A.V.Petrovskiy tahriri ostida chiqqan "Umumiy psixologiya" darsligida "Individ" tushunchasida kishining nasl-nasabi ham mujassamlashgandir. Yangi tug’ilgan chaqaloqni, katta yoshdagi odamni ham, mutafakkirni ham, aqli zaif ovsarni ham, yovvoiylik bosqichidagi qabilaning vakilini ham, madaniyatli mamlakatda yashayotgan yuksak bilimli kishini ham individ deb hisoblash lozim. Individ tushunchasi professor E.G’ozievning "Umumiy psixologiya" darsligida tavsiflanishicha, individ lotincha ajralmas, alohida zot ma'nolarini anglatib, insonzotiga xoslik masalasini belgilab beradi. Shuningdek, katta yoshdagi ruhiy sog’lom odamlar ham, chaqaloq ham, nutqi yo’q oddiy malakalarni o’zlashtira olmaydigan aqli zaiflar ham individlar deb ataladi. ijtimoiy qiziqish darajasi uning ruhiy salomatligi ko'rsatkichidir. Ijtimoiy qiziqishlari past odamlar egosentrikdir. 2

M.G.Davletshin tahriri ostida chiqqan "Psixologiyadan qisqacha izohli lug’atda" individ bo’linmas, ayrim jins, shaxs ma'nolarini anglatib, biologik turga kiruvchi alohida tirik mavjudot sifatida ko’rsatib o’tiladi. Tadqiqotning metodologik asosi. Tadqiqotimizning metodologik asosi mavjud bo‘lib bu A.A.Adlerning va chet el psixologlarning shaxs tushunchasiga bog‘liq qarashlari hisoblanadi. Tadqiqot obyekti. Turli davrlarda chet el psixologlari va mamlakatimiz psixologlarining shaxs tushunchasiga ta‘riflari. Kurs ishining vazifalari: 1. Shaxs tushunchasi 2. Shaxsning psixologik ta'rifi 3. Chet el psixologiyasida shaxs nazariyalari 4.Adler nazariyalarida shaxsga yondashuv Tadqiqot predmeti: O‘quvchi, talabalarda shaxs xususiyatiga bo‘lgan qiziqishlarni, ularning qay darajada shaxs tushunchasini bilish darajalarini o‘rganish. Mavzuning ahamiyati: O‘quvchi yoshlarni turli materiallar yordamida shaxs nazariyalariga qiziqtirish. I.Bob. Shaxs tushunchasiga umumiy tavsif. 1.1 Shaxsga ijtimoiy psixologik tarif 3

Shaxs — alohida individ, mohiyatan yaxlit ijtimoiy-axloqiy olam. U o zida insonʻ mohiyatini, uning mavjudot sifatidagi qadriyatini mujassam etadi. Shaxs ijtimoiy- gumanitar fanlarda o z yo nalishi, tadqiqot obyekti va maqsadi nuqtai nazaridan ʻ ʻ turlicha talqin etiladi. U o ta murakkab, ziddiyatli, qarama-qarshi, o zini o zi inkor ʻ ʻ ʻ etadigan mavjudot sifatida, biologik, fiziologik, ijtimoiy, ma naviy, ruhiy, axloqiy ʼ va estetik aqlidrok, tafakkur obyekti sifatida, hatto, falsafiy va mantiqiy, yashash huquqi va hayot mantig i jihatidan tadqiqot manbaiga aylanishi mumkin. ʻ SHARQ MUTAFAKKIRLARINING SHAXS XULQ-ATVORI HAQIDAGI QARASHLAR I. ko ngilsiz hol bir odamning o zi nopisand bilgan kishiga nisbatan adovati mahsuli ʻ ʻ hisoblanadi. Kimki pok insonlar va Xudoning mardlariga ta na qilsa o z botini ʼ ʻ yuzidagi pardani olib tashlagan bo ladi. O zining bad niyatini oshkor aylaydi. ʻ ʻ Badnom va rasvo bo ladi. ʻ Xulosa qilib aytadigan bo lsak, ʻ Jaloliddin Rumiy o zining “ ʻ Ma naviy ʼ masnaviy” sida insoniyatning agressivlikka moyilligi, agressiv reaksiyalar, 9agressiv xulq-atvor shakllari xususida qarashlarini bayon etadi. Alisher Navoiy “Mahbub ul-qulub” asarida insoniy fazilatlar va ezguliklarni madh etib, targ ibu-tashviq etish bilan cheklanmay, ayni zamonda odamlardagi ʻ yomon, xunuk, insoniylikka xilof xislatlarni, insonlar uchun, jamiyat uchun zararli, sharafli inson sha niga yarashiqsiz xulq-atvor va sifatlarni tanqid qiladi. ʼ Achchiq so zlilik, nodonlik, yomon qiliqlilik, yolg onchilik kabi illatlarga berilgan ʻ ʻ kishilarni qoralaydi. Navoiy ana shu yomon, yaramas xislatlardan, illatlardan odamlarni xoli ko rishni istaydi. Karamli, muruvvatli, sadoqatli, yumshoq ʻ ko ngilli, shirinsuhan, muloyim bo lish kabi bir talay fazilatlarni Navoiy ko klarga ʻ ʻ ʻ ko tarib madh etadi. ʻ 4

“ Achchiq tillik” eng yomon xususiyatlardan biri ekanligi haqida Alisher Navoiy shunday yozadi: “Achchiq til zaharli nayzadek sanchiladi. Ko ngilda tilʻ nayzasining jarohati bitmas, unga hech narsa malham bo la olmaydi”. Uning bu ʻ fikrida verbal agressiya, ya ni salbiy his-tuyg ularni og zaki tarzda ifodalash shakli ʼ ʻ ʻ o z aksini topganligini ko rishimiz mumkindir. ʻ ʻ Navoiy kishilarni ochiq chehrali bo lishga da vat etadi va deydiki, bunday ʻ ʼ kishilarning “ochiq yuzidan xaloyiqqa xursandlik va shirin so zidan ulusg a ʻ ʻ shodlik yetishadi”. Alisher Navoiy inson xulq-atvoridagi salbiy jihatlarni quyidagicha ifodalaydi: “Yaxshilikka mukofotni qo pollik, odob bilan qilingan xushmuomala evaziga ʻ kekkayish, takabburlig dan o zgacha munosabatni ko rmaymiz. Birovga bir xizmat ʻ ʻ ʻ qilsang, undan o n zarb yeyishga tayyor turmoq kerak, kimgaki bir tavoze ʻ ʼ ko rsatsang, ming qo pollik va dilsiyohlikka xozir bo lib turmog ing lozim. ʻ ʻ ʻ ʻ Har qanday xizmatkorlik qilib, uning evaziga jabr-jafo ko rganing holda, sendan ʻ yana xizmat kutadilar. Har qancha vafodorlik ko rsatib, ko z oldida ranj- ʻ ʻ mashaqqat tortsang, yana qulluq ta ma qiladilar. Do st sifatida joningni bermasang, ʼ ʻ joningga dushmanlik qiladilar, ularning ko ngli uchun nohaq qon to kishga rozi ʻ ʻ bo lmasang, qoningning to qilishiga guvohlik beradilar. Doim istagan ishlarini o z ʻ ʻ ʻ vaqtida qilsang-u, ammo bir gal kechiksang, so kib haqoratlaydilar”. ʻ Alisher Navoiy “Mahbub ul-qulub” asarida yaxshi fazilatlar va yomon xislatlar borasida fikr bildirar ekan, axloqsizlik sifatida e tirof etiluvchi agressiv xulq-atvor ʼ xususida ham to xtalib o tib, bu xulq-atvor shaklini hayotiy misollar orqali ʻ ʻ tushuntirishga harakat qiladi. Bundan tashqari, Abu Ali Ibn Sino axloqlikning asosini yaxshilik va yomonlik kabi ikki tushuncha bilan ta riflaydi. Ibn Sino inson kamolotining muhim axloqiy ʼ 5