Amir Temur va Temuriylar davrida Samarqand me’morchiligi va shaharsozligi
MAVZU: Amir Temur va Temuriylar davrida Samarqand me’morchiligi va shaharsozligi KIRISH I BOB. Amir Temur va Temuriylar davrida Samarqand me’morchiligining o‘ziga xos xususiyatlari 1.1. Samarqand tarixchilar va sayyohlar nigohida 1.2. Amir Temur va temuriylar davri me morchiligining manbalarda aks etishiʼ II BOB. Amir Temur davrida qurilish ishlarining kengayishi hududlar misolida 2.1. Amir Temurning Shahrisabzda amalga oshirgan qurilish ishlari tarixi 2.2. Amir Temurning ulug’ zotlarga ehtiromi me’morchilik ishlari misolida III BOB. Temuriylar davrida binokorlik va shaharsozlik ishlari tarixi 3.1. Mirzo Ulug’bek davrida amalga oshirilgan bunyodkorlik ishlari 3.2. Samarqand — Yangi O‘zbekistonning turizm darvozasi” konsepsiyasining ahamiyati XULOSA Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati KIRISH
Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi. Must aqillik yillarida Samarqand o‘zgacha tarovat va mahobat kasb etdi. Amir Temur tavalludining 660 yilligi, Mirzo Ulug‘bek tavalludining 600 yilligi munosabati bilan Samarqandda ulkan bunyodkorlik ishlari amalga oshirildi. Shahar markazida Sohibqiron bobomizning salobatli haykali qad rostladi. Mirzo Ulug‘bek rasadxonasi va madrasasi qayta ta mirlandi. ʼ Birinchi Prezidentimiz farmoniga muvofiq 1996 yil 18 oktabr kuni Samarqand shahri “Amir Temur” ordeni bilan mukofotlandi. Shundan buyon bu kun yurtimizda Samarqand shahri kuni sifatida nishonlab kelinmoqda. Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan Samarqandning asl tarixiy qiyofasini tiklash, iqtisodiy salohiyatini yuksaltirish borasida beqiyos ishlar amalga oshirildi. 2007 yilda Samarqand shahrining 2750 yilligi keng nishonlandi. Samarqand shahri o‘zining qadimiyligi va betakrorligi bilan ajralib turadi. U o‘zining salkam uch ming yillik tarixini o‘zida mujassamlashtirgan. O‘z tarixining turli yillarida bunyod etilgan muhtasham binolar shahar ko‘rinishiga zeb bag‘ishlaydi. Ana shunday muhtasham inshootlardan biri Ulug‘bek madrasasidir. U o‘zining mahobatliligi, noyob me moriy xususiyati, boy qurilishi ʼ va ta mirlash tarixi bilan ajralib turadi. Prezidentimiz SH.M. Mirziyoevning ʼ qadim va navqiron Samarqand shahrining boy madaniy merosini saqlash bo‘yicha: “Samarqanddagi tarixiy obidalar, muqaddas qadamjolarni ta mirlash va ʼ obodonlashtirish ishlari izchil davom ettiriladi ” – deya bejizga aytmagan edilar. Shu ma noda Amir Temur va Temuriylar davrida Amir Temur va Temuriylar ʼ davrida Samarqand me`morchiligi va shaharsozligi mavzusining tadqiq etilishi dolzarb hisoblanadi. Mavzuning o‘rganilish darajasi. Dissertatsiyada ko‘tarilgan Amir Temur va Temuriylar davrida Samarqand me’morchiligi va shaharsozligi mavzusi ilmiy adabiyotlarda u yoki bu darajada o‘rganilgan bo‘lsa-da, alohida dissertatsiya ko‘rinishidagi tadqiqot sifatida shu choqqacha ilmiy jihatdan keng qamrovli o‘rganilmagan. Biz o‘rganayotgan sohaga taaluqli ilmiy ishlar T.F.Qodirova, A.S.Uralov, K.D.Raximov, M.K.Axmedov, D.A.Nozilov, E.M.Masson, R.I.Rempel, V.A.Nilsen, K.S.Kryukov, E.N.Negmatov, L.A.Adilova kabi
olimlarning ishlarida uchraydi. Dissertatsiyaning maqsadi. Amir Temur va Temuriylar davrida Samarqandda amalga oshirilgan shahrsozlik va me’morchilik ishlarini tarixiy manbalar va adabiyotlarga tayangan holda o’rganib chiqilib, bu boradagi ishlarning tarixiy ahamiyatini istiqboldagi ilg‘or yo‘nalishlarini aniqlash va ularni rivojlantirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish. Bizga ma’lumki, Samarqand shahridagi asosiy tarixiy qulrilish ishlari va shaharsozlik Amir Temur va Temuriylar davrida amalga oshirilgan. Bu esa Amir Temur va Temuriylarning qudratini namoyon etib turadi. Hozirgi kundagi bu bunyodkorlik va shahrsozlik ishlarining tarixiy ahamiyati sifatida Samarqandga ko’plab mahalliy va xorijiy sayyohlarni jalb etayotganligini ta’kidlash kerak. Tadqiqotning vazifalari. Dissertatsiya maqsadidan kelib chiqqan holda quyidagilardan iborat bo‘ldi: - O’rta asrlarda Amir Temur davrida Samarqand me’morchiligining shakllanish jarayonini o’rganish; - Amir Temur davrida qurilish ishlarining kengayishi hududlar misolida olingan holatda yoritib berish; - Temuriylar davrida binokorlik va shaharsozlik ishlari tarixini yoritish ; Tadqiqot ob ekti. ʼ Amir Temur va Temuriylar davrida Samarqandda qurilgan tarixiy binolar: madrasalar, masjidlar, maqbaralar, xonaqohlar, kupriklar, karvonsaroylar. Tadqiqot predmeti. Amir Temur va Temuriylar davrida Samarqanddagi shaharsozlik va me’morchilik ishlari yoritilgan manbalar. Tadqiqotning yangiligi. Mazkur ishda Amir Temur va Temuriylar davrida Samarqanddagi shaharsozlik va me’morchilik ishlari yuzasidan tarixiy manbalardan ma’lumot olinib Samarqand shaharsozlik va me’morchiligining istiqbolli tarixiy yo‘nalishlari aniqlangan va ularni rivojlantirish bo‘yicha ilmiy takliflar ishlab chiqilgan. Tadqiqot uslubi. Amir Temur va Temuriylar davrida Samarqand shaharsozlik va
me’morchiligi tarixini ilg‘or an ana va yo‘nalishlarini kompleks o‘rganish vaʼ umumlashtirish. Tadqiqotning ahamiyati. Amir Temur va Temuriylar davridagi Samarqand shaharsozligi va me’morchiligining tarixiy ahamiyati hamda ularning kelajak avlodni buyuk kelajagimizga bo’lgan hurmat va e’tiborlarini yanada yuksaltirish maqsadiga qaratilgan. Amir Temur va Temuriylar davrida amalga oshirilgan shaharsozlik va qurilish ishlari tarixshunosligini yuqori darajaga ko’tarish maqsadi quyilgan. Mazkur dissertatsiya yutuqlari, shuningdek, bo‘lajak tarixchilar va yosh tadqiqotchilarni tayyorlash ta lim tizimida ham foydadan holi bo‘lmaydi. ʼ Shuningdek, bu sohadagi darslik, o‘quv qo‘llanmalar va ilmiy tadqiqotlar, monografiyalar tayyorlashda katta ahamiyatga egadir. Tadqiqotning sinov(aprobatsiya)dan o‘tish va amaliyotga joriy etilish holatlari. Ilmiy tadqiqot natijalari Sharof Rashidov nomidagi Smarqand davlat universitetining 2022-2023-yillarda bo‘lib o‘tgan yosh olimlar, iqtidorli talabalar, magistrlar va tadqiqotchilar ilmiy konferensiyalari va arxitektura fakultetining ilmiy-uslubiy seminarlarida ilmiy doklad (ma ruza) tarzida hamda FARS ʼ International Joarnal of Education, Social Science G Humanities (FIJESh) jurnalida chop etilgan ilmiy maqolalar tarzida e lon qilingan va muhokamadan ʼ o‘tgan. Dissertatsiyaning tarkibi kirish, 3 ta bob, yakuniy xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Amir Temur davrida Samarqand me’morchiligining o‘ziga xos xususiyatlari 1.1. Samarqand tarixchilar va sayyohlar nigohida
Yer yuzining sayqali deb atalgan muazzam va mo‘ tabar Samarqand jahonʼ fani va madaniyati taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shgan buyuk siymolarni o‘z bag‘rida tarbiyalab kamolotga yetkazdi. Bugungi kunda biz VIII asrdayoq Samarqanda tug‘ilib, zamonasining falsafiy mafkurasini ko‘rsatib beruvchi asarlarning mualliflari, mashhur muhaddis, hofiz va boshqa donishmand kishilar haqida ma lumotga egamiz. ʼ IX asrning ikkinchi yarmida esa Movarounnahrning madaniy hayotida yangi davr boshlanadi. Xalifalik hukmronligi tugab, mustaqil Somoniylar davlatining qaror topishi bilan madaniy hayotning jonlanishi uchun keng yo‘l ochiladi. Bu davlatning eng yirik shaharlari, jumladan, Samarqand ilmiy va madaniy markaz sifatida tez sur atlar bilan taraqqiy qilgan. ʼ Somoniylar davlatining tashkil topishi va Xorazmning yuksalishi siyosiy barqarorlik va iqtisodiy ko‘tarilish, madaniy hayotning ravnaqiga imkon berdi. Bu davrda Samarqandda ilm ahlining hammasi ham qozi, imom bo‘lavermay, ular orasida dunyoviy ilmlar - tabobat, handasa, matematika, kimyo, falakiyot, falsafa, mantiq, tarix va boshqa sohalar bo‘yicha mukammal bilim orttirgan olimlar ham yetishib chiqqan. Samarqand milliy davlatchiligimiz poydevori yaratilgan, qadimiy poytaxt maqomiga ega bo‘lgan yirik tarixiy va madaniy markazlarimizdan biri. Bu ko‘hna va betakror shahar O‘zbekiston tarixida, bugungi ijtimoiy-iqtisodiy hayotimizda alohida o‘rin tutadi. Jahon ilm-fanida “G‘arbda – Rim, Sharqda – Samarqand” degan ibora bejiz paydo bo‘lmagan. Ayniqsa, buyuk Sohibqiron Amir Temur bobomiz davrida Samarqandning shuhrati butun dunyoga taraldi. Samarqand zaminida o‘nlab, yuzlab buyuk ajdodlarimiz – mashhur sarkarda va davlat arboblari, alloma va mutafakkir zotlarning qadamjolari mavjud 1 . Markaziy Osiyoni arablar istilo qilganining dastlabki yillarida bu yerga tashrif buyurgan tarixchilar va sayyohlar Movarounnahr shaharlarining uch qismdan, ya ni ark yoki ko‘handiz, ʼ shahriston yoki madina va savdo-hunarmandchilik qismi-rabotdan tashkil topganligiga e tiborni qaratishadi. Ba zi holatlarda ʼ ʼ 1 https://uza.uz/uz/posts/shavkat-mirziyoev-samarqandning-buyuk-farzandlarini-yodga-oldi_304771