REJA: KIRISH I BOB Buddizmning ma'naviy ta'limot sifatida shakllanishi va evolyutsiyasi. 1.1 BUDDIZMNING VUJUDGA KELISHI VA UNING ASOSIY TAMOYILLARI 1.2 BUDDIZMNING TARQALISHI 1.3 ASOSIY YO'NALISHLAR (XINAYANA, MAHAYANA, VAJRAYANA) II BOB. Buddist ta’limotida ongning tabiati. 2.1 "MANAS" VA "CHITTA" - BUDDIST TA'LIMOTINING AQL (ONG) TABIATI HAQIDAGI ASOSIY TUSHUNCHALARI. 2.2 "ALAYA-VIJNANA" ONG TABIATINING FAZILATLARI SIFATIDA 2.3MEDITATSIYA BUDDIST PSIXOTEXNIKASIDA ONGNI O'ZGARTIRISHNING ASOSIY JIHATI SIFATIDA 2.4 "ANIQ YORUG'LIK" DOKTRINASI XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1

KIRISH Tadqiqot mavzusining dolzarbligi. Buddizm ko'plab Sharq xalqlari madaniyatining rivojlanishiga ta'sir ko'rsatgan eng qadimgi jahon dinidir. Buddizmni din, falsafa, madaniyat va turmush tarzi sifatida qarash mumkin. Bir necha asrlar davomida bu din faqat haqiqat izlovchilar uchun jozibador edi. Buddizmni ilmiy o rganish Yevropada 19-asr boshlarida boshlangan.ʻ Ikki yarim ming yil davomida buddizm uzoq rivojlanish yo'lini bosib o'tdi. Globallashuv davrida buddizm o'zining oldingi mahalliy tarixiy va milliy geografik chegaralaridan faol ravishda chiqib keta boshladi va doimiy ravishda yangi madaniy hududlarni qamrab oldi. Buddizmning jahon diniy-falsafiy tafakkuriga ta'siri juda katta. Buddizm madaniyati o z falsafasi, me morchiligi, rassomligi, adabiyoti va ʻ ʼ tafakkur shakliga ega butun bir ruhiy-ma naviy dunyoni shakllantirgan. ʼ Evropa tadqiqotchilari uchun buddizm rivojlangan psixotexnik tizim sifatida o'zining psixologik jihati bilan qiziqarli bo'lib, ichki zaxiralar va qobiliyatlarni aniqlashga va voqelikni idrok etishni o'zgartirishga qaratilgan rivojlangan usullarga ega, bu yuqori psixo-emotsional kuchlanish bilan bog'liq ko'plab psixologik muammolarni hal qilishga imkon beradi. Butun dunyo bo'ylab 400 ga yaqin olimlarni birlashtirgan Integral psixologiya instituti olimlari meditatsion tushunish holatlari va miyadagi elektr faolligining ayrim naqshlari o'rtasida o'xshashliklarni keltirib chiqaradi. Shuningdek, ular diniy tajribaga hamroh bo'ladigan fiziologik o'zgarishlarni o'rganadilar va bemorlarni psixoterapevtik davolashda neyrotransmitter darajasini nazorat qiladilar. Ular, shuningdek, sharqiy jang san'atining turli xil turlari bo'yicha psixologik treningning bir qismi sifatida buddizmga qiziqishadi, chunki Buddist maktablarida psixotexnik usullardan foydalangan holda jang san'atining ko'plab turlari shakllangan. Ushbu motivatsiya asosida Buddizmga kelganlarning aksariyati Buddist amaliyotlari bilan juda chuqur va jiddiy shug'ullanadilar. Buddizm ko'pincha yoshlar muhitiga kirib boradigan asosiy markazlar bo'lgan jang san'atlari guruhlari. 2

Buddizmda ta'limotlar e'tiqodga emas, balki tajribaga asoslangan. Demak, fanning eksperimental yo l bilan olingan materiya to g risidagi ta limotni o z ichigaʻ ʻ ʻ ʼ ʻ olgan Buddist ta limotiga qiziqishi va zamonaviy fanning ko plab tushunchalari ʼ ʻ buddistlik tajribasida o xshashlik topadi. Zamonaviy fizika va buddizm falsafasi ʻ g'oyalari yaqinligiga misol buddizmdagi "bo'shliq" (shunya) tushunchasi bilan bog'lanishi mumkin bo'lgan kvant maydoni (vakuum) tushunchasi. Buddistlarning bo'shligini fizikadagi kvant maydoni bilan taqqoslab, ba'zi olimlar, kvant maydoni kabi, turli xil shakllarning son-sanoqsiz massasini hosil qiladi va ularni o'z energiyasi bilan oziqlantiradi, deb hisoblashadi. Bundan tashqari, zamonaviy kvant fizikasi koinotning asosiy birligini isbotlash bilan birga, izolyatsiya qilingan yoki, buddistlar aytganidek, "o'z-o'zidan mavjud" ob'ekt tushunchasini inkor etadi. Shunday qilib, ob'ektlar o'zaro bog'liqlik orqali mavjud bo'lib, o'z-o'zini ta'minlay olmaydi. G'arbning an'anaviy falsafiy tizimlari tamoyillari bilan bu holatni mafkuraviy asoslash qoniqarli emas. Shuning uchun bo'lsa kerak, zamonaviy fizika buddist falsafasiga murojaat qiladi. Zero, sharqona dunyoqarashning mazmun-mohiyati barcha hodisalarning birligi va o‘zaro bog‘liqligini anglash, borliqning barcha hodisalarini asosiy birlik ko‘rinishlari sifatida idrok etishdan iborat. Shu asosda buddist ustozlar, ayniqsa, tibetlik olimlar G‘arb olimlarining hamkorlik to‘g‘risidagi so‘rovlariga bajonidil javob beradilar, G‘arb ilm-fanining turli sohalari mutaxassislari bilan suhbatlar, konferensiyalar o‘tkazadilar. Bunday hamkorlikning bir misoli , tibetlik buddistlar va g arb olimlari ʻ o rtasidagi muloqotni rivojlantirish maqsadida Hindistonning Dxarmasala shahrida ʻ yiliga ikki marta o tkaziladigan “Aql va hayot” xalqaro forumidir. ʻ Har ikki tomon g‘arb fani qilayotgan moddiy taraqqiyot va ichki ma’naviy taraqqiyot yo‘lidagi sa’y-harakatlarni birlashtirish juda muhim degan xulosaga keldi. Buddizm, tibetlik o'qituvchilar aytganidek, ilmiy izlanishlar uchun ochiqdir. Hazrati 14- Dalay Lama ta'kidlaydiki, agar ilm-fan biror narsani qat'iy isbotlay olsa, buddistlar muqaddas matnlarda aytilganlarga zid bo'lsa ham, buni qabul qilishlari 3

kerak. Zamonaviy ilm-fandagi bir qator yangi tendentsiyalar nafaqat borliq tabiati va inson psixologiyasiga oid buddizm tamoyillariga zid emas, balki ularda o'z asoslarini ham o'z ichiga oladi. Buddizm falsafa, tibbiyot, ekologiya, fizika, transpersonal psixologiya va boshqalar sohalaridagi integral tadqiqotlar doirasiga kiradi. Buddizm an analaridan ilhom olib, G arb olimlari va mutafakkirlari yangi integral tamoyillargaʼ ʻ asoslangan bilimlarning umumiy nazariyasi va metodologiyasini ishlab chiqmoqdalar. . Chet el madaniy va diniy qadriyatlariga bag'rikenglik, boshqa sivilizatsiyalar tomonidan yaratilgan barcha eng yaxshi narsalarni o'zlashtira olish qobiliyati, eksklyuzivlikka da'volarning yo'qligi va dinlararo keng muloqotga ochiqlik butun dunyoda buddizmga qiziqish uyg'otdi va jalb qilishda davom etmoqda. [12]. Buddizm sohasidagi eng mashhur tadqiqotchilar bizning davrimizning mashhur psixologlari va faylasuflari bo'lib, psixologiya fanlari doktori V.V. Kozlov; Falsafa fanlari doktori, rus olimi - sharqshunos, professor Evgeniy Alekseevich Torchinov, buddistlarning ma'naviy rahbari Hazrati Dalay Lama IV va boshqalar. Tadqiqotning maqsadi - buddizm ta'limotining shakllanishi va evolyutsiyasini uning uch yo'nalishi bo'yicha, ularning har birining o'ziga xos xususiyatlari va spekulyatsiyasini o'rganish. Tadqiqot maqsadlari: 1) Buddizmning paydo bo'lishining xronologik doirasini, paydo bo'lish sabablarini va buddizm ta'limotining asosiy qoidalarini ko'rsating; 2) uni taqsimlashning hududiy chegaralarini belgilash; ) Buddizmning falsafiy asoslariga tayangan holda, buddizm ta’limotining uch yo‘nalish (Xinayana, Mahayana, Vajrayana) bo‘yicha evolyutsion rivojlanish yo‘lini kuzating va ularning har birining spekulyatsiyasining o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlang; 4) Buddaviylik ta’limotidagi ong tabiatini tavsiflang va uning “manas”, “chitta”, “alaya-vijnana” konseptual kategoriyalarini buddizm ta’limotidagi aql 4

tabiatining asosiy tarkibiy qismlari sifatida ochib bering. Tadqiqot ob'ekti - buddist psixotexnikasi. Tadqiqot mavzusi buddizmning psixotexnik paradigmatik makonidir. Ushbu ishning muammoli sohasini tadqiq qilish va o'rganish uchun quyidagi usullardan foydalanilgan: -ilmiy va buddaviy matnlarni o‘rganishda mazmun tahlili usuli; diniy-falsafiy maktablar va psixotexnika shakllanishini o'rganish uchun tarixiy, falsafiy va tarixiy qayta qurish usuli; Buddizmning uchta yo'nalishi (Xinayana, Mahayana, Vajrayana) va aqlning tabiati haqidagi ta'limotlarni taqqoslashda qiyosiy tahlil usuli. 5