Mavzu: FUQAROLARNING O’ZINI O’ZI BOSHQARISH ORGANLARI Reja: I .Kirish: Fuqarolik jamiyati tizimida mahalla va o’zini o’zi boshqarish organlarining o’rni. II .Asosiy qism: 1) Mahalliy hokimiyat va fuqarolar o’zini o’zi boshqarish organlarining o’zaro munosabatlari. 2) Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyatini tashkil etish. 3) Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarishini rivojlanishining konsyeptual asoslari III . Xulosa IV. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Tayanch so’zlar: o’zini o’zi boshqarish, fuqarolar yig’ini, mahalla, mahalliy hokimiyat, hokim, deputat, xalq deputatlari mahalliy kengashlari, nomarkazlashtirish. 1

2

I .Kirish Fuqarolik jamiyati tizimida mahalla va o’zini o’zi boshqarish organlarining o’rni Fuqarolik jamiyati institutlari tizimida o’zini o’zi boshqarish organlari (mahalla)ning o’rni byeqiyosdir. Davlatimiz rahbari ta’kidlaganidyek, “...o’zini o’zi boshqarish organlari - bizning kyelajagimiz. Fuqarolik jamiyatini qurmoqchi ekanmiz, uning asoslarini tashkil etuvchi poydyevor mana shu organlar bo’ladi. Biz bugun ana shu asoslarni qurishni boshladik”[1].Ko’pchilik mamlakatlardan farqli o’laroq, mahalla instituti yurtimizda ming yillar davomida sinalgan va chuqur ildiz otgan, aholini birlashtirib turadigan ijtimoiy hodisa sifatida rivojlanib kyelmoqda. Ayniqsa, uning hozirgi bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida xalqimizning urf-odatlari, an’analari va qadriyatlarini saqlab qolish, ularni jipslashtirish kafolati sifatida maydonga chiqayotganligini yaqqol ko’rib turibmiz. O`zbekistonda fuqarolar o’zini o’zi boshqaruvini amalga oshirishda mahalla o’rnak bo’ladi. Mahalla o’zbyeklarning tarixan shakllangan jamiyat taraqqiyotini yuksaltirish uchun yagona maqsad bilan yashab, faoliyat ko’rsatish makoniga aylangan. U o’zbyek xalqining turmush tarzi, ruhiyati, ijtimoiy hayotining o’ziga xos xususiyatlarini aks ettiruvchi, milliy an’analarini, urf-odatlarini, axloqiy-ma’naviy qadriyatlarini avloddan- avlodga yetkazuvchi muqaddas maskan bo’lib kyelgan. Mahalla insonlarning millati, yoshi, jinsi, dini, irqi, tili, e’tiqodi, ijtimoiy kyelib chiqishi, shaxsiy va ijtimoiy mavqyeidan qat’i nazar ularni ezgulik yo’lida jipslashtiruvchi va birlashtiruvchi katta va muqaddas oila hisoblanadi. Mahalla sharqona an’analar, urf-odatlar va marosimlarni jamoada amalga oshirib, avloddan-avlodga yetkazib kyelmoqda. Mahalla faollari an’anaviy, oilaviy to’ylar, bayramlar, motam marosimlarini o’tkazish bilan bog’liq tashkiliy ishlarni amalga oshirishda bosh-qosh bo’lishadi. Ularni 3

dabdabasiz, isrofgarchiliksiz, ortiqcha xarajatlarsiz, ixcham qilib o’tkazish, mahalla oqsoqoli va maxsus mutasaddi komissiyalarga bog’liq. Mahallada o’tayottan har bir tantana yoki marosim uchun mahalla ahlining kattayu kichigi birday mas’uldir. Bunday tadbirlarda kattayu kichikka, boyu kambag’alga, mansabdoru oddiy fuqaroga bir xil hurmat va ehtirom ko’rsatiladi. CHunki mahallaning barcha a’zosi yagona, tyeng huquqli va mustahkam bitta oila hisoblanadi. Mahallada kyelajak avlodimiz tarbiya topadi. Bu yerda o’sayotgan har bir yigit-qizning axloq-odobi uchun butun mahalla ahli mas’uldir. SHuning uchun ham “Bir bolaga yetti qo’shni ota-ona”, “Bir bola tarbiyasi uchun yetti mahalla ota-ona” kabi naqllar byejiz paydo bo’lmagan. YOshlarning har bir xatti-harakati barchaning diqqat-markazida bo’ladi. Mahalladoshlarning har bir yosh taqdiriga javobgarligi, ularni nazorat qilishi – barkamol insonni tarbiyalab yetishtirishning nyegizidir. Xulq- odobi yaxshi har tomonlama namunali farzand mahallaning obro’sidir, noqobil, axloqan nomaqbul farzand esa mahalla uchun qora dog’idir. Mahalladan yurtga taniqli insonlar yetishib chiqsa, butun mahalla ahli, ularning avlod-ajdodlari g’ururlanadilar. Mahalla tuzilmasi va funksiyasi vaziyatga qarab o’zgarib turgan, ammo u o’zini o’zi boshqarish tamoyilini saqlab qolgan, o’z hududida istiqomat qiluvchi kishilar o’rtasida ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni muvofiqlashtirib turgan. Mustaqillik yillarida mahallalar jamiyatning moddiy-ma’naviy asoslarini yaratish tayanchiga aylanib, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy-siyosiy masalalarni hal etib, fuqarolar yig’inida demokratiya tamoyillarini shakllantirish, inson omilini qadrlash makoni sifatida tiklandi. Mahalla, umuman, mahalliy o’zini o’zi boshqarish organalarining fuqarolik jamiyatidagi roli ularning muayyan hududdagi aholinini birlashtirishi, uni yagona jamoaga aylanishi va faoliyat ko’rsatishiga xizmat qilishidadir. 4

Bugungi kundagi zamonaviy tadqiqotlarda munisipal tuzilmaning aholisi – “hududiy ommaviy jamoa”, “hududiy jamoa”, “mahalliy hamjamiyat” tushunchalari bilan byelgilanadi. V.Ye. CHirkinning ta’rificha, hududiy ommaviy jamoa – aholini hududiy mansublik byelgisi bo’yicha tashkil etishning maxsus shakli va odamlarning fuqaroligi va yoshidan qat’i nazar maxsus uyushmasidir. Hududiy ommaviy jamoa sifatida u davlatni tashkil etgan jamiyatlar, ularning ichida tuzilishi mumkin bo’lgan va tashkil etilayotgan boshqa hududiy ommaviy jamoalar: fyedyerasiya sub’yektlari, siyosiy avtonomiyalar, munisipal tuzilmalarning aholisi (xalqi)ni ajratadi[2]. Hududiy jamoa a’zolarining o’zaro aloqalari murakkab kommunikasiyalar tizimidan iborat. Nikolas Lumanning fikricha, kommunikasiya butunlay ongga bog’liq bo’lib, ya’ni kommunikasiyaning o’zi emas, balki ongning axborotni qabul qilish funksiyasini bajaradi[3]. Ushbu holat o’zini o’zi boshqarishda alohida insonning ishtiroki, uning huquqiy ongi va madaniyatini oshirish masalalariga ham alohida e’tibor qaratishni taqozo qiladi. O`zbekiston Respublikasida “Jamiyatda aholining huquqiy madaniyatini yuksaltirish Milliy dasturi”ning qabul qilingani mazkur masalani hal qilishning tashkiliy-huquqiy asoslarini byelgilab byerdi. Faol shaxslargina o’z manfaatlarini anglab, ularni byevosita o’zlari yoki turli guruhlarga, xususan hududiy jamoalarga uyushgan holda amalga oshiradilar. Fuqarolarning uyushganlik darajasi, o’zaro aloqalarining yaqinligi, hududiy jamoalarning turli ko’lamda tashkil etilishiga qarab farqlanishi tabiiy holdir. Aynan ushbu holat turli ko’lamdagi hududiy jamoalarning faolligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Eng quyi qishloq, shaharcha, mahalla jamoalari a’zolari aloqalarining yaqinligi, ularning boshqaruvdagi byevosita ishtiroki tufayli, hududiy hamjamiyatlarni shakllantiradi. Aynan shunday hamjamiyatlar manfaat guruhlarini tashkil etib, hudududiy o’zin o’zi boshqaruvchi sub’yekt hisoblanadi. Bundan har bir hududiy jamoa, uning ko’lamidan 5