Informatika fanini o‘rgatishda masofadan o‘qitishning zamonaviy vositalaridan foydalanish uslubiy va dasturiy taʼminotini yaratish
![Informatika fanini o‘rgatishda masofadan o‘qitishning zamonaviy
vositalaridan foydalanish uslubiy va dasturiy ta minotini yaratish ʼ
Mundarija
Kirish ............................................................................................................................................... 2
I-bob. Ta lim tizimida masofaviy ta’limni shakllantirishning nazariy-metodologik asoslari
ʼ ......... 8
1.1. Masofaviy ta’limni tashkil etishning asosiy maqsadi va vazifalari ...................................... 8
1.2. Masofaviy ta’limni tashkil etishning uslubiy asoslari ........................................................ 14
I bob bo‘yicha xulosalar ............................................................................................................ 30
II bob. Masofaviy ta’limni tashkil etishning uslubiy va dasturiy vositalari .................................. 32
2.1. Masofaviy ta’limni tashkil etishning didaktik ta’minotini yaratish texnologiyalari ........... 32
2.2. Masofaviy ta’limni tashkil etishning zamonaviy vositalari va usullari. ............................. 39
II-bob bo‘yicha xulosalar. .......................................................................................................... 51
III bob. Masofaviy texnologiyalar asosida informatika fanini o‘qitishni tashkil etishning uslubiy
va dasturiy ta’minotini yaratish ..................................................................................................... 52
3.1. Masofaviy ta’lim asosida informatika fanini o‘qitish samaradorligini oshirishning
zamonaviy texnologiyalardan foydalanish ................................................................................ 52
3.2. Masofaviy ta’lim texnologiyalari asosida informatika fanini o‘qitishni tashkil qilishning
uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish ..................................................................................... 61
Soat ........................................................................................................................................ 62
3.3. Pedagogik tajriba, uning natijalari va tahlili ....................................................................... 74
III- bob bo‘yicha xulosalar. ....................................................................................................... 78
UMUMIY XULOSA VA TAVSIYALAR .................................................................................... 79
Foydalanilgan adabiyotlar .............................................................................................................. 81
Ilova ............................................................................................................................................... 85](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_1.png)
![Kirish
Mavzuning dolzarbligi : Hozirgi davrda ta ‘ limning masofaviy shakli jadal
rivojlanib borayotganligining guvohi bo ‘ lmoqdamiz . Bu holat masofaviy ta‘lim
tizimi va ko‘plab boshqa ishlab chiqarish vositalarining paydo bo‘lishiga sabab
bo‘ldi. Masofaviy ta‘lim tizimi foydalanuvchiga o‘quv materiallari va ulardan
olingan bilimlarni test topshiriqlaridan foydalanib, tekshirish imkoniyatini taqdim
etadi. Zamonaviy talablarga muvofiq, o‘quv jarayoni murakkablashib borayotgan
bir vaqtda, ta‘limda o‘quv vositalaridan foydalanish o‘zlashtirishni osonlashtirib,
qiziqarlilik jihatini oshirmoqda.
Masofaviy o‘qitish tizimida ta‘lim strategiyasining tuzilishi va har bir
o‘quvchi uchun o‘quv materiallarini yakka tartibda taqdim etish kabi
imkoniyatlarni bermoqda. Shunga muvofiq ishlab chiqarishga sarf-xarajatlar,
doimiy talablarning o‘sishi va masofaviy ta‘lim tizimini amalga oshirishda zaruriy
baholash va boshqarish sifatlari shakllandi. Hozirgi noan’anaviy ta‘lim tizimi
sifatini baholash uslublari o‘qish jarayoni natijalari nuqtai nazaridan, o‘qitish
tizimlarini baholashga, shuningdek, ushbu uslublar umumiy bo‘lib, paydo bo‘lgan
va masofaviy ta‘lim tizimi hayot siklining turli bosqichlari sifatini boshqarishga
yetarli darajada imkon bermaydi.
Shu sababli ham masofaviy ta‘lim tizimi sifatini baholash mezonlari va
usullari o‘qitish jarayoni sifatini boshqarishni amalga oshirishga imkon beruvchi,
joriy etish va foydalanish bosqichlarini ishlab chiqish zarur. O‘qitishning barcha
xususiyatlari mujassamlangan ishlanmaning uslubi va o‘rganilayotgan fan
bo‘yicha o‘quvchilarning o‘zlashtirgan bilimlarini baholashda darajalarga ajratish
tizimining ishlashi hamda o‘lchov xususiyatlarini aniqlashtirish zarurati yuzaga
keladi. Mazkur qoidalar birinchi navbatda, tizim bilan uning ishlash natijalari
bo‘yicha o‘qitish modelining o‘zidagi o‘zgarishlarni kuzatishni talab etadi
Respublikadagi shiddatli o‘zgarishlar ta’lim tizimiga ham jahon miqyosida keng
yo‘l ochib bermoqda, jumladan, zamonaviy axborot texnologiyalarning tezkor
rivojlanishi, global telekommunikatsion texnologiyalarning takomillashib borishi
masofaviy ta’lim muhitida insonni ishga bo‘lgan munosabatini kreativ](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_2.png)
![yondashuvini talab etmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 5
avgustdagi PQ- 3775-sonli “Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini oshirish va
ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol
ishtirokini ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi Qarori,
2017-yil 7- fevraldagi PF-4947-sonli «O‘zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida» gi Farmoni, 2017-yil 20-
apreldagi “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi
PQ 2909-son Qarorlari hamda mazkur faoliyatga tegishli boshqa me’yoriy huquqiy
xujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishga ushbu dissertatsiya muayyan
darajada xizmat qiladi.
Tadqiqotning maqsadi: Ta’lim tizimidagi yangilanish jarayoni informatika
va unga daxldor fanlarni o‘ziga xos usullar bilan o‘qitishni taqozo etmoqda. Zero,
bo‘lajak mutaxassis, u qaysi sohada ishlashidan qat’iy nazar, o‘z vazifasini zamon
talabi darajasida bajarish uchun axborotga ishlov beruvchi vositalarni, ularni
ishlatish uslubiyotini bilish va ularda ishlash ko‘nikmasiga ega bo‘lish lozim.
Binobarin, tub islohotlarni amalga oshirish, bozor munosabatlarini shakllantirish
eng avvalo kadrlarning zamonaviy axborot texnologiyalarini qay darajada
bilishlariga bog‘liq bo‘lib qoldi.
Ushbu magistrlik dissertatsiyasining asosiy maqsadi masofaviy ta’lim
tizimida mashg‘ulotlarni zamonaviy texnologiyalar asosida talab darajasida
tashkil etish uslubiy va dasturiy ta’minotini ishlab chiqish, shu jumladan ta’lim
muassalarida informatika fanini masofaviy o‘qitish uslubiy vositalarini yaratish va
takomillashtirishdan iborat.
Tadqiqot vazifalari :
masofaviy o‘qitish tushunchasini falsafiy, psixologik va pedagogik nuqtai
nazardan tahlil qilish, ta’lim tizimida masofaviy o‘qitish mohiyatini ochib berish;
ta’lim tizimida masofaviy o‘qitishning tashkiliy-pedagogik xususiyatlarini,
o‘rnini va samaradorligini aniqlash;
informatika fanini masofaviy o‘qitishni tashkil etish bosqichlarini va zarur
didaktik ta’minotini aniqlash;](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_3.png)
![ informatika fanini mashg‘ulotlarlarni masofaviy texnologiyalar asosida
talab darajasida tashkil etishga yo‘naltirilgan o‘quv-uslubiy ta’minotni
takomillashtirish;
zamonaviy dasturiy vositalar asosida informatika fanidan mashg‘ulotlarlarni
masofaviy texnologiyalar asosida talab darajasida tashkil etish didaktik, uslubiy va
dasturiy ta’minotini yaratish.
Tadqiqotning ob’yekti: informatika fanidan mashg’ulotlarni tashkil etish
jarayonida masofadan o‘qitish vositalari, shu jumladan amaliy dasturlar, namoyish
dasturlari va interfaol vositalardan foydalanish.
Tadqiqotning predmeti : i nformatika fanidan mashg’ulotlarni masofadan
o‘qitish vositalari asosida o‘qitishning tashkiliy-pedagogik shartlari, rivojlantirish
bosqichlari, usul va vositalari, uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish, dars
jarayonida uni namoyish qilish o‘rni va uslubiyatini ishlab chiqish.
Tadqiqot metodlari: tadqiqot mavzusiga oid adabiyotlar, ilmiy-metodik
ishlar , elektron axborot resurslar, uslubiy va dasturiy ishlanmalarni tahlil etish va
yaratish, ta’lim muassasalarida takomillashtirilgan DTS, fan dasturlari, darsliklar,
uslubiy qo‘llanmalar va tavsiyalarni o‘rganish, mashg’ulotlarni kuzatish va tahlil
qilish, o‘quvchi va o‘qituvchilar bilan suhbatlar, so‘rovlar, anketa so‘rovnomalari
o‘tkazish, pedagogik tajriba-sinov ishlarini o‘tkazish va natijalarni umumlashtirish.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: - ta’lim tizimida mashg’ulotlarni masofadan
o‘qitish vositalari asosida tashkil etish mazmunini tahlil etish;
informatika fanidan mashg’ulotlarni masofadan o‘qitish vositalardan
foydalanib o‘qitish usullarini tatbiq etish jarayonini tashkil etish;
ta’lim tizimida mashg’ulotlarni tashkil etishda masofadan o‘qitish
texnologiya va vositalarining tutgan o‘rni va samaradorligini ko‘rsatib berish;
mashg’ulotlarni masofadan o‘qitish vositalari asosida tashkil etish,
talabalarda informatika fani bo‘yicha mustaqil bilim olish ko‘nikma va
malakalarini oshirish usullarini aniqlash;
informatika fanidan mashg‘ulotlarlarni masofaviy texnologiyalar asosida
mustaqil ta’limni tashkil etish didaktik, uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_4.png)
![Tadqiqotning ishlanganlik darajasi: Respublikamiz ta’lim muasssalarida
“Informatika va axborot texnologiyalari”, “Axborot texnologiyalari”, “ta’limda
axborot texnologiyalari” fanining DTS, dasturlari, mazmuni, o‘qitish metodikasi,
darsliklari, masofaviy o‘quv materiallarni yaratish va ta’lim jarayoniga tatbiq
etishda A.Abduqodirov, M.Aripov, U.Yuldashev, N.Taylaqov, A.Siddiqov,
A.Axmedov, R.Boqiyev, F.Zakirova va boshqa olimlar ilmiy-tadqiqot ishlarini olib
borishgan.
Shuningdek, MDH davlatlari olimlari va yetakchi mutaxassislari A.Andreev,
E.S.Polat, A.M.Bershadskiy, V.M.Monaxov, V.A.Slastenin, P.Tixomirov,
I.K.Shalaev, A.V.Xutorskiy, M.V.Moiseeva kabi mutaxassislar tomonidan
masofaviy o‘qitish tushunchasi va u bilan bogliq boshqa atamalar keng tahlil
qilingan.
E.S.Polat masofaviy o‘qitishni tyutor va ta’lim oluvchilarning hamda ta’lim
oluvchilarning bir-birlari bilan o‘zaro faoliyatlari masofaviy amalga oshiriladigan
va internet texnologiyalar yoki boshqa interfaol texnologiyalarga xos maxsus
vositalar orqali amalga oshiriladigan o‘uv jarayoniga xos bo‘lgan barcha
komponentlarni (maqsadlar, mazmun, metodlar, tashkiliy shakllar, ta’lim
vositalari)ni aks ettiradigan mustaqil ta’lim shakli sifatida ta’kidlaydi
Tadqiqotning amaliy ahamiyati . Magistrlik dissertatsiyasida tadqiqot
natijalari amaliy ahamiyatga ega bo‘lib, ta’lim tizimida, shu jumladan informatika
fanidan mashg’ulotlarni tashkil etishda masofadan o‘qitish vositalarini to‘g‘ri
tanlab foydalanish, tashkil etiladigan mashg’ulotning mazmun-mohiyatini to‘liq
ochib berishga xizmat qiladi, yaratilgan didaktik, uslubiy va dasturiy ta’minot
o‘quvchilarni mustaqil amaliy bilim va ko‘nikmalarini shakllanishini ta’minlaydi.
Himoyaga olib chiqiladigan holatlar :
1. Ta’lim tizimida masofadan o‘qitish vositalaridan foydalanish uslublarini
ishlab chiqish va ulardan mustaqil foydalanishning ahamiyati, o‘rni – dolzarb
muammo ekanligi.
2. Ta’lim tizimida masofadan o‘qitish vositalaridan mustaqil foydalanish
xususiyatlari va ular ishlab chiqishga qo‘yiladigan talablar.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_5.png)
![3. Informatika fanini masofadan o‘qitish vositalari asosida o‘qitishni tashkil
etish uchun innovatsion uslublarni ishlab chiqish va ulardan mustaqil
foydalanishning ilmiy-uslubiy tavsiyalari va dasturiy vositalar.
4. Informatika fanini masofadan o‘qitish texnologiya va vositalar asosida
mustaqil o‘rganishda tashkil etishda didaktik, uslubiy va dasturiy ta’minotni
yaratish va foydalanish samaradorligi.
Ishning tuzilishi va tarkibi. dissertasiya kirish, uchta bob, xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati va ilovalardan iborat.
1-bob masofaviy ta’limni tashkil etishning asosiy maqsadi, vazifalari va
tashkil etish usullariga bag’ishlangan bo‘lib, unda masofaviy ta’lim modellari,
masofaviy ta’lim jarayonini amalga oshirish bosqichlari, masofaviy ta’lim tizimida
o‘quv jarayonini tashkillashtirish usullari va didaktik asoslari yoritilgan.
Masofaviy o‘qitish barcha ta’lim olish istagi bo‘lganlarga o‘z malakasini
uzluksiz oshirish imkonini yaratadi. Bunday o‘qitish jarayonida talaba interfaol
rejimda mustaqil o‘quv-uslubiy materiallarni o‘zlashtiradi, nazoratdan o‘tadi,
o‘qituvchining bevosita rahbarligida nazorat ishlarini bajaradi va guruhdagi boshqa
«vertikal o‘quv guruhi» talabalari bilan muloqotda, ya’ni turli xil axborot va
kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalaniladi, chunki har bir texnologiya
maqsad va masala mohiyatiga bog‘liq bo‘ladi.
2-bobda o‘quv jarayonida mashg’ulotlarni masofaviy o‘qitish
texnologiyalari asosida tashkil etishning zamonaviy usullari va vositalari bayon
etilgan bo‘lib, masofaviy o‘qitish asosida mashg’ulotlarni tashkil etishning
didaktik ta’minotini yaratish texnologiyalari va informatika fanidan
mashg’ulotlarda masofaviy o‘qitish asosida o‘qitishning amaliy asoslari hamda
shu jarayonda innovatsion texnologiyalardan foydalanish metodikasi yoritilgan.
3-bob masofaviy o‘qitish texnologiyalar asosida informatika fanidan
mashg’ulotlarni tashkil etishning dasturiy ta’minotini yaratishga bag’ishlangan
bo‘lib, unda informatika fanini o‘qitish samaradorligini oshirishda zamonaviy
masofaviy o‘qitish texnologiyalaridan foydalanish va u asosida informatika
fanidan mashg’ulotlarni tashkil qilishning dasturiy va uslubiy ta’minotini](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_6.png)
![takomillashtirish samaradorligi keltirilgan. Shu bilan birga pedagogik tajriba,
uning natijalari va tahlili bayon etilgan
Xulosa qismida magistrlik dissertasiyasida olingan asosiy natijalar va
xulosalar keltirilgan.
Ilovalarda magistrlik dissertiyasi ishi bo‘yicha yaratilgan didaktik, uslubiy
va dasturiy ta’minotga oid ma’lumotlar keltirilgan.
Adabiyotlar ro‘yxati qismida magistrlik dissertasiyasini bajarishda
foydalanilgan asosiy adabiyotlar ro‘yxati keltirilgan.
Maqolalar. Dissertasiyaning asosiy natijalari asosida 4 ta maqola chop
etilgan .
№ Maqola nomi H ajmi Chop etilgan to‘plam
1 Ta’lim tizimida raqamli
texnologiyalarning
zamonaviy vositalaridan
foydalanishning uslubiy
asoslari 5 bet “Mexatronika va Robototexnika :
Muammolar va rivojlantirish
istiqbollari” Xalqaro ilmiy-texnik
konferensiya ilmiy ishlar to‘plami 30-
31-mart, 2021-yil ,Andijon
Mashinasozlik Instituti
2 Zamonaviy masofaviy
ta’lim samaradorligini
oshirishning asosiy
omillari va talablari 4 bet “International conference on learning
and teaching”, Uzbekistan,Tashkent,
2022/1- 15.02.2022
3 T’lim samaradorligini
oshirishda masofadan
o‘qitish
texnologiyalaridan
foydalanishning asosiy
omillari 5 bet “Umumiy o‘rta ta’limning sifat va
samaradorligini oshirishning ilmiy-
metodik jihatlari”: Xalqaro tajribalar
Respublika onlayn ilmiy-amaliy
konferensiyasi, Andijon-2021
4 Informatika fanini
o‘rgatishda masofadan
o‘qitishning zamonaviy
vositalaridan foydala-
nishning asosiy omillari
va samaradorligi 5 bet ARES (Academic research in
educational sciences) ,SJIF, 2021:5.723
April2022](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_7.png)
![I-bob. Taʼlim t izimida masofav iy t a’limni shak llant irishning
nazariy -met odologik asoslari
1.1. Masofaviy ta’limni tashkil etishning asosiy maqsadi va vazifalari
Masofali o‘qitish zamonaviy ta’limning eng muhim va tobora
ommaviylashib borayotgan shakli sanaladi. Zamonaviy sharoitda axborot
kommunikatsion texnologiyalarining tezkor rivojlanishi ta’lim jarayonida ularning
imkoniyatlaridan foydalanish uchun qulay sharoitni vujudga keltirdi. Ayni vaqtda
yetakchi xorijiy mamlakatlar masofadan o‘qitish borasida boy tajriba to‘plagan.
Masofaviy ta’lim texnologiyalari - bu ta’lim oluvchi va pedagog xodimning
to‘liq yoki qisman masofadan o‘zaro faoliyatida asosan axborot va
telekommunikatsiya texnologiyalarini qo‘llab amalga oshiriladigan ta’lim
texnologiyalari tushuniladi.
Masofaviy ta’lim sohasida nufuzli nazariy ishlanmalar mavjudligiga
qaramasdan, ta’lim jarayonini tashkil qilish shakli sifatida hozirda masofaviy
ta’lim texnologiyalaridan foydalanish kengroq hisoblanadi.
Masofaviy ta’lim texnologiyalarini qo‘llashda ta’lim oluvchi mashg‘ulotda
qatnashmaydi, lekin topshiriqlarni bajaradi va tyutor bilan elektron pochta orqali
muloqot qiladi yoki tyutor ta’lim oluvchilarga darsdan tashqari vaqtda blog yoki
sayt orqali konsultatsiya beradi.
Masofaviy ta’lim texnologiyalari kunduzgi, sirtqi, kunduzgi-sirtqi; eksternat
shakllarida; ta’limning ma’lum bosqichlarida; asosiy va qo‘shimcha ta’lim
dasturlarini amalga oshirishda qo‘llanilishi mumkin.
Masofaviy ta’lim texnologiyalarida qo‘llaniladigan aloqa usuli har turli
bo‘lishi mumkin. Ular elektron pochta orqali yozishmalar, shaxsiy saytlar/bloglar
orqali muloqotlar, materiallarni turli elektron resurslar yordamida o‘rganish va
boshqalardan iborat.
Shunday qilib, masofaviy ta’lim texnologiyalariga lokal o‘rnatilgan dasturlar
va trenajyorlar bo‘yicha o‘qitish ham kiradi. Ba’zan masofaviy ta’limning
eskirayotgan texnologiyalariga axborot-kommunikatsiya tarmoqlaridan](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_8.png)
![foydalanmasdan amalga oshiriladigan o‘zaro faoliyat (teleradioeshittirish,
telefoniya, materiallarni pochta orqali jo‘natish) ham kiritiladi.
“Masofaviy o‘qitish” atamasi, yuqorida aytilganlarning eng birinchi bo‘g‘ini
bo‘lib, Viskonsin shtati Universiteti tomonidan 1892-yildan boshlab sirtqi
(korrespondentlik) kurslarda qo‘llanilgan. Masofaviy deb masofadan turib tashkil
qilingan ta’lim tushunilgan. Unga “korrespondentlik o‘qitish”, “uyda o‘qish” va
boshqalar sinonim hisoblangan.
Xorijiy davlatlarda masofaviy o‘qitish bo‘yicha bir qator muassasalar va
olimlar tomonidan izlanishlar olib borilgan va masofaviy o‘qitish haqida turlicha
fikrlarni bildirishgan.
Amerikaning masofaviy o‘qitish assotsiatsiyasi mutaxassislari (The United
States Distance Learning Association — USDLA) masofaviy o‘qitish deganda -
ta’lim oluvchi va tyutorning turli geografik makonda bo‘lganlari holda, o‘quv
jarayonini tashkil etish uchun elektron vositalar va nashr qilingan qo‘llanmalardan
foydalanib o‘qitishni tushunishgan.
Masofaviy o‘qitish sohasi bo‘yicha xorijlik mutaxassislardan biri “distance
education” atamasini tushuntirish borasida masofaviy o‘qitish jarayonining ikki
asosiy belgisini ko‘rsatadi: ta’lim berishning nashr shaklida va video yoki audio-
yozma usulda bo‘lishini, shu bilan birga, kommunikatsiyaning tashkil etilishi
masofaviy turib turli xil zamonaviy texnika vositalari bilan aloqa qilish ekanini
ta’kidlaydi.
Shuningdek, MDH davlatlari olimlari va yetakchi mutaxassislari
A.A.Andreev, E.S.Polat, A.M.Bershadskiy, V.M.Monaxov, V.A.Slastenin,
V.P.Tixomirov, I.K.Shalaev, A.V.Xutorskiy, M.V.Moiseeva kabi mutaxassislar
tomonidan masofaviy o‘qitish tushunchasi va u bilan bog‘liq boshqa atamalar keng
tahlil qilingan.
E.S.Polat masofaviy o‘qitishni tyutor va ta’lim beruvchilarning hamda
ta’lim oluvchilarning bir-birlari bilan o‘zaro faoliyatlari masofaviy amalga
oshiriladigan va internet texnologiyalar yoki boshqa interfaol texnologiyalarga xos
maxsus vositalar orqali amalga oshiriladigan o‘quv jarayoniga xos bo‘lgan barcha](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_9.png)
![komponentlarni (maqsadlar, mazmun, metodlar, tashkiliy shakllar, ta’lim
vositalari)ni aks ettiradigan mustaqil ta’lim shakli sifatida ta’kidlaydi.
A.A.Andreev turli ta’riflarni tahlil qilib, masofaviy o‘qitish ta’lim
beruvchilar va ta’lim oluvchilarning o‘zaro va ta’lim vositalari bilan birgalikdagi
faoliyati ularning makon va zamonda joylashishlariga invariant bo‘lgan o‘ziga xos
maxsus didaktik tizimda amalga oshiriladigan interfaol faoliyatlarining maqsadga
yo‘naltirilgan, tashkil qilingan jarayoni, degan xulosaga keladi.
Eydos Markazi mutaxassislari A.V.Xutorskiy va boshqalar masofaviy
o‘qitish tushunchasini shunday talqin qilishadi: o‘qitish sub’ektlari (ta’lim
oluvchilar, pedagoglar, tyutorlar va boshqalar) makon va vaqt bo‘yicha bir-
birlaridan uzoqda turib telekommunikatsiya vositalari yordamida umumiy o‘quv
jarayonini amalga oshiradi.
MESI mutaxassislari V.P.Tixomirov va boshqalar tomonidan masofaviy
o‘qitish deganda shunday ta’lim texnologiyasi tushuniladiki, bunda tyutor va ta’lim
oluvchi turli joylarda joylashgan bo‘ladi hamda o‘qitish vositasi sifatida keys-
texnologiya, TV-texnologiya va tarmoq texnologiyalaridan foydalaniladi.
M.V.Moiseevaning ishida masofaviy o‘qitish sirtdan o‘qishning bir turi,
ya’ni kompyuter telekommunikatsiyalari, zamonaviy yangi axborot texnologiyalari
vositalaridan maksimal darajada foydalanish va o‘quv jarayonining barcha
qatnashuvchilari orasida faol axborot almashish nazarda tutilishi kerakligi
tushuntiriladi.
Mazkur fikrlarni umumlashtirilgan holda mutaxassislar masofaviy o‘qitishni
tyutor bilan ta’lim oluvchilar orasidagi munosabatlar masofadan turib amalga
oshiriladigan va o‘quv jarayoniga xos bo‘lgan internet texnologiyalarining
spetsifik vositalari yoki interfaollikni ko‘zda tutadigan boshqa vositalar bilan
amalga oshiriladigan barcha komponentlar (maqsad, mazmun, metod, shakl,
vositalari)ni o‘zida aks ettiradigan ta’lim shakli sifatida ta’kidlaydilar.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_10.png)
![Masofaviy talim quyidagi model bo‘yicha bajariladi:
1.1-rasm. Masofaviy ta’lim modeli
Masofaviy ta’limga xos elementlar mavjud bo‘lib, bular quyidagilar
hisoblanadi:
Bu elementlar alohida-alohida o‘ziga xos funksiyalarni bajaradi: Masofaviy ta’limning o‘ziga xos elementlari
instruktor
(o‘qituvchi) talabalar kommunikatsiya o‘quv
materiallari qurilmalar](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_11.png)
![Masofaviy ta’limni tashkil etish jarayoni quyidagicha umumiy tuzilmaga ega:
1.2-rasm. Masofaviy talim jarayoni
Masofaviy ta’limni tashkil etish modellari quyidagicha:O‘qituvch
i
Tyutor Didaktik
materiallar Ko
mu
nik
atsi
ya Talabaİnstruktor, o‘qituvchi (tyutor yoki maslahatchi o‘qituvchi deb ham ataladi)
- Bu maxsus mutaxassis b o‘ lib, o‘rgatuvchi hisoblanadi. U tegishli o‘quv
kursini tayyorlaydi, talabalarga, tinglovchilarga maslahat, savollariga javob
beradi, talabalar bilimini nazorat qiladi.
O‘quv materiali
- Tegishli o‘quv kursi, o‘quv qo‘llanma, İnternet, Elektron
kutubxona hisoblanadi.
Talaba
- Bu masofaviy ta’lim orqali o‘z bilimini oshiruvchi, kerakli
ma’lumotlarni oluvchi shaxs. Uning o‘zi mustaqil shug’ullanadi, savollar bilan
murojaat qiladi, berilgan vazifalarni bajaradi, o‘z bilimini tekshiradi.
Kommunikatsiya
- Bu aloqa vositasi bo‘lib, instruktor bilan talabaning
murojaatini bog’lovchi ko‘prik xisoblanadi. U shuningdek talaba bilan talaba
o‘rtasida ham bog’lovchi vazifasini bajarishi mumkin.Uning tashkil
etuvchilari - telefon aloqasi, e-mail, İnternet va boshqa texnik qurilma va
vositalar hisoblanadi.
.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_12.png)
![1.3-rasm.Masofaviy ta’limni tashkil etish modellari
Birlamchi model . Ushbu model faqat masofaviy o`quvchilar bilan ishlash uchun
yaratiladi. Ularning har bittasi virtual o`qituvchiga biriktirilgan bo`lishadi .
Ikkilamchi model . Ushbu model masofaviy va kunduzgi ta'lim o`quvchilar bilan
ishlash uchun yaratiladi. Ikkala guruhda bir xil o`quv dasturi va darslar jadvali,
imtixonlar va ularni baxolash mezonlari mavjud .
Aralashgan model . Ushbu model masofaviy va kunduzgi ta'lim turlarini
integratsiyalashtirish uchun yaratiladi. O`quvchilar o`quv kursning bir qismini
kunduzgi, boshqa qismini esa masofadan o`qiydi. Shu bilan birga bu ta'lim turiga
virtual seminar, prezentatsiyalar va lektsiyalar o`tkazish ham kiradi.
Konsortsium. Ushbu model ikkita universitetlarni bir-biri bilan birlashini
talab qiladi. Ushbu muassasalardan biri o`quv kurslarni tashkil qilib ishini
ta'minlasa, ikinchisi esa ularni tasdiqlab, kurslarga o`quvchilarni ta'minlaydi.
Franchayzing . Ushbu model ikkita universitetlar bir biri bilan o‘zlari
yaratgan o`quv kurslar bilan almashishadi. Masofaviy ta'lim sohasida etakchi
bo`lgan o`quv muassasa bu sohada ilk qadam qo‘yadigan muassasaga o‘zining
o`quv kurslarni takdim qiladi . Uzoqlashgan auditoriyalar . Ushbu modelda axborot va
kommunikatsion imkoniyatlar keng foydalaniladi. Bitta o`quv muassasada
bo`lib o‘tgan o`quv kurslar videokonferentsiyalar, radiotranslyatsiyalar va
telekomunakatsion kanallar orqali sinxron teleko`rsatuvlar ko‘rinishida boshqa
auditoriyalarga uzatiladi. Aralashgan model bilan farqi shundaki, bu modelda
o`quvchilar kunduzgi ta'limda qatnashmaydi. Bu modelga misol qilib
AQSHning Viskonsing Universitetidagi va Xitoyning markaziy radio va
televidenie Universitetidagi ta'limni olish mumkin.
Loyihalar. Ushbu model davlat yoki ilmiy izlanish maqsadidagi
dasturlarni bajarish uchun yaratiladi. Asosiy ish masofaviy ta'lim mutaxassislari
va pedagoglar to‘plangan ilmiy-metodik markazga tushadi.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_13.png)
![Bu modelga misol qilib Afrika, Osiyo va Lotin Amerikadagi rivojlanmagan
mamlakatlarida o`tkazilgan qishloq xo‘jaligi, soliqlar va ekologiya haqidagi
o`tkazilgan har xil kurslar bo`lishi mumkin.
1.2. Masofaviy ta’limni tashkil etishning uslubiy asoslari
Masofaviy ta’lim jarayonini,
İnternetning WWW , Elektron pochta va boshqa xizmatlari orqali;
Video konferentsiyalar ko‘rinishida;
Maxsus kabel studiyalari orqali, tashkil etish mumkin.
Bunda Internet orqali ixtiyoriy foydalanuvchi, boshqa mamlakatlardagi
Virtual Universitetlar talabasi bo‘lib ta’lim olishi, ushbu Universitetlarning
diplomiga ega bo‘lishi mumkin. Shuningdek Internet orqali ixtiyoriy turdagi,
ixtiyoriy hajmdagi ma’lumotlar olishi, o‘rganishi, murojaat qilishi mumkin.
Video konferentsiyalar ham kompyuter, telefon aloqasi orqali amalga
oshiriladi. Bunda bir shahardagi talaba boshqa bir shahardagi o‘qituvchi yoki
talaba bilan jonli muloqat qilishi mumkin. Albatta buning uchun maxsus video va](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_14.png)
![multimedia qurilmalari bilan birga, ularning kompyuterda maxsus programma
ta’minoti ham zarur bo‘ladi
Maxsus kabel studiyalari orqali talim olish jarayoni, xuddi kabel
televideniyasi kabi tashkil etilgan bo‘ladi. O‘qituvchi biror joyda turib televizor
orqali boshqa joydagi talabaga bilim berishi, o‘rgatishi mumkin.
Masofaviy ta’limning asosiy elementlaridan biri Internet texnologiyalari
orqali elektron qo‘llanmalarni ularda joylashtirish va ulardan foydalanishni tashkil
qilish yoki har xil elektron qo‘llanmalarni tayyorlash va ularni CD lar orqali
foydalanishni tashkil qilish hisoblanadi. Hozirgi kunda masofadan o‘qitishning bu
turlari rivojlangan mamlakatlar o‘quv tizimiga keng kirib kelgan.
Shu bois, ta’lim tizimida har bir o‘qitilayotgan fan uchun ilg’or pedagogik
texnologiyalarni tadbiq etishda axborot texnologiyalari asosida yaratilayotgan
elektron qo‘llanmalar bazasida o‘qitish va nazorat qilish mexanizmlarini
gipermediya, multimedia, gipermatn, ovoz, video kabi programma vositalari
yordamida ishlab chiqish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir.
An’anav iy usullar Tizim k omponent alari Tashk iliy
k omponent alar
Ma’ruzalar A udio, v ideo,
t aqdimot bashqa E’lonlar, electron
doska
O‘qituvchi bilan
muloqot Online konferensiya
tizimi www server,
komponentalarni
boshqarish tizimi
Tarmoq dasturlari Talabalar bilimini
baholash dasturlariVirtual kutubxona
Foy dalanuv chilar
ni ro‘y xat dan
o‘t k azish v a
himoy alash t izimi
Jurnalni avtomatik
yuritish
Topshiriqlarni berish
va uni hisotini qilish
tizimiAudit ori ya bi lan
um u-m iy muamm oni
y echish
Must aqil ishl ash v a
adabi y ot l arni
o‘rgani sh
Nazorat
t opshiriqlari
Laborat oriy a v a
must aqil t a’lim
ishlariTizim
ning yagona interveysi](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_15.png)
![1.4-rasm.Masofav iy t a’limning t ashk iliy t uzilmasi
Masofadan o‘qitish tizimini yaratishning ba’zaviy texnologiyasi –
tarmoq texnologiyasi bo‘lib axborot resursning ixtiyoriy institutlararo,
milliy va jahon darajasida o‘quvchi va o‘qituvchilarni masofadan o‘qitish
tizimini kirish imkonini ta’minlaydi.
Masofadan o‘qitish tizimining asosiy komponentalari axborot,
dasturiy va texnik ta’minotining mustahkamlashtirishning asosiy
maqsadi:
talabalarni o‘qitish sifatini oshirish;
universitet o‘quv jarayoning boshqarish sifatini va operativligini oshirish;
uslubiy materiallar mazmuni va tuzilmasi sifatini oshirish;
universitetning ta’lim berish xizmat doirasini kengaytirish, ya’ni
ikkinchi kvalifikatsiya olish, qo‘shimcha ta’lim dasturi asosida ta’lim
olish imkoniyatini yaratish;
ilmiy-texnik aprobatsiya va ta’lim texnologiyasida qo‘llash maqsadida
yangi dasturiy vositalardan foydalanish;
ochiq ta’lim bo‘yicha milliy va xalqaro aloqalarni rivojlantirish.
O‘quv jarayonida masofadan o‘qitish tizimidan kompyuter
texnologiyasi va maxsus axborot ta’minot vositasi sifatida keng
foydalanish ochiq ta’lim tizimining huquqiy, ilmiy – metodik va
texnologik tamoyillari orqali aniqlanadi.
O‘quv jarayonida masofadan o‘qitish tizimining mukammal
dasturi vositalarini qo‘llash o‘quv materiallar, elektron konspektlar,](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_16.png)
![nazorat qilish va o‘rganish testlari, virtual vositalar, praktikumlar,
axborot resurslar va boshqalardan foydalanish imkoniyatini beradi.
Masofadan o‘qitish tizimini yaratishning bazaviy texnologiyasi –
tarmoq texnologiyasi bo‘lib, u masofadan o‘qitish tizimiga ochiq kirish
va murojaat qilish imkonini beradi.
Tarmoqli texnologiya universitet uchun ancha iqtisodiy jihatdan
arzon va samaraliroq texnologiya hisoblanadi.
Masofadan o‘qitish tizimini yaratish asosida quyidagi tamoyillar
yotadi: standartizatsiyalash, universallik va ochiqlik.
Standartizatsiyalash deganda birinchidan, internet standart
tarmoq texnologiyasi asosiy baza sifatida, ikkinchidan masofadan
o‘qitish tizimida kerakli komponentalarni kiritish, yaratish qoidalariga
oid talablarni berish.
Universallik shundan iboratki, birinchidan tizim masofadan
o‘qitish vositasi sifatida qaraladi, lekin ixtiyoriy o‘qitish formasi uchun
kompyuter tarmoq texnologiyasi ham qaraladi.
Ikkinchidan, tizim ixtiyoriy fanlarni o‘qish va kurslarni yaratish
uchun o‘rinli bo‘ladi: gumanitar, sotsial-iqtisodiy, tabiiy ilmiy va texnik.
Uchinchidan, tizim barcha ma’lum texnologiyalar va masofadan
o‘qitish metodlarini tavsiya etadi: elektron darsliklar, o‘qitish va nazorat
qilish testlari, virtual vositalar, elektron kutubxona, shu jumladan
axborotlarni almashtirish va individual ta’lim dasturini
shakllantirishning turli xil vositalari.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_17.png)
![Ochiqlik shu bilan belgilanadiki, tizimdan ro‘yxatdan o‘tgan
barcha foydalanuvchilar, istalgan vaqtda, har qanday masofada
foydalanishlari mumkin.
Masofadan o‘qitish tizimiga qo‘yiladigan asosiy talablar
quyidagilar:
interfaollik, ya’ni o‘qitishning muloqot rejimini ta’minlaydi;
dasturiy va apparatli bog‘liqmaslik, o‘qitishni bir nechta vositaviy
ta’minotda va ixtiyoriy operatsion tizim boshqaruvida olib borish;
ma’lumotlar almashinuvining yuqori tezligi, o‘qitishda kutish vaqtini
kamaytirish.
Internet texnologiyasining asosiy so‘zsiz imkoniyatlari quyidagilar:
Gipermatn tuzilmaning mavjudligi axborot metodik ta’minotni
yaratishda grafik multimediya imkoniyatlaridan foydalanish.
Har xil tayyorgarlikdagi auditoriya tinglovchilari va turli xil o‘quv
mashg‘ulotlari uchun o‘qituvchi o‘quv materiallarini ifodalash formasi va
ketma-ketligini berishi mumkin (boshlang‘ich ta’lim, qayta tayyorlash,
malaka oshirish, materialni majburiy yoki fakultativ o‘rganish).
Internet texnologiyasi (shu jumladan internet tarmog‘ida WWW
vositasi) o‘qituvchilarga hujjatlarni formatlash tillari bo‘yicha maxsus
bilimga ega bo‘lmasalar ham, axborot materiallarni yaratish va ularni
talabalar bilan muloqot qilish imkonini beradi.
Internet texnologiyasi erkin tarqatilayotgan dasturlar majmuasi
(Netscape Communicator, Internet Explorer va boshqalar) dan foydalanish
imkonini yaratadi.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_18.png)
![www bazasida yaratilgan masofadan o‘qitish tizimi global axborot
tarmoqqa birlashtiriladi va keng foydalanuvchilar doirasiga tavsiya etiladi.
Internet texnologiyasi mavjud va yaratilgan o‘quv va elektron
qo‘llanmalardan tamoyilial o‘zgarishsiz foydalanishni yo‘lga qo‘yadi.
Masofadan o‘qitish tizimi Web – server asosida quriladi va
foydalanuvchilarga axborotlarni gipermatn ko‘rinishida tavsiya etadi.
Masofadan o‘qitish tizimining interfeys dasturi sifatida ixtiyoriy
internet sharhlovchi bo‘lishi mumkin.
O‘quvchi va o‘qituvchi kerakli barcha ma’lumotlarni masofadan
o‘qitish tizimining ma’lumotlar bazasidan olishi mumkin. Ma’lumotlar
bazasi bilan muloqot Java – appletov, CGI – modullari va interfaol Web
– to‘rlarini yaratishning boshqa vositalari yordamida amalga oshiriladi.
Oxirgi yillarda masofadan o‘qitish tizimiga bo‘lgan qiziqish kun
sayin ortib bormoqda. Hozirgi kunda ko‘plab masofadan o‘qitish
markazlari, institutlari va tizimlari faoliyat ko‘rsatib kelmoqda.
Masofadan o‘qitish tizimini yaratish – ko‘p qirrali muammo bo‘lib,
o‘quv-uslubiy, texnik, dasturiy, axborot, lingvistik, tashkiliy, huquqiy,
psixologik, tabiiy ta’minot masalalarini o‘z ichiga oladi. Hozirgi kunda
bu masaalalarni yechish murakkab bo‘lib qolmoqda. Yuqorida aytilgan
fikrlar masofadan o‘qitishning tizimli vositasiga tegishli.
Masofadan o‘qitishning tizimli vositasi deganda, tizimda
foydalaniladigan usullar va dasturiy vositalar majmuasi tushuniladi.
Ularning asosiy funksiyalariga o‘quv materiallari bazasini
boshqarish, Masofadan o‘qitish kurslarini tavsiyalash formalarini ishlab
chiqarish, masofadan o‘qitishda o‘quv jarayonini boshqarish,](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_19.png)
![masofadan o‘qitishda komponentlar integratsiyasini ta’minlash,
foydalanuvchi bilan interfeys va hokazo.
Masofadan o‘qitish tizimlari foydalanishiga qarab, to‘liq hajmli va
tanlanma ta’lim tizimlariga bo‘linadi.
To‘liq hajmli ta’lim tizimida ma’lum bir yo‘nalishda bakalavr
tayyorlash bo‘yicha o‘quv rejasining to‘liq bajarilishi ta’minlanadi.
Bunday tizimda rejalashtirilgan barcha fanlarni o‘rganish uchun
yetarli o‘quv vositalari (darsliklar va o‘quv qo‘llanmalar, vosita
amaliyoti, diplom va kurs ishlarini bajarish vositalari)ga ega bo‘lishi
kerak.
Shartli ravishda saylanma yoki tanlanma ta’lim tizimi malaka
oshirish, ikkinchi mutaxassislik olish ta’lim olishni amalga oshiradi. Bu
tizimda tavsiya etiladigan o‘quv kurslari va ularning mazmuni
foydalanuvchilarning ehtiyojlari, so‘rovlari asosida tanlanadi va
yaratiladi.
O‘quv yurtlarining tashkiliy formalari bo‘yicha ular markaz –
filiallari, markaz – oliygohlar va markaz – mijozlarga bo‘linadi.
Masofadan o‘qitish tizimining umumiy tuzilishi quyidagicha:
O‘quv-uslubiy
modul O‘quv materiallari
bazasi (O‘MB) Virtual
kutubxona O‘MB ni
boshqarish
Texnik ta’minot
O‘quv
auditoriyalar Laboratoriya
xonalari Kommunikatsion
texnik vositalar
Ma’muriy
blok Virtual
dekanat Talabalarning
ma’lumot bazasi
O‘quv jarayonini
amalga oshirish Instrumental
vositalar Axborot resurslari](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_20.png)
![1.5-rasm. Masofadan o‘qit ish t iziminig o‘quv , uslubiy v a t exnik
t uzilishi
Masofadan o‘qitish tizimining asosiy qismi o‘quv - uslubiy tizim
hisoblanadi. Uning o‘quv materiallari bazasida tarmoq darsliklar va
o‘quv qo‘llanmalar vosita ishlari tavsifi, kurs va diplom ishi loyihalari
bo‘yicha metodik ko‘rsatmalar, fan sohalari bo‘yicha bilim
ensiklopediyalari va boshqalar saqlanadi.
Virtual vositalar amaliy dasturlar ko‘rinishida ifodalangan bo‘lib,
talabalar vosita ishlari va loyihalarini bajarishda foydalanadilar.
Virtual vositaning tipik komponentalari matematik
modellashtirish dasturlari hisoblanadi, masalan, Spise, Adams, Ansys,
PA9, diskret tizimlarni imitatsion modellashtirish dasturlari, shu
jamladan MathCad, MapleV, Mathematica kabi matematik tekstlar,
mashina grafikasi va geometrik modellashtirish dasturlari va hokazo.
Ishlab chiqilgan va yaratilgan o‘quv materiallarini integratsiyasini
O‘MB boshqarish moduli amalga oshiradi, chunki u instrumental vosita
kabi masofadan o‘qitishning tizimli vositasining qismi hisoblanadi.
Masofadan o‘qitish tizimining texnik ta’minoti tarkibiga
kompyuter sinflari, vosita va videokonferensiyalar o‘tkazish uchun
vositalar, telekommunakatsion apparatlar va dasturiy vositalar,](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_21.png)
![Internet tarmog‘i asosida o‘quvchi va o‘qituvchi orasida muloqotni
amalga oshirish qurilmalari kiradi. Texnik vositalarning alohida guruhi
ishlab chiqarish moduliga kiruvchi, multimedia vositalari bilan grafik
ishchi stansiyalarni tashkil qiladi.
O‘quv jarayonini boshqarish adminstrativ modulni tashkil qiladi.
Uning dasturiy ta’minoti tarkibiga xujjatlarni boshqarish uchun ish
yuritish, ta’lim muassasalari uchun tipik va xujjat almashtirish tizimi
kiradi.
Administrativ modulining ma’lumotlar bazasida sinov va imtihon
vedmostlari, jurnallar va joriy o‘zlashtirish hisobotlari, talabalar guruhi
ro‘yxati, xodimlar va talabalarning shaxsiy delasi va boshqalar
saqlanadi. Bu ma’lumotlar ta’lim muassasasining faoliyatini tahlil qilish,
turli xil hisobotlarni rasmiylashtirish, stamatik hisobotlar va boshqa
shunga o‘xshash xujjatlar uchun ishlatiladi.
Ishlab chiqarish moduli yangi o‘quv materiallarini yaratish va
ularni talab etilgan ko‘rinishda tasvirlash uchun ishlatiladi. Bunday
ko‘rinishdagi vositalarga tarmoq darsliklarining elektron versiyasi va
boshqa o‘quv - uslubiy materiallar, CD-ROM, tajribali o‘qituvchilarning
ma’ruzalari yozilishi video kassetalar bo‘lishi mumkin. Masofadan
o‘qitish kurslarini yaratishning instrumental vositalari masofadan
o‘qitish tizimida muhim rol o‘ynaydi, ya’ni masofadan o‘qitish tizimi
o‘quv-uslubiy ta’minotining asosiy tarkibini Masofadan o‘qitish kurslari
tashkil etadi. Internet bazasida masofadan o‘qitish tizimi uchun
tarmoq kursining tipik tuzilmasi quyidagi asosiy komponentalar bilan
tasvirlangan:](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_22.png)
![ kompyuter gipermantli darslik, uning tarkibini asosiy matn,
ko‘rgazmali material, terminlar, nazorat savollar va mashqlar, mustaqil
bajarish uchun mashqlar tashkil qiladi;
kurs bo‘yicha laboratoriya ishlarining tavsifi.
Masofadan o‘qitish kurslarini yaratish uchun instrumental
vositalardan foydalaniladi. Instrumental vositalar majmuasi
instrumental sohalar deb yuritiladi. Yuqorida aytilgandek, instrumental
vositalar masofadan o‘qitishining tizimli sahaning asosiy qismi
hisoblanadi.
Instrumental vositalarni ikki guruhga bo‘lish qulay:
1. Web – texnologiyaga asoslangan va qimmat turuvchi maxsus
vositalar ishlatilmaydigan umum qo‘llaniluvchi muhit
2. Masofadan o‘qitish kurslarini yaratish uchun maxsus mo‘ljallangan
instrumental muhit.
Foydalaniladigan instrumental vositalar masofadan o‘qitish
kurslarini yaratishning mos texnologiyalarini aniqlaydi.
Birinchi darajadagi texnologiya Internet tarmog‘ida hamma
foydalana oladigan yoki ma’lum dasturiy ta’minot tizimlar
qo‘llaniladigan vositalarga tayanadi. Boshqacha aytganda, bu erda
nisbatan arzon va keng tarqalgan dasturiy mahsulotlar ishlatiladi.
Unga, masalan, HTML matn muharrirlari, grafik muharrirlar,
ma’lumotlar formatining konvertorlari va boshqalar kiradi. Xuddi
shunday masofadan o‘qitish tizimiida MS Word muharrirlari, Adobe
Photoshop, Math Tupy va boshqa ma’lum dasturlar ham ishlatiladi.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_23.png)
![Masofadan o‘qitishning tashkiliy texnologik modellari
quyidagilardan
iborat:
Birlikmedia qandaydir biror o‘qitish vositasi va axborotlarni uzatish
kanallaridan foydalanish. Masalan, yozishma, o‘quv radio va teleko‘rsatuv
orqali ta’lim. Bu modelda ta’lim daminirlaydigan vositasi asosan nashr
materiallar hisoblanadi.
Multimediya – turli ta’lim vositalaridan foydalanish: Chop etishga
asoslangan o‘quv qo‘llanmalar turli disklarda o‘quv mashg‘ulotlari uchun
kompyuter dasturlari, video va audi yozuvlar va boshqalar. Zarur bo‘lib,
qolganda kunduzgi ta’limning ba’zi bir elementlaridan foydalaniladi –
o‘quvchilar bilan o‘qituvchilarning uchrashuvi, yakuniy o‘quv seminarlarini
va konsultatsiyalarini o‘tkazish imtihonlarni qabul qilish va boshqalar.
Gipermedia – uchinchi avlod masofadan o‘qitishning modelidir.
Unda yangi zamonaviy axborot texnologiyalardan foydalanish ko‘zda
tutiladi. Buning eng soda ko‘rinishi elektron pochta va telekonferensiyalar
hisoblanadi.
Masofadan o‘qitish tizimida axborot texnologiyalarining
multimedia vositalari asosida o‘quv jarayonini tashkil qilish quyidagi
tarkibiy qismlardan iborat.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_24.png)
![1.6–rasm . Masofadan o‘qitish texnologiyalari vositalarini o‘quv jarayoniga
qo‘llash
Ushbu sxemadagi mavjud elementlar bir-biri bilan o‘zaro
bog’langan. Masalan, virtual stendlarning asosida elektron
qo‘llanmalarning elementlari yotadi. Ya’ni, VS lar bevosita elektron
qo‘llanmalarda foydalanilgan metodika – kompyuter imitatsion modeli
asosida yaratiladi. Bu esa ED va virtual stendlarning yaratish jarayoni
o‘zaro uzviy bog‘liq ekanligini ko‘rsatadi. Bundan tashqari ED lardan
ma’ruza darslarida mavzuga tegishli amaliy va vosita mashg‘ulotlariga
doir o‘quv materiallarini VS lardan foydalanib ko‘rsatish mumkin. Bu
esa o‘z navbatida nazariy va amaliy dasturlarni birgalikda olib borish
imkoniyatini yaratadi. Bundan tashqari elektron qo‘llanmalar va virtual
stendlar masofadan o‘qitish tizimining o‘quv materiallari bazasini
tashkil etadi. Masofadan o‘qitish asosan axborot kommunikatsion
texnologiyalar bazasida tashkil etilishi sababli o‘quv materiallarini
tarmoq tizimi orqali uzatish ehtiyoji tug‘iladi. Shu sababli elektron
qo‘llanmalar va virtual stendlarni tarmoq tizimiga (lokal va global)](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_25.png)
![moslashtirib yaratish va ulardan masofadan o‘qitish tizimida
foydalanish maqsadga muvofiqdir. Virtual o‘qitish tizimini tashkil etish
uchun virtual kutubxona yaratish talab qilinadi. Virtual kutubxona
bazasini ham elektron qo‘llanmalar va virtual stendlar tashkil etadi.
Bundan ko‘rinib turibdiki, elektron qo‘llanmalar va virtual stendlar
yuqorida tilga olingan tizimning asosini tashkil qiladi va ular bazasida
masofadan o‘qitish va virtual kutubxona va virtual o‘qitish tashkil
qilinadi.
Masofadan o‘qitish texnologiyalari vositalari yordamida o‘quv
materiallarini obrazlar ko‘rinishida ifodalash o‘quvchilarning o‘qish-
bilish jarayonining hamma komponentalariga u yoki bu tarzda ta’sir
etishi mumkin. Bunda ayniqsa ularning talabalarni o‘quv materiallarini
qabul qilish, ma’nosini anglash, esda qoldirish, ularni qayta-qayta
takrorlash imkoniyati mavjudligi kabi jihatlarini ko‘rsatish mumkin.
Bundan tashqari bu metodika talabalarni o‘qishga nisbatan emotsional
yondoshishini rivojlantiradi va ularni ko‘p kuch sarf qilmasdan o‘quv
materialini o‘zlashtirishga erishishini ta’minlaydi. Bu sarflarni an’anaviy
o‘qitish va yangi metodika bilan taqqoslab ko‘rsatamiz.
An’anaviy o‘qitish metodikasida o‘quv materiallari asosan matn va
formulalar ko‘rinishida foydalanib, ularni bevosita o‘qitish jarayonida
namoyish qilish imkoniyati deyarli mavjud emas. Bunday ko‘rinishda
berilayotgan o‘quv materiallarini o‘zlashtirish talaba tomonidan asosan
ketma-ket ravishda qabul qilinadi, shu sababli ularni o‘zlashtirish va
esda qoldirish juda sust bo‘ladi.
Elektron qo‘llanmalar ma’ruza mazmunini boyitish va yangi materiallar
bilan to‘ldirishga imkoniyat yaratadi. Elektron qo‘llanmalarning yaratilishi,](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_26.png)
![ularning o‘quv jarayoniga qo‘llanilishi ta’lim muassalarida elektron kutubxonalar
yaratishni taqazo etadi. Bundan ko‘rinib turibdiki ta’lim muassalarida yagona
katalog tizimiga ega bo‘lgan kutubxonalarning paydo bo‘lishi va lokal tarmoqning
yaratilishi kutubxonalarga bo g‘ liq muammolarning yechilishi bilan bir qatorda ular
faoliyatining samaradorligini oshirishga va muvofiqlashtirishga olib keladi.
Elektron qo‘llanmalarni oliy ta’lim tizimida qo‘llash va o‘qitish
talabalar bilimini nazorat qilishni zamonaviy axborot texnologiyalari
bazasida olib borishni ko‘zda tutib quyidagi talablar asosida amalga
oshiriladi:
- ma’ruza kurslari:
- mustaqil ishlash uchun topshiriqlar:
- mustaqil ishlash uchun uslubiy ko‘rsatmalar:
- bilimni avtomatlashtirilgan tekshirish tizimlari e’tiborga olingan.
Ma’ruza matni o‘qituvchilar tomonidan tayyorlanib, unga:
- kurs dasturi:
- kursning texnologik xaritasi:
- joriy, oraliq va yakuniy baholashlar:
- asosiy va qo‘shimcha adabiyotlar:
- to‘liq ma’ruza matni:
- bo‘laklarga, ya’ni boblarga bo‘lingan mavzular ketma-ketligi:
- tayanch iboralardan iborat ma’lumotlar kiritilgan.
Ma’ruza matnlari sarlavhalar, qism sarlavhalar, ta’riflar, kalit
so‘zlar, grafik materiallar ajratilib ko‘rsatiladi.
Elektron qo‘llanmalar asosida o‘qitish jarayonida:
- aniq predmetni kompyuter asosida o‘qitish:
- ma’ruza matnlarni tahrirlash:](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_27.png)
![- o‘tkazilgan nazoratlar natijalarining tahlili asosida, ma’ruza
matnlarini bayon etish uslubini yaxshilash:
- axborot texnologiyalari asosida yaratilgan animatsiya vositalaridan
foydalanish imkoniyatlarga ega bo‘ladi.
Elektron qo‘llanmalar bilan ishlaydigan o‘qituvchilar:
- ma’ruza matnlari, amaliyot bilan bog‘liq topshiriqlarni tuzish;
- uslubiy ko‘rsatmalar, nazorat variantlari va topshiriqlarni tuzish;
- ishchi dastur va texnologik xaritani tuzish;
- bilimlarni o‘zlashtirish bo‘yicha natijalarni tahlil qilish;
- ma’ruza matnlarini tahrirlash;
- har bir mavzu bo‘yicha dinamik ko‘rinishda ifodalangan
jarayonlarning animatsiyalarini tasavvur qilish;
- mustaqil ishlar bo‘yicha talabalarga nazariy va amaliy topshiriq
bo‘yicha maslahatlar berishni tashkil qilish;
- o‘zlashtirilishi murakkab bo‘lgan mavzular bo‘yicha talabalar bilan
suhbat o‘tkazish mumkin.
Mazkur talablarga muvofiq elektron qo‘llanmalar asosida dars
jarayonini tashkil qilish pedagog o‘qituvchilarning yumushini
osonlashtirish, o‘quv jarayonini boshqarish, uning samaradorligini
yanada ko‘tirishi bilan bir qatorda ta’lim muassasasi rahbariyatiga
quyidagi imkoniyatlarni yaratadi[4]:
- talaba, guruh, mutaxassisliklar bo‘yicha test natijalarini ko‘rib
boorish va ularning o‘zlashtirish darajasiga baho berish;
- o‘qituvchilarning ma’ruza matnlari va boshqa mustaqil ishlarga
mo‘ljallangan materiallarni tayyorlash sifatiga baho berish;](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_28.png)
![- multimedia vositalari asosida vosita ishlarini bajarish uchun
kompyuterda modellashtirilgan virtual stendlar joriy etish;
- kursni o‘zlashtirish bo‘yicha uslubiy materiallarni tayyorlash uchun
takliflar ishlab chiqish.
Oliy t a’lim t izimida ele k t ron k ut ubxona y arat ish bugungi
k unning dolzarb masalalardan bo‘lib, u quy idagi t alablar asosida
amalga oshiriladi:
- yagona elektron katalog tizimiga ega bo‘lgan virtual kutubxona
yaratish;
- internet tarmog‘i orqali oliy ta’lim tizimida elektron kutubxona
faoliyatini ishga tushirish;
- oliy ta’lim tizimida elektron kutubxonalararo axborot almashinishini
ta’minlash;
- Internet tarmog‘i orqali umumjahon elektron tizimiga kirish;
Virt ual k ut ubxona – bu o‘quv materiallari elektron nusxada chop
etilgan yagona katalog tizimiga ega bo‘lgan elektron kutubxonadir.
Elektron kutubxonadagi o‘quv materiallarini tarmoq tizimi
imkoniyatlaridan foydalanib o‘qish mumkin. Elektron kutubxonadan
yoki boshqa manbalardan tarmoq tizimi yordamida materiallarni olib
o‘qish – virtual o‘qish deb yuritiladi.
Masofadan o‘qitish tizimini o‘quv materiallarini axborot zaxirasini
tashkil qilishda elektron qo‘llanmalarning o‘rni beqiyosdir.
Talabalarning fikrlash faoliyatini AT lari yordamida ko‘rsatmali
tashkil qilishda uch asosiy vazifani bajarish lozim. Birinchi vazifa –
ko‘rsatmali qurol asosida o‘rganilayotgan narsa yoki hodisaning](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_29.png)
![original obrazini yaratish; ikkinchi ko‘rsatmali qurolning yuzini
talabalarning muayyan maqsad bilan kuzatishini tashkil etish; uchinchi
vazifa-nazariy bog‘liqlik va mazmuniga mos tushunchalarni hosil qilish
yoki o‘quv vazifalarni bajarish jarayonida obrazdan mohirona
foydalanib uning mazmunini ifodalovchi harakat kiritish va
tushuntirishdir. Bundan ko‘rinib turibdiki barcha ta’lim metodlaridagi
og‘zaki tushuntirish, ko‘rsatmali va amaliy metodlarga xos
xususiyatlarni AT lari yordamida o‘quv materiallarini obrazlar
ko‘rinishida birvarakayiga ifodalash orqali amalga oshirish mumkin
ekan. Bu degan so‘z ta’lim metodlarini birgalikda amalga oishirilishi
talabalarning o‘quv materiallarining o‘zlashtirishini oshirishga,
tushunchalar ko‘rinishida fikr-mulohaza yuritishiga va aqliy o‘sishiga
zamin yaratadi.
I bob bo‘yicha xulosalar
Masofaviy ta‘lim tizimi o‘quvchiga elektron axborot resurslari va ulardan
ma’lum bir malaka, ko‘nikmalarni egallash, olgan bilimlarini tekshirish
imkoniyatini taqdim etadi. Zamonaviy talablarga muvofiq, o‘quv jarayoni
murakkablashib borayotgan bir vaqtda, ta‘limda elektron axborot resurslaridan
foydalanish o‘zlashtirishni osonlashtirib, qiziqarlilik jihatini oshirmoqda.
Mazkur fikrlarni umumlashtirilgan holda mutaxassislar masofaviy o‘qitishni
tyutor bilan ta’lim oluvchilar orasidagi munosabatlar masofadan turib amalga
oshiriladigan va o‘quv jarayoniga xos bo‘lgan internet texnologiyalarining
spetsifik vositalari yoki interfaollikni ko‘zda tutadigan boshqa vositalar bilan](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_30.png)
![amalga oshiriladigan barcha komponentlar (maqsad, mazmun, metod, shakl,
vositalari)ni o‘zida aks ettiradigan ta’lim shakli sifatida ta’kidlaydilar.
1-bob masofaviy ta ’ limni tashkil etishning asosiy maqsadi, vazifalari va
tashkil etish usullariga bag’ishlangan bo‘lib, unda masofaviy ta’lim modellari,
masofaviy ta’lim jarayonini amalga oshirish bosqichlari, masofaviy ta’lim tizimida
o‘quv jarayonini tashkillashtirish usullari va didaktik asoslari yoritilgan.
Masofadan o‘qitish texnologiyalari vositalari yordamida o‘quv
material-larini obrazlar ko‘rinishida ifodalash o‘quvchilarning o‘qish-
bilish jarayonining hamma komponentalariga u yoki bu tarzda ta’sir
etishi mumkin.
Bunda ayniqsa ularning talabalarni o‘quv materiallarini qabul
qilish, ma’nosini anglash, esda qoldirish, ularni qayta-qayta takrorlash
imkoniyati mavjudligi kabi jihatlarini ko‘rsatish mumkin.
Bundan tashqari bu metodika talabalarni o‘qishga nisbatan
emotsional yondoshishini rivojlantiradi va ularni ko‘p kuch sarf
qilmasdan o‘quv materialini o‘zlashtirishga erishishini ta’minlaydi .](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_31.png)
![II bob. Masofav iy t a ’ limni t ashk il et ishning uslubiy v a dast uriy
v osit alari
2.1. Masofaviy ta’limni tashkil etishning didaktik ta’minotini yaratish
texnologiyalari
Masofaviy ta’limni tashkillashtirishning ko‘pgina manbalari orasidan
quyidagilarni ko‘rsatish mumkin:
Mualliflik dasturiy mahsulotlari (Authoring tools);
Virtual ta’lim jarayonini boshqaruvchi tizimlar LMS (Learning Management
Systems);
Ichki kontentni boshqaru vtizimlari CMS (Content Management Systems).
tashkillashtirishning ko‘pgina manbalari orasidan quyidagilarni ko‘rsatish
mumkin:
Mualliflik dasturiy mahsulotlari (Authoring tools);
Virtual ta’lim jarayonini boshqaruvchi tizimlar LMS (Learning Management
Systems);
Ichki kontentni boshqaruv tizimlari CMS (Content Management Systems).](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_32.png)
![2.1-rasm. Masofaviy ta’limni tashkillashtirishda ishlatiladigan dasturiy
ta’minotlar tuzilmasi
Bu o‘quv modulimizda masofaviy ta’lim jarayonini tashkillashtirish
imkoniyatini beruvchi erkin va ochiq kodli dasturlar majmuasining tahlili
keltiriladi. Hammamizga ma’lumki, har bir universitet yoki ta’lim muassasi o‘z
ta’lim jarayonini boshqarish uchun zamonaviy texnologiyalardan kelib
chiqqan holda, o‘zining virtual axborot ta’lim muhitini yaratishga harakat
qiladi. Hozirgi vaqtga kelib, virtual axborot ta’lim muhitini yaratishning
hojati qolmagan, chunki Web muhitiga moslashgan har xil turdagi dasturiy
majmualar jonkuyar dasturchi va ta’lim sohasida ishlab kelayotgan
xodimlarning hamkorlikda ishlashlari shuningdek, ta’limga yo‘naltirilgan
fondlar tomonidan qo‘llab quvvatlanishi natijasida, erkin va ochiq kodli
dasturiy ta’minotlar yaratilgan.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_33.png)
![2.2-rasm. Masofaviy ta’lim didaktik ta’minotining tuzilishi
Masofaviy ta’lim o‘qituvchi bilan bevosita aloqani inkor qiladi. O‘qitish va
emotsional intellektual muloqat modeli o‘qituvchi dasturning asosi hisoblanmish
ta’lim berish modeli bilan almashinadi.
Masofaviy ta’lim o‘qitish modeli axborot va fan muhitidan iborat bo‘lib, o‘z
ichiga turli ko‘rinishdagi o‘quv materiallarini, o‘quv maqsadining dasturiy
ta’minotini hamda o‘quvchi faoliyatini boshqarish modelini oladi.
Masofaviy ta’limda avtomatlashgan didaktik ta’minot talab etiladi.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_34.png)
![2.3- rasm . Avtomatlashgan didaktik tizim tuzilishi
Didaktik ta’minot- aniq fan mazmuni bo‘yicha o‘quv-uslubiy majmualardan
iborat bo‘ladi.
Funksional ta’minot - o‘quv mazmunini o‘rganishni modellashtirish
imkonini beradi va pedagogik hamda texnologik qismlardan iborat bo‘ladi.
Pedagogik –pedagogik maqsadga erishish uchun maqsadga va shaxsga
yo‘naltirilgan pedagogik uslublar va texnologiyalarni uslubiy ketma-ketligi.
Texnologik - pedagogik maqsadga erishish uchun foydalaniladigan axborot
texnologiyalari ketma-ketligi. Texnologik qismni tuzishda o‘qituvchining
ishtiroki pedagogik va axborot texnologiyalarini birlashtirish imkonini beradi .
.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_35.png)
![Pedagogik imkoniyatlarning ortib borishi natijasida esa o ‘ qitishda
zamonaviy texnologiyalar , jumladan , elektron dasturiy mahsulotlar , multimedia
ilovalaridan foydalanish yo ‘ lga qo ‘ yildi . Axborotning elektron tovush , tasvir , matn
ko ‘ rinishlaridan o ‘ quv - tarbiya maqsadini ro ‘ yobga chiqarishda samarali
hisoblangan kompyuterli o ‘ qitish metodikasi ta ’ limga kirib keldi . O‘qitishning
bunday metodikasining ahamiyati o‘quvchining bilish jarayonidagi quyidagi
psixologik holatlarida ko‘rinadi:
- diqqatni jamlashda;
- ma’lumot to‘g‘risidagi tasavvurni kengaytirishda;
- o‘quv predmeti, darsga qiziqishning ortishi va bilimlarni ixtiyoriy tarzda
o‘zlashtirishda;
- izlanuvchanlik, ijodkorlik va mustaqil faoliyatga faol kirishishda;
- o‘zini boshqa o‘quvchilarga nisbatan baholashda.
O‘z navbatida, o‘qituvchi faoliyatida kompyuterli o‘qitish:
- ish vaqtini to‘g‘ri taqsimlashda;
- o‘quv materiali mazmun-mohiyatining yorqin va ishonarli bo‘lishini
ta’minlashda;
- berilayotgan axborotning ko‘lamini oshirishda;
- o‘quv topshirig‘ining turlarini kengaytirishda; - sog‘lom raqobat, ijodiy
muhitni yuzaga keltirishda;
- kasbiy malakani muntazam oshirib borishda ahamiyatli sanaladi.
Kompyuterli o‘qitish metodikasining boshqa bir muhim xususiyati – o‘qitish
jarayonining barcha bosqichlari, jumladan, yangi o‘quv materiallarini tushuntirish,
takrorlash, umumlashtirish, talaba (tinglovchi)larning fan bo‘yicha erishgan bilim,
ko‘nikma va malakalarini tekshirishda namoyon bo‘ladi. Bunday jarayonlarda
kompyuter talaba (tinglovchi) uchun turli vazifalar, xususan, pedagogik, ta’lim
vositasi, ta’lim ob’ekti, o‘zaro muloqot hamkori kabi funksiyalarni bajaradi. Shu
bilan birga bilimlarni baholash va ularning tegishli standart va talablarga mosligi
monitoringini tashkil etishdagi afzalliklari uning o‘qitish tizimiga keng joriy
etilishiga sabab bo‘ldi.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_36.png)
![2.4-rasm. Fanlar bo`yicha masofadan o‘qitishning uslubiy ta`minoti
Boshqaruv bloki uslubiy ta`minot bo`yicha turli xil nazorat sinovlari uchun
mo`ljallanadi.
Masofaviy ta’limda o‘quvchilardan ma’lum bilim, malaka va ko‘nikmalarni
egallashlari talab qilinadi, ushbu ko‘nikmalar quyidagicha bo‘lish mumkin: O`quv bloki fan bo`yicha quyidagilardan tashkil topadi:
o`quv rejalar va dasturlar;
darslik va uslubiy qo`llanmalar;
an`anaviy bosma o`qitish vositalari;
kodogrammalar;
diapozitivlar;
o`quv kinofil`mlari;
jadvallar;
o`quv mashg`ulotlarini o`tkazish uchun
didaktik materiallar;
o`quv jihozlari;
mul`timediali dars ishlanmalari;
o`rgatuvchi va nazorat qiluvchi dasturiy
vositalar;
virtual vositalar;
elektron entsiklopediya va lug`atlar . o‘quvchilarning ta’limda yangi axborot texnologiyalari sohasidagi
umumiy bilim va ko‘nikmalari;
kompyuter va ularning tashqi qurilmalarining ishlash tamoyillarini bilish
va zamonaviy dasturiy ta’minotni egallash;
internet tarmog‘ida ishlashning asosiy tamoyillari va dasturiy ta’limini
egallash;
ta’limda yangi axborot texnologiyalarining vositalardan foydalanish
muammosi bo‘yicha uslubiy materiallar va ilmiy adabiyotlarni bilish;
olingan ma’lumotlarni hal qilayotgan sohalarda qo‘llay olish;
o‘quvchilarning internetga turli darajada kirish xususiyatlarini tushunish
va teleanjumanlar tashkil etish va o‘tkazish xususiyatlarini bilish;
telekommunikatsiya muomalasini (etiketini) bilish;
boshqa foydalanuvchilar bilan axborot almashinish uchun
telekomunikatsiyaning turli vositalaridan foydalana olish;
tarmoqli axborot (navigatsiya) malakalariga ega bo‘lish; - masofaviy
o‘qitish kurslarini yaratish uchun dasturiy vositalardan foydalana olish
xususiyatlariga ega bo‘lish;
elektron pochta bilan ishlay olish;
tarmoq orqali foydalanuvchilar bilan muloqot qila olish;
zamonaviy gipermatnli va gipermedia tizimlari bilan ishlay olish;
internetdagi axborotlar ichidan ta’lim maqsadiga moslarini ajrata olish;
turli amaliy dasturlar va axborotlarni tarmoqdan uzatish uchun tayyorlay
olish.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_37.png)
![Masofaviy ta’limni amalga oshirishda o‘qituvchining pedagogika va
psixologiya sohasidagi umumiy bilim va ko‘nikmalari zarur bo‘ladi. Bizga
ma’lumki, har bir fanni o‘qitishda 3 ta asosiy maqsad, ya’ni o‘qitishning
tarbiyaviy, ta’limiy va rivojlantiruvchi maqsadlari amalga oshirilishi lozim.
Demak, o‘qituvchi ta’limda yuqoridagi maqsadlardan kelib chiqib, o‘z oldiga aniq
maqsadlar qo‘yadi. Buning uchun u quyidagilarga e’tibor qaratishi zarur: masofaviy o‘qitishda o‘quvchilarning o‘quv faoliyatida shaxsiy
uslublarni bilish;
masofaviy o‘qitishda o‘quvchilarning faolligini aniqlovchi omillarni
bilish;
internetning axborot muhitida o‘quvchilar bilan mustaqil ishlashni
tashkil etish usullariga ega bo‘lish;
o‘quvchilarning psixologik-pedagogik tasvirlarini tuza olish;
o‘quvchilar psixologik mosliklari tamoyiliga ko‘ra o‘quvchilar kichik
o‘quv guruhlarini shakllantira olish;
virtual o‘quv guruhining tashxisini o‘tkaza olish;
virtual o‘quv guruhi ichida yaxshi psixologik muhit yarata olish;
o‘quvchilarning yangi axborot sohasidagi umumiy bilim va
ko‘nikmalarni anglay olish;
shaxsga yo‘naltirilgan zamonaviy uslublardan ta’lim olish uslubi,
loyihalar uslubi, tadqiqot uslubi va boshqa uslublarni bilish;
ta’limning yakka-yakka, guruhiy uslublariga ega bo‘lish;
qo‘llanilayotgan ta’limning kunduzgi shaklini internet sharoitiga
moslashtira olish;
telekomunikatsiya loyihasini tashkil etish va o‘tkaza olish;
moderator sifatida o‘quv mavzusi bo‘yicha telekonferensiya tashkil
etish va o‘tkaza olish;
o‘quvchilar faoliyatlari monitoringini tashkil etish va o‘tkaza olish;
o‘quvchilar bilimini samarali nazorat qilish va test tizimini tashkil etish.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_38.png)
![2.2. Masofaviy ta’limni tashkil etishning zamonaviy vositalari va usullari.
LMS/LCMS tizimlari elektron ta’limni (masofaviy ta’lim jarayonini)tashkil
etishning asosiy funksiyalarini o‘z ichiga oladi.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_39.png)
![](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_40.png)
![Umuman, ta’lim tizimida ham ta’lim dasturlari, mazmuni, standartlari
takomillashib bormoqda. Bunday tezkor o‘zgarishlar bilim olishning yangi
texnologiyalari, masofaviy, loyihalangan ta’lim, media ta’limni, ya’ni shaxsiy
ijodkorlikka asoslangan ta’lim usullarini joriy qilish ehtiyojini keltirib
chiqarmoqda.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_41.png)
![Atutor– Ochiq kodli, veb muhitida ta’lim jarayonini boshqaruvchi LMS
tizimi hisoblanadi.Tizimda mavjud o‘qitish modullari: Forums, Materials,
Messenger, Chat, Exercises, Group work, Student tracking va boshqa
modullari mavjud.Tizim bir nechta standartlarni qo‘llab quvvatlaganligi
sababli, internet orqali jismoniy nuqsonga ega bo‘lgan o‘quvchi-talabalar
tizim orqali o‘quv resurslardan foydalanishlari mumkin. Xususan ko‘zi ojiz
talabalar maxsus veb ilovalar orqali tizimga bog‘langan holda o‘quv
kontentdagi so‘zlarni audio formatda o‘tkazgan holda tinglashi mumkin.
O‘quv modulini yozish vaqtida Atutor dasturiy majmuasining barqaror
versiyasi 2.1.1. Tizimning shaxsiy saytida 20 dan ortiq har hil modullar
mavjud.Tizim qo‘llab quvvatlaydigan standartlar soni ancha bo‘lib bu
boshqa LMS tizimlardan farqi ham aynan shu xususiyatidadir.
Claroline – Erkin va ochiq kodli, masofaviy o‘quv kurslarni
tashkillashtirish imkoniyatini beruvchi Webga orientatsiyalangan dasturiy
majmua hisoblanadi. Tizim Luvenadagi (Bel ь giya) katolik
universitetining pedagogika va multimedia institutida yaratilgan. Dasturiy
majmuadan foydalanish GNU (General Public License)asosida amalga
oshiriladi ya’ni bepul foydalanish mumkin. Claroline dasturiy majmuasi
masofaviy ta’lim jarayonini tashkillashtirish uchun talab qilinadigan
barcha talablarga javob beradi xususan, foydalanuvchilarni ro‘yxatdan
o‘tkazish, tizimda foydalanuvchilarning (fan o‘qituvchisi, o‘quvchi va
mehmon) rollarini administrator tomonidan belgilashi, o‘quv kurslarni
yaratish, ularning tarkibini tahrirlash, talabalar bilimini nazorat qilish,
monitoring olib borish, nazorat natijalarini tahlil qilish, tizim ichida
foydalanuvchilar o‘rtasida kommunikatsiya elementlaridan (chat, forum,
qisqa xabarlar jo‘natish modullaridan) foydalanish va boshqarish
imkoniyatini beradi. Tizimda boshqa LMSlar singari quyidagi ko‘rsatilgan
o‘qitish modullari mavjud: Forums, Materials, Messenger, Chat,
Exercises, Group work , Student tracking, Kalendar, Viki va boshqa
modullari mavjud. Boshqa LMS lar singari IMS va SCORM standartlarni
qo‘llab quvvatlaydi.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_42.png)
![Dokeos - Clarolinening 1.4.2 versiyasidan ajralib chiqqan yangi
dasturiy majmua hisoblanadi.
Dokeos Claroline platformasini ishlab chiqqan dastlabki ishchi
guruhning bir necha a’zolarining ish mahsuli bo‘lib, ular ta’lim
muassasalari uchun yaratilgan Clarolinedan farqli ravishda davlat
korxonalarining ishchi xodimlariga moslashtirishni maqsad qilishdi va
amalga oshirishdi.
Dokeos dasturiy majmuasining rasmiy Web saytiga tashrif buyursangiz, u
yerda dasturning 2 ta versiyasini ko‘chirib olish taklif qilinadi: Dokeos
FREE – bepul va Dokeos PRO – bepul bo‘lmagan, qo‘shimcha modullari
mavjud bo‘lgan dastur paketi taklif etiladi. Lekin Dokeos FREE versiyasi
bizning fikrimizga ko‘ra, ta’lim jarayonini tashkillashtirish uchun kerak
bo‘ladigan barcha o‘quv modullari mavjud.
Tizimning imkoniyatlarini va unda mavjud o‘quv elementlarni
quyida ko‘rsatilgan aql xaritasi orqali ko‘rish mumkin. Rasmdan ko‘rinib
turganidek, tizimda mavjud o‘qitish modullarini ta’lim muassasalarida
ham foydalanish mumkin. Hozirgi vaqtda LMS larning ko‘pchiligi
ijtimoiy tarmoqlardagi mavjud g‘oya asosida o‘zlarining ishchi
muhitlarini shunday tarmoqlarga moslashtirmoqda. Shunga ko‘ra, bu
tizimda ham ijtimoiy tarmoq elementlari keng kiritilgan. Yuqorida
keltirilgan LMS tizimlari singari Dokeos dasturiy majmuasi ham SCORM
standartini qo‘llab quvvatlaydi. Bu esa bu standartni qo‘llab
quvvatlaydigan boshqa LMS tizimlariga o‘quv kurslarini eksport/import
qilish imkoniyatini beradi. Dokeos dasturiy majmuasi o‘quv modulini
yozish vaqtidagi oxirgi barqaror versiyasi Dokeos 2.2 RC2. .](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_43.png)
![Moodle – masofadan o‘qitish va online tartibidagi mashg’ulotlarni tashkil
qiluvchi vebga yo‘naltirilgan dasturiy vositalardan biri bo‘lib hisoblanadi:](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_44.png)
![Bugungi kunda masofaviy ta’lim jarayonini aynan Moodle dasturiy
majmuasidan foydalangan holda tashkillashtirish samaraliroq hisoblanadi.
eFront - dasturiy majmua Unix, Linux, FreeBSD, Windows, Mac OS X,
Netware va boshqa PHP ni qo‘llab quvvatlovchi operatsion tizimlarda
ishlaydi. Ma’lumotlar bazasi sifatida MySQL va PostgreSQL lardan
foydalanish mumkin. Boshqa LMS lar singari LMS va SCORM
standartlarni qo‘llab quvvatlaydi. Tizim 30 dan ortiq tilga tarjima qilingan
shu qatorida o‘zbek tilidagi tarjimasi ham mavjud. Agar saytga kirsangiz
sizga eFront ning bir nechta versiyasidan foydalanish taklif etiladi, bular
Editions, Enterprise, Educational va Opensourcelar.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_45.png)
![Bulardan faqat oxirgisini (Opensource) foydalanish bepul hisoblanib
qolganlaridan foydalanmoqchi bo‘lsangiz ma’lum qo‘shimcha pul evaziga sotib
olishingiz mumkin bo‘ladi. Lekin eFront dasturiy majmuasining Opensource
versiyasi masofaviy ta’lim jarayonini tashkillashtirishingiz uchun yetarli
hisoblanadi.
Masofadan o‘qitish tizimining pedagogik va dasturiy ta’minotini yaratish
muhim masalalaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Shuning uchun masofadan o‘qitish
tizimining mazmuni yoki dasturini bir necha bo‘limlarga bo‘lib tavsiya etish
mumkin:
1-bo‘lim . Masofadan o‘qitishning axborot-uslubiy ta’minoti.
Bo‘limning maqsadi : elektron pedagogik vositalar, Yangi pedagogik
metodlari va texnologiyalari, o‘quv – uslubiy komplekslari, masofadan o‘qitish
tizimini mavjudligini ta’minlovchi dasturlar yaratish.
Bo‘lim quyidagi mavzularni o‘z ichiga oladi:
1. Elektron darsliklar, praktikumlar, o‘qitish va nazorat qilish test tizimlari,
virtual vositalarini o‘z ichiga oluvchi masofadan o‘qitish kurslarini yaratish uchun
universal dastur qobiqlar.
2. Predmetlar va silkalar bo‘yicha virtual «darsliklar» (darsliklar, o‘quv](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_46.png)
![qo‘llanmalar, ulibiy ko‘rsatmalar, masalalar to‘plami va boshqalar).
3. Adabiyot manbalariga asoslangan tavsiyalar va ilovalar bilan berilgan
o‘qitish testlari.
4 . Ma’lumotli materiallar (spravochniklar, lug‘atlar va boshqalar.)
5. Kutubxonada ma’lumotlar ba’zasi bilan aloqa.
6. Masofadan o‘qitishning yangi didaktik tamoyillari, metodlari va
texnologiyalari.
7. Masofadan o‘qitish tizimida o‘qitish sub’ektlarini ishlashi uchun o‘quv-
uslubiy ta’minoti.
2-bo‘lim . Masofadan o‘qitishning normativ va tashkiliy ta’minoti.
Bo‘limning maqsadi : universitetda o‘quv jarayonini tashkil qilish va
boshqarish uchun normativ-tashkiliy formasini, masofadan o‘qitish tizimi
muhitidan uning texnik, o‘quv-metodik va texnologik ta’minotini takomillashtirish.
Bo‘lim quyidagi qismlarni o‘z ichiga oladi:
1. Ta’lim dasturi mazmunining normativ metodik ta’minoti, o‘quv jarayonini
boshqarish va tashkil qilish. Bitiruvchi talabalarni tayyorlash mazmuni, darajasi
va sifatini aniqlovchi ta’lim jarayonining xujjatlar majmuasi.
Masofadan o‘qitish tizimi maxsulotlarini yaratish, sertifikatsiyalash va
qo‘llash uchun standartlar majmuasi.
Masofadan o‘qitish tizimida o‘quv metodik ta’minoti elementlari statusini
aniqlash, masofadan o‘qitish kursi mualliflarini mualliflik huquqlarini himoyalash,
kurslarni oliy o‘quv yurtlari orasida tan olish.
1. Masofadan o‘qitish tizimida pedagogik jarayonlar va texnologik
infratuzilmalarni bashqarish, tizimni boshqarish dasturiy apparat vositalari,
axborotlarni himoyalash metodlari va vositalari.
2. Tizimning ma’lumot bazasi bilan juda tor doirasidagi integratsiya,
ma’lumotlar almashinuvi mexanizmini takomillashtirish.
3-bo‘lim . Ta’lim sifatini baholash (attestatsiyasi)
Bo‘limning maqsadi : Masofadan o‘qitish tizimida bilim darajasini nazorat
qilish mexanizmlarini, bilim darajasini baholashni o‘tkazuvchi attestatsion](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_47.png)
![materiallarni, normativ hujjatlar talabalariga xos ta’lim dasturi asosida talabalar
reytingini takomillashtirish, materiallarni o‘zlashtirish sifatini pasayish
faktorlarini aniqlash.
Bo‘lim quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
1. Attestatsiya nazorat tizimlarni yaratish uchun universal dastur muhiti.
2. Attestatsiya nazorat tizimlari.
3. Yakuniy davlat attestatsiyasi uchun testlar.
4. Talabalarni baholash va ta’lim sifatini monitoringi reyting tizimi.
4-bo‘lim. Professor-o‘qituvchilarni malakasini oshirish.
Bo‘lim maqsadi : o‘qituvchi kadrlarni kompyuter va yangi ta’lim
texnologiyalari sohasi bo‘yicha elektron o‘quv metodik materiallarining yuqori
sifatliligini va konkurentligini ta’minlash uchun tayyorlash. Univeristet o‘quv
jarayonida yangi axborot texnologiyalardan faol foydalanishga erishish.
Bo‘lim quyidagilardan iborat:
1. Elektron o‘quv metodik komplekslar avtorlari uchun konsultatsiyalar
o‘tkazish.
2. Avtorlar va o‘qituvchilar uchun usulbiy materiallar yaratish.
3. Malakka oshirish seminarlari va kurslarini o‘tkazish.
Albatta yuqorida berilgan dastur bu bir taxminiy tavsiya yoki yo‘llanma.
Unga o‘sha masofadan o‘qitish tizimi tashkil qilinayotgan tashkilotdagi bor
shart-sharoitlardan kelib chiqqan holda, kerakli bo‘limlarni, mavzularni va
maqsadni kiritish mumkin.
2.5-rasm. Masofadan o‘qitish tizimining muloqot vositalari](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_48.png)
![Masofaviy o‘quv kurslarini yaratishning umumiy stukturasi quyidagicha:
mavzu, o‘quv predmeti yoki kursining nomi;
o‘quv dasturi;
davlat dasturi;
grant yoki shartnomaviy dastur;
korporativ dastur;
normativ dasturni rivojlantirish;
innovatsion dastur;
o‘qitish formatlari;
o‘quv jarayonining davlatlik muddati;
o‘quv jarayonini tamom bo‘lish muddatini aniqlash;
o‘qitish bosqichlari;
o‘qitish bosqichlarining ketma-ketligi;
o‘qitishni bosqima-bosqich amalga oshirishning kriteriyalari va
shartlari.
baholash shkalasi bo‘yicha qoniqarli baho olish;
tomonlarning shartnomalari bo‘yicha o‘qitish mablag‘ini to‘lash;
testlar;
sinovlar;
imtihonlar;
kurs ishlari;
referatlar, loyihalar;
bitiruv, diplom va sertifikatsion ishlar.
o‘qitish formalari;
masofaviy, auditoriyali, aralash;
elektron qo‘llanmalar; Masofaviy o‘quv kurslarini rejalashtirish
- ma’ruza
- vosita ishlari va loyiha
- konsultatsiyalar
- rejalar
- o‘quvchilar ishini tekshirish va baholash
- davomat
- o‘zlashtirish
- anjumanlar o‘tkazish
- natijalarni chop etish Masofadan o‘qitish kursini o‘tkazish](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_49.png)
![samaradorlik faktorlarining tahlili;
bitta o‘quvchi, guruh va o‘qituvchiligi sarflangan mablag ‘ ;
o‘zlashtirish tahlili;
davomat tahlili;
o‘qituvchi (reja / amalda)
o‘quvchi (reja / amalda)
o‘qitishning texnik vositalari;
kursni ko‘paytirish;
o‘qitishning dasturiy vositalari .O‘tkazilgan o‘quv kurslari natijalarini tahlil qilish:kurs tuzilmasini sintez qilish;
nomi, bo‘limi, qismi, paragraflari;
bo‘lim shablonini yaratish;
mazmun qismlari ketma-ketligi;
test, loyiha, referat, sinov, imtihon;
savolnomalar;
adabiyotlar ro‘yxati;
atama va ta’riflar;
formulalar, tenglamalar, teoremalar va ularning isboti.
gipotezalar, yechilmagan masalalar;
nashr qilingan ishlar;
kursning tashkiliy qismini loyihalash;
o‘qitish kalendari. O‘quv kursi mazmunini tayyorlash:](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_50.png)
![II-bob bo‘yicha xulosalar.
Bugungi kunda m asofaviy ta’limni tashkil etishda birinchi galda uning
quyidagi asosiy bazalarini yaratish talab etiladi: huquqiy, me’yoriy, o‘quv-uslubiy,
moddiy-texnik va kadrlar ta’minoti.
Masofaviy ta’limni tashkil etishdagi asosiy vazifalardan biri uning
o‘quv-uslubiy bazasini yaratishdan iboratdir. Chunki masofaviy ta’lim o‘quvchisi
asosan elektron adabiyotlar, virtual vositalar asosida mustaqil ishlaydi. Buning
uchun mazkur o‘quv yurtining o‘quv-uslubiy bazasi yetarli darajada elektron
resurslar bilan ta’minlagan bo‘lishi shart.
2-bob masofaviy ta ’ limni tashkil etishning didaktik ta’minoti va zamonaviy
usullariga bag’ishlangan bo‘lib, unda masofaviy ta’lim modellari va texnolo-
giyalari yoritilgan.
Talabalarning dasturiy bilim, tasavvur va ko‘nikmalari asosida mustaqil
ishlash samaradorligini oshirish - ularni ilmiy fikrlashga o‘rgatish, o‘quv faniga
qiziqishini kuchaytirish, kasbiy bilimlarini chuqurlashtirish, nazariy va amaliy
mashg‘ulot mobaynida faolligini kuchaytirishdan iborat. Bunday faoliyatda
masofali o‘qitishning ulushi kattadir. Ma’lumki, masofali ta’limda o‘qitish modeli
(yagonalik modeli, ikkilanganlik modeli, aralash model, konsorsium, franchayzing,
validatsiya, uzoqlashtirilgan auditoriyalar va loyihalar), texnologiyalar (keys,
korrespondentlik ta’lim, radiotelevizion, tarmoqli ta’lim va mobil), kategoriyalar
(sinxron va asinxron) asosiy o‘rin tutadi.
Hozirgi kunda o‘qitishning masofali shaklini Respublikamizda mavjud
o‘qitishning kunduzgi, sirtqi va eksternat shakllari bilan o‘zaro bir-birlarini
to‘latadigan o‘qitish shakllari deb qarash mumkin.
Masofaviy o‘qitish uslubining afzalliklari quyidagilardan iborat: o‘qitishning
ijodiy muhiti; an’anaviy uslublar asosida ta’lim berishda o‘quvchi faqat berilgan
materialni o‘qiydi, masofadan turib o‘qitish uslubi asosida esa o‘quvchilarning
o‘zlari axborotlar omboridan kerak bo‘lgan ma’lumotlarni qidirib topish va
o‘zlarining tajribalarini boshqa o‘quvchilar bilan elektron tarmoqlar orqali
almashish imkoniyatlariga ega bo‘ladilar.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_51.png)
![III bob. Masofav iy t exnologiy alar asosida informat ik a fanini
o‘qit ishni t ashk il et ishning uslubiy v a dast uriy t a’minot ini y arat ish
3.1. Masofaviy ta’lim asosida informatika fanini o‘qitish samaradorligini
oshirishning zamonaviy texnologiyalardan foydalanish
Hozirgi kunda masofadan o‘qitish texnologiyalarining rivojlanishi ta’lim
sohasiga o‘z ta’sirini ko‘rsatib kelish bilan birga, ta’lim jarayonini yangi sifatiy
ko‘rsatkichlariga erishish, boshqarish jarayonini tezlashtirish va samaradorligini
oshirish imkoniyatini ham yaratadi[1]. Ta’lim jarayonida masofadan o‘qitish
texnologiyalaridan foydalanish natijasida ta’lim tamoyillari, mohiyati,
konsepsiyalari va g‘oyalari o‘zgaradi.
Masofadan o‘qitish texnologiyalari ta’lim-tarbiya jarayonida o‘quvchilar
bilimini oshirish va mustahkamlash uchun yangi metodlar va yondoshuvlardan
foydalanishni ko‘zda tutadi. Bunda jamiyatni axborotlashtirish jarayonining
rivojlanayotgan sharoitda o‘quvchilarni mustaqil hayotga tayyorlash, ularning
iste’dod, qobiliyat, intilish va qiziqishlarini shakllantirishga qaratilgan masalalar
muhim o‘rin tutadi[2].
3.1-rasm. Informatika fanini masofadan o‘qitishning zamonaviy
texnologiyalari](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_52.png)
![O‘quv jarayonida masofadan o‘qitish texnologiyalaridan foydalanish sifati
o‘quv materiallari va o‘quvchilarga ularni yetkazish tizimi va vositalari kabi
komponentalardan iborat omillar bilan aniqlanadi.
Masofadan o‘qitish jarayonini sifat va samaradorligini oshiruvchi axborot
ta’lim muhiti sifatli hisoblanadi, agar u axborotlashgan ta’lim tizimi maqsadi va
me’yoriga mos kelsa, ya’ni u quyidagilarni ta’minlasa[3]:
elektron axborot resurslaridan foydalanish imkoniyati ;
axborot resurslarining shakli va sifati talab darajasida ekanligi;
olinadigan axborot larning to‘liqligi, tezkorligi va ishonchliligi;
axborot olishning qulayligi .
axborot resurslarni yig‘uvchi , saqlovchi va xizmat ko‘rsatuvchi
tashkiliy tuzilmaning mavjud bo‘lishi ;
ta’lim sifatini boshqarish jarayonining baholash tizimi yaratilgan ligi va
faoliyat ko‘rsatayotgan ligi ;
masofadan o‘qitish jarayonini ta’minlash va o‘qituvchilar malakasini
oshirish uchun axborot muhit i boshqa mintaqaviy va chet el resurslari bilan
integrallashgan ligi ;
o‘qituvchilar va talabalarning axborot savodxonligini masofadan o‘qitish
texnologiyalarni zamonaviy rivojlanish darajasiga moslashtirish maqsadida maxsus
kurslar tashkil etilganligi ;
turli darajadagi foydalanuvchilar uchun mo‘ljallangan va turli ko‘rinishidagi
elektron axborot resurslar i mavjud bo‘lishi;
axborot muhitni tashkillashtiruvchi va o‘tkazuvchi lokal tarmoqlar va
zamonaviy dasturiy vositalar bilan ta’minlangan ligi.
Ta’lim tizimida masofadan o‘qitish texnologiyalaridan foydalanish sifatining
muhim omili axborot resurslaridan foydalanish tuzilmasi bo‘lib, uning takibi
quyidagilarni o‘z ichiga oladi[4]:
lokal tarmoqqa kirish, ishlash va internet tarmog‘i resurslaridan foydalanish
imkoniyatining mavjudligi va sifati ;](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_53.png)
![ i ntranet va internet-serverlarni axborot -uslubiy to‘ldirilganligi sifati va
mavjudligi;
ta’lim tizimini boshqarish jarayonini axborotlashtirish uchun dasturiy
vositalarning ta’minlanganligi va sifati;
elektron axborot resurslar i ga kirish va ishlash imkonini beruvchi tashkiliy
tuzilmaning mavjudligi;
texnik ta’minot.
Bu tuzilma quyidagi asosiy vazifalarni amalga oshiradi:
axborotlarning turi va hajmi tez o‘zgarib turayotgan jamiyatni axborotlashtirish
sharoitida o‘quvchilarni mustaqil hayotga tayyorlash va ularning ijtimoiy
moslashish imkoniyatini ta’minlash;
talabalar va o‘qituvchilarni axborot tizimiga moslashishni, o‘quv jarayonida va
kunlik ish faoliyatida zamonaviy axborot texnologiyalaridan samarali
foydalanishni hamda ularning axborot madaniyatini shakllantirishga o‘rgatish;
elektron axborot muhitda qobiliyatli, iste’dodli va intiluvchan barkamol shaxsni
shakllantirish;
talabalar va professor-o‘qituvchilarning uzluksiz o‘z ustida mukammal ishlashi
uchun sharoit yaratish;
talabalarning mustaqil ishlashi, ijodiy va intuluvchanlik qobiliyatini oshirish
uchun sharoit yaratish;
talabalarda fan-texnika, ta’lim va boshqa sohalarda ro‘y berayotgan yangiliklar,
o‘zgarishlar va hokozalarni o‘rganishi maqsadida ularda yaxshi tizimga solingan
predmetlararo bilim va ko‘nikmalarni shakllantirish;
talaba va professor-o‘qituvchilarning kommunikativ qobiliyatini shakllantirish;
o‘quv jarayonini boshqaruvini maksimal darajada avtomatlashtirishni, hosil
bo‘lgan miqdoriy va sifatiy ko‘rsatkichlarini baholash, tahlil va bashorat qilish
usullaridan foydalanishni ta’minlash.
Ta’lim tizimida masofadan o‘qitish texnologiyalari ning elektron axborot
vositalari asosida tashkil etiladigan mashg’ulotlar quyidagi talablarga javob bera
olishi lozim[5]:](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_54.png)
![ fanning ilg‘or yutuqlari, elektron axborot vositalaridan foydalanish, darsni
o‘quv-tarbiyaviy jarayonning zamonaviy qonuniyatlari asosida tashkil etish;
darsda elektron axborot vositalari yordamida barcha didaktik tamoyil va
qoidalarning optimal nisbatlarini ta minlash, o‘quvchilarning qiziqishlari, layoqatiʼ
va talablarini hisobga olish asosida ular tomonidan bilimlarning puxta
o‘zlashtirilishi uchun zarur shart sharoitlarni yaratish;
elektron axborot vositalari asosida o‘quvchilar anglab yetadigan fanlararo
bog‘liqliklarni o‘rnatish, ilgari o‘rganilgan bilim va malakalari, shuningdek,
o‘quvchilarning rivojlanish darajasiga tayanish;
elektron axborot vositalari shaxsning har tomonlama rivojlantirishni
motivatsiyalash va faollashtirish, o‘quv-tarbiyaviy faoliyatning barcha bosqichlari
mantiqiyligi va emotsionalligini oshirish;
elektron axborot vositalari asosida zarur bilim, ko‘nikma va malakalar,
fikrlash va faoliyat ratsional usullarini shakllantirish va mavjud bilimlarni doimo
boyitib borish ehtiyojini yuzaga keltirish xamda har bir darsni puxta
loyihalashtirish, rejalashtirish, tashhis va bashorat qilish.
Masofaviy ta limda talaba va o‘qituvchi fazoviy bir-biridan ajralgan holda
ʼ
o‘zaro maxsus yaratilgan o‘quv kurslari, nazorat shakllari, elektron aloqa va
Internetning boshqa texnologiyalari yordamida doimiy muloqotda bo‘ladilar.
Internet texnologiyasini qo‘llashga asoslangan masofaviy o‘qitish jahon elektron
axborot ta lim tarmog‘iga kirish imkonini beradi, integratsiya va o‘zaro aloqa
ʼ
tamoyiliga ega bo‘lgan muhim bir turkum yangi funktsiyalarni bajaradi.
Masofaviy ta lim jarayonida talaba interfaol rejimda mustaqil o‘quv-uslubiy
ʼ
materiallarni o‘zlashtiradi, nazoratdan o‘tadi, o‘qituvchining bevosita rahbarligida
nazorat ishlarini bajaradi va guruhdagi boshqa «vertikal o‘quv guruhi» talabalari
bilan muloqotda bo‘ladi.
Tajribadan shu narsa ma’lumki, agar ta’limni tashkillashtirish va boshqarish
tizimi yangi axborot– boshqarish modellari bilan yetarli darajada ta’minlanmas
ekan, u holda ta’lim jarayonida yangi masofadan texnologiyalari vositalari va
usullaridan foydalanish orqali o‘qitishning real jarayoniga ko‘rsatadigan ijobiy](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_55.png)
![ta’siri unchalik sezilmaydi. Albatta, bu muammoni samarali yechish ba’zi bir
ob’ektiv va sub’ektiv faktorlarga bog‘liq bo‘lib, keyinchalik bu faktorlar o‘z-
o‘zidan ta’lim tizimini boshqarish bo‘yicha zarur bo‘lgan aniq, yetarli va o‘z
vaqtidagi axborotlar bilan to‘ldirilishi kerak bo‘ladi.
O‘zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi»da oliy ta’lim
tizimi oldiga qator muhim vazifalar qo‘yilgan. Jumladan, mustaqil bilim olishni
individuallashtirish, masofaviy ta’lim tizimi texnologiyasini, uning vositalarini
ishlab chiqish va o‘zlashtirish, yangi pedagogik hamda axborot texnologiyalari,
tayyorgarlikning modul tizimidan foydalangan holda talabalarni o‘qitishni
jadallashtirish ana shunday dolzarb vazifalar sirasiga kiradi [3].
Masofaviy o‘qitish vositalari asosida o‘qitish jarayonida informatika
fanlarni komputer asosida to‘liq o‘qitish, ma’ruza matnlarini tahrir qilish, talabalar
topshirgan nazorat natijalarining tahlili asosida ma’ruza matnlarini bayon qilish
uslubini yaxshilash, talabalar axborot texnologiyalarini masofaviy o‘qitish
vositalari asosida animatsiya elementlarini dars jarayonida ko‘rishi, eshitishi va
mulohaza qilish imkoniyatlariga ega bo‘ladi.
Masofaviy o‘qitish texnologiyalari bir vaqtning o‘zida ma’lumot taqdim
etishning bir necha usullaridan foydalanishga imkon beradi: matn, grafika,
animatsiya, videotasvir va ovoz [18].
Masofaviy o‘qitish vositalari o‘quv jarayonida quyidagi eng muhim jihatlari
bilan alohida ahamiyatga egadir:
differensial va individual o‘qitish jarayonini tashkil etilishi;
o‘quv jarayonini baholash, teskari aloqa bog‘lashi;
o‘zini-o‘zi nazorat qilish va tuzatib borishi;
o‘rganilayotgan fanlarni namoyish etishi va ularning dinamik jarayonini
ko‘rsatishi;
fan mavzularida animatsiya, grafika, multiplikatsiya, ovoz kabi komputer va
axborot texnologiyalaridan foydalanishi;
talabalarga fanni o‘zlashtirish uchun muhim ko‘nikmalar hosil qilishi va
hokazo.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_56.png)
![Masofaviy o‘qitishli texnologiyaning eng muxim xususiyati interfaollik
axborot muxiti ishlashida foydalanuvchiga ta'sir o‘tkaza olishga qodirligi
hisoblanadi [18].
Ma’ruza, doklad yoki boshqa chiqishlarda odatda ko‘rgazmali namoyish
etish vositasi sifatida plakatlar, qo‘llanma, lobaratoriya tajribalaridan foydalaniladi.
Bu maqsadda diaproektorlar, kodoskoplar, grafik tasvirlarni ekranda namoyish
etuvchi slaydlardan foydalaniladi. Komputer va Masofaviy o‘qitishli proektorning
paydo bo‘lishi ma’ruzachi nutqini ovoz, video va animatsiya jo‘rligida sifatli
tashkil etishning barcha zaruriy jixatlarini o‘zida mujassam qilgan ko‘rgazmali
materiallarni taqdimot sifatida tayyorlash va namoyish etishga imkon beradi [17].
Taqdimot (ing. presentation ) – audiovizual vositalardan foydalanib
ko‘rgazmali shaklda ma’lumot taqdim etish shakli. Taqdimot yagona manbaga
umumlashgan komputer animatsiyasi, grafika, video, musiqa va ovozni o‘zida
mujassam etadi. Odatda taqdimot ma’lumotni qulay qabul qilish uchun syujet,
ssenariy va tuzilmaga egabo‘ladi.
Taqdimot:
Chiziqli taqdimot – murakkab grafika, videoqo‘yilma, ovoz jo‘rligidagi va
navigatsiya tizimiga ega bo‘lmagan dinamik rolik.
Interfaol taqdimot – ierarxik tamoyillar bo‘yicha tuzilmaga keltirilgan va
maxsus foydalanuvchi interfeysi orqali boshqariladigan Masofaviy o‘qitishli
komponentlar to‘plami.[18]
Ma’lumki, inson ma’lumotning ko‘p qismini ko‘rish (~80%) va eshitish
(~15%) organlari orqali qabul qiladi. Masofaviy o‘qitishli interfaol ma’ruzalar
ushbu muhim sezgi organlarining bir vaqtda ishlashiga yordam beradi.
Videodan farqli ravishda Masofaviy o‘qitishli texnologiyalar axborotlarni
boshqarishga imkon beradi, ya’ni interfaol bo‘lishi mumkin.
Masofaviy o‘qitishli taqdimot ma’lumotni to‘g‘ridan-to‘g‘ri qabul qilishni
ta’minlaydi. Foydalanuvchi taqdim etilayotgan barcha ma’lumotlarni ko‘radi va
o‘zini qiziqtirgan qismlardan foydalana oladi. Ma’lumotni qabul qilish katta
mehnat va vaqt talab qilmaydi.[18]](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_57.png)
![Hozirgi kunda ko‘pgina metodik innovatsiyalar interfaol usullarni qo‘llash
bilan bog‘liq. Interfaol so‘zi o‘zi nimani anglatadi? Bu so‘z bizga “interact” ingliz
so‘zidan kelgan bo‘lib inter – o‘zaro, ikki taraflama; act – ish (harakat) qilmoq
degan ma’nolarni beradi.
Interfaol – kim (inson) yoki nima (komputer) bilandir o‘zaro harakat qilish,
yoki muloqotda bo‘la olishni anglatadi. Bundan kelib chiqib, interfaol ta’lim berish
– bu avvalambor talaba va o‘qituvchi bilan o‘zaro aloqa (harakat) vujudga
keladigan muloqotli dars berish jarayonidir.
Darslardagi interfaol faoliyat ikki tomonlama muloqotni vujudga keltiradi va
rivojlantiradi. Bu har bir talaba uchun muxim va umumiy bo‘lgan muammolarni
hamkorlikda yechishga, hamjixatlikka va hamfirklikka olib keladi. Interfaol faqat
bir ishtirokchini ustunligiga va bir fikrni boshqasidan ustunligiga yo‘l qo‘ymaydi.
Dialogli ta’lim jarayonida talabalar kritik fikrlashga, mavjud vaziyat va bor
ma’lumotlarga asoslanib murakkab muammolarni yechishga, alternativ fikrlardan
to‘g‘risini tanlashga, va to‘g‘ri qarorlar qabul qilishga, munozaralarda ishtirok
etishga, boshqa kishilar bilan muloqot qilishga o‘rganadilar. Buning uchun
darslarda individual, juftli va guruxdagi ishlar, ishchanlik va rolli o‘yinlar va
boshqa uslublar qo‘llaniladi.
Masofaviy o‘qitish texnologiyalarini leksiya kurslarida qo‘llash
talabalarning e’tiborini, tushunish va esda saqlab qolish qobiliyatini, aniq faktlarni
ko‘rsatilishi, qoidalarni tushunarliligi talabalarning aktivligini oshiradi.
Masofaviy o‘qitish ma’ruza kundan - kunga juda qulaylashib didaktik
ahamiyati kuchaymoqda.
Masofaviy o‘qitish texnologiyalari quyidagilarni amalga oshiradi:
ma’ruzaning axborotliligini oshiradi, o‘quv materialini har xil formalarda
foydalanish evaziga mativatsiyani oshishiga va darsning ko‘rgazmaliligini
oshishiga sabab bo‘ladi va yana ma’ruzaning qiyin o‘zlashtiriladigan
ma’lumotlarini qaytarish imkonini beradi.
Masofaviy o‘qitishli ma’ruzalarning asosiy ustunligi quyidagilardan iborat:
interfaol muloqotni amalga oshirish imkonini beruvchi dasturiy va apparat](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_58.png)
![vositalari orqali bir vaqtning o‘zida auditoriya bilan muloqotda savol javob berish
va emotsional qayta aloqasini boshqarish imkonini beradi [29].
Har bir ma’ruza prezintatsiyasi 15-20 slayddan iborat bo‘ladi. Ushbu ma’ruza
quyidagilardan tashkil topgan: ma’ruzani mavzusi, rejasi, asosiy ko‘riladigan
savollar va asosiy materialning illyustratsiya ko‘rinishida taqdim etilishi, sxema,
jadval va matn bloklaridan iborat bo‘ladi.
Informatika fanidan ma’ruza mashg’ulotlarini masofaviy o‘qitish
texnologiyalarini qo‘llashdagi effektivligini aniqlash va ularni bilishga oid
faoliyatini faollashtirishga ta'sir etish, o‘rganuvchilarning psixofiziologik holati
nazorat guruhlarida ajratilgan, bir xil tarkib va o‘zlashtirishiga ega.
Informatika fanini masofa uslubi asosida o‘qitish quyidagi texnologiyalarni
o‘z ichiga oladi:
3.2-rasm.Masofadan o‘qitishning interfaol texnologiyalari](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_59.png)
![Informatika fanini masofaviy uslubi asosida talabalarni o‘qitish hozirgi
kunning eng rivojlanib borayotgan yo‘nalishlaridan bo‘lib, o‘qituvchi bilan
talabalar ma’lum bir masofada joylashgan holda ta’lim berish tizimidir [17].
Nointerfaol texnologiyalar esa quyidagilarga bo‘linadi(3.3-rasm).
3.3-rasm.Masofadan o‘qitishning nointerfaol texnologiyalari
An’anaviy ta’lim bilan interfaol ta’limni taqqoslaganda interfaol ta’limda
o‘qituvchi va talabaning o‘zaro aloqasi o‘zgaradi: o‘qituvchining aktivligi o‘rnini
talaba egallaydi, pedagogning vazifasi ularga sharoit yaratib berishga sababchi
bo‘ladi. Interfaol ta’lim intensiv ta’limda keng qo‘llaniladi.
Ushbu metodlarni ish jarayonida qo‘llash uchun pedegog guruxli muloqot
usulini bilishi kerak. Interfaol o‘qitish o‘zaro tushunish, o‘zaro aloqa va o‘zaro
muloqotni ta’minlaydi. Interfaol metodlar ma’ruza darsini o‘rnini bosa olmaydi,
lekin ma’ruza matnini tushunishini oshiradi va nima asosan kerak, fikrlarni
jamlaydi, muloqotda o‘zini tutishni o‘rganadi. Interfaol formalardan foydalanganda
o‘qituvchining roli o‘zgaradi, asosiy vazifasi o‘zgarib faqat o‘quv jarayoni va
umumiy tashkiliy ishlar bilan shug‘ullanadi, oldindan kerakli topshiriqlarni
tayyorlaydi va savollarni yoki guruhlarda muhokama qilish uchun mavzularni aniq
ifoda qiladi, maslahatlar beradi, vaqtni va belgilangan rejani bajarilishini
tartiblaydi. Qatnashchilar ijtimoiy tajribada o‘zi va bashqa odamlarga murojaat Nointerfaol
texnologiyalar AudiokassetalarBosib chiqarilgan
materiallar
VideokassetalarDisketa va CD-
ROM lar
kassetalar
Televideniya va
radio ko‘rsatuvlar Bir tomonlama
sputnik aloqa](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_60.png)
![etadilar, bu bilan ular bir - birlari bilan muloqot qilishlariga to‘g‘ri keladi,
birgalikda qo‘yilgan masalani hal qilishadi, e’tirozlarga bardosh berishadi, umumiy
nuqtalarni topib o‘zaro yaqinlashish kelishuvga kelishadi. Psixologlar tomonidan
o‘quv sharoitida muloqot aniqligining oshishini o‘zlashtirilganligi, ishning
natijaviylik xotirasi o‘sishi, shiddat bilan intelektual va emotsional shaxsiy
xususiyatlari rivojlanishi, diqqatning barqarorligi va uni taqsimlanishini bilishi
kabilar o‘rnatildi; sheriklarning ish faoliyatini analiz qilish uni sabablarini va
maqsadlarini ko‘rish [28].
3.2. Masofaviy ta’lim texnologiyalari asosida informatika fanini o‘qitishni
tashkil qilishning uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish
Masofadan o‘qitish tizimida «Informatika» kursining mazmuni va tuzilmasi
asosiy o‘quv masalalarini yechishda hosil bo‘ladigan uslubiy problemalar
quyidagicha bo‘ladi:
- kompyuter uchun dasturlash asoslarini o‘rganish,
- kompyuterlarning qo‘llash va undan foydalanishni o‘rganish;
3.5-rasm. Masofadan o‘qitish tizimida «Informatika» kursining mazmuni va
tuzilmasi
“Informatika ” fanidan ma’ruza mashg’ulotlari rejasi](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_61.png)
![№ Mavzu Soat
I - modul . Axborot va axborot texnologiyalarining asosiy
tushunchalari va sanoq tizimlari
1. Kirish. Axborot tushunchsi, uni jamlash, uzatish va qayta
ishlashning usul va vositalari. Hisoblash vositalarining
rivojlanish tarixi. Zamonaviy komputerlar, ularning turlari
asosiy xarakteristikalari va qo'llanish sohalari. 2
2. Axborot tushunchasi va xossalari. Axborot turlari: usluksiz
va diskret. Axborotlarning o'lchov birliklari. 2
3. Sanoq tizimlari.. Sanoq tizimlarida arifmetik amallar
bajarish. Axborotlarni kompyuterda ikkilik sanoq tizimida
shaklida tasvirlash. Axborotlarni kodlash. 2
4. Sonlarni bir sanoq tizimidan boshqa bir sanoq tizimiga
o‘tkazish usullari. 2
2-modul Komputerlarning texnik va dasturiy ta’minoti
1. Kompyuterlarning texnik tarkibi va asosiy qurilmalari:
prosessor, display, klaviatura tizimli blok. Xotira
qurilmalari, ularning turlari va vazifalari. Tashqi qurilmalar:
adaptorlar, vinchester, CD-ROM, disk yurituvchilar.
Disklar: yupqa, qattiq va optik. Printerlar: matirisali,
struyinli va lazerli. Skaner. Sichqoncha. 2
2. Dasturiy ta’minot. Operatsion tizimlar. Umumuiy
ma'lumotlar va ularning turlari (MS-DOS, Norton
Commander, Windows). Fayl, katolog tushunshalari.
Disklar. 2
3. Windows о p е r а tsi о n muhiti, а s о siy imk о niyatl а ri, а s о siy
el е m е ntl а ri, о yn а , tuzilishi v а turl а ri. Ishchi stol . 2
4. Windows d а f а yl, papka va diskl а r bil а n ishl а sh. 2
5. Windows ning а s о siy standart d а sturl а ri. 2
3-modul Algoritmlash asoslari
1. Masalalarni kompyuterda yechish bosqichlari. Algoritm
tushunchasi, xossalari va berilish usullari. Blok-sxema . 2
2. Algoritmlarning turlari: chiziqli va tarmoqlanuvchi
jarayonlar uchun algoritmlar tuzish. 2
3. Takrorlanuvchi va murakkab jarayonlar uchun algoritmlar
tuzish. 2
4-modul C++ dasturlash tilining boshlang’ish tushunchalari ,
amallar va ifodalar](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_62.png)
![1. C+ tili va uning leksik asoslari, dastur tuzilishi va uning
kompilyatsiyasi. alfaviti, leksimalar, identifikatorlar va kalit
so‘zlar. 2
2. C++ da berilganlar va ularning turlari . O‘zgarmaslar,
berilganlarning turlari va o‘zgaruvchilar, tayanch turlari,
sanab o‘tiladigan turlar. 2
3. Ifodalar va operatorlar. Arifmetik amallar , qiymat berish
operatori. Ifoda tushunchasi, inkriment va dekriment
amallar . 2
4. sizeof amali. Mantiqiy amallar, taqqoslash amallar. 2
5-modul C++ tilida operatorlar (8 soat)
1. Operatorlar va bloklar . Operator tushunchasi. Shart
operatorlari: if, if-else, switch amali 2
2. Tarmoqlanuvchi dastur tuzish 2
3. Takrorlash operatorlari: for, while, do while, break, continue
operatori. Go to operatori va nishonlar. 2
4. Takrorlanuvchi dastur tuzish. 2
6-modul C++ tilida massivlar va funksiyalar
1. C++ da massivlarni ta’riflash. Bir o‘lchovli massivlar. 2
2. Ikki o‘lchovli massivlar. Jadvallar bilan ishlash. Simvolli
massivlar. So‘zlar massivi. Ko‘rsatkichlar massivlari. 2
3. Funksiyadan foydalanish asoslari. Foydalanuvchi
funksiyalari. Funksiyalarni ta’riflash va murojoat qilish.
Funksiyaga parametrlar uzatish. Rekursiv funksiyalar. 2
4. Proseduralar va ko‘rsatkichlar . Ko‘rsatkichlar va ularga
boshlang’ich qiymat berish. Ko‘rsatkich ustida amallar.
O‘zgaruvchan parametrli funksiyalar. 2
7-modul C++ da satrlar, grafika, tuzilma,birlashma va fayllar
1. ASCIIZ satrlar va ular ustida amallar . Belgi va satrlar.
Satrlar bilan ishlash funksiyalari. String turidagi satrlar.
String turidagi satrlar bilan ishlash funksiyalari. 2
2. C++ da grafika, uning grafik tartibida ishlash asoslari.
Chizmalarni hosil qilish uchun fumksiya va proseduralar. 2
3. Bo‘yash, chizish usullari va stillari. Grafik tartibda shriftlar.
Dinamik xotira. Chizmalarni harakatlantirish. 2
4. Tuzilma va birlashmalar . Tuzilmalar. Tuzilma funksiya
argumenti sifatida. Tuzilmalar massivi. Strukturlarga
ko‘rsatkich. Dinamik tuzilmalar. Birlashmalar va ular ustida
amalllar. 2](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_63.png)
![5. C++ da fayllar . Fayl tushunchasi, matn va binar fayllar.
O‘qish-yozish oqimlar. Standart oqimlar. Belgilarni,
satrlarni, formatli o‘qish-yozish funksiyalari. 2
Masofali ta’lim tinglovchisi fan dasturlari, chop etilgan yoki elektron
ko‘rinishdagi darsliklar va o‘quv qo‘llanmalar (darslik, mashqlar to‘plami, vosita
ishlarini bajarish uchun qo‘llanma va b.) ni, shuningdek, har bir ko‘rinishdagi
mashg‘ulotlar bo‘yicha mustaqil ishlarni tashkil qilish uchun uslubiy
qo‘llanmalarni o‘z ichiga olgan o‘quv-uslubiy majmualarga ega bo‘lishi kerak.
Masofaviy ta’lim o‘quv kursining eng to‘la varianti quyidagilardan iborat
bo‘ladi:
- fanni o‘rganish bo‘yicha uslubiy tavsiyalar;
- nazariy materiallar;
- nazariy bilimlarni qo‘llash bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarni ishlab chiqish
uchun topshiriqlarni bajarish misollari va eng ko‘p uchraydigan xatoliklarni tahlili
ko‘rsatilgan mashqlar to‘plami;
- virtual vosita ishlari;
- ma’lumotnomalar va glossariylar
3.6-rasm. Masofadan o‘qitish tizimida «Informatika» kursining moduli
tuzilmasi
Ma’ruzaM
avzu nom
i
A
sosiy savollar
Tushunchalar va
tayanch iboralar
D
ars m
aqsadi
A
sosiy o‘quv
m
ateriallar
qisqacha bayoni
N
azorat savol va
topshiriqlari
M
ustaqil ish
topshi-iqlari
O
’quv adabiyoti
royxati](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_64.png)
![3.7-rasm. Masofadan o‘qitish tizimida «Informatika» fanining ma’ruza
tuzilmasi
1- М odul ta’lim texnologiyalari
Mav zu Modulning ma’ruza materiallarining qisqacha
mazmuni
1. Kirish. Informatika fani
predmeti. Axborot
tushunchasi, uni jaml ash,
uzatish va qayta
ishlashning usul va
vositalari. Hisoblash
vositalarining rivojlanish
tarixi. Zamonaviy kom-
puterlar, ularning turlari
asosiy xarakteristikalari va
qo'llanish sohalari 1. Axborotlashgan jamiyat va axborot madaniyati .
Axborot kommunikatsion texnologiyalarni
O‘zbekistonda joriy etish .
2. Informatika fanining predmeti.
3. Informatikaning asosiy qismlari.
4. Informatika va HT ning rivojlanish tarixi.
Nazorat savollar:
1. Axborotlashgan jamiyat deganda nimani
tushunasiz?
2. Jamiyatni axborotlashtirish jarayonini
tushuntirib bering.
3. Informatika fani paydo bo‘lishi to‘g’risida
qanday ma’lumotlarni bilasiz?.
4. Informatika fanining predmeti nima?.
5. Informatikaning asosiy qismlari
qaysilari?.
6. Informatika va HT ning rivojlanish
bosqichlari nimalardan iborat?
7. Informatika faninin g asosiy
xususiyatlari?
Foydalanish uchun adabiyotlar
1. Karimov I.A. O‘zbekiston kelajagi buyuk
davlat.-T.: O‘zbekiston, 1992.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_65.png)
![2. Shafrin Yu. Osnovi kompyuternoy texnologii.
Uchebnoi posobie- M: 1997, - 560 b.
3. Raxmanqulova S.I. IBM PC shaxsiy
kompyuterda ishlash.- T:, NMK "Sharq"-
INSTAR, 1996 y.
4. Figurnov V. E. IBM PC dlya pozovatelya. - M;
Finantsi i statistika, 1990 g.
5. Ortiqov A., Mamatqulov A. IBM PC
kompyuteridan foydalanish.- Toshkent, "Qonis"
1992 y.
6. Aminov I.B.,Eshtemirov S. Informatika .Q’quv
uslubiy majmua, I-qism, www. samdu.uz,
“Axborot resurs-lari portali”
Int ernet say t lar
7. http :// www . edu . uz
8. http://dastur.uz
9. http://www.intuit.ru
10. http://www.exponenta.ru
2.Texnologiya
tushunchasi. Axborot
texnologiyalari vositalari
va ular qo‘llaniladigan
sohalar. Axborotlarni
tasvirlash turlari va
formalari. Axborotlarning
o'lchov birliklari. 1. Axborot informatika faninig asosiy
tushunchasi.
2. Axborot tushunchasi ,turlari va o‘lchov
birliklari.
3. Axborotlarning kompyuterda
tasvirlanishi.
Nazorat savollar:
1. Axborot nima?. Uning qanday
ko‘rinishlarinin bilasiz?
2. Axborotning asosiy xususiyatlari
nimadan iborat?
3. Axborotlarni qayta ishlash
texnologiualarini izohlang?.
4. Axborotlarning o‘lchov birliklarni ayting?
5. Axborotlar komputerda qanday
tasvirlanadi.?
Foydalanish uchun adabiyotlar
1. Karimov I.A. O‘zbekiston kelajagi buyuk
davlat.-T.: O‘zbekiston, 1992.
2. Shafrin Yu. Osnovi kompyuternoy texnologii.
Uchebnoi posobie- M: 1997, - 560 b.
3. Raxmanqulova S.I. IBM PC shaxsiy
kompyuterda ishlash.- T:, NMK "Sharq"-](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_66.png)
![INSTAR, 1996 y.
4. Figurnov V. E. IBM PC dlya pozovatelya. - M;
Finantsi i statistika, 1990 g.
5. Ortiqov A., Mamatqulov A. IBM PC
kompyuteridan foydalanish.- Toshkent, "Qonis"
1992 y.
6. Aminov I.B.,Eshtemirov S. Informatika .Q’quv
uslubiy majmua, I-qism, www. samdu.uz,
“Axborot resurslari portali”
Int ernet say t lar
7. http :// www . edu . uz
8. http://dastur.uz
9. http://www.intuit.ru
10. http://www.exponenta.ru
3. Sanoq tizimlari.
Axborot-larni komputerda
ikkilik sanoq tizimiida
shaklida tasvirlash.
Axborotlarni kodlash.
Sanoq tizimlarida
arifmetik amallar bajarish. 1. Sanoq tizimlari.
2. Axborotlarni komputerda tasvirlash usullari.
3. Axborotlarni kodlash
4. Sanoq tizimlarida arifmetik amallar bajarish.
Nazorat savollar:
1. Sanoq tizimii nima? Uning qanday
turlarini bilasiz?
2. Axborotlarni komputerda tasvirlash usullari
qanday?.
3. Pozitsion s а noq sist е m а bil а n pozitsion
bo‘lm а g а n s а noq sist е m а ning f а rqi nim а d а ?
4. Rim r а q а ml а ri q а ysi s а noq sist е m а sig а t е gishli?
Nim а g а ?
5. 2 lik, 8 lik, 16 lik s а noq sist е m а l а rid а n е cht а v а
q а nd а y r а q а ml а r m а vjud?
6. Sanoq tizimii ustida qanday amallarni bajarish
mumkin?
7. 2-lik, 8-lik, 16-lik sanoq tizimlarida qanday
amallarni bajarish mumkin?
8. Qanday axborot kodlangan deyiladi?
9. Axborotlarni eng kichik o‘lchov birligi
nima? Boshqa o‘lchov birliklarini ham
bilasizmi?
10. Nima uchun haqiqiy sonlar ustida
amallar taqriban bajariladi.
11. 2-lik, 8-lik, 16-lik sanoq tizimlaridagi manfiy
sonlar ustida arifmetik amallarni bajarish
mumkinmi?
Foydalanish uchun adabiyotlar](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_67.png)
![1. Karimov I.A. O‘zbekiston kelajagi buyuk
davlat.-T.: O‘zbekiston, 1992.
2. Shafrin Yu. Osnovi kompyuternoy texnologii.
Uchebnoi posobie- M: 1997, - 560 b.
3. Raxmanqulova S.I. IBM PC shaxsiy
kompyuterda ishlash.- T:, NMK "Sharq"-
INSTAR, 1996 y.
4. Figurnov V. E. IBM PC dlya pozovatelya. - M;
Finantsi i statistika, 1990 g.
5. Ortiqov A., Mamatqulov A. IBM PC
kompyuteridan foydalanish.- Toshkent, "Qonis"
1992 y.
6. Aminov I.B.,Eshtemirov S. Informatika .Q’quv
uslubiy majmua, I-qism, www. samdu.uz,
“Axborot resurslari portali”
Int ernet say t lar
7. http :// www . edu . uz
8. http://dastur.uz
9. http://www.intuit.ru
4. Sonlarni bir sanoq
tizimiidan boshqa bir
sanoq tizimiga o‘tkazish
usullari. 1. Ixtiyoriy tizimdan o‘nlik tizimga
o‘tkazish .
2. O‘nlik tizimdagi sonni boshqa asosli
tizimga o‘tkazish .
3. Ixtiyoriy sanoq tizimiidan ixtiyoriy sanoq
tizimga o‘tish.
Nazorat savollar:
1. Bir sanoq tizimiidan boshqasiga qanday
o‘tiladi?
2. Bir sanoq tizimiidan boshqasiga
o‘tishning 1-qoidasi nima?
3. Bir sanoq tizimiidan boshqasiga
o‘tishning 2-qoidasi nima?
4. Bir sanoq tizimiidan boshqasiga
o‘tishning 3-qoidasi nima?
5. Manfiy sonlar bir sanoq tizimiidan
boshqasiga qan-day o‘tkaziladi?
6. Qanday axborot kodlangan deyiladi?
7. Komputer xotirasida butun sonlar
qanday saqlanadi?
8. Komputer xotirasida haqiqiy sonlar](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_68.png)
![qanday saqlanadi?
Foy dalanish uchun adabiy ot lar
1. Shafrin Yu. Osnovi kompyuternoy texnologii.
Uchebnoi posobie- M: 1997, - 560 b.
2. Raxmanqulova S.I. IBM PC shaxsiy
komputerda ishlash.- T:, NMK "Sharq"- INSTAR,
1996 y.
3. Figurnov V. E. IBM PC dlya pozovatelya. - M;
Finantsi i statistika, 1990 g.
4. Ortiqov A., Mamatqulov A. IBM PC
komputeridan foydalanish.- Toshkent, "Qomus"
1992 y.
5. Aminov I.B.,Eshtemirov S. Informatika .Q’quv
uslubiy majmua, I-qism, www. samdu.uz,
“Axborot resurslari portali”
Int ernet say t lar
6. http :// www . edu . uz
7. http://dastur.uz
8. http://www.intuit.ru
2. Amaliy mashg’ulot
1. Sanoq tizimlari. Sanoq
tizimlarida ishlash.
Axborotlarni kodlash. 1. Sanoq tizimlari va unda amallar bajarish.
2. Mustaqil topshiriqlar bajarish.
Must aqil t opshiriq
Quyidagi sonlarni yoyilgan shaklda yozing :
a) 10011
2 b) 156,09
10 c) 100001
2 d)
23AB
16
e) 10,1101
2 f) 76EA
16 g) 3264
8 .
Amallarni bajaring
1. a) 101+111 b) 1011 11,01 c)
1111,01 101
d ) 11010,01 : 101,01 e) 1000,1111 :
10,11
f) 11,011+101,01 g) 11011,11-101,01
h) 110,01+11,0101 i) 1011-101,11
2. Ikkilik sanoq tizimiida amallarni bajaring:
a) 10010 + 1 2 7
+1 2 5
+1 2 3
+1 2 0
b) 1100 + 1 2 3
+1 2 1
+1 2 -1
+1 2 -2
c) 1111,101 + 1 2 3
+ 1 2 0
d) 1001,1 (1 2 4
+ 1 2 3
+ 1 2 2
+ 1 2 1
)
3. To‘g‘ri burchakli uchburchakning asosi va
balandligi ikkilik sanoq tizimiida berilgan.
Uchburchak yuzini ikkilik sanoq tizimiida toping:
a) a = 101; h = 11 b) a = 101; h = 110 c) a = 101;
h = 101 e) a = 111; h = 111 g) a = 101; h = 101](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_69.png)
![d) a = 10; h = 101 f) a = 11; h = 11
4. a)2186 АВ
16 + 145 ЕА
16 b)7562F
16 + 4126 А
16
c) 495B,0FF
16 +143 А ,1 ВВ
16
e ) 17342А,В
16 + 1121, FF
16 f ) 2186АВ
16 -
145ЕА
16
5) a) 224
8 346
8 hisoblang b ) 153
8 224
8
hisoblang . C )3456
8 6443
8 hisoblang .
Foy dalanish uchun adabiy ot lar
1. Shafrin Yu. Osnovi kompyuternoy texnologii.
Uchebnoi posobie- M: 1997, - 560 b.
2. Raxmanqulova S.I. IBM PC shaxsiy
kompyuterda ishlash.- T:, NMK "Sharq"-
INSTAR, 1996 y.
3. Figurnov V. E. IBM PC dlya pozovatelya. - M;
Finantsi i statistika, 1990 g.
4. Ortiqov A., Mamatqulov A. IBM PC
kompyuteridan foydalanish.- Toshkent, "Qonis"
1992 y.
5. Aminov I.B.,Eshtemirov S. Informatika .Q’quv
uslubiy majmua, I-qism, www. samdu.uz,
“Axborot resurs-lari portali”
Int ernet say t lar
6. http :// www . edu . uz
7. http://dastur.uz
8. http://www.intuit.ru
2. Bir sanoq tizimidan
boshqasiga o‘tish. 1. Bir sanoq tizimiidan boshqasiga o‘tish.
2. Mustaqil topshiriqlar bajarish.
Mustaqil bajarish uchun misollar
1. 1000101
2 X
10 2. 124
10 X
2 3.
FF1
16 X
10
4. 110101,011
2 X
10 5. 153
10 X
2 6.
A25,4
16 X
10
7. 110111010
2 X
8 8. 53,7
10 X
2 9.
3ABC
16 X
10
10. 111111011
2 X
10 11. 6734
10 X
8 12.
4321
8 X
10
13. 110101110
2 X
16 14. 7894
10 X
16 15.
A2B
16 X
10
16. 11011011
2 X
10 17. 487,3
10 X
16 18.
34567
8 X
16
19.110111111
2 X
10 20. 3784
10 X
8 21.
ABF,2
16 X
10
Foy dalanish uchun adabiy ot lar
1. Shafrin Yu. Osnovi kompyuternoy texnologii.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_70.png)
![Uchebnoi posobie- M: 1997, - 560 b.
2. Raxmanqulova S.I. IBM PC shaxsiy
kompyuterda ishlash.- T:, NMK "Sharq"-
INSTAR, 1996 y.
3. Figurnov V. E. IBM PC dlya pozovatelya. - M;
Finantsi i statistika, 1990 g.
4. Ortiqov A., Mamatqulov A. IBM PC
kompyuteridan foydalanish.- Toshkent, "Qonis"
1992 y.
5. Aminov I.B.,Eshtemirov S. Informatika .Q’quv
uslubiy majmua, I-qism, www. samdu.uz,
“Axborot resurslari portali”
Int ernet say t lar
6. http :// www . edu . uz
7. http://dastur.uz
8. http://www.intuit.ru
1-modul mustaqil ta’lim
Mavzu Mustaqil topshiriqlar mavzusi ro‘yxati
1. Texnologiya
tushunchasi. Axborot
texnologiyalari vositalari
va ular qo‘llaniladigan
sohalar. Axborotlarni
tasvirlash turlari va
formalari. Axborotlarning
o'lchov birliklari 1. Informatika fanini paydo bo‘lishining asosiy
manbalari va asoschilari.
2. Informatika fanining predmeti.
3. Informatsion texnologiyalarni jamiyat va
ilm-fan taraqqiyotidagi roli.
4. Elektron hisoblash texnikasining rivojlanish
bosqichlari.
5. Elektron hisoblash texnikasining avlodlari.
6. Zamonaviy kompyuterlarning imkoniyatlari.
7. Informatikaning asosiy tushunchalari.
8. Axborot texnologiyalari.
9. Axborot tushunchasi va xossalari.
10. Axbortlarining ko‘rinishlari va turlari.
2. Sanoq tizimlari. Sanoq
tizimlarida ishlash.
Axborotlarni kodlash. Bir
sanoq tizimidan
boshqasiga o‘tish 1. Axborotlarning o‘lchov birliklari.
2. Axborotni kompyuterda tasvirlanishi.
3. Turli axbortlarni kodlash.
4. Axborotlarni qayta ishlash texnologiyalari.
5. Axborotlashgan tizimlar.
6. Axborotlarini qayta ishlash tizimlari.
7. Sanoq tizimi, umumiy ma’lumotlar va ularning
turlari.
8. Sanoq tizimida amallar.
9. Bir sanoq tizimidan boshqa bir sanoq tizimiiga
o‘tish
10. Axborotlarini qayta ishlash tizimlari..](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_71.png)
![](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_72.png)
![Informatika fanidan masofaviy ta’lim axborot resurslaridan mustaqil
foydalanish bo‘yicha yaratilgan uslubiy qo‘llanmaning umumiy ko‘rinishi
quyidagicha:](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_73.png)
![3.3. Pedagogik tajriba, uning natijalari va tahlili
Talabalarni masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil ta’lim olish
qobiliyatlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan topshiriqlarni taqdim qilish natijasida
informatika o‘qituvchisi ulardagi aniqlash, o‘rganish, tahlil qilish, baholash,
rivojlantirish, umumlashtirish, ommalashtirish, yangilarini yaratish faoliyatiga
alohida e tiborini qaratishi kerak. ʼ
Ushbu mezonlar asosida respondent o‘quvchilarda innovatsion metodlar va
sifat masalalari yordamida talabalarni masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil
ta’lim olish qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan jarayon samaradorligini bir
necha darajalar bo‘yicha baholash kvalimetrik jihatdan to‘g‘ri deb topildi hamda
samaradorlik ko‘rsatkichlari «yuqori», «o‘rta», «past», darajalar bo‘yicha
baholandi (1-jadval). Talabalarni masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil ta’lim
olishining rivojlanganlik
darajasi
belgilovchi
mezonlar
mustaqil ta’lim olishiga nisbatan
motivatsiyani qaror topganligi mustaqil ta’lim olish ko‘nik-
malarining rivojlanganligi
mustaqil ta’lim olish qobiliyat-
larining shakllanganligi Amaliy kreativ fikrlash
jarayonini tashkil etish
Mustaqil ta’lim olishda kreativ fikrlashning
rivojlanganligi](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_74.png)
![3.6-rasm. Talabalarni masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil ta’lim
olishining rivojlanganlik darajasini belgilovchi mezonlar
Har bir samaradorlik darajasining xususiyatidan kelib chiqib, quyidagi
mezonlar shakllantirildi:
yuqori daraja – mustaqil ta’lim olishga yo‘nalganlik, moslashuvchanlik,
fikrlashning r avonligi, ratsionalizatorlik ko‘nikmasining mavjudligi, mantiqiy
fikrlash qobiliyatlarini rivojlanganlik sifatlarining shakllanganligi, sifat
masalalarini yechish malakasining shakllanganligi;
o‘rta daraja – mustaqil ta’lim olishga nisbatan ongli munosabatning tarkib
topganligi, mustaqil ta’lim olishga oid nazariy bilimlarning o‘zlashtirilganligi,
faollik, tashabbuskorlik, yaratuvchanlik ko‘nikmalarining shakllanganligi;
past daraja – mustaqil ta’lim olishga moyillikning yo‘qligi, passiv
ishtirokning mavjudligi, o‘z-o‘zini rivojlantirishga bo‘lgan ishtiyoqning pastligi.
1-jadval
O‘quvchilarda masofadan o‘qitish tizimida mustaqil ta’lim olish ning
rivojlanganlik darajasi (miqdor ko‘rsatkichlarida) samaradorligi
Guruhlar Talabalar
soni O‘zlashtirish darajalari
Yuqori O‘rta Quyi
Tajriba sinfi 55 38 12 5
Nazorat sinfi 55 28 18 9
Yuqoridagi jadvallar asosida o‘qituvchilar tajribadan keyingi va tajribadan
oldingi hamda o‘quvchilarning tajriba va nazorat sinflaridagi o‘zlashtirishlari
samaradorligini ko‘rsatuvchi N
1 gipoteza va unga zid bo‘lgan N
0 gipoteza](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_75.png)
![tanlandi. Bu ko‘rsatkichlarga mos diagrammalar quyidagicha ko‘rinishga ega
bo‘ldi (3.7-rasm):
3.7 -rasm. Nazorat va tajriba guruhlarining samaradorlik natijalari.
Olingan natijalarga asoslangan holda o‘quvchilarda informatika fanini
masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish qobiliyatlarini rivojlantirish
darajasi matematik statistika asosida tahlil qilinib, tajriba yakunidagi holat uchun
topilgan natijalardan o‘rtacha kvadratik chetlanish, tanlanma dispersiya,
variatsiya ko‘rsatkichlari aks etadi.
Styudentning tanlanma mezoni, mazkur mezon asosida erkinlik darajasi,
Pirsonning muvofiqlik kriteriysi va ishonchli chetlanishlari topildi. Bular
2-jadvalda o‘z ifodasini topgan:
2-jadval.
Styudentning tanlanma mezoni, Pirsonning muvofiqlik kriteriysi va ishonchli
chetlanishlar asosida o‘quvchilarda informatika fanini masofadan o‘qitish
tizimi orqali mustaqil o‘rganish qobiliyatlarini rivojlantirish tahlili
K
2,44 2,02 0,4064 0.6596 1 1 12,35 1870,13 185,3 0.04 0,05
2,44 2,02 0,04664 0,669 3 5 3,31 122,45 9,99 0,17 0,2
Natijalardan tajribadan oldingi va keyingi ko‘rsatkichlar Neyman g‘oyasi asosida
ishonchli intervallar topildi:](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_76.png)
![Informatika darslarida o‘quvchilarning tajriba o‘quvchilarda informatika fanini
masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish shakllanganlik ko‘rsatkichlari:
2,44-0,04 ≤ a
x ≤ 2,44+0,04 2,40 ≤ a
x ≤ 2,48
Nazorat guruhi uchun ishonchli interval:
2,02-0,05≤ a
y ≤ 2,02+0,05 1,97≤ a
y ≤2,07
O‘quvchilarda tajriba yakunida:
2,44-0,17 ≤ a
x ≤ 2,44+0,17 2,27 ≤ a
x ≤ 2,61
Tajriba boshi uchun ishonchli interval:
2,01-0,2≤ a
y ≤ 2,01+0,2 1,81≤ a
y ≤2,21
Yuqoridagi natijalarga asoslanib tajriba sinov ishlarining sifat
ko‘rsatkichlarini hisoblaymiz.
O‘quvchilarda:
Bizga ma’lum
ga eng.
Bundan sifat ko‘rsatgichlari:
Olingan natijalardan o‘quvchilarda informatika fanini masofadan o‘qitish
tizimi orqali mustaqil o‘rganish qobiliyatlarini rivojlantirish samaradorligini
baholash mezoni birdan kattaligi va bilish darajasini baholash mezoni noldan
kattaligini ko‘rish mumkin. Bundan ma’lumki, tajriba yakunidagi o‘zlashtirish
tajriba boshidagi o‘zlashtirish ko‘rsatkichidan yuqori.
Statistik tahlil natijasida baholar normal taqsimotga ega, deb hisoblandi.
Bunday faraz o‘rinlidir, chunki normal taqsimotga yaqinlashish shartlari sodda
bo‘lib, ular bajarildi.
Shunday qilib, tajriba guruhidagi o‘zlashtirishlar nazorat guruhidagi
o‘zlashtirishlardan yuqori ekan. Demak, informatika darslarida o‘quvchilarda
kreativ fikrlash q obiliyatlarini rivojlantirishning samaradorlik darajasini](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_77.png)
![aniqlash bo‘yicha o‘tkazilgan tajriba
sinov ishlari samaradorligi statistik tahlildan ma’lum bo‘ldi.
III- bob bo‘yicha xulosalar.
Internet tarmog‘idagi yangi o‘zaro ta’sirlar sharoitida turli vazifalarni hal
qilish professional pedagoglar oldiga telekommunikatsiyalarga asoslangan ta’lim
vazifalarini hal qilishda yangi metod va yondashuvlarni ishlab chiqish zaruratini
paydo qilmoqda. Jahonda axborot almashinuvning kuchayib borishi yangi
kommunikatsion madaniyat maydonini shakllantirib borishni talab etib bor a veradi.
Internet foydalanuvchilarida umumiy tendensiyalar namoyon bo‘lishi bilan
birgalikda, yangi axborot va kommunikasiya ehtiyojlar ham paydo bo‘ladi.
Masofaviy ta’lim texnologiyalarini rivojlanishi esa ta’lim makonini
modernizatsiyalashtirishga yordam beradi. Zamonaviy mutaxassis nafaqat
zamonaviy axborot vositalarining texnologik imkoniyatlaridan xabardor bo‘libgina
qolmay, balki turli muhitda ta’lim aloqalarini maqsadga muvofiq loyihalashtirish
bo‘yicha ko‘nikma va tajribaga ega bo‘lishi ham lozim.
3-bob masofaviy ta’lim asosida i nformatika fanini mustaqil o‘qitish
samaradorligini oshirishning zamonaviy texnologiyalardan foydalanish uslubiy va
dasturiy ta’minotini yaratishga bag’ishlangan bo‘lib, unda informatika fanidan
amaliy mashg’ulotlarni tashkil qilish da masofaviy ta’lim texnologiyalarining
uslubiy va dasturiy ta’minotini foydalanish o‘rni va samaradorligi keltirilgan
Talabalarda zamon talab qiladigan intellektual ko‘nikmalarini rivojlantirish:
tanqidiy fikrlash, og‘zaki va yozma muloqotlardagi samarali kommunikatsiya,
guruhda ishlay olish qobiliyatini rivojlantirib, takomillashtirib borish masofaviy
ta’limning ustuvor vazifalari hisoblanadi. Ushbu vazifalarni hal qilishga ta’limning
elektron axborot resurslari sonining ko‘payishi, ularni tanlash imkoniyati,
axborotlardan foydalanish imkoniyatini kengayishi, axborot munosabatlaridagi
o‘zgarishlar, axborot oqimlarining intensifikatsiyasi yordam beradi.
Tajriba sinovning oxirida qayd etuvchi va shakllantiruvchi bosqichlardan
olingan ma’lumotlarning qiyosiy tahlili mustaqil ta’lim olishga qodir bo‘lgan](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_78.png)
![talabalarning sezilarli tarzda ko‘paygani kuzatildi. Masofaviy ta’lim muhitining
samarasi, yangi texnologiyalar negizida o‘qitish mazmunining rivojlanishiga,
ta’lim muhiti interfaolligi rivojiga, ta’lim jarayonida o‘quvchining faolligini
rivojlantirishga, moslashuvchan o‘quv jarayonining tashkil etilishiga bog‘liqdir.
Olingan natijalardan o‘quvchilarda informatika fanini masofadan o‘qitish
tizimi orqali mustaqil o‘rganish qobiliyatlarini rivojlantirish samaradorligini
baholash mezoni birdan kattaligi va bilish darajasini baholash mezoni noldan
kattaligini ko‘rish mumkin
UMUMIY XULOSA VA TAVSIYALAR
Talabalar zamon talablariga javob beradigan darajada bilim
olishligida yangi axborotlarni, ayniqsa, elektron ko‘rinishda mustaqil
o‘zlashtirishlari yanada yuqori samara bermoqda. Ta’limning yangi turi
rivojlanishiga ta’lim metodikasi, axborot texnologiyalari va
foydalanuvchilarning xizmat ko‘rsatish metozlari kabi sohalarda
fundamental yutuqlar katta ta’sir ko‘rsatayotganligi ko‘rinib turibdi.
Ta’limda aloxida metodikalardan o‘qitish texnologiyalariga, ommaviy
xizmat ko‘rsatishda yuksak sifatni ta’minlovchi tizimli va kompleks
yondoshish katta ahamiyat kasb etmoqda. Shunisi quvonarliki, keyingi
davrlarda qishloq joylarida istiqomat qiluvchi aholi foydalanishi uchun
ham ko‘plab internet tarmoqlari va shu jumladan, boshqa](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_79.png)
![ma’lumotlarni uzatish vositalaridan foydalanish uchun keng
imkoniyatlar yaratilmoqda.
Bu bora ta’lim muassasalari o‘rtasidagi muloqotlar olib boriladigan
tadbirlar va videokonferensiyalar kat t a rol o‘ynaydi. Talabalar chuqur
bilim oshirishlari uchun yangi masofadan foydalanish
texnologiyalaridan foydalanish yanada keng imkoniyatlar yaratadi. Bu
barcha mutaxassislar bilimlari va malakalarini kengaytirishda ham
muhim o‘rin tutadi.
Yuqoridagi fikrlardan zamonaviy masofadan o‘qitish texnologiyalari ma’lum
yangiliklar yuqori samaradorlikka ega bo‘lgan ilmiy-nazariy va amaliy izlanish
natijasi ekanligi ayon bo‘ladi. Bugungi kunda nazariy va amaliy jihatdan puxta
asoslangan umumiy ishlanmalarning mavjud bo‘lishi alohida kasb etadi. Zero,
umuman nazariy bazaga ega bo‘lmasdan turib, bu muammolarni hal etish mumkin
emas. Shuning uchun ham bugungi kunda talabalar fundamental fanlar va aniq
kasb sohasi doirasida nazariy va amaliy bilimlarga ega bo‘lishi, kompyuter va
telekomunikatsion vositalardan foydalana olish bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarga
ega bo‘lishlari zarur.
Ushbu magistrlik ishi talabalarni informatika fanini masofadan o‘qitish
tizimi orqali mustaqil o‘rganish uslubiy ta’minotini yaratishga bag’ishlangan
bo‘lib, unda quyidagilar amalga oshirilgan:
talabalarni informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil
o‘rganish ning mazmuni va asosiy vazifalari yoritilgan;
informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil
o‘rganish ning maqsadi, turlari, xususiyatlari bayon etilgan;
informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish ning
usullari va vositalari keltirilgan;
informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish ning
uslubiy ta’minoti berilgan;](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_80.png)
![ informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish ni tashkil
qilish va o‘tkazish uslubiyati ishlab chiqarilgan;
informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish ning
tashkil qilish uchun ditaktik materiallar tavsiya etilgan.
Informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish ning
tashkil qilish da interfaol usullar va multimedia vositalaridan foydalanilsa ta’lim
oluvchilarda kompyuter bilan muomala madaniyati tezda shakllanib, kompyuterni
mustaqil boshqara olish, o‘zining mutaxassislik sohalariga qo‘llashni o‘rganishi
bilan birga, fanga oid bilim, ko‘nikma va malakalari yanada yuqori bo‘lishi
ta’minlanadi.
Informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish ni
to‘g’ri tashkil qilish yuqori natijaga olib keladi va talabalar uchun ham
bugungi kun texnologiyasidan foydalanib dars o‘tish qiziqarli va tushunarli
bo‘ladi. Axborot texnologiyasi vositalari bilan jixozlangan xonada bir vaqtning
o‘zida ekran vositalari va tovushni eshittirish vositalaridan foydalangan holda
o‘qitish jarayoni tashkil etilsa, shubxasiz, talabalar axborotni qiziqish bilan
qabul qiladilar va uning ko‘p qismini eslab qoladilar.
Darslarni interfaol usulda, multimedia vositalaridan foydalanib tashkil etish,
darsda o‘quvchilar faolligini ta’minlash va oldindan belgilangan maqsadga
erishishga qaratiladi.
Foy dalanilgan adabiy ot lar
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi “O‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi
PF-4947-son Farmoni // O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami,
2017 y, 6-son, 70-modda, 20-son, 354-modda, 23-son, 448-modda.
2. Mirziyoev Sh.M. Ilm-fan yutuqlari – taraqqiyotning muhim omili.//
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2016-yil 30-dekabr](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_81.png)
![kuni mamlakatimizning yetakchi ilm-fan namoyandalari bilan uchrashuvidagi
ma’ruzasi.
3. Abduqodirov A.A., Pardaev A.X. Masofali o‘qitish nazariyasi va amaliyoti.
– Toshkent: Fan, 2009 . – 145 b.
4. Andreev A.A. Masofaviy ta'limga kirish: o'quv qo'llanma... - M.: WU, 1997.
5. Axayan A.A. Virtual pedagogika universiteti. Bo'lish nazariyasi. - SPb.:
Korifey, 2001. - 170 p.
6. Zaychenko T.P. Masofaviy o'qitish asoslari: nazariy va amaliy asos: o'quv
qo'llanma. - SPb.: RSPU nashriyoti im. A.I. Gertsen, 2004. - 167 p.
7. Zaychenko T.P. Masofaviy ta'limning o'zgarmas tashkiliy va didaktik tizimi:
monografiya. - SPb.: Asterion, 2004. - 188 p.
8. Ivanchenko D.A. Masofaviy o'qitishning tizim tahlili: monografiya. - M.:
Soyuz, 2005. - 192 p.
9. Malitikov E.M. Masofaviy ta'limni rivojlantirishning dolzarb muammolari
Rossiya Federatsiyasi va MDH mamlakatlari / E.M. Malitikov, M.P. Karpenko,
V.P. Kolmogorov // Huquq va ta'lim. - 2000. - № 1 (2). - S. 42-54.
10. Polat E.S. Masofaviy o'qitishning pedagogik texnologiyalari / E.S. Polat,
M.V. Moiseeva, A.E. Petrov; tahrir. Polat E.S. - M.: Akademiya, 2006 y.
11. Masofaviy o'qitish nazariyasi va amaliyoti / ed. Polat E.S. - M.: Akademiya,
2004-yil.
12. Xutorskoy A.V. Masofaviy ta'lim va uning texnologiyalari // Computerra. -
2002. - № 36. - S. 26-30.
13. Xutorskoy A.V. Masofaviy pedagogikaning ilmiy va amaliy shartlari //
Ochiq ta'lim. - 2001. - № 2. - S.30-35.
14. Xutorskoy A.V. Rus maktablarida masofaviy ta'limni rivojlantirish yo'llari //
Umumrossiya ilmiy konferentsiyasi Relarn. Hisobotlarning tezislari. - M., 2000.
15. Masofaviy ta'limning afzalliklari va kamchiliklari // Ta'lim: muvaffaqiyatga
erishish yo'li. - Ufa, 2010 yil.
16. Tolipov O‘.Q., Usmonboeva M. Pedagogik texnologiyaning tatbiqiy
asoslari. – T.: «Fan», 2006.](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_82.png)
![17. Kenjaboev A. Zamonaviy pedagogik texnologiyaning ta’limiy asoslari. –
T.: «Navro‘z», 2013.
18. Asqarov A.D., Masofaviy o‘qitish ta’lim shaklining rivojlanish bosqichlari
va modellari // Zamonaviy ta’lim 2015, 10. 59 – 65 b.
19. Ibraymov A. Masofaviy o‘qitish tizimini tashkil etish va o‘quv kurslari
mazmunini ishlab chiqishning o‘ziga xos xususiyatlari // O‘zMU xabarlari. –
Toshkent, 2016. – №1/5 – B. 110 – 113.
20. Ibraymov A. Masofadan o‘qitishning metod, texnologiya va vositasi //
Nukus, 2010.- №4. – B. 30 – 35.
21. Anisimov A.M. MOODLE masofaviy o‘qitish tizimida ishlash. Tarjima:
tarjimonlar- Nishanov A.X., Anarbaeva F.O‘. O‘quv qo‘llanma. 2-nashr, tuzat. va
to‘ldir.- Xarkov-XNAGX-2009.-317 bet.
22. Golish L.V., Fayzulla y eva D.M. Pedagogik texnologiyalarni
loyihalashtirish va rejalashtirish: O‘quv uslubiy qo‘llanma /Ta’limda
innovatsion texnologiya seriyasi. – T.: 2010.- 149 b.
23. Zakirova F., Muxamedxanov U., SHaripov SH., Isyanov R., Esanboboev F.,
Dottoev S.. Elektron o‘quv-metodik majmualar va ta’lim resurslarini yaratish
metodikasi. Metodik qo‘llanma.– T.: OO‘MTV, 2010. –64 b
24. Bolotov V.A. O distansionnom obrazovanii// Informatika i obrazovanie, №1,
1998 g.
25. Uvarov A.YU. Kompyuternaya kommunikatsiya v sovremennom
obrazovanii. // Informatika i obrazovanie, №4, 1998 g.
26. Zagidullin R.R., Zoriktuev V.S. Konseptualnie voprosi distansionnogo
obrazovaniya. - Informatsionnie texnologii, 1999, № 5.
27. Otkritoe obrazovanie: predposilki, problemi, tendensii razvitiya / Pod red.
V.P. Tixomirova // Izd-vo MESI, M.: 2000.
28. Uskov V.L. Distansionnoe injenernoe obrazovanie na baze
Internet/Bibliotechka jurnala "Informatsionnie texnologii", 2000, № 3.
29. Vayndorf Sisoeva, M.E. Metodika distansionnogo obucheniya : uchebnoe
posobie dlya vuzov / M.E. Vayndorfn Sisoeva, T.S. Gryaznova, V.A. SHitova ;](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_83.png)
![pod ob щ ey redaksiey M.E. Vayndorf Sisoevoy. – M.: Izdatelstvo Yurayt, 2020. –
194 s.
30. Chertkova, E.A. Kompyuternie texnologii obucheniya : uchebnik dlya vuzov
/ E.A. Chertkova. – 2-e izd., ispr. i dop. – M.: Izdatelstvo Yurayt, 2020. – 250 s.
31. Allen, Maykl. E-learning: kak sdelat elektronnoe obuchenie ponyatnim,
kachestvennim i dostupnim / Maykl Allen; per. I. Okun ь kova ; pod red. E.
Tixomirovoy, V. Ionova. – M.: Alpina Pablisher, 2020. – 200 c
32. Texnologii elektronnogo obucheniya [Elektronniy resurs] : ucheb. posobie /
avt.: A.V. Gurakov, V.V. Kruchinin, YU.V. Morozova, D.S. SHuls; Muvo
obrazovaniya i nauki RF, Tomsk. gos. un-t sistem upravleniya i radioelektroniki. –
Tomsk : Izdvo TUSUR, 2016. – Dobavleno: 06.02.2019. – Provereno: 27.03.2020
Internetdagi manbalar:
1. http://www.intuit.ru
2. www.tuit.uz
3. www.samtuit.uz
4. www . google . ru
5. www. MOODLE . samtuit .uz](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_84.png)
![Ilov a
Informatika fanini masofadan mustaqil o‘qitish tizimining uslubiy ta’minoti
Informatika fani
Fanga doir meyoriy
hujjatlar Fanning asosiy
manbalari
Fan dasturi
Ishchi o‘quv dasturi
O‘quv uslubiy
majmua
Kalendar reja Ma’ruzalar matni
TectTaqdimotSavollar to‘plamiUslubiy ko‘rsatma
Interfaol dars
materiallariMustaqil ta’lim
topshiriqlariMasalalar to‘plami
Tarqatma materiallar
Baholash mezoni AtamalarYakuniy nazorat
savollari](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_85.png)
![Informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish
uchun mashg’ulot ishlanmasi
Mavzu: Algoritmning turlari: chiziqli, tarmoqlanuvchi, takrorlanuvchi
Ma’ruza mashg’ulotining pedagogik texnologiyasi](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_86.png)
![](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_87.png)
![](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_88.png)
![](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_89.png)
![](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_90.png)
![3-ilova. Masofavadan o‘qitish tizimida informatika fanini mustaqil o‘rganish
uchun dasturlash asoslari modulidan dars taqdimotlari](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_91.png)
![](/data/documents/e2decbd5-4803-4498-91da-5bb6efcf4e22/page_92.png)
Informatika fanini o‘rgatishda masofadan o‘qitishning zamonaviy vositalaridan foydalanish uslubiy va dasturiy ta minotini yaratish ʼ Mundarija Kirish ............................................................................................................................................... 2 I-bob. Ta lim tizimida masofaviy ta’limni shakllantirishning nazariy-metodologik asoslari ʼ ......... 8 1.1. Masofaviy ta’limni tashkil etishning asosiy maqsadi va vazifalari ...................................... 8 1.2. Masofaviy ta’limni tashkil etishning uslubiy asoslari ........................................................ 14 I bob bo‘yicha xulosalar ............................................................................................................ 30 II bob. Masofaviy ta’limni tashkil etishning uslubiy va dasturiy vositalari .................................. 32 2.1. Masofaviy ta’limni tashkil etishning didaktik ta’minotini yaratish texnologiyalari ........... 32 2.2. Masofaviy ta’limni tashkil etishning zamonaviy vositalari va usullari. ............................. 39 II-bob bo‘yicha xulosalar. .......................................................................................................... 51 III bob. Masofaviy texnologiyalar asosida informatika fanini o‘qitishni tashkil etishning uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish ..................................................................................................... 52 3.1. Masofaviy ta’lim asosida informatika fanini o‘qitish samaradorligini oshirishning zamonaviy texnologiyalardan foydalanish ................................................................................ 52 3.2. Masofaviy ta’lim texnologiyalari asosida informatika fanini o‘qitishni tashkil qilishning uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish ..................................................................................... 61 Soat ........................................................................................................................................ 62 3.3. Pedagogik tajriba, uning natijalari va tahlili ....................................................................... 74 III- bob bo‘yicha xulosalar. ....................................................................................................... 78 UMUMIY XULOSA VA TAVSIYALAR .................................................................................... 79 Foydalanilgan adabiyotlar .............................................................................................................. 81 Ilova ............................................................................................................................................... 85
Kirish Mavzuning dolzarbligi : Hozirgi davrda ta ‘ limning masofaviy shakli jadal rivojlanib borayotganligining guvohi bo ‘ lmoqdamiz . Bu holat masofaviy ta‘lim tizimi va ko‘plab boshqa ishlab chiqarish vositalarining paydo bo‘lishiga sabab bo‘ldi. Masofaviy ta‘lim tizimi foydalanuvchiga o‘quv materiallari va ulardan olingan bilimlarni test topshiriqlaridan foydalanib, tekshirish imkoniyatini taqdim etadi. Zamonaviy talablarga muvofiq, o‘quv jarayoni murakkablashib borayotgan bir vaqtda, ta‘limda o‘quv vositalaridan foydalanish o‘zlashtirishni osonlashtirib, qiziqarlilik jihatini oshirmoqda. Masofaviy o‘qitish tizimida ta‘lim strategiyasining tuzilishi va har bir o‘quvchi uchun o‘quv materiallarini yakka tartibda taqdim etish kabi imkoniyatlarni bermoqda. Shunga muvofiq ishlab chiqarishga sarf-xarajatlar, doimiy talablarning o‘sishi va masofaviy ta‘lim tizimini amalga oshirishda zaruriy baholash va boshqarish sifatlari shakllandi. Hozirgi noan’anaviy ta‘lim tizimi sifatini baholash uslublari o‘qish jarayoni natijalari nuqtai nazaridan, o‘qitish tizimlarini baholashga, shuningdek, ushbu uslublar umumiy bo‘lib, paydo bo‘lgan va masofaviy ta‘lim tizimi hayot siklining turli bosqichlari sifatini boshqarishga yetarli darajada imkon bermaydi. Shu sababli ham masofaviy ta‘lim tizimi sifatini baholash mezonlari va usullari o‘qitish jarayoni sifatini boshqarishni amalga oshirishga imkon beruvchi, joriy etish va foydalanish bosqichlarini ishlab chiqish zarur. O‘qitishning barcha xususiyatlari mujassamlangan ishlanmaning uslubi va o‘rganilayotgan fan bo‘yicha o‘quvchilarning o‘zlashtirgan bilimlarini baholashda darajalarga ajratish tizimining ishlashi hamda o‘lchov xususiyatlarini aniqlashtirish zarurati yuzaga keladi. Mazkur qoidalar birinchi navbatda, tizim bilan uning ishlash natijalari bo‘yicha o‘qitish modelining o‘zidagi o‘zgarishlarni kuzatishni talab etadi Respublikadagi shiddatli o‘zgarishlar ta’lim tizimiga ham jahon miqyosida keng yo‘l ochib bermoqda, jumladan, zamonaviy axborot texnologiyalarning tezkor rivojlanishi, global telekommunikatsion texnologiyalarning takomillashib borishi masofaviy ta’lim muhitida insonni ishga bo‘lgan munosabatini kreativ
yondashuvini talab etmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 5 avgustdagi PQ- 3775-sonli “Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi Qarori, 2017-yil 7- fevraldagi PF-4947-sonli «O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida» gi Farmoni, 2017-yil 20- apreldagi “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ 2909-son Qarorlari hamda mazkur faoliyatga tegishli boshqa me’yoriy huquqiy xujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishga ushbu dissertatsiya muayyan darajada xizmat qiladi. Tadqiqotning maqsadi: Ta’lim tizimidagi yangilanish jarayoni informatika va unga daxldor fanlarni o‘ziga xos usullar bilan o‘qitishni taqozo etmoqda. Zero, bo‘lajak mutaxassis, u qaysi sohada ishlashidan qat’iy nazar, o‘z vazifasini zamon talabi darajasida bajarish uchun axborotga ishlov beruvchi vositalarni, ularni ishlatish uslubiyotini bilish va ularda ishlash ko‘nikmasiga ega bo‘lish lozim. Binobarin, tub islohotlarni amalga oshirish, bozor munosabatlarini shakllantirish eng avvalo kadrlarning zamonaviy axborot texnologiyalarini qay darajada bilishlariga bog‘liq bo‘lib qoldi. Ushbu magistrlik dissertatsiyasining asosiy maqsadi masofaviy ta’lim tizimida mashg‘ulotlarni zamonaviy texnologiyalar asosida talab darajasida tashkil etish uslubiy va dasturiy ta’minotini ishlab chiqish, shu jumladan ta’lim muassalarida informatika fanini masofaviy o‘qitish uslubiy vositalarini yaratish va takomillashtirishdan iborat. Tadqiqot vazifalari : masofaviy o‘qitish tushunchasini falsafiy, psixologik va pedagogik nuqtai nazardan tahlil qilish, ta’lim tizimida masofaviy o‘qitish mohiyatini ochib berish; ta’lim tizimida masofaviy o‘qitishning tashkiliy-pedagogik xususiyatlarini, o‘rnini va samaradorligini aniqlash; informatika fanini masofaviy o‘qitishni tashkil etish bosqichlarini va zarur didaktik ta’minotini aniqlash;
informatika fanini mashg‘ulotlarlarni masofaviy texnologiyalar asosida talab darajasida tashkil etishga yo‘naltirilgan o‘quv-uslubiy ta’minotni takomillashtirish; zamonaviy dasturiy vositalar asosida informatika fanidan mashg‘ulotlarlarni masofaviy texnologiyalar asosida talab darajasida tashkil etish didaktik, uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish. Tadqiqotning ob’yekti: informatika fanidan mashg’ulotlarni tashkil etish jarayonida masofadan o‘qitish vositalari, shu jumladan amaliy dasturlar, namoyish dasturlari va interfaol vositalardan foydalanish. Tadqiqotning predmeti : i nformatika fanidan mashg’ulotlarni masofadan o‘qitish vositalari asosida o‘qitishning tashkiliy-pedagogik shartlari, rivojlantirish bosqichlari, usul va vositalari, uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish, dars jarayonida uni namoyish qilish o‘rni va uslubiyatini ishlab chiqish. Tadqiqot metodlari: tadqiqot mavzusiga oid adabiyotlar, ilmiy-metodik ishlar , elektron axborot resurslar, uslubiy va dasturiy ishlanmalarni tahlil etish va yaratish, ta’lim muassasalarida takomillashtirilgan DTS, fan dasturlari, darsliklar, uslubiy qo‘llanmalar va tavsiyalarni o‘rganish, mashg’ulotlarni kuzatish va tahlil qilish, o‘quvchi va o‘qituvchilar bilan suhbatlar, so‘rovlar, anketa so‘rovnomalari o‘tkazish, pedagogik tajriba-sinov ishlarini o‘tkazish va natijalarni umumlashtirish. Tadqiqotning ilmiy yangiligi: - ta’lim tizimida mashg’ulotlarni masofadan o‘qitish vositalari asosida tashkil etish mazmunini tahlil etish; informatika fanidan mashg’ulotlarni masofadan o‘qitish vositalardan foydalanib o‘qitish usullarini tatbiq etish jarayonini tashkil etish; ta’lim tizimida mashg’ulotlarni tashkil etishda masofadan o‘qitish texnologiya va vositalarining tutgan o‘rni va samaradorligini ko‘rsatib berish; mashg’ulotlarni masofadan o‘qitish vositalari asosida tashkil etish, talabalarda informatika fani bo‘yicha mustaqil bilim olish ko‘nikma va malakalarini oshirish usullarini aniqlash; informatika fanidan mashg‘ulotlarlarni masofaviy texnologiyalar asosida mustaqil ta’limni tashkil etish didaktik, uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish.
Tadqiqotning ishlanganlik darajasi: Respublikamiz ta’lim muasssalarida “Informatika va axborot texnologiyalari”, “Axborot texnologiyalari”, “ta’limda axborot texnologiyalari” fanining DTS, dasturlari, mazmuni, o‘qitish metodikasi, darsliklari, masofaviy o‘quv materiallarni yaratish va ta’lim jarayoniga tatbiq etishda A.Abduqodirov, M.Aripov, U.Yuldashev, N.Taylaqov, A.Siddiqov, A.Axmedov, R.Boqiyev, F.Zakirova va boshqa olimlar ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borishgan. Shuningdek, MDH davlatlari olimlari va yetakchi mutaxassislari A.Andreev, E.S.Polat, A.M.Bershadskiy, V.M.Monaxov, V.A.Slastenin, P.Tixomirov, I.K.Shalaev, A.V.Xutorskiy, M.V.Moiseeva kabi mutaxassislar tomonidan masofaviy o‘qitish tushunchasi va u bilan bogliq boshqa atamalar keng tahlil qilingan. E.S.Polat masofaviy o‘qitishni tyutor va ta’lim oluvchilarning hamda ta’lim oluvchilarning bir-birlari bilan o‘zaro faoliyatlari masofaviy amalga oshiriladigan va internet texnologiyalar yoki boshqa interfaol texnologiyalarga xos maxsus vositalar orqali amalga oshiriladigan o‘uv jarayoniga xos bo‘lgan barcha komponentlarni (maqsadlar, mazmun, metodlar, tashkiliy shakllar, ta’lim vositalari)ni aks ettiradigan mustaqil ta’lim shakli sifatida ta’kidlaydi Tadqiqotning amaliy ahamiyati . Magistrlik dissertatsiyasida tadqiqot natijalari amaliy ahamiyatga ega bo‘lib, ta’lim tizimida, shu jumladan informatika fanidan mashg’ulotlarni tashkil etishda masofadan o‘qitish vositalarini to‘g‘ri tanlab foydalanish, tashkil etiladigan mashg’ulotning mazmun-mohiyatini to‘liq ochib berishga xizmat qiladi, yaratilgan didaktik, uslubiy va dasturiy ta’minot o‘quvchilarni mustaqil amaliy bilim va ko‘nikmalarini shakllanishini ta’minlaydi. Himoyaga olib chiqiladigan holatlar : 1. Ta’lim tizimida masofadan o‘qitish vositalaridan foydalanish uslublarini ishlab chiqish va ulardan mustaqil foydalanishning ahamiyati, o‘rni – dolzarb muammo ekanligi. 2. Ta’lim tizimida masofadan o‘qitish vositalaridan mustaqil foydalanish xususiyatlari va ular ishlab chiqishga qo‘yiladigan talablar.