Informatika fanidan amaliy mashg’ulot-larni tashkil etishda keys texnologiyadan foydalanishning dasturiy va uslubiy ta’minoti
![Informatika fanidan amaliy mashg’ulot - larni tashkil etishda keys
texnologiyadan foydalanishning dasturiy va uslubiy ta’minoti
Re’ja
Kirish …………………………………………………………………………..…. 7
1- bob . Ta’lim tizimida keys texnologiyalaridan foydalanishning nazariy
asoslari
1.1. Ta’lim tizimida keys texnologiyalari, u lar ning mazmuni va mohiyati …..…..12
1.2. Ta’lim jarayonida keys texnologiyalardan foydalanishning metodologik
asoslari…………………………………………………………………………….24
I-bob bo‘yicha xulosalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . … …….36
II-bob. Ta’lim tizimida amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalar asosida
tashkil etishning zamonaviy usullari va vositalari
2.1. Keys texnologiyalari asosida amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishning
didaktik ta’minotini yaratish texnologiyalari… ………………………..…………37
2.2. Amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishda keys texnologiyalardan foydala-
nishning zamonaviy usullari va vositalari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . … ………… . . 47
II-bob bo‘yicha xulosalar . . . ……... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3- bob. Keys texnologiyalar asosida informatika fanidan amaliy
mashg‘ulotlarni tashkil etishning uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish
3.1. Informatika fanini o‘qitish samaradorligini oshirishda keys texnologiyalardan
foydalanish ………………………………………………………………………..57
3.2. Informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalari asosida
tashkil qilishning dasturiy va uslubiy ta’minotini ishlab chiqish… ……………..78
3.3. Tajriba sinov natijalari ………………………………………………………..94
III- bob bo‘yicha xulosalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99
UMUMIY XULOSA VA TAVSIYALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI . . . . . . . . . . . . . 103
Ilova . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
1](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_1.png)
![Kirish
Mavzuning dolzarbligi : Hozirgi jamiyat taraqiyotida zamonaviy axborot
texnologiyalari va telekommunikatsiya vositalaridan o‘qitish jarayonida
foydalanish uning sifati va samaradorligini oshiradi, ta’lim beruvchi va ta’lim
oluvchiga qulaylik yaratadi. Axborot telekommunikatsiya vositalari orqali ta’limni
tashkil etish, boshqarish, nazorat qilishning yangi – sifat bosqichiga o‘tilmoqda.
Ta’lim jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchi munosabatidagi bog‘lanish aloqalar
tubdan o‘zgaradi, ta’lim mazmuniga yangicha yondashuv paydo bo‘ldi. Har bir
mashg‘ulotlarga u ma’ruza bo‘ladimi, amaliy mashg‘ulot bo‘ladimi, laboratoriya
mashg‘uloti bo‘ladimi, seminar mashg‘uloti bo‘ladimi ularga tayyorlangan o‘quv
materiallarining to‘liq o‘zgarishiga, teskari aloqa mohiyati jihatidan yangilanadi,
ta’limga qushimcha va o‘zgarish kiritish zarur hollarda uni takrorlash imkoniyatlari
oshadi. Informatika fani o‘quv mashg‘ulotlarni interfaol metodlardan foydalanib
tashkil etish, o‘quvchi-o‘quvchilardagi bilim va ko‘nikmalarni, ularning fikrlash
qobilyatini, hozir javoblilik darajasini o‘sishiga sababchi bo‘ladi. O‘qituvchi
tomonidan rejalashtirilgan maqsadga, kafolotli natija erishish koeffetsenti oshadi.
O‘quv mashg‘ulotlarni tashkil etishda uni olib borishda o‘qituvchi, asosan
auditoriya holatidan, undagi o‘quv va texnik vositalarning barqarorligidan kelib
chiqib mashg‘ulotni rejalashtirishi lozim. Ta’lim beruvchining o‘quv mashg‘uloti
texnologik xaritasida quyidagilar aks etgan bo‘lishi lozim: o‘quv mashg‘uloti
bosqichlari va vaqti; ta’lim beruvchi faoliyati; ta’lim oluvchi faoliyati.
Respublikadagi shiddatli o‘zgarishlar ta’lim tizimiga ham jahon miqyosida
keng yo‘l ochib bermoqda, jumladan, zamonaviy axborot texnologiyalarning
tezkor rivojlanishi, global telekommunikatsion texnologiyalarning takomillashib
borishi elektron ta’lim muhitida insonni ishga bo‘lgan munosabatini keys
yondashuvini talab etmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 5
avgustdagi PQ- 3775-sonli “Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini oshirish va
ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol
ishtirokini ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi Qarori,
2](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_2.png)
![2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli «O‘zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida» gi Farmoni, 2017 yil 20
apreldagi “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi
PQ 2909-son Qarorlari hamda mazkur faoliyatga tegishli boshqa me’yoriyhuquqiy
hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishga ushbu dissertatsiya muayyan
darajada xizmat qiladi [1,2,3].
Tadqiqotning ob’yekti: Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida informatika
fanidan amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalari asosida tashkil etish
uslubiyatini yaratish .
Tadqiqotning predmeti : umumta’lim maktablarida i nformatika fanidan
amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalar asosida o‘qitishda nazariyaning
amaliyot bilan chambarchas bog‘liqligini ko‘rsatish va uslubiy va dasturiy
ta’minotindan foydalanishi o‘rni va uslubiyatini ishlab chiqish.
Tadqiqotning maqsadi: Ta’lim tizimidagi yangilanish jarayoni informatika
va unga daxldor fanlarni o‘ziga xos usullar bilan o‘qitishni taqozo etmoqda. Zero,
bo‘lajak mutaxassis, u qaysi sohada ishlashidan qat’iy nazar, o‘z vazifasini zamon
talabi darajasida bajarish uchun axborotga ishlov beruvchi vositalarni, ularni
ishlatish uslubiyotini bilish va ularda ishlash ko‘nikmasiga ega bo‘lish lozim.
Binobarin, tub islohotlarni amalga oshirish, bozor munosabatlarini shakllantirish
eng avvalo kadrlarning zamonaviy axborot texnologiyalarini qay darajada
bilishlariga bog‘liq bo‘lib qoldi.
Informatika fanining amaliy mashg‘ulotlarini keys texnologiyalari asosida
tashkil etishning o‘quv-uslubiy ta’minotini yaratish texnologiyasini ishlab chiqish .
Tadqiqot vazifalari :
Informatika fanining amaliy mashg‘ulotlarini keys texnologiyalar asosida
tashkil etishda tanlangan mavzular va ularni ta’lim jarayoniga joriy etish holatini
o‘rganish va tahlil qilish;
amaliy mashg‘ulotlarini tashkil etishda keys texnologiyalardan foydalanish
hamda ularga qo‘yiladigan asosiy talablarni ishlab chiqish;
3](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_3.png)
![ Informatika fani o‘qituvchilarini amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalar
asosida tashkil etishdagi ko‘nikma va malakalarini rivojlantirish bosqichlarini
ishlab chiqish;
Informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarini keys texnologiyalar asosida
tashkil etish uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalari asosida
tashkil etish jarayoni uchun yaratilgan uslubiy ta’minotining mavjudligi;
informatika fanining ba’zi amaliy mashg‘ulotlarini keys texnologiyalari
asosida tashkil etishda tanlangan mavzular va ularni ta’lim jarayoniga joriy etish
holatlarining o‘rganilganligi va tahlil qilinganligi;
informatika amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalari asosida t ashkil
etishda uslubiy ishlanmalardan foydalanish hamda ularga qo‘yiladigan
talablarning mavjudligi;
informatika fani o‘qituvchilarida amaliy mashg‘ulotlarni keys
texnologiyalari asosida tashkil etishdagi ko‘nikma va malakalarini rivojlantirish;
k eys texnologiyalar asosida informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarda
o‘quvchilarning amaliy bilim va ko‘nikmalarini rivojlantirishi .
Tadqiqot metodlari: tadqiqot mavzusiga oid adabiyotlar, ilmiy-metodik
ishlar , electron axborot resurslar, uslubiy va dasturiy ishlanmalarni tahlil etish va
yaratish, umumiy o‘rta ta’lim maktablarida informatika va hisoblash texnikasi
asoslari fanini takomillashtirilgan DTS, fan dasturlari, darsliklar, uslubiy
qo‘llanmalar va tavsiyalarni o‘rganish, darslarni kuzatish va tahlil qilish, o‘quvchi
va o‘qituvchilar bilan suhbatlar, so‘rovlar, anketa so‘rovnomalari o‘tkazish,
pedagogik tajriba-sinov ishlarini o‘tkazish va natijalarni umumlashtirish.
Tadqiqotning ishlanganlik darajasi: Respublikamiz ta’lim muasssalarida
informatika va axborot texnologiyalari fanining DTS, dasturlari, mazmuni, o‘qitish
metodikasi, darsliklari, elektron o‘quv materiallarni yaratish va ta’lim jarayoniga
tatbiq etishda A.A.Abduqodirov, M.M.Aripov, U.E.Adamboev, R.Boqiev,
4](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_4.png)
![F.M.Zakirova, M.H.Lutfullaev, Sh.A.Nazirov, Sh.F.Madraximov, A.Toyloqov,
U.Yu.Yuldashev va boshqalarning o‘quv-uslubiy ishlarini ta‘kidlab o‘tish mumkin
Xorijiy tadqiqotlar tajribasida zamonaviy texnologiyalardan foydalanish
masalasi, F.Barron, D.Harrington, D.Wechsler, S.Thaler , E.Torrance va boshqalar
ishlarida ko‘rib chiqilgan. Yuqorida keltirilganlarga ko‘ra, mamlakatimiz va
xorijda ta’lim jarayonida innovatsiono‘qitishni rivojlantirishga alohida e’tibor
berilayotganini ko‘ramiz[5].
Tadqiqotning nazariy va amaliy ahamiyati . Tadqiqotda informatika
fanidan amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalari asosida tashkil etish jarayoni
uchun yaratilgan uslubiy ta’minotining dolzabligi va tatbiq etish zaruratini ilmiy
jihatdan asoslab berilgan, informatika fanining amaliy mashg‘ulotlarini keys
texnologiyalar asosida tashkil etishda tanlangan mavzular va ularni ta’lim
jarayoniga joriy etish holati o‘rganilgan va tahlil qilingan, amaliy mashg‘ulotlarini
taskil etishda keys texnologiyalaridan foydalanish hamda ularga qo‘yiladigan
asosiy talablarni ishlab chiqilgan, informatika fani o‘qituvchilarini amaliy
mashg‘ulotlarni keys texnologiyalari asosida tashkil etishdagi ko‘nikma va
malakalarini rivojlantirish bosqichlarini ishlab chiqilgan, informatika fanidan
o‘quvchilarning nazariy bilimlarini amaliy mashg‘ulotlarda rivojlantirish
bosqichlarini ishlab chiqildan.
Tadqiqot natijalaridan, informatika fanidagi amaliy mashg‘ulotlarni keys
texnologiyalari asosida tashkil etishda, fan sohasida o‘quvchilarning bilim,
ko‘nikma va malakalarini oshirishga, o‘quv jarayoni mazmunli va samarali
bo‘lishini ta’minlashda foydalanish mumkin.
Ishning tuzilishi va tarkibi. dissertasiya kirish, uchta bob, xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati va ilovalardan iborat.
1-bob ta’lim tizimida keys texnologiyalaridan foydalanishning nazariy
asoslariga bag‘ishlangan bo‘lib,unda keys texnologiyalari, ularning mazmuni va
mohiyati hamda keys texnologiyalardan foydalanishning metodologik asoslari,
5](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_5.png)
![amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishning dolzarb muammo , vazifalari, usullari va
tamoyillari haqidagi tushunchalar keltirilgan hamda tahlil etilgan.
2-bobda ta’lim tizimida amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalar asosida
tashkil etishning zamonaviy usullari va vositalari, amaliy mashg‘ulotlarni tashkil
etishning didaktik ta’minotini yaratish texnologiyalari va amaliy mashg‘ulotlarda
keys texnologiyalaridan foydalanish uslubiyati yoritilgan.
3-bob keys texnologiyalar asosida informatika fanidan amaliy mashg‘u-
lotlarni tashkil etishning dasturiy ta’minotini yaratishga bag‘ishlangan bo‘lib,
unda informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etish samaradorligini
oshirishda keys texnologiyalardan foydalanish va informatika fanidan amaliy
mashg‘ulotlarni tashkil qilishning dasturiy va uslubiy ta’minotini
takomillashtirish usullari keltirilgan. Shu bilan birga pedagogik tajriba, uning
natijalari va tahlili bayon etilgan
Xulosa qismida magistrlik dissertasiyasida olingan asosiy natijalar va
xulosalar keltirilgan.
Ilovalarda magistrlik dissertiyasi ishi bo‘yicha yaratilgan uslubiy ta’minotga
oid ma’lumotlar keltirilgan.
Adabiyotlar ro‘yxati qismida magistrlik dissertasiyasini bajarishda foyda-
lanilgan asosiy adabiyotlar ro‘yxati keltirilgan.
Maqolalar. Dissertasiyaning asosiy natijalari asosida 4 ta maqola chop
etilgan .
№ Maqola nomi H ajmi
(bosma
taboq) Chop etilgan to‘plam
1
2
3
4
6](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_6.png)
![I bob. Ta’lim tizimida keys texnologiyalaridan foydalanishning nazariy
asoslari
1.1. Ta’lim tizimida keys texnologiyalari, ularning mazmuni va mohiyati.
Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interfaol metodlar va axborot
texnologiyalarini o‘quv jarayonida qo‘llashga bo‘lgan qiziqish kundan-kunga ortib
bormoqda. Bunday bo‘lishining sabablaridan biri, shu vaqtgacha an’anaviy
ta’limda o‘quvchilar faqat tayyor bilimlarni egallashga o‘rgatilgan bo‘lsa,
zamonaviy texnologiyalardan foydalanish esa ularni egallayotgan bilimlarini
o‘zlari qidirib topish, mustaqil o‘rganish va fikrlash, tahlil qilish, hatto yakuniy
xulosalarni ham o‘zlari keltirib chiqarishga o‘rgatadi. O‘qituvchi bu jarayonda
shaxs rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va
shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik, yo‘naltiruvchilik funksiyasini bajaradi.
Keys-stadi texnologiyasi nazariy bilimlarni amaliy vazifalarda hal qilishga
yo‘naltirilgan tizimdir. Bu texnologiya talabalarni mustaqil fiklash, tinglay bilish
ko‘nikmasi va fikriga mos nuqtai nazarlarni hisobga olish hamda o‘z fikrini aniq
manbalarga asoslagan holda ifodalab bilishga o‘rgatadi. Bu uslub asosida talabalar
bilim, ko‘nikma, malakalarini rivojlantirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar,
ko‘rsatmalar asosida ishlashga, qo‘yilgan masalani hal qilishda foydali jihatlarini
topishga o‘rganadilar.
Keys-stadi texnologiyasi “Inson jamoada yoki vaziyatlarda uzoq yillar
davomida o‘rganilishi” mavzusidagi ilmiy tadqiqotlar nashr etila boshlangan edi.
Agar ish jamoaga yo‘naltirilgan bo‘lsa, jamoaning xulqini har tomonlamma
o‘rganadi, jamoadagi har bir insonning xulqini emas. So‘nggi vaqtlarda “Keys-
7Bugungi kunda ta’limda «Aqliy hujum», «Fikrlar hujumi», «Tarmoqlar»
metodi, «Sinkveyn», «BBB», «Beshinchisi ortiqcha», «6x6x6», «Bahs-
munozara», «Rolli o‘yin», FSMU, «Kichik guruhlarda ishlash»,
«Yumaloqlangan qor», «Zigzag», «Oxirgi so‘zni men aytay», «Case study»
kabi zamonaviy texnologiyalar qo‘llanmoqda.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_7.png)
![stadi” metodi xorijiy mamlakatlar ta’limi amaliyotida muvaffaqiyatli qo‘llanib
kelinmoqda va bugungi kunda respublika ta’limida ham tobora ommalashib
bormoqda. SHu sababli ayni o‘rinda ushbu metod (texnologiya) mohiyati haqida
so‘z yuritiladi. Darhaqiqat, keys-stadi talabalarni har qanday mazmunga ega
vaziyatni o‘rganish va tahlil qilishga o‘rgatadi. Uning negizida muayyan
muammoli vaziyatni hal qilish jarayonining umumiy mohiyatini aks ettiruvchi
elementlar yotadi.
8Keys –
1) ta’lim oluvchilarning ma’lum maqsadlardagi hayotiy vazifalarni
bajarishlari bo’yicha vaziyatning bayoni, uni tushunish va baholashga imkon
beradigan hamda muammoni ifodalash uchun, uning maqsadga muvofiq
yechimini izlashlari uchun kerak materiallar to’plami;
2)
belgilangan mavzu yoki muammo va uning yechimiga doir
qo’shimcha axborotlar, audio, video, elektron tashuvchilar, o’quv-uslubiy
materiallar yig‘indisi;
3)
muammoni hal qilish bo’yicha amalga oshirilgan ishlar, ularning
natijalari na xulosalar.
Keys-stadi –
1)
ta’lim oluvchilarni o’rganilayotgan muammoni ifodalash hamda
uning maqsadga muvofiq yechimi variantlarini izlashga yo’naltiradigan aniq
real yoki sun’iy ravishda yaratilgan vaziyatning muammoli-vaziyatli tahlil
etilishiga asoslanadigan ta’lim metodidir.
2)
ta’lim, axborot-kommunikatsiya, boshqaruv na boshqa sohalarni
o’rgatishda qo’yilgan ta’lim maqsadini amalga oshirish va keysda bayon
qilingan amaliy muammoli vaziyatni hal qilish jarayonida oldindan
belgilangan (bashorat qilinadigan) o’quv natijalariga kafolatli erishishni
vositali tarzda ta’minlaydigan, bir tartibga keltirilgan optimal usullar va
vositalar majmuidan iborat bo’lgan ta’lim texnologiyasidir.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_8.png)
![“Keys-stadi” texnologiyasi dastlab 1870 yilda AQSHning Garvard
universitetining huquq maktabida ta’lim jarayonida qo‘llanilgan. Ushbu
texnologiya Garvard universitetining biznes maktabida 1920 yilda qo‘llanila
boshlangan. Keyslarning ilk to‘plami 1925 yilda biznes haqidagi Garvard
universiteti hisobotlari asosida chop etilgan. Hozirda texnologiya xorijiy
mamlakatlarda iqtisodiyot, biznes sohalarida ham keng qo‘llanilmoqda.
O‘zbekistonda mazkur texnologiyani ta’lim jarayoniga tatbiq etish yo‘lidagi
harakatlar mustaqillik yillarida faollashdi.
Ta’limda qo‘llaniladigan “Keys-stadi” ning tayyor variantlari ham mavjud
bo‘lib, ularni sotib olish mumkin. Biroq, eng samarali yo‘l har bir fan bo‘yicha
keyslarning mustaqil yaratilishiga erishishdir.Keys texnologiya talabalarda
predmetni o‘zlashtirishga bo‘lgan qiziqishni, amaliy ko‘nikmalarni, vaziyatni tahlil
qilish va to‘g‘ri qaror qabul qilishga nisbatan ijodiy yondashish malakalarini
rivojlantiradi, turli muammoli vaziyatlar va ularni hal qilish asosida ular
tomonidan bilimlarning faol o‘zlashtirilishi uchun imkoniyat yaratadi.
9Vaziyat (lotincha situation – ahvol) – muayyan vaziyat, ahvolni hosil
qiladigan shart-sharoitlar va holatlar yig‘indisi. Keysda bayon qilingan
vaziyat institusional tizimda (shu o’rinda va keyinchalik – korxonada)
diskret (ayni shu) vaqtda tashkiliy hayotdagi tipik muammolarni qayta
yaratadigan real yoki sun’iy qurilgan hodisalarning ideal tarzdagi
in’ikosidan iboratdir.
Muammoli vaziyat
– mazkur holda vaziyat sub’ektining hozirgi
vaqtda yoki kelgusidagi maqsadlarga erishishiga xavf soladigan vaziyat
tushuniladi.
“ Keys-stadi” texnologiyasi (ingl. ―case – chemodan, metod, ―study
‖ ‖
– muammoli vaziyat; vaziyatli tahlil yoki muammoli vaziyatlarni tahlil qilish)
1) talabalarda aniq, real muammoli vaziyatni tahlil qilish orqali eng
maqbul variantlarini topish ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladigan
texnologiya;
2) real vaziyatlarni bayon etishda qo‘llaniladigan o‘qitish texnikasi.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_9.png)
![Keys stadi texnologiyasining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
Keys-stadi ta’lim metodini turli holatlarni o‘rganishda qo‘llash – hayotdan
olingan odatdagi vaziyatlarni o‘rganishni tashkil etish yoki sun’iy yaratilgan
vaziyatlarga asoslangan holda ta’lim oluvchilardan tegishli muammolarning
maqsadga muvofiq yechimlarini izlashni talab qilishga qaratilgan ta’lim
jarayonidan iborat.
101. Muayyan fanlar yuzasidan bilimlarni egallash davomida
muammoli
vaziyatning yechimi bir javobga ega emasligi bilan ajralib turadi.
Muammoning yechimini topishda bir qator muqobil variantlarni topishni
talab qilinadi. Bunda o‘quv jarayonining vazifasi ma’lum bo‘lib qolgan
an’anaviy tizimdan chetga chiqish va bitta aniq qarorni qabul qilmasdan
mantiqiy fikrlagan holda turli-xil javoblar variatini topish bilan ifodalanadi.
2. Ta’limning maqsadi tayyor bilimlarni egallashga emas, balki
mustaqil o‘rganishga, talaba bilan o‘qituvchini hamkorligini ta’minlashga
qaratilgan.
3. Keys -stadi texnologiyasi orqali nafaqat bilim olinadi, balki kasbiy
ko‘nikma va malakalar ham egalaniladi.
4. Ushbu jarayonda hayotda sodir bo‘ladigna voqealar asosida modul
ishlab chiqiladi. Muammoni hal qilish davomida o‘qituvchi yordamchi,
yo‘naltiruvchivazifasini bajaradi.
5. Texnologiyasining mohiyati nafaqat bilim egallash, balki amaliy
ko‘nikmalarni shakllantirish, rivojlantirish, hayotiy vaziyatlarni o‘rganish,
olingan bilimlarni tadbiq qilishdan iboratdir.
6. Keys-stadi texnologiyasida an’anaviy ta’limdagi kamchiliklar
bartaraf qilinadi, yani quruq izohlashlar o‘rnini, ijodiy tortishuvlar egalaydi,
dars jarayonini xuddi teatr tomashasini eslatadi.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_10.png)
![Bu metod ta’lim oluvchilarga mavzuga tegishli hayotiy vaziyatni tashxis
qilish, farazlarni ifodalash, muammolarni aniqlash, qo‘shimcha axborotlarni
yig‘ish, farazlarga aniqlik kiritish va muammolarni echish hamda ularni
bajarishning aniq bosqichlarini loyihalash bo‘yicha amaliy faoliyatlarini
modellashtirish imkonini beradi.
Muayyan hayotiy vaziyatlarga bag‘ishlangan keyslardan foydalanish ta’lim
jarayonini haqiqiy hayot bilan bog‘laydi. Keysni ko‘rib chiqishda ta’lim oluvchilar
ta’lim olish jarayonini yaratadilar. Shu jarayondagi o‘zaro harakatda ularning
haqiqiy fikr almashish holatlari kelib chiqadi. Keys ta’lim oluvchilarga tahlil
qilish, qiyoslash yo‘llarini qidirish va muammoni echish erkinligini beradi.
Mamlakatimizdagi ta’lim sohasida keys-stadi, asosan, mutaxassislarni qayta
tayyorlash va malakasini oshirish tizimida, ayniqsa boshqaruv sohasida
qo‘llaniladi. Keyingi yillarda oliy o‘quv yurtlarida ham o‘qituvchilarning keyslarni
ishlab chiqish va amalga oshirishga qiziqishi oshayotganligi kuzatilayapti.
Keys-stadi metodini ta’lim jarayonida keng tatbiq qilishning dolzarbligini
belgilovchi omillar. Keys-stadini iqtisodiy oliy o‘quv yurtining ta’lim amaliyotiga
keng tatbiq etishning dolzarbligi va zarurligi quyidagi omillar bilan bog‘liq:
11Birinchidan, mamlakatdagi iqtisodiy ta’limning umumiy yo’nalishi,
uning nafaqat ta’lim oluvchilarda aniq bilimlarni shakllantirishga, shu bilan
birga, o’quvchilarda fikrlash faoliyati, nazariy bilimlarini amalda qo’llashga
tayyorlik va bunga qobillikni rivojlantirish, bo’lg‘usi mutaxassislarda
mustaqillik va tashabbuskorlik, boshqaruv va iqtisodiyotdagi tadqiqotlarning
turli jihatlari bilan bog‘liq keng doiradagi masalalarni idrok etish qobiliyatini
ravnaq toptirishga yo’naltirilganligi bilan bog‘liq. «Insonning qo’liga baliqni
tutqazsang – u bir kun qorni to’q yuradi, mabodo insonni baliq tutishga
o’rgatsang – u butun umri davomida ochlik nimaligini bilmaydi» – xitoylik
donishmandlarda shunday hikmatli gap bor. Auditoriya sharoitlaridayoq
boshqaruvchilik yechimlarini qabul qilishga doir malaka va ko’nikmalar
egallanmasa, keyinchalik yaxshi boshqaruvchi bo’lib chiqish mumkin emas.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_11.png)
![1-jadval
Keys-stadining shaxsiy fazilatlarni shakllantirishga ta’sir ko‘rsatadigan usul
va vo sitalari
Mutaxassis fazilatlari Keys-stadining usul va vositalari
Mavhum sharoitlarda
vaziyatni his etish va
adekvat baholash, oqilona
yechimlarni topish
qobiliyati. Vaziyat sub’ektining fazilatlari va
kamchiliklarini taqqoslash va baholash,
vaziyatning rivojlanish mantiqini ajratib olish,
muammoning oqilona yechimini izlash.
Bir tizimli fikrlash, Vaziyat xususida har tomonlama fikr yuritish,
12Ikkinchidan , bozor iqtisodiyotining nostandart vaziyatlarda bir tizimli
asosda va samarali harakat qilish, oqilona yechimlarni qabul qilish qobiliyatini
egallagan mutaxassislarga muhtojligi.
Keysda har xil hayotiy vaziyatlar bayoni beriladi va ularning oqibatlari
xususida mushohada yuritish yoki qatnashchilar harakatlarining samaradorligini
baholash yoxud muammoni hal etish usullarini taklif qilish talab etiladi. Lekin
har qanday holatda ham amaliy harakat modeli ustida ishlash ta’lim oluvchilar –
bo’lg‘usi mutaxassislarda mehnat bozori talab qiladigan kasbiy jihatdan muhim
xususiyatlarni shakllantirishning samarali vositasi hisoblanadi.
Uchinchidan ,
jahon tajribasi ko’rsatib turganidek, keys-stadi o’quvchilarda
ijtimoiy yetuklikni rivojlantirish, o’qishga qiziqish va motivlarni hosil qilish, ularni
haqiqiy professionallar sifatida yetishtirishga kuchli ta’sir ko’rsatadi. Keys-stadi-
ning bo’lg‘usi mutaxassis shaxsining kasbiy va ijtimoiy jihatdan muhim
fazilatlarini shakllantirishga ta’sir ko’rsatadigan usullari va vositalari, bizningcha,
quyidagi
1-jadvalda ishonarli tarzda aks ettirilgan.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_12.png)
![mulohazakorlik, bozor
vaziyatidagi parametrlar va
o‘zaro aloqalarni tushunish. uni maqsadli tahlil etish, sub’ektlarni ularning
tuzilmaviy-funkstional ifodasida yaxlitligicha
idrok etish.
Mustaqillik va
tashabbuskorlik. Mavhumlik sharoitida vaziyatlar tahlili, oqilona
yechimni ishlab chiqishda o‘qituvchi tomonidan
rag‘batlantiriladigan va qo‘llab-quvvatlanadigan
mustaqillik va faollik.
O‘zgarishlarga tayyorlik, mo
slashuvchanlik. Muntazam o‘zgarib turadigan vaziyatlarda
optimal fe’l-atvorning ishlab chiqilishi.
Amaliy yo‘nalganlik. Muammoli vaziyatning hal etilishida nisbatan
amaliy natijaga erishish uchun doimiy izlanish.
Axborotlar bilan ishlash
mahorati. Doimiy ravishda asosiy axborotni izlash va
tanlash, uni tuzilmalarga ajratish, yana qayta
tuzilmalash, uni tahlil etish, tasniflash, bir
taqdimot shaklidan boshkacha shaklga
o‘tkazish, o‘zaro axborotlar almashish.
Kommunikativlik,empatiya. Muammoli vaziyat yechimi va uning maqsadga
muvofiq tarzda hal etilishini tanlash yuzasidan
o‘z pozistiyasini har doim aniq bildirish,
dalillash va o‘zining nuqtai nazarini himoya
qilish; keys bilan guruh bo‘lib ishlash,
munozaralar va o‘z fikrini o‘tkazish paytida
jamoaning oshkora muloqot va axborot
almashish, adolatli, konstruktiv va taktikali
tanqidga hamda uni qabul qilishga, birgalikdagi
faoliyatda ishonchga va hamfikrlilikka
13](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_13.png)
![asoslangan bahamjihat harakat.
Muammoli, mantiqiy
fikrlash. Muamoning izlanishi va ifodalanishi hamda
uning asosiy tavsifnomalari belgilanishi, uni hal
etish usullari va vositalarining asoslanishi.
Konstruktivlik. Muammoni hal etish modelining ishlab
chiqilishi, konstruktiv yechimlarning izlanishi
va ifodalanishi.
Nazokatlilik. Jamoaning o‘z fikrini o‘tkazish, munozaralar,
guruh bo‘lib ishlashga asoslangan doimiy
bahamjihat harakati.
Keys - stadining mohiyati shundan iboratki , ko ‘ rib chiqilayotgai muammoli
vaziyat bo ‘ yicha maslahatchilar rolini bajarishi kerak bo ‘ lgan o ‘ quvchilarga
quyidagilar taklif qilinadi :
Keys-stadining mohiyatli belgilarini quyidagicha ifodalanadi:
14keysda bayon qilinganida ayni bir paytda tashkiliy hayotdagi tipik amaliy
muammoni aks ettiradigan va amaliyotda ushbu muammoning hal etilishida
o’zlashtirilishi va qo’llanilishi lozim bo’ladigan muayyan bilimlar majmuini
dolzarblashtiradigan vaziyatni idrok etish va tahlildan o’tkazish;
muammoli vaziyatni maqsadga muvofiq tarzda hal etadigan usullar va vositalarni
izlash;
taklif etilgan muqobil jihat(alternativ)larni baholash va ular orasidan qo’yilgan
muammoga nisbatan eng qulay variantini tanlash;
tanlangan muqobil usul (alternativ)ni amalga oshirish bo’yicha aniq; yechimni
butun tafsilotlari bilan ishlab chiqish.
Asosiy parametrlari bo’yicha muayyan diskret vaqtda ishlarning real ahvolini
yana qayta tiklaydigan vaziyat shaklidagi holatda taqdim etilgan institustional
tizim modelining mavjudligi.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_14.png)
![O‘qituvchi va o‘quvchi ta’lim jarayonida ayni bir paytda ham mas’ul, ham
erkin bo‘ladi:
15Berilgan vaziyatning muammoliligi.
Vaziyatning to’liq chizmaiy emasligi va buning oqibati sifatida, unda
mustaqil, qolipn bo’lmagan yechimlarni talab qiladigan mavhumlikning
mavjudligi.
Yechimlarning ko’plab muqobil jihat (al’ternativ)larga egaligi har bir
qatnashchi o’zining bilimi, tajribasi va sezgi(intuistiya)sidan kelib chiqib o’z
variantini taklif qiladi.
Muammoli vaziyat optimal yechimining yakka tartibda, so’ngra jamoa bo’lib
ishlab chiqilishi va ommaviy taqdim etilishi (shuningdek, keys bilan mutlaqo
yakka tartibda ishlashga va natijalarni yakka tartibda taqdim etishga ham yo’l
qo’yiladi).
Muammoli vaziyat tahlili va uning yechimini ishlab chiqishdagi yagona
maqsad.
Faoliyat natijalarini guruh bo’lib baholash tizimi.
Ta’lim oluvchilarda boshqariladigan hissiy (emostional) keskinlikning
mavjud bo’lishi.
O’qituvchi keysning tayyorlanishi va uning o’quv-uslubiy ta’minoti, shuningdek,
undan samarali foydalanish uchun mas’uldir.
O’quvchi mashg‘ulotga tayyorlanish va keys bo’yicha o’quv topshiriqlarini
samarali bajarish uchun mas’ul, ayni paytda u muammoli vaziyatni tahlil etish
natijasida yechimlar va xulosalarni ishlab chiqish borasida erkin ish tutadi.
O’quvchi o’quv sharoitida muammoli vaziyatni tahlil etish va hal qilishda xatoga
yo’l qo’yishi mumkin, lekin u real hayotda qabul qilinadigan noto’g‘ri yechim
uchun mas’uliyat hissini sezishi kerak.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_15.png)
![Keys-stadi ta’lim metodi sifatida quyidagi didaktik o‘ziga xos xususiyatlarga
ega:
Keyslar uchun ular juda ko‘p turli ekanligi xosdir.
2-jadval
Keyslar turlarini tasniflash jadvali
Tipologik belgilari Keys turi
Asosiy manbalari 1. Tabiiy sharoitdagi
2. Kabinetdagi
16Keysda taqdim etilgan aniq vaziyat ta’limning voqelik bilan o’zaro aloqasini
ta’minlaydi, chunki u kelgusidagi kasbiy faoliyat uchun tipik muammolarni aks
ettiradi. Bunda o’rganish jarayoni o’z mohiyatiga ko’ra, real hayotdagi yechim
qabul qilish mexanizmini ifodalaydi.
Keys undan foydalanuvchiga muammolarni tahlil etish, bir xillashtirish va hal
qilish yo’llarini izlashda erkinlik beradi.
Keysni ko’rib chiqishda o’quvchilar ta’lim jarayonining tashkilotchilariga
aylanadilar va bir-birlari bilan o’zaro bahamjihat harakat qilish orqali real
kommunikastion holatlarni ifodalashadi (masalan, bank-korxona).
Ta’lim oluvchilar aniq vaziyatni ko’rib chiqish jarayonida muayyan
umumlashgan, konsteptual tusga ega bilimni shakllantirishga muvaffaq
bo’ladilar va ayni bir paytda oddiy umumlashtirish malakalarini orttiradilar.
Amaliy vaziyatlarga asoslangan mashg‘ulotlar nazariy tayyorgarlik davrida
olingan bilimlar, shuningdek o’quvchilarning o’z malaka va mahoratlaridan
foydalanish va amalda qo’llanishga yo’naltiriladi.
Keys bilan ishlash natijalarining ommaviy taqdim etilishi taqdimotlar o’tkazish
va matbuot anjumanlarida qatnashish: axborotni lo’nda, mantiqan va
ko’rgazmali tarzda taqdim etish, savolni ifodalay bilish va javobni dalillash
malakalarini hosil qilishga ko’maklashadi.
Keys-stadi ta’limning boshqa metodlaridan farqli ravishda nafaqat ta’lim
berish va trening, shu bilan birga diagnostik nazoratchilik funkstiyalarini ham
bajaradi.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_16.png)
![3. Ilmiy-tadqiqotchilikdagi
Syujet mavjudligi 1. Syujetli
2. Syujetsiz
Vaziyat bayonining
vaqtdagi izchilligi 1. O‘tmishdan hozirgi kelish rejimidagi keys
2. Vaqt orqaga qaytariladigan keys-xotira
3. Bashorat keysi
Keys ob’ekti 1. Shaxsiy
2. Tashkiliy-institustional
3. Ko‘p sub’ektli
Materialni taqdim etish
usuli 1. Hikoya
2. Esse
3. Tahliliy yozishma
4. Jurnalist tergovi
5. Hisobot
6. Ocherk
7. Faktlar majmui
8. Statistik materiallar majmui
9. Xujjatlar va ishlab chiqarish namunalari majmui
Hajmi 1. Qisqa (lo‘nda)
2. O‘rtacha miqdordagi
3. Katta (uzun)
Tuzilmaviy o‘ziga xos
xususiyatlari 1. Tuzilmalangan
2. Tuzilmalanmagan
O‘quv topshirig‘ini
taqdim etish usuli 1. Savolli
2. Keys-topshiriq
Didaktik maqsadlari 1. Muammo, yechim yoki konstepstiyani izohlash
2. Treningli, o‘quv rejasidagi fan bo‘yicha malaka va
ko‘nikmalar orttirishga mo‘ljallangan
3. Tahlil va baholashga o‘rgatuvchi
4. Muammoni ajratish va yechish, boshqaruvchilik
qarorlari qabul qilishga o‘rgatuvchi
5. Vaziyat sub’ekti rivojining yangi strategiyalari va
yo‘llari, yangicha baholash uslublari va shu kabilarni
ishlab chiqishga rag‘batlantiruvchi
Rasmiylashtirish usuli 1. Bosma
2. Elektron
3. Video-keys
17](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_17.png)
![4. Audio-keys
5. Multimedia-keys
Keys-stadi texnologiyasi ta’limda interfaol uslub bo‘lib talabalarda darsga
bo‘lgan qiziqishni kuchaytiradi, nazariy materiallarni amaliy tadbiq qilishni
ko‘zlaydi, ta’lim jarayoniga nisbatan ijodiy motivlarni shakllantiradi. Shu bilan
birgalikda bu uslub o‘qituvchi siymosini yangicha talqin qiladi, uni ijodiy
izlanishga, fikrlashga yangilik yaratishga undaydi. Har bir o‘quv jarayonida
qo‘laniladigan keys quyidagi talablarga javob berishi zarur:
18ijro qilishda maqsadning aniqligi;
vaziyatning yechimlari mantiqiy o‘ziga xos murakkab bo‘lishi;
vaziyatda hayotning bir qancha qirralarini tasvirlash;
bugungi kunga nisbatan dolzarb bo‘lishi;
tipik vaziyatlarni tasvirlash;
analitik (analiz-sintez...) hayolni rivojlantirish;
munozarani tashkil qilish;
bir qancha yechimlarning mavjudligi.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_18.png)
![Ta’limda keys-stadi texnologiyasi mohiyati: mutaxassis o‘z tajribasidan
kelib chiqib o‘z varianlarini yaratishida, o‘zida mavjud bo‘lgan bilimlarni, amaliy,
ijodiy, munozarali faoliyatga aylantira olishida ifodalaniladi.
Keys-stadi texnologiyasining o‘ziga xos texnologik xususiyatlari mavjud
bo‘lib ular orqali texnologiya boshqa uslublardan farq qiladi.
1.2. Ta’lim jarayonida keys texnologiyalardan foydalanishning
metodologik asoslari.
Ta’lim o‘qituvchi va o‘quvchilarning hamkorlikdagi faoliyati bo‘lib, shu
jarayonda shaxsning taraqqiyoti, uning ma’lumoti va tarbiyasi ham amalga oshadi.
Darslarda o‘qituvchi o‘z bilimi, ko‘nikma va malakalarini mashg‘ulotlar vositasida
o‘quvchilarga yetkazadi, o‘quvchilar esa uni o‘zlashtirib borishi natijasida undan
foydalanish qobiliyatiga ega bo‘ladi. O‘rganish jarayonida o‘quvchilar
o‘zlashtirishning turli ko‘rinishlaridan foydalanishadi, ya’ni o‘zlashtirilayotgan
ma’lumotlarni qabul qilish, qayta ishlash hamda amaliyotga tatbiq etishda o‘ziga
xos tafovutlarga tayanadi. Ta’lim jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchilarlarning dars
paytidagi hamkorligi, o‘quvchilarning mustaqil ishlashi, sinfdan tashqari ishlar
shaklida ta ‘lim va tarbiya masalalari hal etiladi.
19Keys – texnologiyasini loyihalashtirish. O‘qituvchi harakatlari-ning
izchilligi:
ishchi dasturi asosida o‘quv mashg‘uloti shakli, turi va vaqtini belgilaydi (amaliy
mashg‘ulot/mustaqil ish/ o‘quv amaliyoti);
o‘quv mashg‘uloti maqsadini oydinlashtiradi, o‘quv mashg‘ulotidan kutiladigan
natijalar va pedagogik vazifalarni belgilaydi;
ta’limning optimal modelini (belgilangan vaqtda va qaror topgan sharoitlarda
qo‘yilgan maqsadning amalga oshirilishini va prognoz qilinadigan o‘quv
natijalariga erishishni kafolatlaydigan optimal ta’lim metodlari, shakl va vositalari
majmui)ni tanlaydi.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_19.png)
![Texnologiyaning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
20Tahlil ko‘nikmalari va tanqidiy tafakkurni rivojlantirish.
Nazariya va amaliyot birligini ta’minlash.
Muammo yuzasidan turli qarashlar va yondashuvlarni namoyish qilish.
Qarorlar qabul qilish va uning oqibatlariga doir mulohazalarni taqdim etish.
Noaniqliklar mavjud bo‘lgan sharoitda muqobil variantlarni baholash
ko‘nikmalarini shakllantirish.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_20.png)
![Keysning tekshirilishi va baholanishi. YAratilgan keys ekspert
tekshiruvidan va bahosidan o‘tishi kerak. Quyidagilar tekshirish usullari bo‘lishi
mumkin:
21Keys loyihasining korxona xodimi tomonidan ko‘rib chiqilishi va unda bayon
qilingan axborotning real vaziyatga muvofiq kelishi, shuningdek keltirilgan
faktlar talqini va shu kabilarning tekshirilishi.
Ekspertlik bahosi va hamkasblar fikrlari, o‘qituvchi-keysologning keysning
ta’limdagi qimmati xususidagi fikri, uni tekshirishning ikkinchi usulidir.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_21.png)
![Keysning pedagogik pasporti:
Keys topshiriqlarining amaliy- didaktik xarakterga ega bo‘lishi uchun ularni
ishlab chiqishda quyidagilarga e’tiborni qaratish talab etiladi:
Talabalar tomonidan keysni echish bosqichlari. Jahon tajribasi
ko‘rsatishicha, agar talabalarning keysni hal etish texnologiyasi ikki bosqichdan
iborat bo‘lsa, ta’limiy maqsadlarga erishishda yanada ko‘proq samaraga erishish
mumkin:
Birinchi bosqich –keysni hal etish bo‘yicha individual (auditoriyadan
tashqari) ish.
Ikkinchi bosqich – keys bilan birgalikda jamoa bo‘lib (auditoriyada) ishlash.
22Pedagogik annotatsiya;
Keys;
Ta’lim oluvchiga uslubiy ko‘rsatmalar;
O‘qituvchi-keysologning keys echimi bo‘yicha variant.
maqsad aniq ifoda etish (maqsad ikki xil (yoki undan ortiq) tushunilmasligi;
savol yoki topshiriqlar ma’lum darajada murakkab bo‘lishi;
ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy hayotning bir necha jihatini yorita olishi;
tezda o‘zining amaliy ahamiyatini yo‘qotmasligi;
milliy xususiyatlarni o‘zida namoyon eta olishi;
ta’limning barcha yo‘nalish yoki sohalariga oid tipik vaziyatlarni ifodalashi;
dolzarb ahamiyatga ega bo‘lishi;
talabalarda tahliliy tafakkurni rivojlantirishi;
bahs-munozarani tashkil etish imkoniyatini yaratishi;
bir necha echim (qaror)ni ilgari surish imkoniyatini ta’minlay olishi.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_22.png)
![3-jadval
Talabalar tomonidan keysni echish bosqichlari
Keysni echish natijalarini kichik guruhlar tomonidan taqdimotini o‘tkazish:
real vaziyat echimiga doir o‘z variantlarini taqdim etadilar;
tanlangan harakatlar yo‘lini izohlaydilar va echimning to‘g‘riligini
asoslaydilar;
boshqa guruh a’zolarining savollariga javob beradilar va o‘z takliflarini
asoslaydilar.
Jamoa bo‘lib keys ustidan ishlash:
23](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_23.png)
![ guruhlar taklif etgan echimlar variantlarining muhokamasi;
taklif etgan echimlarning o‘zaro baholanishi;
taklif etilgan echimlarning xayotiyligi va amalga oshirilishi mumkinligiga
birgalikda (talabalar va o‘qituvchi) baho berilishi ham mumkin.
Keyslarning sinflari turlari, janrlari va taqdim etish usullari . Keyslarni
sinflarga ajratish turli usullarda bo‘lishi mumkin. Jumladan, keyslar maqsad va
o‘qitish jaryonining vazifalari, tuzilishi, ifodalash shakli, o‘lchami, murakkablik
darajasi, fanlar, kompaniya turlari, hududlar va boshqa tomonlari bo‘yicha
sinflarga ajratiladi.
24](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_24.png)
![4 -jadval
Keyslarning sinflari
O‘quv materialining xarakteridan kelib chiqqan holda oddiy, murakkab
tarkibiy tuzilishga ega bo‘lmagan, ya’ni mini testlardan ham foydalanish amaliy
qiymatga egaligi ta’lim amaliyotida o‘z tasdig‘ini topgan. SHu bilan birga
o‘rganilgan mavzuni mustahkamlash maqsadida kichik hajmli, sodda – mini
keyslardan ham foydalanish foydadan holi emas. Murakkab va oddiy mini keyslar
o‘rtasidagi eng muhim farqlar – ularning hajmi, murakkablik darajasi va tarkibiy
tuzilmasida aks etadi.
25](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_25.png)
![Murakkab keys (muammoli vaziyat)lar quyidagi tarkibiy tuzilmaga ega
bo‘ladi:
26Pedagogik annotatsiya.
Kirish.
Keys (muammo)ning bayoni.
Keys (muammo)ni echish yuzasidan topshiriq (yoki savol)lar.
Foydalanish uchun adabiyotlar ro‘yxati.
Metodik ko‘rsatmalar.
Keysni echish jarayoni (tahlil va echim variantlarini ilgari surish,
variantlar maqbulligini tekshirish).
Keys echimi bo‘yicha taqdimotni tashkil etish.
Keys echimini tahlil qilish.
O‘qituvchi (keysolog)ning echimi.
Mini keyslar uchun quyidagi tarkibiy tuzilmaga egalik xarakterlidir:
Keys (muammo)ning bayoni.
Keys (muammo)ni echish yuzasidan topshiriq (yoki savol)lar.
Foydalanish uchun adabiyotlar ro‘yxati.
Metodik ko‘rsatmalar .
Keysni echish jarayoni (tahlil va echim variantlarini ilgari surish,
variantlar maqbulligini tekshirish).
Keys echimi bo‘yicha taqdimotni tashkil etish.
Keys echimini tahlil qilish.
O‘qituvchi (keysolog)ning yechimi
Keys metodini amalga oshirish bosqichlari:
bilan tanishuv;
asosiy muammoni ajratib olish;
g‘oyalar keys yig‘ish va izlash;
keys echimini tavsiya qilgan g‘oyalarni tahlil qilish;
keys echimi va tavsiyalar.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_26.png)
![Key s-st adiga asoslanganamaliy mashg‘ulot larning
mashg‘ulot ining t exnologik chizmasi
27Pedagogik annotatsiya.
Kirish.
Keys (muammo)ning bayoni.
Keys (muammo)ni echish yuzasidan topshiriq (yoki savol)lar.
Foydalanish uchun adabiyotlar ro‘yxati.
Metodik ko‘rsatmalar.
Keysni echish jarayoni (tahlil va echim variantlarini ilgari surish,
variantlar maqbulligini tekshirish).
Keys echimi bo‘yicha taqdimotni tashkil etish.
Keys echimini tahlil qilish.
O‘qituvchi (keysolog)ning echimi.
Mini keyslar uchun quyidagi tarkibiy tuzilmaga egalik xarakterlidir:
Keys (muammo)ning bayoni.
Keys (muammo)ni echish yuzasidan topshiriq (yoki savol)lar.
Foydalanish uchun adabiyotlar ro‘yxati.
Metodik ko‘rsatmalar .
Keysni echish jarayoni (tahlil va echim variantlarini ilgari surish,
variantlar maqbulligini tekshirish).
Keys echimi bo‘yicha taqdimotni tashkil etish.
Keys echimini tahlil qilish.
O‘qituvchi (keysolog)ning yechimi
Keys metodini amalga oshirish bosqichlari:
bilan tanishuv;
asosiy muammoni ajratib olish;
g‘oyalar keys yig‘ish va izlash;
keys echimini tavsiya qilgan g‘oyalarni tahlil qilish;
keys echimi va tavsiyalar.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_27.png)
![28](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_28.png)
![29](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_29.png)
![I-bob bo‘yicha xulosalar .
Ta’lim tizimida innovasion uslublarni ishlab chiqish va ulardan foydalanish -
ni tashkil etishda bugungi kunning dolzarb talablari, ya’ni yangi keys texnolo -
giyalar asosida darslarni tashkil qilish, loyihalash talabi qo‘yilyapti. Maqsad
o‘quv-chilarda mustaqil, erkin fikrlashni shakllantirish, dars yakunida qaytar
aloqaga, kafolotlangan natijaga erishish. Bu jarayonni yanada muvofaqiyatli
amalga oshi-rishda informatikani o‘qitishda innovasion uslublarni ishlab chiqish va
ulardan foydalanish ta’lim samaradorligini oshiradi . Buning uchun avvalo
o‘qituvchi o‘zi bu jarayoniga tayyor turishi lozim. Barcha davrlarda bo‘lgani kabi
bugungi kunda ham o‘qituvchi ko‘rgazmalikka, axborot kommunikasion
texnologiyalardan ko‘proq foydalanishga etibor qaratyapti.
1-bob ta’lim tizimida zamonaviy keys texnologiyalarning o‘rni va aha-
myatiga bag‘ishlangan bo‘lib, unda ta’lim tizimi mazmunini o‘zlashtirishning
dolzarb muammo va vazifalari, zamonaviy innovatsion texnologiyalari uni tatbiq
etish usullari va tamoyillari haqidagi tushunchalar keltirilgan hamda tahlil etilgan.
Umuman, ta’lim sifati va samaradorligi oshirish uchun innovasion texnolo-
giyalardan foydalanish orqali o‘tilgan darsda o‘quvchilar o‘z qobiliyati va
imkoniyatlarini namoyish qilishga erishadilar, jamoa bilan ishlash malakasiga ega
bo‘ladilar, o‘zgalar fikrini hurmat qilishni o‘rganadilar, mustaqil ijodiy fikrlash
ko‘nikmalarini shakllanadi .
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, yuqorida ta’kidlangan fikrlar bizning ta’lim-
tarbiya jarayonida ta’lim oluvchilarda mustaqil fikrlash va ijodkorlik qobiliyatini
rivojlantirishga qaratilgan ilmiy va hayotiy kuzatuvlarimiz asosida shakllangan
qarashlardir. Ammo, nazarimizda bu kabi fundamental masalalar ta’lim-tarbiya
jarayonida ta’lim oluvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirishda va
ijodkor shaxsni tarbiyalashda o‘ziga xos o‘rin tutadi
30](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_30.png)
![II bob. Ta’lim tizimida amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalar asosida
tashkil etishning zamonaviy usullari va vositalari
2.1. Keys texnologiyalari asosida amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishning
didaktik ta’minotini yaratish texnologiyalari.
Keys-stadi ta’lim metodini turli holatlarni o‘rganishda qo‘llash – hayotdan
olingan odatdagi vaziyatlarni o‘rganishni tashkil etish yoki sun’iy yaratilgan
vaziyatlarga asoslangan holda ta’lim oluvchilardan tegishli muammolarning
maqsadga muvofiq yechimlarini izlashni talab qilishga qaratilgan ta’lim
jarayonidan iborat. Bu metod ta’lim oluvchilarga mavzuga tegishli hayotiy
vaziyatni tashxis qilish, farazlarni ifodalash, muammolarni aniqlash, qo‘shimcha
axborotlarni yig‘ish, farazlarga aniqlik kiritish va muammolarni echish hamda
ularni bajarishning aniq bosqichlarini loyihalash bo‘yicha amaliy faoliyatlarini
modellashtirish imkonini beradi. Muayyan hayotiy vaziyatlarga bag‘ishlangan
keyslardan foydalanish ta’lim jarayonini haqiqiy hayot bilan bog‘laydi. Keysni
ko‘rib chiqishda ta’lim oluvchilar ta’lim olish jarayonini yaratadilar. Shu
jarayondagi o‘zaro harakatda ularning haqiqiy fikr almashish holatlari kelib
chiqadi. Keys ta’lim oluvchilarga tahlil qilish, qiyoslash yo‘llarini qidirish va
muammoni echish erkinligini beradi.
Fan bo‘yicha faoliyat yondashuvi asosidagi keysli o‘qitish texnologiyasida
keys o‘zida quyidagilarni mujassamlashtiradi:
Fanning tushuntiruv apparatini qatg‘iy tizimli (ko‘p qirrali) tahlili asosida,
eng samarali keys tuziladi. Bu esa fundamental iboralar guruhini ajratish,
materialni mantiqan va kompakt guruhlash imkoniyatini beradi. Keys - mustaqil
31o’quv fanining fundamental tushunchalari - muayyan hodisa, yoki qonun yoki
bo’lim, yoki yirik bir mavzu, yoki o’zaro bog‘liq tushunchalar guruhi
o’quv fanining bir yoki bir necha fundamental tushunchalarini o’rganishga
(o’zlashtirishga) qaratilgan.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_31.png)
![tarkibiy birlik bo‘lgani uchun, bahzi hollarda, alohida o‘quvchilarga fanni
to‘laligicha emas, balki faqatgina bir qator keyslarni tinglash imkoniyatini beradi.
Bu esa iqtidorli o‘quvchilarning individual va mustaqil ishlarini optimal rejalash
imkoniyatini tug‘diradi.
Ushbu yondashuv keyslarni asosiy manbalari bo‘yicha tasniflashga asos
bo‘lishi mumkin. Bu erda quyidagilarni ajratib ko‘rsatish mumkin:
Birinchidan, u hayotda ko‘proq uchraydigan va mutaxassis o‘zining kasbiy
faoliyatida duch keladigan tipovoy vaziyatlarni aks ettiradi. Ikkinchidan, ta’lim
beruvchi keysda o‘quv topshiriqlari birinchi o‘rinda turadiki, bu unda aks etadigan
hayotning ancha shartlilik elementiga ega bo‘lishini oldindan belgilaydi. Bu
yerdagi vaziyat, muammo va syujet hayotda bo‘ladigani kabi tus kasb etadi. Ular
32hayotiy keyslar – mutlaqo real hayotiy vaziyatlarni aks ettiradi;
kabinetdagi keyslar – keysolog modellashtirgan amaliy vaziyatni o’z ichiga oladi;
ilmiy-tadqiqotchilik keyslari – tadqiqotchilik faoliyatini amalga oshirishga
yo’naltirilgan.
Hayotiy keysning asosiy vazifasi hayotiy vaziyatni batafsil va to ’ liq aks
ettirishdan iborat . O ’ z mohiyatiga ko ’ ra , bunday keys vaziyatning amaliy , ya ’ ni
« harakatdagi » modelini yaratadi . Bunda bunday keysning o ’ quv maqsadi ta ’ lim
oluvchilar treningi , ushbu vaziyatdagi bilimlar , qobiliyatlar va fe ’ l - atvor
( qarorlar qabul qilish ) ko ’ nikmalarini mustahkamlashdan iborat bo ’ ladi . Bunday
keyslar maksimal ko ’ rgazmali va batafsil bo ’ lishi kerak . Ularning asosiy
mazmuni hayotni bilish va optimal faoliyatga doir qobiliyatlarni hosil qilishdir .
Garchi har bir keys ta ’ lim beruvchi funkstiyani bajarsa - da , lekin ularning
barcha qirralarining turli keyslarda aks etishi darajasi turlichadir . Ko ’ proq ta ’ lim
beruvchi funkstiyani bajaradigan , hayotni biroz boshqacharoq aks etgiradigan
keys kabinetdagi keys deyiladi .](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_32.png)
![sun’iyligi bilan tavsiflanadi va eng muhim va haqiqiy hayotiy detallar
konglomeratidan iborat bo‘ladi. Bunday keys vaziyatlardagi tipiklikni ko‘rishga
imkon beradi va ta’lim oluvchida vaziyatni amaliyotdagi shunga o‘xshagan
variantni qo‘llash orqali tahlil qilish qobiliyatini shakllantirib boradi.
Keyslarni shakllantirishning ikkilamchi manbalarini ham ajratib ko‘rsatiladi.
Ular bazaviy manbalardan hosil bo‘ladigan tusga egadir. Quyida ularga
to‘xtalamiz.
33Ilmiy-tadqiqotchilik keysi uchun ham shunday xususiyatlar xosdir. Uning
asosiy mazmuni shundaki, u vaziyat va undagi fe’l- atvor haqidagi yangi bilimni
olish uchun model bo’lib xizmat qiladi. Uning ta’lim beruvchi funkstiyasi
modellashtirish uslubini qo’llash orqali ilmiy tadqiqotchilik malakalarini
shakllantirishdan iborat. Ushbu keys tadqiqotchilik modelini yaratish tamoyillari
bo’yicha quriladi. Shuning uchun uni ko’proq magistraturada, mutaxassislarni
qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimidagi ta’limda qo’llash ma’quldir.
Xorijiy tajribalardan ko’rinib turganidek, mahsulotlari o’quvchilar uchun
muayyan shaxsiy ahamiyat kasb etadigan korxonalar faoliyati ko’rib chiqilgan
ida yoki axborot «mahalliy» materialga asoslanganida keyslar muhokamasi
ancha mazmunli va qiziqarli kechadi. Lekin bu keyslarda faqat mamlakatdagi
korxonalar tajribasi yoritilishi kerakligini bildirmaydi. Bunda u yoki boshqa
sifati bilan milliy bozorda mavjud bo’ladigan korxonalar va tovarlar yoki
xizmatlar nazarda tutilayapti.
Agar o’quvchilar keyslarda bayon qilingan hodisalar bilan bog‘liq
bo’lgan muhit va sohani yaxshi bilsalar, ular o’zlarini ancha ishonchliroq his
etadilar. Ularning, masalan, amerikalik yoki boshqa xorijiy iste’molchilar fe’l-
atvori va motivlarini muhokama qilishi ancha qiyin kechadi. O’qituvchi ham
o’zi sub’ektini yaxshi biladigan keys muhokamasiga mohirona rahbarlik qiladi.
Har qanday holda ham bunday keyslar muhokamasida korxona — keys ob’ekti
vakilini taklif qilishdek noyob imkoniyat mavjud bo’ladi.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_33.png)
![Keyslarning syujetliligi bo‘yicha turlari. Syujet mavjudligiga qarab
keyslar: syujetli va syujetsiz bo‘ladi.
34Statistik materialpar, bozor ahvoli haqidagi ma’lumotlar, korxonaning
ijtimoiy-iqtisodiy tavsifnomalari va shu kabilar keysga ilmiylik va oddiylik
baxsh etadi. Bunda mazkur materiallar vaziyatni tashxis qilish vositasi
rolini bajarishi, vaziyatni tushunish uchun juda muhim bo’lgan
ko’rsatkichlar hisob-kitobi uchun axborot vazifasini o’tashi mumkin.
Statistik materiallardan foydalanishda o’quvchi bu materiallarni idrok
etishi, quyidagi kabi bir nechta savollarga javob berishi kerak: «Ushbu
materiallar vaziyatni tavsiflashda qanday rol o’ynaydi?», «Materiallarning
o’zidagi qaysi narsalar vaziyatni bevosita tavsiflaydi?», «Bunday
tavsifnomalar qanday hisoblab chiqiladi yoki ajratib ko’rsatiladi?» va
hokazo.
Statistik materiallar keys matnida yoki ilovada joylashtiriladi. Ilmiy
manbalar, publististika va badiiy adabiyot asarlari -bular ham keysni yozish
uchun yana bir manbadir. U yoki boshqa muammoga bag‘ishlangan ilmiy
maqolalar, monografiyalar va ilmiy hisobotlarni tahlil etish orqali ham keys
uchun yaxshi materiallarni olish mumkin. Yaxshi ilmiy maqola odatda,
kandaydir masalani teran tushuntirishi bilan tavsiflansa, ilmiy monografiya
tadqiqot predmetining bir tizimli, har yumonlama tavsifnomasini beradi.
Internet va uning resurslari – keyslar uchun tuganmas material manbaidir.
Ushbu manba keng miqyosliligi, tezkorligi, qulayligi bilan ajralib turadi.
Syujetli keys ,
od atda, bo’lib o’tgan voqealar haqidagi
hikoyani, shaxslar va korxonalar harakatlarini o’z ichiga oladi.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_34.png)
![Vaziyat ob’ektiga qarab keyslar turlari. Vaziyat ob’ektiga qarab keyslar
shartli ravishda uch guruhga bo‘linadi:
Materialni bayon qilish usuliga ko‘ra keyslar turlari. Materiallarni
etkazishning janrga xos xususiyatlariga qarab keys quyidagi turlardan biri shaklida
taqdim etilishi mumkin:
Kattaligiga qarab keyslar turlari. Keyslar kattaligiga qarab uch turli
bo‘ladi:
35Shaxslarga oid keys, unda aniq sub’ektlar: menejerlar, siyosatchilar, rahbarlar
amal qiladilar.
Tashkiliy-institustional keys – uning ob’ekti institustional tizimlar: tashkilotlar,
firmalar, kompaniyalar, korxonalar va ular bo’linmalari bo’lishi bilan
farqlanadi.
Ko’p ob’ektli keys – odatda bir nechta harakat qiluvchi ob’ektlarni o’z ichiga
oladi.
hikoya;
esse;
tahliliy yozishma;
jurnalist tergovi;
hisobot;
ocherk;
faktlar majmui;
statistik materiallar majmui .
xujjatlar va ishlab chiqarish namunalari majmui.
qisqa(lo’nda)keys;
O’rtacha miqdordagi keys;
katta (uzun) keys.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_35.png)
![Keysning kattaligi uning hajmiga bog‘liq bo‘ladi va uni tahlil etish uchun
zarur o‘quv vaqtini belgilaydi.
O‘quv topshirig‘ini taqdim etish usuliga ko‘ra testlar turlari. Ushbu
tasniflash asosiga ko‘ra keyslar ikki turda bo‘ladi:
Didaktik maqsadlariga ko‘ra keyslar turlari. Ushbu tasniflash asosiga ko‘ra
keyslarning besh turi farqlanadi:
36Qisqa keys – shuningdek «yevropacha», qisqa keys deb
ham ataladi. Uning hajmi bir necha jumladan bir-ikki
sahifagacha bo’ladi. Uning yechimi ikki soatlik amaliy
mashg‘ulotning bir qismini band qilishga mo’ljallangan;
O’rtacha miqdordagi keys – uning ko’rib chiqilishi odatda
ikki soatlik mashg‘ulotni band qiladi;
Katta keys («amerikacha», uzun) – o’nlab sahifalarni o’z
ichiga oladi, bir necha amaliy mashg‘ulotlar davomida va hatto
butun o’quv kursi mobaynida qo’llanilishi mumkin.
Savolli keys – uning echilishida o’quvchilar vaziyat bayon qilinganidan keyin
qo’yiladigan savollarga javob berishi kerak.
Keys-topshiriq – keysni hal qilish jarayonida bajarilishi lozim bo’lgan vazifa
yoki topshiriq, odatda vaziyat bayonigacha qo’yiladi.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_36.png)
![37Muammo, yechim yoki konsepsiyani izohlovchi keys . Taniqli va
muvaffaqiyat bilan ishlaydigan korxonalar (kompaniyalar)ning uzoq muddat
davomidagi ish faoliyatini bayon qiladi (maqsadlari, strategiyalari, mahsulot
modifikasiyalari, turli bozorlardagi ishi va boshqalar). Bunday keysning
ta’limiy maqsadi – misol orqali o’qitish. Rejalashtiriladigan o’quv natijalari –
to’g‘ri qabul qilingan qarorlarni eslab kolish, taniqli va muvaffaqiyat bilan
ishlaydigan korxonalar va tarmoqlarning amaliyoti bilan tanishish.
Treningli, o’quv fani, mavzu bo’yicha malaka va ko’nikmalar orttirishga
mo’ljallangan keys. Uning ta’limiy maqsadi – o’quvchilarga biror-bir
harakatlarni bajarish algoritmini o’rgatish. O’quvchi quyidagilarni o’rganishi
kerak: muayyan model, formula, hisob-kitob algoritmini qo’llash, berilgan
odatiy vaziyatda yagona to’g‘ri qarorni qabul qilish.
Tahlil va baholashga o’rgatuvchi keys. Bunday keysda aniq vaqt davridagi
vaziyat bayon qilingan, vaziyat sub’ekti oldida turgan muammolar aniqlangan
va aniq ifodalangan bo’ladi.O’quvchi vaziyatni tushunishi, tahlil qilishi va
baholashi, qo’yilgan muammo yuzasidan qaror qabul qilishi lozim.
Muammoni ajratish va yechish, boshqaruvchilik qarorlari qabul qilishga
o’rgatuvchi keys. Murakkab shaklda bayon qilingan vaziyatga ega. Muammo
vaziyatga kiritiladi-yu, lekin aniq namoyon bo’lmaydi. U statistik ma’lumotlar,
korxona hisobotlari, bo’linmalar rahbarlari nutqlari va shu kabilarda taqdim
etilgan.
O’quvchilar muammoni aniqlashi va ifodalashi, uni hal etish usullari va
vositalarini ko’rsatishi kerak. Vaziyat sub’ekti rivojining yangi strategiyalari va yo’llari, yangicha baholash
uslublari va shu kabilarni ishlab chiqishga rag‘batlantiruvchi keys. Bunday
keysning o’ziga xos xususiyati shundaki, boshqaruvchilik muammosi korxona
faoliyatining muayyan turiga, muayyan asosiy shart-sharoitlarga bog‘lab
bayon qilinadi.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_37.png)
![O‘quvchidan vaziyat sub’ektini rivojlantirishning yangi strategiyasi va
yo‘llarini topish talab qilinadi. Bunday keysdagi vaziyatda axborotning bir qismi
bo‘lmasligi mumkin. Axborotga extiyojni aniqlash va uni topish – o‘quvchining
yana bir vazifasidir.
Keysni ishlab chiqish jarayonining o‘zi keysologning maqsadni faraz
qilishidan boshlab to keysni ta’lim jarayoniga joriy etishgacha bo‘lgan jami
harakatlarining muayyan izchillikda amalga oshirib borilishidan iborat. Keysni
ishlab chiqish modelining umumiy sxemasi:
2.1.-rasm. Keysni ishlab chiqish modelining umumiy sxemasi
Maqsadning qo‘yilishi. Keysni ishlab chiqishning ushbu birinchi bosqichi
quyidagi harakatlarni o‘z ichiga oladi.
Keysolog faoliyati mazmunini bosqichma-bosqich ko‘rib chiqamiz.
38](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_38.png)
![39keysning o’quv kursi tuzilmasidagi o’rnini belgilash;
uning ta’limiy maqsadini ifodalash (o’quvchilarni tanishtirish, keys mavzusi
bo’yicha haqidagi bilimlarni shakllantirish, chuqurlashtirish, o’rgatish,
malakalarni orttirish, ko’nikmalarni rivojlantirish va hokazo);
keysda o’quvchilarning ta’limdagi yutuqlari natijalari uchun «mas’uliyat
zonasi»ni aniqlash;
o’zlashtirilishi, kengaytirilishi, rivojlantirilishi lozim bo’lgan bilim, malaka
va ko’nikmalar ro’yxati (… ni tahlil etadi, tuzadi (biznes-reja), ishlab
chiqadi (marketing strategiyasi),… ga tayyorlik, ko’nikmani namoyon etadi
va hokazo);
yechimi o’quvchilarning mo’ljallangan o’quv natijalariga erishishini
ta’minlaydigan pedagogik vazifalarning belgilanishi (… ni o’rgatish, … ni
bir tizimga solish, … ni tushuntirish va hokazo).
O’quvchi – keysologning aniq va bir xilda ifodalangan ta’limiy
maqsadlari, o’quv natijalari va vazifalari vaziyatga doir mashqni «qurish»
uchun asos bo’ladi.
Muammoning ifodalanishi.
Muammo qandaydir harakatlar qilish
uchun etilgan zarurat bilan uni amalga oshirish uchun shart- sharoitlar
etishmasligi o’rtasidagi ziddiyatning amal qilishi va ifodalanishi shaklidan
iboratligi sababli muammoning ifodalanishi ana shu ziddiyatni belgilash,
so’ngra uning asosiy tarkibiy qismlari – muammo tuzilmasini (kichik
muammolarni) belgilashni nazarda tutadi.
Keys dasturiy kartasining qurilishi.
Keys dasturiy kartasining qurilishi
keysni ishlab chiqishning eng muhim bosqichlaridan biri. Keysning dasturiy
kartasi keys uchun axborot yig‘ish va vaziyatni bayon qilish uchun asos
bo’ladigan asosiy masalalar (tezislar)ning tuzilmalangan ro’yxatidan iborat
bo’ladi.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_39.png)
![Axborot yig‘ish usullari va vositalarining tanlanishi. Keys uchun axborot
yig‘ish usullari sifatida quyidagilar tanlanishi mumkin: intervyu, suhbat, o‘rganish
(arxiv xujjatlari, hisobotlarni),kuzatuv va hokazo. Quyidagilar axborot yig‘ish
vositasi bo‘lib xizmat qilishi mumkin: so‘rovnoma varag‘i, intervyu olish varag‘i,
anketa, har xil jadvallar, me’yoriy xujjatlar, ilmiy maqola, monografiya, OAV
materiallari va boshqa manbalar bilan ishlash usullari.
Axborot yig‘ish. Keysga asos bo‘ladigan axborotlarni izlash va yig‘ish uni
yozishdagi muhim muammodir. Quyidagilar axborot manbalari bo‘lishi mumkin.
O‘quvchining hal qilishi uchun taklif etiladigan har qanday keysda uning
maqsadi va topshirig‘i, savollari aniq ifadalangan bo‘lishi lozim. Ular topshiriqni
hal etish uchun zarur va etarli axborot xajmini o‘z ichiga olishi kerak.
40statistik materiallar, hisobotlar;
vaziyat ob’ekti faoliyati haqidagi ma’lumotnomalar, axborotlar, prospektlar va
boshqa ma’lumotlar;
Internet;
ommaviy axborot vositalari;
korxonaning raqobatchilari, ularning ta’minotchilari va iste’molchilari,
tarmoqdagi ekspertlar yoki turli investistion fondlar tahlilchilari bilan muloqot;
o’quvchilarning o’quv va diplom loyihalari, magistrlik dissertastiyalari;
ilmiy maqolalar, monografiyalar va boshqalar.
Vaziyat. Vaziyat – keysning asosiy tuzilmaviy komponenti hisoblanadi.
Keysda bayon qilingan vaziyat korxonaga shu paytda hal qiluvchi ta’sir
ko’rsatadigan parametrlar, o’zgaruvchan omillarning aniq turkumi shaklida
ifodalanadi. Boshqacha aytganda, u vaziyat ob’ekti haqidagi relevant (muammoni
hal etish uchun muhim) ma’lumotlar ro’yxatidan iborat bo’ladi. Vaziyat mazmuni
o’quvchilarning kelgusidagi faoliyati uchun xos bo’lgan ishlab turgan korxonalar
yoki modellashtirilgan korxonalarning hayotidagi real voqealarga asoslanadi.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_40.png)
![Keys mazmunini tashkil qiluvchi asosiy komponentlarining tarkibiy
tuzilishini quyidagi 2.2-rasmda ko‘rinishida ifodalash mumkin:
2.2-rasm. Keys mazmunining tarkibiy tuzilishi
2.2. Amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishda keys texnologiyalardan
foydalanishning zamonaviy usullari va vositalari.
Keys mazmuni . Keyslardan ta'lim jarayonida foydalanish talabalarda
quyidagi zaruriy sifatlarni shakllantiradi:
Keys bilan ishlash texnologiyasi . O‘quv jarayonida keys bilan ishlash
texnologiyasi:
41nazariya va amaliyot o'rtasida uzviy bog‘liqlikni shakllantiradi
kritik fikrlash qobilyatini rivojlantiradi
savol berish madaniyatini o'rgatadi
vaziyatlarni hal etishda, unga ta'sir etuvchi omillarning mavjudligi va ularning
ta'sirini e'tiborga olishga imkon beradi
qabul qilingan qaror uchun ma'sullik hissini tarbiyalaydi
boshqalar fikrini ham qabul qila olish malakasini shakllantiradi
haqqoniy (ob'ektiv) bo'lishga o'rgatadi
muammoli vaziyatni yangicha shakllantirishga yordam beradi.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_41.png)
![Yaxshi keys quyidagi talablarga javob berishi kerak:
Materiallarni o‘quvchilarga berish barcha foydalanish mumkin bo‘lgan
usullar bilan amalga oshiriladi; telekommunikastiya vositalari o‘quvchilar bilan
o‘qituvchini muloqotini ta’minlash uchun, hamda ularga qo‘shimcha axborot
resurslarini berish uchun qo‘llaniladi.
Shuning uchun elektron pochta mavjud bo‘lishi shart. Seminarlar,
konsultastiyalar Kunduzgi ko‘rinishdagi mashg‘ulotlarni (konsultastiyalarni)
tashkil qilishga muhim rol ajratiladi, bir guruh uchun hamda bir kishi uchun
(individual), maxsus tayyorlangan o‘qituvchi (tyutor) tomonidan o‘tkaziladi.
Guruhdagi mashg‘ulotlar, konsultastiyalar va yakuniy attestastiya yoki
imtihon kunduzgi mashg‘ulotlarni o‘tkazishga mo‘ljallangan ayditoriyada (sinfda)
o‘tkaziladi. Odatda kirish seminari o‘tkaziladi, kunduzgi konsultastiyadar,
xaftasiga 1 yoki 2 marta, yakuniy seminar va testlarni tyutorlar tekshiradi.
O‘quv-metodik kompleksning tarkibiga kamida quyidagilar kirishi kerak:
42Keys materiallari bilan talabalarning individual mustaqil ishi (muammoni
identifikatsiyalash; muhim muqobil, taklif yoki tavsiya etiladigan amallarni
ta'riflash).
Kichik guruhlarda muhim muammoni va uni hal qilishni moslashtirish
bo'yicha ishlash.
Umumiy munozarada kichik guruhlar natijalarini taqdimot va ekspertiza qilish
(o’quv guruhi doirasida).
Aniq qo’yilgan yaratish maqsadiga mos kelishi.
Mos ravishda murakkablik darajasiga ega bo'lishi.
U bilan ishlash vaqtiga dolzarb bo'lishi.
Juda tez eskirishi kerak emas.
Analitik fikrlashni rivojlantirish.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_42.png)
![UMK tarkibiga qo‘shimcha axborot resurslari kiritilishi mumkin: darsliklar,
o‘quv qo‘llanmalari, ma’ruza matnlari, xrestomatiya va ma’lumotnomalar,
lug‘atlar va boshqa materiallar.
Keys-texnologiyada kompyuter va maxsus jihozlarga alohida talablar
qo‘yilmaydi. Shuningdek talabara o‘quv materialini oladigan kommunikastiya
kanallariga ham maxsus talablar qo‘yilmaydi.
Keys-texnologiya o‘quvchilar internet resurslaridan foydalanish imkoniya-
tiga ega bo‘lmaganda qo‘llaniladi. Internet/tarmoqli texnologiyada o‘quvchilar
internetda joylashgan o‘quv materiallaridan foydalanish imkoniyatiga ega
bo‘ladilar. O‘qitish avtonom tarzda amalga oshiriladi. Vaqti-vaqti bilan
o‘quvchilar o‘qituvchi bilan ma’lumot almashadi. Internet texnologiyaning muhim
qismi – bu avtomatlashtirilgan elektron xizmatning mavjudligidir, uning
yordamida masofadan turib uzluksiz ravishda o‘quvmetodik materiallarga ega
43O’quvchining semestr bo’yicha ishchi rejasi;
Fanning ishchi dasturi (mazmuni, hajmi, o’rganish va o’qitish tartibi, kirish,
konsultativ, nazorat va attestastiya larni o’tkizish jadvali);
Fanni o’rganish bo’yicha va turli mashg‘ulot va attestastiyaga tayyorlanish
bo’yicha metodik ko’rsatmalar;
Fan bo’yicha o’quv qo’llanma, metodik va didaktik ravishda tayyorlangan;
O’z-o’zini nazorat qilish va attestastiya uchun didaktik materiallari (vazifalar,
nazorat ishlari, testlar to’plami);
Fan bo’yicha praktikum (laboratoriya ishi) yoki amaliy qo’llanma – agar fan
o’quv rejasida amaliy mashg‘ulotlar bo’lsa;
Masofaviy ta’limni tashkil etish bo’yicha qo’llanma (o’quvchini mustqil ishini
hisobga olgan holda).](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_43.png)
![bo‘lish, o‘quv jarayoni haqida joriy axborotni olish, o‘qituvchi-maslahatchilar
bilan (off- line) muloqot qilish imkoniyati va shu kabilardir.
On-line ro‘yxatga olish, o‘qitish va test o‘tkazish yo‘lga qo‘yiladi.
O‘qituvchi bilan vizual (ko‘z orqali) muloqot bo‘lmaydi. Hamma o‘quvchilar
o‘quv muassasasi tomonidan ta’minlab berilgan yoki o‘zlarining multimedia
vositalariga ega kompyuter hamda internetga kirish imkoniyatini beruvchi
vositalarga ega bo‘lishi kerak.
O‘quv jarayonini amalga oshirish uchun o‘quv muassasasi qyidagilarga ega
bo‘lishi shart:
O‘quv muammoli vaziyat (o‘quv keysi) tashkil etishning maqsadi audito-
riyada aniq muammoli vaziyatni mavjud imkoniyatlar va tavakkallikni hisobga
olgan holda muqobil yechimlarini muhokama qilish orqali qarorlar qabul qilish
muhitini yaratishdan iboratdir.
Keys usulini samarali qo‘llash o‘quv guruhiga muammoli vaziyatni
muhokama qilish imkoniyatini berish orqali talabalarning anglash faoliyatini
faollashtiradi, o‘z bilimi va g‘oyasini mujassamalashtirish, muhokama jarayoni va
mazmunini kuzatish uchun sharoit yaratadi.
44Ta’lim beruvchi Web-sayt yoki portal;
Xosting xizmatini ta’minlaydigan internet-ta’minlovchi (provayder) . Provayder
server jihozlarini tunu-kun ishlashini va asosiy axborot-ta’lim resurslariga kirish
imkoniyatini ta’minlab berishi kerak.
O’z (korporativ) telekommunikastiya tarmoqlariga, uning yordamida
foydalanuvchilarni ulanishi va axborot-ta’lim resurslaridan foydalanshi
ta’minlanadi. Aloqa kanallarining a’lo o’tkazuvchanlik xususiyati;
O’quvchilar bilan tezkor aloqa qilish uchun telefon kanallari bilan. Internet-
texnologiyani ishlatish internetga chiqish erkin bo’lgandagina maqsadga
muvofiqdir.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_44.png)
![Ma`lumki, o‘qitishning dastlabki bosqichlarida talabalar juda ham faol
bo‘lmasdan o‘z fikrlarini ochiq bayon etishga qodir bo‘lmaydi. Bunday to‘siq
talaba uchun qarashlari va fikrlarini guruh yoki o‘qituvchi tmonidan tanqidga
uchrashi mumkinligidan xavfsiragan holda ma`lum qiyinchiliklar tug‘diradi.
Ko‘pincha shunday hollar bo‘ladiki, o‘qituvchi vaqtning tig‘izligi tufayli
talabalar bilan suhbat-muloqat yoki to‘liq savol-javob o‘tkaza olmaydi. Ana
shunday hollarda zamonaviy pedagogik texnologiya usulllaridan biri bo‘lgan keys
usuli aynan qo‘l keladi.
O‘qitish turlari
KEYS- bu...
45 Ma`ruza
Amaliy mashqlar
Masofadan o’qitish
Ilmiy tadqiqotlar natijalari muhokamasi
Yozma nazorat ishi
Test o’tkazish
Loyihalash (turli sohalarda)
Ishbilarmonlik o’yini
Keys usuli
yechilishi zarur bo’lgan muammoni qamrab olgan haqiqiy vaziyat
ifodasi;
o’quvchilar tomonidan muhokama qilinishi mumkin bo’lgan va odatda
qaror qabul qiluvchi menejer nuqtai nazaridan bayon etilgan vaziyat;
auditoriyada mavjud imkoniyatlar va tavakkalni hisobga olgan vaziyat
bo’yicha qaror qabul qilish muhitini tashkil qilish;
kelgusida aniq tadqiqotlar o’tkazish uchun manba.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_45.png)
![Keys usulining ijobiy jihatlari:
Keys-stadini echish bo‘yicha individual ish yo‘riqnomasi
461. Muammoni shakllantirishga yordam beradi.
2. Aniq vaziyatni tahlil qilishga yordam beradi.
3. Aniq muammoni hal etishning turli usullariga oid munozara o’tkazish
imkonini beradi.
4. Nazariy bilimlarni amaliyotga qo’llash imkoniyatini yaratadi.
5. Olingan natijalarni boshqa hollarga ham qo’llash uchun zamin bo’ladi.
6. Tashilot faoliyatining muhim bo’lgan o’zgarishlarini boshqarish
imkoniyatini beradi.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_46.png)
![Keyslardan foydalanish usullari:
Keyslar bilan ishlash tartibi
asosiy muammoni aniqlash;
turli omillarning asosiy muammoga ta`sir darajasini aniqlash;
asosiy va ikkinchi darajali omillarni ajratish;
muammoni hal etishning muqobil yo‘llarini ko‘rib chiqish;
maqbul echimni tanlash.
471. Avvalo, keys-stadi bilan tanishing. Muammoli vaziyat haqida
tushuncha hosil qilish uchun bor bo‘lgan butun axborotni diqqat
bilan o‘qib chiqing. O‘qish paytida vaziyatni tahlil qilishga harakat
qiling.
2. Birinchi savolga javob bering.
3.Ma’lumotlarni yana bir marotaba diqqat bilan o‘qib chiqing. Siz
uchun muhim bo‘lgan satrlarni quyidagi harflar yordamida
belgilang:
“ D” harfi – muammoni tasdiqlovchi dalillar,
“ S” harfi – muammo sabablarini,
“ O.O.Y.” harflari – muammoni oldini olish yo‘llari.
1. YAkka holda namoyish qilish.
2. Jamoa tomonidan namoyish etish.
3. Guruhlarda muhokama qilish va so’ngra auditoriyada muzokara
o’tkazish.
4. Ishbilarmronlik o’yini.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_47.png)
![Keys muhokamasi tartibi
Keys muhokama qilishni quyidagi ketma-ketlikda o‘tkazish lozim:
1. Keys mazmuni bilan shaxsan tanishish.
2. Kichik guruhlarda muhokama qilish («Sindikat» usuli).
3. Auditoriyada umumiy muhokama o‘tkazish.
Keys muhokamasida e`tiborni quyidagi jihatlarga qaratish tavsiya etiladi:
qaralayotgan keysning asosiy maqsadini aniqlash;
keysdagi vaziyatni haqiqiy holatlar bilan taqqoslash imkoniyatini ko‘rib
chiqish;
mumkin bo‘lgan «tuzoqlar»ni aniqlash, ya`ni ikkinchi darajali masalalarni
muhokama qilish, noto‘g‘ri qarorlar qabul qilish va h.k.:
auditoriya uchun tushunarsiz yoki noto‘g‘ri tushuniladigan ma`lumotlarni
aniqlash;
keysda bayon etilgan muammoni yechishda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan
ma`lumotni aniqlash;
keysdagi muammon echish uchun oraliq qadamlarni ilg‘ab olish;
muammoni hal etishning muqobil yo‘llarini belgilash;
keys muhokamasi vaqtini aniqlashtirish;
munozarani tugatish tartibini belgilash;
yakuniy izohlash va munozara natijasini xulosalash.
Keysni yozishda zarur bo‘ladigan ma`lumotlar manbai:
1. Ommaviy matbuot vositalari.
2. Internet.
3. Ayrim korxona va tashkilotlar faoliyati to‘grisidagi axborot-tahliliy
materiallar (hisobotlar, axborot nashrlari va boshqalar).
4. Aniq korxonalar yoki tashkilotlar, ularning tarkibiy bo‘linmalari faoliyat
sohasini tadqiq qilish materiallari.
Muammoli vaziyatlarni strategik boshqarish bosqichlari.
48](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_48.png)
![Keyslarni tuzishda strategik boshqarishning quyidagi asosiy bosqichlariga
rioya etish lozim:
tashkilot vakolatini aniqlash;
maqsadlarni belgilash (strategik, oraliq va vazifaviy);
makro muhit tahlili;
mikro muhit tahlili;
ichki imkoniyatlar tahlili, mavjud nizoli vaziyatlarni aniqlashtirish;
asosiy muammoni ilg‘ab olish;
asosiy muammoni hal etishning muqobil yo‘llarini topish;
mavjud echimlarning ijobiy va salbiy jihatlarini baholash;
muammoni hal etishning maqbul variantini tanlash;
asosiy muammoni hal etish harakati va qabul qilingan variantni amalga oshirish
rejasini tuzish.
Yaponiyaning Kayzen usulidan foydalanish imkoniyatlari
muammoni bartaraf etish imokniyatlarin ko‘rib chiqish;
muammoni bartaraf etish imkoniyati bo‘lmaganida, muammoning salbiy
ta`sirini qisman qisqartirish yo‘llarini qarab chiqish;
vaziyatni shunday o‘zgartirish lozimki, natijada muammonining salbiy ta`siri
imkoni boricha kamaysin.
49](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_49.png)
![II-bob bo‘yicha xulosalar.
Bugungi kunda uzluksiz ta’lim tizimi bo‘g‘inidagi ta’lim muassasalari, shu
jumladan, umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘qituvchilari oldida yangi muammolar,
ya’ni o‘qitilayotgan fanning o‘zlashtirish sifatini oshirish vazifasi turibdi. Bu
borada matematika fanini o‘qitishda ham turlicha uslublar qo‘llanilmoqda.
Shulardan biri zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanishdir.
Kompyuter texnologiyalarining muhim yutuqlaridan biri multimedia
komponentalaridan foydalanishni ta’minlovchi dasturiy vositalarning yaratilishi
bo‘ldi. Ayniqsa o‘quv jarayonining amaliy ishlarini tashkil etishda bu dasturiy
vositalar alohida ahamiyatga ega.
2-bobda o‘quv jarayonida amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishning
zamonaviy keys texnologiya va vositalari bayon etilgan bolib, amaliy
mashg‘ulotlarda innovatsiali yondoshuv va innovatsion texnologiyalardan
foydalanish metodikasi yoritilgan . Hozirgi kunda amaliy mashg‘ulotlarni tashkil
etishda keys texnologiyalarining uslublarni ishlab chiqish va ulardan foydalanish
bo‘yicha pedagog kadrlar tayyorlashning sifatini ko‘tarishda talabalarni fanning
zamonaviy yutuqlari bilan tanishish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu esa fan va
texnika sohasidagi yangiliklarni o‘quv dasturlari mazmuniga tez kiritish talab
etiladi va bu orqali zamonaviy bilimlarni keys texnologiyalari asosida
shakllantirishga zamin hozirlanadi.
Xullas, o‘quvchi-talabalarda bilim, malaka va ko‘nikmalar hosil qilish jarayonida
amaliy mashg'ulotlar va seminarlardan foydalanish an'anaviy ishlarimizdan
hisoblanadi. Ana shu mashg'ulotlarni samarali tashkil etish uchun maksimal ravishda
talabani faol maqomga ko‘taradigan, uni o‘qituvchi bilan deyarli bir maqomga olib
chi-qadigan ish – amaliy o‘yinlarni tashkil etish, intellektual treninglar chog'ida
biyron bo‘lish, turli vaziyatlar, “keys – stadi” ni yechishda uning bilimi,
dunyoqarashini ro‘yobga chiqarishga imkon beruvchi texnologik vositalar va
usullardan foydalanishni hamda amaliyotda qo‘llashni bilish o‘qituvchilar uchun
nihoyatda zarurdir.
50](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_50.png)
![III BOB. KEYS TEXNOLOGIYALAR ASOSIDA INFORMATIKA
FANIDAN AMALIY MASHG‘ULOTLARNI TASHKIL ETISHNING
USLUBIY VA DASTURIY TA’MINOTINI YARATISH
3.1. Informatika fanini o‘qitish samaradorligini oshirishda keys
texnologiyalardan foydalanish .
H ozirda ta’lim metodlarini takomillashtirish soha-sidagi asosiy yo‘nalishlar-
dan biri interfaol ta’lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iborat. Barcha fan
o‘qituvchilari dars mashg`ulotlari jarayonida interfaol usullardan borgan sari
kengroq foydalanmoqdalar.
Interfaol usullarni qo‘llash natijasida o‘quvchilar-ning mustaqil fikrlash,
tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o‘z fikrini bayon qilish, uni asoslagan holda
himoya qila bilish , sog`lom muloqot, munozara, bahs olib borish ko‘nikmalari
shakllanib, rivojlanib boradi.
Bu masalada amerikalik psixolog va pedagog B.Blum bilish va emostional
sohalardagi pedagogik maqsadlarning taksonomiyasini yaratgan. Uni Blum
taksonomiyasi deb nomlanadi. (Taksonomiya — borliqning murakkab tuzilgan
soha-larini tasniflash va sistemalashtirish nazariyasi). U ta-fakkurni bilish
qobiliyatlari rivojlanishiga muvofiq ravishdagi oltita darajaga ajratdi.
Unga ko‘ra tafakkurning rivojlanishi bilish, tushu-nish, qo‘llash, taxlil,
umumlashtirish, 'baholash darajalarida bo‘ladi. Shu har bir daraja quyidagi belgilar
hamda har bir darajaga muvofiq fe’llar namunalari bilan ham ifodalanadi ,
jumladan:
Bilish-dastlabki tafakkur darajasi bo‘lib, bunda o‘quvchi atamalarni ayta
oladi, aniq qoidalar , tushunchalar, faktlar va shu kabilarni biladi. Bu tafakkur
darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: qaytara bilish, mustah-kamlay
olish, axborotni etkaza olish , aytib bera olish, yozish, ifodalay olish, farqlash,
taniy olish, gapirib berish, takrorlash.
Tushunish darajasidagi tafakkurga ega bo‘lganda esa, o‘quvchi faktlar,
qoidalar, sxema, jadvallarni tushunadi.
51](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_51.png)
![Interfaol usullar ko‘p turli bo‘lib ularning hammasi ham har qanday
progressiv usullar kabi eng avvalo, o‘qituvchidan mashg`ulot oldidan katta
tayyorgarlik ko‘rishni talab qiladi.
Shu mashg`ulotlarni tashkil qilishda interfaol darsning asosiy xususiyatlarini
uning an’anaviy darsga nisbatan ayrim farqlarini ko‘rib chiqish orqali yaqqolroq
idrok etish mumkin. Shu maqsadda quyidagi jadvalni keltiramiz.
An’anaviy hamda interfaol dars orasidagi ayrim farqlar
Asosiy
tushunchalar An’anaviy dars Interfaol dars
1 Qo‘llanish
darajasi Barcha mavzular bo‘yicha
ular uchun qulay bo‘lgan
dars turlari shaklida qo‘lla-
niladi. Ayrim mavzular bo‘yicha
interfaol darsning qulay
bo‘lgan turlari shaklida
qo‘llaniladi. Boshqa mavzu-
lar uchun an’anaviy dars
qo‘llaniladi
2 Dars
m aqsadi Dars mavzusi bo‘yicha bi-
lim, ko‘nikma, malakalarni
shakllantirish,
mustahkamlash. Dars mavzusi bo‘yicha
mustaqil fikrlash, xulosaga
kelish, ularni bayon qilish,
himoyalashga o‘rgatish.
3 O`qituvchining
vazifalari va ish
usullari Yangi mavzuni tushuntirish,
mustaxkamlash, nazorat,
topshiriqlar berish. O`quvchilarning mustaqil
ishlashlarini
va taqdimotlarini tashkil
qilish , boshqarish, nazorat,
yakuniy xulosalarni asoslab
berish.
4 Darsga tayyor -
garlikka talablar Dars rejasi, konspekt va
didaktik vositalarni
tayyorlash. Interfaol dars ishlanmasi,
mustaqil ishlar uchun top-
shiriqlar, tarqatma material-
52](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_52.png)
![lar, boshqa zarur vositalarni
tayyorlash.
5 O`quvchilar
tayyorgarligiga
talablar Oldingi dars bo‘yicha
vazifalarni bajarib kelish. Yangi dars mavzusi bo‘yi-
cha asosiy tushuncha larni va
dastlabki ma’lumotlar ni
bilish.
6 O`quvchilarning
Vazifalari va ish
usullari O‘qituvchini tinglash va
o‘zlashtirish, berilgan top-
shiriqlarni bajarish. O`qituvchi bergan topshi-
riqlarni bajarish bo‘yicha
mustaqil fikrlash, o‘z fikr,
xulosalarini boshqalarga so-
lishtirish va yakuniy xulosa-
ga kelish
7 Vaqt taqsimoti Dars vaqtining ko‘p qismi
o‘qituvchining yangi mav-
zuni tushuntirishi, tahlil qi-
lishi, topshiriqlarni tushun-
tirishi , o‘zlashtirishni nazo-
rat qilishiga sarflanadi. Dars vaqtining ko‘p qismi
o‘quvchilarning mustaqil
topshiriqlarni bajarishi, fikr
lmashishi, mushohada qi-
lishi, o‘z xulosalarini bayon
qilishi va himoyalashiga
sarflanadi.
8 Darsning modul
va algoritmlari Darsning modul va algo-
ritmlardan har bir o‘qituvchi
o‘zi qo‘llayotgan metodga
muvofiq foydalanadi. Har bir dars oldindan tay -
yorlangan modullar va
algoritmlarga, loyihalarga
muvofiq o‘tkaziladi.
9 O`quvchilar dan
talab qilinadigan
faollik darajasi O`qituvchi har tomonlama
faol, o‘quvchilar diqqatni
jamlash, tushunish, fikrlash,
topshiriqlarni bajarish
bo‘yicha faol. O`qituvchi ham, o‘quvchilar
ham har tomonlama faol.
hamkorlik, ham ijodkorlik
shakllari:
o‘qituvchi-o‘quvchi;
53](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_53.png)
![Muloqot shakllari:
o‘qituvchi-guruh;
o‘qituvchi-o‘quvchi;
o‘quvchi-o‘quvchi;
o‘quvchi-o‘qituvchi;
guruh-o‘qituvchi; o‘quvchi-o‘quvchi;
o‘quvchi-kichik guruh;
kichik guruh-kichik guruh ;
o‘quvchi-o‘qituvchi;
kichik guruh-o‘qituvchi;
guruh-o‘qituvchi.
10 Bilimlarni o‘z-
lashtirishning
asosiy usullari Muloqot, muhokama, mu-
zokara, bahs, munozara,
mulohaza,
tahlil, mushohada , mutolaa
va boshqalar. Muloqot, mutolaa, musho-
hada,muhokama, muzokara,
bahs, munozara, mulohaza,
tahlil va boshqalar.
11 Mashg`ulot
shakllari Ma’ruza, seminar, amaliy
mashg`ulot, laboratoriya
mashg`uloti, davra suhbati ,
bahs, munozara, konsultat-
siya va boshqalar. Ma’ruza, guruh yoki juft
bo‘lib ishlash, taqdimotlar,
bahs, munozara, davra
suhbati, amaliy ishlar va
boshqalar.
12 K u tiladigan natija Mavzu bo‘yicha o`quvchi-
larning bilim, ko‘nikma,
m alakalarini o‘ zlashtirish -
lari. Mavzu bo‘yicha o`quvchi-
larning o`z fikr, xulosalarini
shakllantirish, ularni
mustaqil bilim olishga
o`rgatish.
.
Ta’lim muassasalarida amalga oshirilayotgan informatika fanini o‘qitish
samaradorligini oshirishga qaratilgan maqsadning ijobiy natija berishi bu yo‘lda
bir qator pedagogik vazifalarning bajarilishini talab etadi. Bizning fikrimizcha, ular
quyidagilardan iborat:
541. Ta’lim muassasalarida informatika fanini o‘qitishni davr talablari
darajasida amalga oshirish imkonini beradigan ob’ektiv shartsharoitlarning
yaratilishi (informatika fanini o‘qitish jarayonining zamonaviy o‘quv jihozlari,
texnika vositalari, o‘quv-metodik adabiyotlar, fan dasturi, darslik, o‘quv
hamda metodik qo‘llanmalar, shuningdek, ko‘rgazmali qurollar bilan
ta’minlanishiga erishish).
2. Informatika fani o‘qituvchilarining mustaqil bilim va pedagogik
mahoratlarini oshirib borishlari uchun sharoit yaratish.
3. Informatika fani o‘qituvchilariga zamonaviy pedagogik texnologiya
nazariyasi mazmuni xususida ma’lumotlar berishga erishish.
4. Informatika fani o‘qituvchilarida informatika fanini o‘qitish
jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish borasidagi
ko‘nikma va malakalarni shakllantirish.
5. O‘qituvchilarda informatika fanini o‘qitishni tashkil etishga nisbatan
yangicha, texnologik yondashuvni rivojlantirish.
6. Oliy ta’lim muassasalarida erishilgan informatika fanini o‘qitish
samaradorligining mavjud darajasini tahlil etish.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_54.png)
![Mutaxassis fazilatlari Keys-stadining usul va vositalari
Mavhum sharoitlarda vaziyatni his etish va
adekvat baholash, oqilona yechimlarni
topish qobiliyati. Vaziyat sub’ektining fazilatlari va
kamchiliklarini taqqoslash va
baholash, vaziyatning rivojlanish
mantiqini ajratib olish, muammoning
oqilona yechimini izlash.
Bir tizimli fikrlash, mulohazakorlik, bozor
vaziyatidagi parametrlar va o‘zaro aloqalarni
tushunish. Vaziyat xususida har tomonlama fikr
yuritish, uni maqsadli tahlil etish,
sub’ektlarni ularning tuzilmaviy-
funkstional ifodasida yaxlitligicha
idrok etish.
Mustaqillik va tashabbuskorlik.
Mavhumlik sharoitida vaziyatlar
55](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_55.png)
![tahlili, oqilona yechimni ishlab
chiqishda o‘qituvchi tomonidan
rag‘batlantiriladigan va qo‘llab-
quvvatlanadigan mustaqillik va
faollik.
O‘zgarishlarga tayyorlik, moslashuvchanlik. Muntazam o‘zgarib turadigan
vaziyatlarda optimal fe’l-atvorning
ishlab chiqilishi.
Amaliy yo‘nalganlik. Muammoli vaziyatning hal etilishida
nisbatan amaliy natijaga erishish
uchun doimiy izlanish.
Axborotlar bilan ishlash mahorati. Doimiy ravishda asosiy axborotni
izlash va tanlash, uni tuzilmalarga
ajratish, yana qayta tuzilmalash, uni
tahlil etish, tasniflash, bir taqdimot
shaklidan boshkacha shaklga
o‘tkazish, o‘zaro axborotlar almashish.
Kommunikativlik,empatiya. Muammoli vaziyat yechimi va uning
maqsadga muvofiq tarzda hal etilishini
tanlash yuzasidan o‘z pozistiyasini har
doim aniq bildirish, dalillash va
o‘zining nuqtai nazarini himoya qilish;
keys bilan guruh bo‘lib ishlash,
munozaralar va o‘z fikrini o‘tkazish
paytida jamoaning oshkora muloqot
va axborot almashish, adolatli,
konstruktiv va taktikali tanqidga
hamda uni qabul qilishga, birgalikdagi
faoliyatda ishonchga va hamfikrlilikka
56](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_56.png)
![asoslangan bahamjihat harakat.
Muammoli, mantiqiy fikrlash. Muamoning izlanishi va ifodalanishi
hamda uning asosiy tavsifnomalari
belgilanishi, uni hal etish usullari va
vositalarining asoslanishi.
Konstruktivlik. Muammoni hal etish modelining
ishlab chiqilishi, konstruktiv
yechimlarning izlanishi va
ifodalanishi.
Nazokatlilik. Jamoaning o‘z fikrini o‘tkazish,
munozaralar, guruh bo‘lib ishlashga
asoslangan doimiy bahamjihat
harakati.
Ta ’ lim jarayoni samaradorligini oshirish , ta ’ lim oluvchilarning mustahkam
nazariy bilim , faoliyat , ko ‘ nikma va malakalarini shakllanti - rish , ularni kasbiy
mahoratga aylanishini ta ’ minlash maqsadida o ‘ quv - tarbiya jarayonida zamonaviy
pedagogik texnologiyadan foydalanish davr taqozosi hamda ijtimoiy zaruriyat
sifatida kun tartibiga qo ‘ yilmoqda . Ta ’ lim - tarbiya jarayoniga zamonaviy
pedagogik texnologiya , shu jumladan , keys texnologiyasini tatbiq etish kadrlar
tayyorlashga yo ‘ naltirilgan umumiy jarayon mazmunining sifat jihatdan
o ‘ zgarishini ta ’ minlaydi . Keys texnologiyasidan foydalanish holatini o ‘ rganish ,
tahlil etish , ulardan samarali foydalanish metodikasini , mos uslubiy tavsiyalarni
ishlab chiqish zarur .
Keys metodini amalga oshirish bosqichlari
Ish
bosqichlari Faoliyat shakli
va mazmuni
1-bosqich: Keys va uning
axborot ta’minoti bilan yakka tartibdagi audio-vizual ish;
vaziyat bilan tanishish;
57](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_57.png)
![tanishtirish axborotni umumlashtirish;
axborot tahlili;
muammolarni aniqlash
2-bosqich: Muammoli
vaziyatni aniqlash - tirish va
muammoli topshiriqni
belgilash individual va guruhda ishlash;
muammolarni dolzarblik iyerarxiyasini
aniqlash;
asosiy muammoli vaziyatni belgilash
3-bosqich: Muammoli
topshiriq yechimini izlash,
hal etish yo‘lla-rini ishlab
chiqish individual va guruhda ishlash;
muqobil yechim yo‘llarini ishlab chiqish;
har bir yechimning imkoniyatlari va to‘siqlarni
tahlil qilish;
muqobil yechimlarni tanlash
4-bosqich: Muammoli
topshiriq yechimini
shakllantirish va asoslash yakka va guruhda ishlash;
muqobil variantlarni amalda qo‘llash
imkoniyatlarini asoslash;
ijodiy-loyiha taqdimotini tayyorlash;
yakuniy xulosa va vaziyat yechimining amaliy
aspektlarini yoritish
Informatika va axborot texnologiyalarini o‘rganishda keyslardan foydalanish
ob’ektni tekshirishni tashkil qilishga o‘rganish, kirish va chiqish hujjatlari bilan
ishlash, tushunish, yaratish, tahlil qilish va ularni qayta ishlashni bilish,
shuningdek, strukturalanmagan axborotlar bilan ishlash - uni izlash, tekshirish,
rasmiylashtirish va saqlash imkoniyatini beradi.
Informatika darslarida foydalanadigan keys texnologiyasi usullariga misollar
keltiramiz.. Informatika darslarida keys usuli ko‘plab muammolarni hal qilishga
imkon beradi: axborot ob'ektlariga qiziqishni rivojlantirish, axborotni tashkil qilish
va qayta ishlash, ma'lumotlarni uzatishda axborot texnologiyalari va kommunikativ
ko‘nikmalarini shakllantirish, ijtimoiy moslashuv va kasbiy yo‘nalishga hissa
58](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_58.png)
![qo‘shadi. Informatika o‘qitishda vaziyatli-rolli o‘yinlar usuli va keys usulidan
foydalangan holda turli kasblarda zarur bo‘lgan o‘quvchilarning
kompetentsiyalarini muvaffaqiyatli rivojlantirishga imkon beradi.
1-misol. Masalan, talabalar mavzularni o‘zlashtirganlarida: matn muharriri,
elektron jadvallar va kompyuter qurilmasi, siz vaziyatli rolli o‘yinda darsni keys
usuli yordamida o‘tkazishingiz mumkin.
Misol . Elektron jadvallarni o‘rganishda siz kvartirani ta'mirlash holatini
ko‘rib chiqishingiz mumkin. Har bir guruh ma'lum bir fuqarodan ichki bezatish
ishlarini bajarish talabi bilan buyurtma oladi. Guruhlar a’zolari qurilish sohasida
turli kasblar vakillari: suvoqchi, bo‘yoqchi, kafelchi. Jamoa kvartiradagi barcha
xonalarni ta'mirlash uchun zarur bo‘lgan pul miqdorini hisoblashi kerak. Ishda
quyidagilar bo‘lishi mumkin:
Materiallar narxi;
Hudud bilan kvartiraning tartibi, deraza va eshiklarni belgilash, devorlarning
balandligi;
mijozning xohish-istaklari, har bir xona uchun ta'mirlash narxini hisoblash
uchun jadval shabloni.
Shartnomaning elektron matni.
Misol. Grafik muharrirlar va CAD Compass, AutoCAD 3D modellash
dasturlarida siz keys usuli yordamida vaziyatli rolli o‘yinda dars o‘tkazishingiz va
59Ushbu darsning maqsadlari :
Kompyuter qurilmasi haqidagi bilimlarni takrorlash va mustahkamlash;
So'z va elektron jadval protsessorida ishlash ko'nikmalarini mustahkamlash;
Talabalarni marketolog va buxgalter kasbining bilim va ko'nikmalarini
amaliyotda qo'llash bilan tanishtirish;
Talabalarni to‘g‘ri muloqot qilishga va umumiy natija uchun ishlashga
o‘rgatish.](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_59.png)
![konstruktorlik byurosida yuzaga keladigan vaziyatlarni ko‘rib chiqishingiz
mumkin. Ishda quyidagilar bo‘lishi mumkin :
Konstruktorlik byurosining vazifalari ;
Konstruktor va texnologning mehnat majburiyatlari;
Mavjud mebel to‘plami uchun aksessuarlar to‘plamini ishlab chiqish
bo‘yicha texnik topshiriqlar (o‘lchamlari, vazni);
yoki ma'lum bir uslubda ishlab chiqilgan xonalarda deraza va eshiklar uchun
armatura to‘plamini ishlab chiqish uchun texnik topshiriq (o‘lchovlar, vazn);
individual komplekt yoki komplektning narxini hisoblash;
Mebel yoki interyer fotosuratlari bilan grafik fayllar.
Talabalarni konstruktorlik byurosining vazifalari va mutaxassislarning
vazifalari bilan tanishtirib, shuni ta'kidlash kerakki, dizaynerlar badiiy did,
chizmachilik mahorati va muhandislik-texnologik bilimlarga ega bo‘lishi kerak.
Shunda ularning loyihalari amalga oshadi.
Misol. Keysdagi asosiy muammo
Axborot tushunchasi va axborot o‘lchov birliklari. EHM tarixi. Sanoq
sistemalari va ular ustida amallarni bajarib ishlatilayotgan EHM tiliga o‘girib o‘sha
axborotlarni uning xotirasiga kiritish, qayta ishlash, saqlash va uzatish.
Muammoli vaziyatni yechish yo‘llari
1. Keys va uning axborot ta’minoti bilan tanishamiz.
Avvalo keys bilan tanishib chiqamiz. Bunda axborot tushunchasi bilan
tanishamiz. Jamiyatda faoliyat ko‘rsatayotgan ixtiyoriy inson o‘z hayoti
mobaynida turli xil hodisa va voqyeliklarni boshidan o‘tkazadi. Mana shu
bo‘layotgan jarayon inson uchun axborot hisoblanadi. Masalan haydovchi o‘z
mashinasining dvigateli ovozi o‘zgarsa, u darhol mashinasida nosozlik borligini
sezadi, ana shu hodisa haydovchi uchun axborot hisoblanadi, o‘tmishda
allomalarimiz qoldirgan yozma manbalar ham biz uchun axborot hisoblanadi, yoki
buyuk musavvirlar qoldirgan ijod namunalari ham axborot hisoblanadi. Axborotlar
60](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_60.png)
![berilishiga ko‘ra matnli, grafikli va tasvirli ko‘rinishda bo‘ladi. “Matnli, grafikli
va tasvirli ko‘rinishdagi axborotlarni EHM xotirasiga kiritish ” haqida tushuncha
hosil qilish uchun sanoq sistemalar ustida bajariladigan amallarni bajarish tartibini
o‘qib o‘rganib chiqamiz.
Muammoni yechish darajasini aniqlaymiz.
Hozirgi paytda insoniyat hayotida juda ko‘p yangiliklar paydo bo‘layotganligi
uchun uni inson ongida saqlash imkoni bo‘lmaganligi uchun bu axborotlarni
kiritib, saqlab, qayta ishlab, iste’molchilarga yetkazadigan EH mashinalarga
ehtiyoj tug‘ildi.
Axborotlar berilishiga ko‘ra matnli, grafikli va tasvirli bo‘lganligi uchun
ularni yagona mashina tiliga o‘girish muammosi paydo bo‘ladi. Chunki ishlab
chiqilgan EHMlar turli sanoq sistemalarda ishlashga mo‘ljallangan. Buning uchun
talabalar bir sanoq sistemadan boshqa bir sanoq sitemaga o‘tish qoidalarini
bilishlari kerak bo‘ladi. V a hokazo…
2. Berilgan vaziyat bilan tanishamiz.
Ma’lumotlarni yanada diqqat bilan o‘qib chiqib, biz uchun muhim bo‘lgan
misol yechish algotitmlarini tagiga chizib olamiz. Bir o‘lchov birlikdan boshqasi
kelib chiqishini o‘rganib boramiz, va bir sanoq sistemadan boshqasiga utish
algoritmlarini diqqat bilan yozib olamiz. Keysdagi muhim amallarni tagiga chizib
qo‘yamiz. Vaziyat tavsifida berilgan asosiy tushuncha va algoritmlarga
diqqatimizni jalb qilamiz:
- O‘lchov birliklar; - kompyuter avlodlari ;
- Sanoq sistemalar; - birinchi avlod ;
- Butun sonlarni b.s.s.b.o‘; - ikinchi avlod;
- Kasr sonlarni b.s.s.b.o‘; - uchinchi va to‘rtinchi avlod EHMlar;
3. Muammoli vaziyatning tahlili.
Muammoli vaziyatni tahlil qilishga harakat qilamiz. Kerakli muommolarni
ajratib olamiz.
1. O‘lchov birliklar.
61](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_61.png)
![2. Sanoq sistemalar.
3. Butun sonlarni b.s.s.b.o‘.
4. Kasr sonlarni b.s.s.b.o‘.
O‘qib o‘rganiladigan materialni aniqlaymiz.
1. kompyuter avlodlari .
2. birinchi avlod.
3. ikinchi avlod.
4. uchinchi va to‘rtinchi avlod EHMlar.
Mazkur holatda qabul qilinishi mumkin bo‘lgan muammoning barcha
yechimlarini topamiz:
Muammoli vaziyat Muammoli
vaziyatning kelib
chiqish sabablari Vaziyatdan chiqib
ke tish h arakatlari
Sanoq sistemalar ustida
amallar EHMlar turli
sanoq sistemalarda
ishlagani uchun
bir sanoq
sistemadan
boshqasiga
o‘tkazish kerak
bo‘ladi. Bir sanoq sistemadan
boshqasiga o‘tishning barcha
algoritmlarini qo‘llab ixtiyoriy
shunga doir topshiriqni
bajaradilar.
4. O‘tkazilgan tahlillar va natijalar
Muammoli vaziyatni tahlil qilish – misolning ko‘rinishi aniqlangandan so‘ng,
muammoning asosiy qirralariga e’tibor qaratib, muammoli vaziyatning hamma
tomonlarini tahlil qilishga harakat qilamiz. Muammoning yechimini aniq
variantlardan tanlab olib, “T - sxema” jadvalini to‘ ldiramiz.
Qanday ko‘rinishdagi misollarni avval
o‘nlik sanoq sistemasiga o‘tkazib, keyin Qanday ko‘rinishdagi misollarni
to‘g‘ridan to‘g‘ri 2, 3, 5, 8 lik sanoq
62](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_62.png)
![boshqasiga o‘tkazamiz? sistemalarga o‘tkazish mumkin?
O‘nlik sanoq sistemasidan boshqa
barcha sonlarni bir sanoq sistemadan
boshqasiga o‘tkazish uchun avval
o‘nlikka keyin esa boshqa sanoq
sistemasiga o‘tkaziladi. O‘nlik sanoq sistemasidagi ixtiyoriy
sonni boshqa bir sanoq sistemaga
o‘tkazish uchun o‘sha sistema
asosiga ketma ket bo‘linish
jarayonida o‘tiladi
Yakuniy xulosa
Axborot o‘lchov birliklarini bilgan barcha talabalar hozirgi zamonda
internetdan olayotgan ma’lumotlari qancha sahifada ekanini darhol bilishadi va
shunga yarasha xarajat qilishadi bu esa tejamkor bo‘lishga olib keladi.
Sanoq sistemalari ustida amallar bajarishnio‘rgangan talaba ixtyoriy sanoq
sitemada ishlashga mo‘ljallangan kompyuterlarga xoxlaganma’lumotlarini
kiritadilar, qayta ishlaydilar, saqlaydilar va uzatadilar.
Muammoli vaziyatlarni hal etish bo‘yicha amaliy mashg‘ulotda o‘qitish
texnologiyasi
Ta’lim texnologiyasining modeli
Mavzu 1 Axborot tushunchasi va axborot o‘lchov
birliklari. EHM tarixi. Sanoq sistemalari va
ular ustida amallar.
Vaqt 80 minut Talabalarning soni 22 kishi
Mashg‘ulot shakli Axborot tushunchasi va axborot o‘lchov
birliklari. EHM tarixi. Sanoq sistemalari va
ular ustida amallar mavzusi bo‘yicha seminar
mashg‘uloti (keys stadi)
1. Quyidagi savollar muhokamasi
Axborot tushunchasi va uning o‘lchov
birliklari haqida tushuncha
EHM avlodlari tarixi
63](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_63.png)
![Mashg‘ulot rejasi Axborotlarning berilish turlari va ularni
EHM larga kiritish
Sanoq sistemalari va ular ustida amallar J:
A) Butun sonlarni bir sanoq sistemasidan
boshqasiga o‘tkazish
B) Kasr sonlarni bir sanoq sistemasidan
boshqasiga o‘tkazish
2. Keys ni kichik guruhlarda yechish,
natijalar asosida taqdim qilish.
3. Guruhlarning ishlash faoliyati va
maqsadga erishganlik natijalarini baholash
va xulosa chiqarish.
O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: Axborot va uning o‘lchov birliklarini o‘rgatish,
EHM avlodlarini tanishtirish va sanoq sistemalari ustida amallar bajarishni
o‘rgatish.
Pedagogik vazifalar O‘quv faoliyati natijalari
1.Axborot va uning o‘lchov
birliklari tushunchalari beriladi.
2. EHM avlodlari tasniflab beriladi
va ajratiladi .
3. S anoq sistemalari ustida amallar
bajarish tartibi tushuntiriladi.
4. Har bir reja asosida tushunchalar
xulosasi tuziladi. - Axborot tushunchasi va axborot o‘lchov
birliklarini sanab o‘tadilar.
- EHM tarixini ayta oladilar va avlodlarini
tasniflaydilar.
-Butun va kasr sonlarni bir sanoq sistemadan
boshqasiga o‘tkaza oladilar.
O‘qitish usullari Keys stadii usuli, savol javoblar
O‘qitish shakllari Mashg‘ulotda frontal vaindividual ishlash,
guruhlarda ishlash
O‘qitish vositalari Keys uslubiy ko‘rsatmalar, proyektor
O‘qitish sharoiti Texnik vositalar bilan ta’minlangan guruhlar
64](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_64.png)
![bilan ishlashga mo‘ljallangan auditoriya
Monitoring va baholash Mustaqil o‘rganish uchun savollar beriladi,
uy vazifasi uchn slaydlar tayyorlaydi.
Amaliy mashg‘ulotning texnologik xaritasi
Ish
jarayonlari
vaqti Faoliyatning mazmuni
o‘qituvchi talaba
Tayyorlov
bosqichi Mavzuni, vaziyat mazmunini aniqlaydi,
informasion ta’minotga tayyorgarlik
ko‘radi, “keys - stadi”ni rasmiylashtiradi,
keysni ko‘paytirish muammosini hal etadi.
Mustaqil ravishda tayyorgarlik ko‘rishni,
tavsiya etilgan adabiyotlarni o‘qib
o‘rganishni tavsiya etadi Tinglaydilar
I - bosqich.
Mavzuga
kirish
(10 daqiqa) 1.1. O‘quv mashg‘uloti mavzusi, maqsadi,
vazifalari va o‘quv faoliyati natijalarini
aytadi, dolzarbligi va ahamiyatiga to‘xtalib
o‘tadi. Hozirgi paytda insoniyat
hayotiga informasion texnologiyalarning
kirib kelishi, insonga katta amaliy ko‘mak
berishini yaxshi biladi. Lekin bugungi
kunda hamma ham bu texnologiyalarni
hamma ham o‘z sohalarida unumli qo‘llay
olmaydilar. Shuning uchun ham
prezidentimiz tomonidan 2006 yilda xalq
xo‘jaligining barcha sohalarini
kompyuterlashtirish to‘g‘risida farmon
chiqarildi va shundan keyin barcha
sohalarda katta o‘zgarishlar amalga Tinglaydilar
65](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_65.png)
![oshirildi, ya’ni Respublikamiz xalq
xo‘jaligining barcha sohalari hodimlari
kompyuter savodxonligini o‘zlashtirib,
internetdan shu sohaga oid yangiliklardan
xabardor bo‘lishib kelmoqdalar. Bu esa
davlatimiz rivojiga o‘lkan hissalar qo‘shib
kelmoqda.
1.2. Mavzu bo‘yicha ta’lim oluvchilar
bilimlarini faollashtirish maqsadida blis –
so‘rov o‘tkazadi (1-ilova) Savollarga javob
Bildiradi
1.3. “Keys - stadi” vazifasi va uning jamiyat
taraqqiyoti rivojlanishiga asos bo‘luvchi
ma’naviy barkamol avlodni tarbiyalashdagi
o‘rnini aniqlaydi. Amaliy mashg‘ulotning
ish tartibi va natijalarni baholash mezonlari
bilan tanishtiradi. Keys mazmuni bilan
yanada yaqinroq tanishib chiqishlari uchun
talabalarga materiallarni tarqatib chiqadi Tanishadilar
II -
bosqich.
Asosiy
(60 daqiqa) 2.1. Keysda bor bo‘lgan materiallarni
muhokama qilishni tashkillashtiradi,
diqqatni keys bilan ishlash qoidalariga,
muammoni yechish algoritmiga va vazifani
aniqlashtirishga qaratadi Muhokama qiladilar
2.2. Mustaqil ravishda uyda yozib kelingan
vaziyat tahlilini o‘tkazishni taklif qilad Vaziyatni mustaqil
ravishda tahlil qiladilar
2.3. Talabalarni 3 ta kichik guruhlarga
ajratadi. Mavzu bo‘yicha tayyorlangan
topshiriqlarni “Muammoli vaziyat”
uslubidan foydalanilgan holda tarqatadi (2- Guruhlarga ajraladi,
yozib oladilar,
topshiriqlar ustida
ishlaydilar
66](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_66.png)
![ilova)
2.4. Kichik guruhlarda keys bilan yakka
tartibda bajarilgan ishlar natijalarini
muhokama qilishni tashkillashtiradi.
Guruhlarga topshiriqlarni bajarish uchun
yordam beradi, qo‘shimcha ma’lumotlardan
foydalanishga imkon yaratadi. Diqqatlarini
kutiladigan natijaga jalb qiladi Faol qatnashadilar
2. 5 . Har bir guruh topshiriqlarni vatman-
qog‘ozlarga tushirib, taqdimotini o‘tka-
zishda yordam beradi, izoh beradi,
bilimlarini umumlashtiradi, xulosalarga
alohida e’tibor beradi. Topshiriqlarni ng
bajarilishi qay darajada to‘g‘ri ekanligini
diqqat bilan tinglaydi Jamoa bo‘lib baja-
rilgan ishning taq-
dimotini o‘tkazadi-lar,
baxs-munozara
yuritadilar, qo‘-
shimchalar qiladilar,
baholaydilar, xulosa
chiqaradilar
2.6. Talabalarning fikrlarini umumlash-tirib
bo‘lgach, o‘qituvchi jamiyat taraqqiyoti
rivojlanishiga asos bo‘luvchi ma’naviy
barkamol avlodni tarbiyalashdagi
muammolar jamiyatda ma’naviy bo‘shliq
hosil bo‘lishiga hamda ma’naviy
qashshoqlikka olib keladi, - deb fikrini
davom ettiradi. Shu sababli ushbu
muammodan kelib chiqqan holda har bir
guruhga “T - sxema” jadvalidan
foydalanilgan holda “Qanday insonni biz
ma’naviy barkamol va komil inson deb
hisoblaymiz?”, “Qanday insonni esa Tinglaydilar.
Guruhlarda berilgan
topshiriqni bajaradilar.
Taqdimotini
o‘tkazadilar.
Mavzu bo‘yicha
yakuniy xulosa
chiqaradilar
67](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_67.png)
![ma’naviy qashshoq inson deb
hisoblaymiz?” – deb savol bilan murojaat
qiladi (3- ilova)
2.6. Talabalarning taqdimotda ko‘rsatilgan
fikrlarini umumlashtiradi Tinglaydilar
III -
bosqich.
Yakuniy
(10 daqiqa ) 3.1. Ish yakunlarini chiqaradi. Bugungi
mavzu dolzarb ekanligiga to‘xtalib o‘tadi.
Ma’naviy barkamol va komil inson - milliy
va umuminsoniy ma’naviy qadriyatlarni
chuqur egallagan va unga amal qilgan,
adabiyot, sanat, falsafa, huquqqa doir
chuqur bilimga ega bo‘lgan, jamiyatda
mavjud barcha qonun-qoidalarni, axloq
normalarini mukammal o‘zlashtirgan, diniy
bilimlarni chuqur o‘zlashtirgan, unga to‘la
amal qiladigan, o‘z kasbini yaxshi
egallagan, ma’naviy jihatdan yetuk
shaxsdir. Shu sababli har bir inson ma’naviy
yetuklik darajasiga intilishi, olgan
bilimlarini amaliyotda tatbiq etishlari lozim
ekanligini ta’kidlaydi. Faol talabalarni
baholash mezonlari orqali rag‘batlantiradi Eshitadi.
Aniqlaydi
3.2. Tavsiya etilgan muammo yechimlariga
izoh beradi. Yana bir bor “Keys - stadi”ning
ahamiyatiga atroflicha to‘xtalib o‘tadi Tinglaydilar
1 - Ilova
Blis-so‘rov savol va javoblari
№ Savol Javob
68](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_68.png)
![1.
2.
3.
2 - I lova
1 - topshiriq
“Muammoli vaziyat” jadvalini to‘ ldiring
Muammoli vaziyat
turi Muammoli vaziyatning
kelib chiqish sabablari Vaziyatdan chiqib
ke tish harakatlari
4 -misol. O‘quv predmeti: Informatika va axborot texnologiyalari
Mavzu: EHM arxitekturasi. Qurilmalar vazifasi va ishlash prinsipi.
Keysning asosiy maqsadi: Kompyuter qurilmalari va ularni ishlatishdagi
ba’zi muammolarni hal qila olishni o‘rganish. Disklar yaratish texnologiyalari
borasidagi bilimlarni tizimlashtirish; disklarning difraksiyasi xaqidagi bilimlarni
mustaxkamlash.
O‘quv faoliyatidan kutiladigan natijalar:
kompyuter qurilmalarining hayotda qo‘llanilishini ko‘rsatib berish;
kompyuter qurilmalari oid muammolarning kelib chiqishi va
sabablariniyoritib berish;
muammoli vazifalarni echishda nazariy bilimlarini qo‘lla sh;
muammoni aniqlab, uni hal qilishda echim top ish.
Ushbu keysni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun oldindan talabalar
quyidagi bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lmoqlari zarur:
Talaba bilishi kerak:
69](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_69.png)
![- Axborot va uning xususiyatlari, kompyuter turlari, xisoblash texnikasi - ning
davrlari, kompyuter avlodlari, kompyuter qurilmalari, ularning ishlash prinsipi.
Talaba amalga oshirishi kerak:
-mavzuni mustaqil o‘rganadi; muammoning mohiyatini aniqlashtiradi; g‘oyalarni
ilgari suradi; ma’lumotlarni tanqidiy nuqtai nazardan ko‘rib chiqib, mustaqil qaror
qabul qilishni o‘rganadi; o‘z nuqtai nazariga ega bo‘lib, mantiqiy xulosa chiqaradi;
o‘quv ma’lumotlar bilan mustaqil ishlaydi; ma’lumotlarni taqqoslaydi, tahlil qiladi
va umumlashtiradi;
Talaba ega bo‘lmog‘i kerak:
-kommunikativ ko‘nikmalarga; taqdimot ko‘nikmalariga; hamkorlikdagi ishlar
ko‘nikmalariga; muammoli holatlar tahlil qilish ko‘nikmalariga.
Manbalardan foydalanish uchun tavsiya etiladigan adabiyotlar
ro‘yxati:
1. Informatika. Akademik S.S.G‘ulomov umumiy taxriri ostida. Toshkent. –
TDIU, 2007
2. Internet manbalari.
Texnologik xususiyatlardan kelib chiqqan holda keysning tavsifnomasi:
Ushbu keysning asosiy manbai kabinetli, lavhali bo‘lib, hayotiy vaziyatlar
asosida bayon etilgan. Keysning asosiy ob’ekti shaxsga yo‘nalti-rilgandir. Bu
tashkiliy institutsional keys bo‘lib, ma’lumotlar vaziyatlar va savollar asosida
tuzilgan. Hajmi o‘rtacha, tizimlashtirilgan bo‘lib, treningga mo‘ljallangan o‘quv
mavzu bo‘yicha bilim va ko‘nikmalar hosil qilishga qaratilgan. Didaktik
maqsadlarga ko‘ra keys muammolarni taqdim qilishga, ularni hal etishga, tahlil
qilish va baholashga qaratilgan.
Ushbu keysdan “Informatika va axborot texnologiyalari” fanida foydalanish
mumkin.
KEYS:
70](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_70.png)
![Vaziyat: Ispan olimlari optik disklarning soxtaligini tekshirish - ning oddiy
va arzon usulini izlab topishdi. Soxta CD disk bilan litsen-ziyali diskni tashqi
ko‘rinishidan ajratib bo‘lmaydi.Ularni qanday ajratish mumkin?
Vaziyatni bosqichma – bosqich tahlil qilish va hal etish bo‘yicha
talabalarga uslubiy ko‘rsatmalar
Talabalarga yo‘riqnoma
Ish bosqichlari Maslahatlar va tavsiyanomalar.
1. Keys va uning
axborot ta’minoti
bilan tanishish Keys bilan tanishing. Keys materialini o‘qib, holatni darhol
tahlil qilishga harakat qilmang, uslubiy va axborot
materiallari bilan tanishing.
2. Berilgan vaziyat
bilan tanishish Vaziyatni diqqat bilan o‘rganing. Sizga muhim bo‘lgan
abzatslarni ajrating.Vaziyatda ifodalangan faktlarni sanab
o‘ting, sizga ma’lum bo‘lgan vamuammoni echish uchun
aniqlanishi lozim bo‘lgan faktlarni aniqlang.
3. Muammoli
vaziyatni tahlil qilish Asosiy muammo va kichik muammolarga diqqatingiz - ni jalb
qiling.
Asosiy muammo: O‘zingizni ispan olimlari o‘rniga qo‘ying
va bu ikki disk o‘rtasidagi farqni tushuntirib bering.
Quyidagi savollarga javob berishga harakat qiling.
1. Kompyuterning asosiy qurilmalari qaysilar?
2. Kompyuterning atrof qurilmalari qaysilar?
Asosiy muammo nimaga qaratilganini aniqlang.
Muammoning asosiy mazmunini ajratib oling. Muammoli
vaziyatni tahlil qilish – ob’ektning holatini aniqlang, asosiy
qirralariga e’tibor qarating, muammoli vaziyatning hamma
tomonlarini tahlil qiling.
4. Muammoli vaziyat -
ni echish usul va
vositalarini tanlash Ushbu vaziyatdan chiqib ketish harakatlarni izlab topish
maqsadida quyida taqdim etilgan “Muammoli vaziyat”
jadvalini to‘ldirishga kirishing. Muammoni echish uchun
71](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_71.png)
![hamda asoslash barcha vaziyatlarni ko‘rib chiqing, muqobil vaziyatni
yarating. Muammoning echimini aniq variantlardan tanlab
oling, muammoning aniq echimini toping. Jadvalni
to‘ldiring. Keys bilan ishlash natijalarini yozma shaklda
ilova eting
“ Muammoli vaziyat” jadvalini to‘ldiring
Vaziyatdagi muammolar
turi Muammoli vaziyatning kelib chiqish
sabablari
To‘ldirilgan jadval (o‘qituvchi oldindan to‘ldiradi – talaba qo‘liga
berilmaydi)
Muammolivaziyat Muammolivaziyatning kelib
chiqish sabablari
O‘zingizni ispan olimlari o‘rniga qo‘ying va
bu ikki disk o‘rtasidagi farqni tushuntirib
bering. Bu ikki disk tashqi ko‘rinishidagi
farqning yo‘qligida.
To‘ldirilgan jadval (o‘qituvchi oldindan to‘ldiradi – talaba qo‘liga
berilmaydi)
Vaziyatdan
chiqib
ketish
harakatlari Disk sirtiga lazer nuri tushirilganda difraksiyaning mavjudligi
olimlarga ikki disk o‘rtasidagi farqni tushunishga yordam berdi.
“ Muammoli vaziyat” jadvalining yakuniy ko‘rinishi
Muammoli vaziyat Muammoli vaziyatning
kelib
chiqish sabablari Vaziyatdan chiqib
k etish h arakatlari
O‘zingizni ispan olimlari
o‘rniga qo‘ying va bu
ikki disk o‘rtasidagi
farqni tushuntirib bering. Bu ikki disk tashqi
ko‘rinishidagi farqning
yo‘qligida. Disk sirtiga lazer nuri
tushirilganda difraksiyaning
mavjudligi olimlarga ikki disk
o‘rtasidagi farqni tushunishga
yordam berdi.
Auditoriyada bajarilgan ish uchun baholash mezonlari va ko‘rsatkichlari
Guruhlar
ro‘yxati Guruh
faol Ma’lumotlar ko‘rgazmali taqdim
etildimak.4 b Javoblar to‘liq va
aniq berildi Jami
mak.10 b
72](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_72.png)
![mak. 1 b mak.5 b
1
2
3
8-10 ball – a’lo, 6- 8 ball – yaxshi, 4- 6 ball – qoniqarli
3.2. Informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalari
asosida tashkil qilishning dasturiy va uslubiy ta’minotini ishlab chiqish.
“Informatika va axborot texnologiyalar i ” fanidan
“Elektron jadvallar tayyorlash dasturi Microsoft Excel” mavzusi bo‘yicha
KEYS – TEXNOLOGIYa
1. Keysning maqsadi:
Keysning ta’lim maqsadi: O‘quvchilarga MS Excel elektron jadvalining
asosiy imkoniyatlari haqida tushuncha berish, iqtisodiy masalalarni yechishda MS
Excel ning funksional va grafik imkoniyatlaridan foydalanish ko‘nikmalarini
shakllantirish.
Rejalashtirilgan o‘quv natijalari: O‘quvchilar MS Excel elektron jadvali
haqida umumiy tushunchaga ega bo‘ladilar, MS Excel ning funksional va grafik
imkoniyatlaridan iqtisodiy masalalarni yechishda foydalanishni o‘rganadilar.
2. O‘quvchilar keysni muvaffaqiyatli yechishlari uchun quyidagi
tayanch bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lishlari lozim:
a) iqtisodiyot nazariyasi, informatika, oliy matematika, algoritm asoslari va
algoritmik tillar, axborot texnologiyalari va tizimlari fanlaridan yetarli bilimlarga
ega bo‘lishlari kerak;
b) obyektni iqtisodiy tahlil qilish va matematik ta’minotni ishlab chiqish;
v) komyuter, amaliy dasturlarning funksional imkoniyatlarini bilishi lozim;
g) MS Excel elektron dasturining imkoniyatlarini bilishilari kerak;
73](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_73.png)
![3. Keysning tipologik belgilari:
Ushbu keys kabinetli keyslar turkumiga mansub: u korxona ma’lumotlari
asosida tuzilgan, ish haqi va xodimlar to‘g‘risidagi normativ hujjatlarga
asoslangan.
Keys syujetsiz, keysdagi xolat hozirgi zamonga to‘g‘ri keladi.
Keys obyekti: korxona buxgalteriya xisobi bo‘limi ish haqi hisoblovchi
buxgalterning ishi.
Keys qisqa, strukturalashgan. O‘quv topshiriqni keys-topshiriq yordamida
tasvirlanadi.
Keysning didaktik maqsadi o‘quvchilarga MS Excel elektron jadvali haqida
umumiy tushuncha berish, MS Excel ning funksional va grafik imkoniyatlaridan
iqtisodiy masalalarni yechishda foydalanishni o‘rgatishdan iborat.
4. Keys uchun axborot yig‘ish yo‘llari : muloqat, xujjatlarni o‘rganish,.
5. Axborot yig‘ish vositalari : hujjatlar, jadvallar, ma’lumotnomalar,
me’yoriy huquqiy xujjatlar.
6. Axborot manbalari:
1. Banklarning kredit berish bo‘yicha boshlang‘ich ma’lumotlari.
Kirish
O‘zbekiston respublikasi mustaqillikka erishgandan so‘ng, rivojlanishning
yangi, yuqori bosqichiga ko‘tarildi. Shu borada zamonaviy kompyuter
texnologiyalarining ishlab chiqarishga, iqtisodga, biznesga va o‘qitish jarayoniga
tadbiqi tobora kengaymoqda. Hozirgi vaqtga kelib har bir mutahassis o‘z mehnat
faoliyatida kompyuterlardan unumli foydalana bilishi zarur bo‘lib qoldi.
Microsoft Excel – universal jadval muxarriri bulib, unda jadvallar kiritish,
ular bilan ishlash uchun kulay imkoniyatlar yaratib berilgan. Bu jadval muxarririda
boshka formatda yaratilgan fayllarni import kilish imkoni bilan bir katorda uzida
yaratilgan jadvallarni Office ning boshka muxarrirlariga, Web saxifa kurinishida
va boshka kurinishlarga eksport kilish imkoni xam mavjud.
Vaziyat.
74](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_74.png)
![Korxona biznes reja ishlab chiqdi. Biznes rejani amalga oshirish uchun
korxonaga qo‘shimcha mablag‘ talab etiladi. Muammo shundan iboratki, mavjud
banklarning kredit berish shartlari asosida eng optimal bankni tanlash lozim.
Topshiriq: Boshlang‘ich ma’lumotlar asosida Microsoft Excel dasturida
tahlil qilinib, kredit olish bo‘yicha eng optimal bank tanlansin.
Muhokama uchun savollar:
1. MS Excel nima maksadda ishlatiladi?
2. MS Excel dasturi yordamida jadvallar ustida kanday amallarni bajarish
mumkin?
3. Jadvalni formatlash deganda nimani tushunish lozim?
4. Funksiyalar bilan ishlashni tavsiflab bering?
5. Formulalar yaratishni namoyish kiling?
Mavjud banklarning kredit berish shartlari to‘g‘risida ma’lumot.
№ Bank nomi Berish
foizi Rasmiylashtirish
to‘lovi (so‘m) Stavka
(yillik) Muddat
(oy)
1 1-bank 96% 20000 21% 12
2 2-bank 95% 25000 19% 12
3 3-bank 94% 20000 16% 12
4 4-bank 93% 30000 15% 12
I. O‘quvchi uchun uslubiy ko‘rsatma
Muammo
Boshlang‘ich ma’lumotlar asosida topshiriq Microsoft Excel dasturida taxlil
qilinib, kredit olish bo‘yicha eng optimal bankni tanlash.
Vazifa :
Barcha banklar bo‘yicha kredit olishni baholovchi ko‘rsatkichlar aniqlansin va
optimal bank tanlansin.;
Barcha banklar bo‘yicha aniqlangan ko‘rsatkichlar diagrammalar ko‘rinishida
ifodalansin;
75](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_75.png)
![ Optimal bankdan 10 mln so‘m kredit olinishi uchun qancha miqdorda kredit
hajmi rasmiylashtirilishi lozim.
Yuqoridagi vaziyatda aniqlangan kreditni oylar bo‘yicha qaytarish jadvali
tayyorlansin.
Yechish algoritmi
Aniqlanishi lozim bo‘lgan ko‘rsatkichlar quyidagi jadvalda keltirilgan.
1-jadval(ming so‘ mda)
№ Bank
nomi Kredit
hajmi Berish
foizi Rasmiy
ish
to‘lovi Stavka
(yillik) Muddat
(oy) Olindi Oylik
to‘lov To‘lash
foizi
1 1-
bank 15000 96% 20 21% 12
2 2-
bank 15000 95% 25 19% 12
3 3-
bank 15000 94% 20 16% 12
4 4-
bank 15000 93% 30 15% 12
Olindi ko‘rsatkichi quyidagicha topiladi.
Olindi = Kredit hajmi * Berish foizi - Rasmiy-sh to‘lovi
Oylik to‘lov ko‘rsatkichini topish uchun Excel ning ПЛТ funksiyasidan
foydalanamiz.
Oylik to‘lov = ПЛТ(Oylik stavka;Muddat;-Kredit hajmi)
To‘lash foizi ko‘rsatkichini topish uchun to‘lanadigan Oylik to‘lov ni
Olindi ga bo‘lamiz. Bu shuni bildiradiki biz olgan pulimizga nisbatan qanchalik
pul to‘lashimizni bildiradi. Bu foiz qaysi bankda kichik bo‘lsa shu bank optimal
bank hisoblanadi.
1. Yuqoridagi jadvalning barcha ko‘rsatkichlari hisoblangandan Bank nomi va
To‘lash foizi ko‘rsatkichlariga ustunli diagramma tuziladi.
76](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_76.png)
![2. Optimal bank tanlangandan keyin, Shu bank bo‘yicha Olindi 10 mln bo‘lishini
aniqlash uchun Excel ning Поиск решении... prosedurasidan foydalaniladi.
3. Aniqlangan Kredit hajmi bo‘yicha oylar bo‘yicha kreditni qaytarish jadvali
tayyorlanadi.
2-jadval
Oylar
Asosiy to‘lov Foiz Qoldiq
Yanvar
Fevral
Mart
Aprel
May
Iyun
Iyul
Avgust
Sentyabr
Oktyabr
Noyabr
Dekabr
Asosiy to‘lov : Kredit hajmini 12 ga b o‘ lib topiladi.
H ar bir oy bo‘yicha Foiz oldingi oyning Qoldiq summasi bo‘yicha
hisoblanadi. H bir oy bo‘yicha qoldiq oldingi oydagi qoldiqdan Asosiy to‘lovni
ayirib tashlab hisoblanadi.
Vaziyatni tahlil qilish varaqasi
Tahlil
bosqichining nomi Tahlil bosqichining mazmuni Baholash
mezonlar
i
1. Joriy vaziyatni
tahlil qilish 1.Vaziyatning aniq holatini anglagan holda
zaruriy ma’lumotlarni to‘play olish.
2. Vujudga kelgan vaziyatni hal etish uchun
nazariy bilimlarga tayanib, qilinishi lozim 5 ball
5 ball
77](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_77.png)
![bo‘lgan vazifalarni bir tizimga keltirish.
2. Muammoning
shakllanishi Muammoning asosiy xususiyatlar:
Korxonani rivojlantirish maqsadida biznes
reja tuzilishi.
Biznes rejaga asosan kredit olish uchun
bank tanlash muammosi.
Bank tanlangandan keyin kreditni
qaytarilish hisobini yuritish 5 ball
3. Vaziyatda
nazarda tutilgan
holatlarning
analitik ko‘rinishi Barcha banklar bo‘yicha kredit olishni
baholovchi ko‘rsatkichlar aniqlansin va optimal
bank tanlansin. ;
Barcha banklar bo‘yicha aniqlangan
ko‘rsatkichlar diagrammalar ko‘rinishida
ifodalansin;
Optimal bankdan 10 mln so‘m kredit
olinishi uchun qancha miqdorda kredit hajmi
rasmiylashtirilishi lozim.
Yuqoridagi vaziyatda aniqlangan
kreditni oylar bo‘yicha qaytarish jadvali
tayyorlansin 30 ball
Baholash ko‘ rsatkichlari va mezonlari
Guruh Baho Baholash ko‘rsatkichlari va mezonlari
Ma’lumotni
to‘liq
yoritishi Guruh
ishtirokchi
larining
faolligi Ma’lumotning
taqdim etilishi Jami
Ball 1,0 0,5 0,5 2
1
2
78](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_78.png)
![3
Guruh ishlarini umumlashtiruvchi baho
Guruh 1 2 3 Jami ball Baho
1
2
3
1,5 – 2 ball - «a’lo»
1,0 – 1,4 ball - «yaxshi»
0,5-0,9 ball - «qoniqarli»
0 – 0,4 ball - «qoniqarsiz».
O‘quvchi uchun o‘quv uslubiy ma’lumot
MS Excel da formula yozish.
Excelda formula “=” belgisini yozish bilan boshlanadi.
Formula yozishga misollar :
С 7 katagi B1 katagida yozilgan qiymatga teng bo‘lsa uni ikkinchi marta
kiritib o‘tirmasdan S7 katagiga kursorni urnatib “=B1” deb kiritsak, Excel C7
katagi B1 katagi qiymatiga tengligini tushunadi va B1 katagidagi yozuvni
takrorlaydi.
C10 katagida V10 katagining 25 foizini yozish kerak. C10 katagiga kursorni
o‘rnatib “=B10*25/100” ni kiritsak, u B10 ning 25 foizini C10 katagiga yozadi.
Keyinchalik C10 ning kiymatini uzgartirganda, avtomatik C10 ning qiymati ham
mos ravishda uzgaradi. Shu tartibda ixtiyoriy matematik amallarni bajarish
mumkin.
Yukoridagi misolda C10 katagida B10 katagining 25 foizini yozdik deylik.
Endi, C11 ga V11 ning , C12 ga B12 ning to C20 ga B20 ning 25 foizini yozish
kerak bulsa yukorida bir marta birinchisi uchun “=B10*25/100” deb yozish yetarli.
Keyingilarini shu tartibda davom ettirish uchun C10 katagining tagidagi Q
belgichasini sichkoncha orkali ushlab S20 gacha tortish yetarli. (Rasmga karang)
79](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_79.png)
![Excel ning standart funksiyalarini ishlatish
Excel ning uzida standart matematik, moliyaviy, statistik va boshka
formulalar urnatib kuyilgan. Ulardan foydalanish tartibi kuyidagicha:
« Стандартная » panelidan knopkasi bosiladi va quyidagi oyna xosil buladi:
Bu oynaning « Категория » bandidan kerakli mavzu tanlanadi, Funksiya
bandidan esa kerakli funsiyani tanlab OK knopkasi bosiladi. Masalan « Категория »
bandidan « Математические » ismi tanlanib, « Функция » bandidan esa «COS»
funsiyasi tanlanib Ok knopkasi bosilsa, quyidagi oyna xosil bo‘ladi.
Bu oynaning «chislo» kismiga xoxlagan sonning kosinusini xisoblash
kerakligini yozamiz yoki knopkachani bosib kaysi katakda yozilgan son
kosinusi xisoblanishi kerakligini kursatamiz.
80](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_80.png)
![Joriy (kursor urnatilgan) katakda yukoridagi funksiya javobi xisoblab
yoziladi. Katakda funksiya javobi kurinadi.
MS Excel dasturining yaxlitlash funksiyasi
ОКРУГЛ(<son>;<kasr qismidagi o‘nlik belgilar soni>) – funksiya <son>
ni belgilangan <kasr qismidagi o‘nlik belgilar soni> gacha yaxlitlaydi.
Funksiyaning ikkinchi argumenti musbat (yaxlitlash verguldan o‘ng tarafda
bajariladi) yoki manfiy (yaxlitlash verguldan chap tarafda bajariladi, kichik butun
razryadlar 0 gacha yaxlitlanadi) bo‘lishi mumkin.
Misol : ОКРУГЛ (512,4567;2)=512,46 ОКРУГЛ (512,4567;-2)=500
Yaxlitlash funksiyasi va ma’lumotlarni formatlash operasiyasi tashqi
ko‘rinishdan bitta natijaga olib kelishi mumkin. Shunisi aniqki, formatlash
operasiyasi (asboblar panelidagi tugmachalar yordamida) sonning faqat tashqi
ko‘rinishini o‘zgartiradi xotirada esa o‘zgarish sodir bo‘lmaydi, yaxlitlaganda esa
sonning tashqi ko‘rinishi bilan xotiradagi ko‘rinishi bir xil o‘zgaradi.
III. Keysni bajarish bo‘yicha tavsiya qilinadigan variantlar
1 – vazifani bajarish.
MS Excel da 1-jadvalni hosil qilamiz.
H4 katagiga quyidagi formulani kiritamiz va uni H5,H6, H7 kataklariga
ko‘chiramiz.
=C4*D4-E4
I4 katagiga quyidagicha funksiyani kiritamiz va I5, I6, I7 kataklariga ko‘chiramiz.
=ПЛТ(F4/12;G4;-C4)
81](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_81.png)
![J4:J7 kataklarini belgilaymiz, va Формат – Ячейки… oynasining Число
bo‘limining Числовы форматы qismidan Процентный format turini tanlaymiz
va OK tugmasini bosamiz. J4 katagiga quyidagi formulani kiritamiz va uni
keyingi kataklarga ko‘chiramiz:
=I4/H4
Natija esa quyidagicha bo‘ladi:
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, 3-bank bo‘yicha kredit olish eng optimal
variant hisoblanadi. Chunki Bu bank bo‘yicha To‘lash foizi ko‘rsatkichi eng
kamdir.
2 – vazifani bajarish
Ustunli diagramma qo‘yish uchun, avvalo jadvalning kerakli sohasi
belgilanadi. Buning uchung B3:B7 kataklari belgilanadi, keyin esa klaviaturadan
CTRL tugmasini bosib turgan holda sichqoncha bilan J3:J7 kataklari belgilanadi.
Q uyidagi k o‘ rinishga ega b o‘ ladi.
Keyin Вставка menyusidan Диаграмма ... oynasiga kiramiz. Quyidagi
Oyna hosil bo‘ladi:
82](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_82.png)
![Rasmda ko‘rsatilgandek, kerakli diagramma tipini va ko‘rinishini tanlab
tugmasini bosamiz. Keyingi oynadan yana tugmasini bosamiz.
Quyidagi oyna hosil bo‘ladi:
Bu oynadan diagrammaning parametrlarini kiritib, tugmasini
bossak, quyidagi oxirgi oyna chiqadi:
.
Bu oynadan отдельном ga belgi qo‘yib ni bossak, alohida listda
bizga kerakli bo‘lgan diagramma hosil qilinadi.
83](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_83.png)
![Bu diagrammadan ham ko‘rinib turibdiki biz uchun qulay bo‘lgan bank 3-bankdir.
3-vazifani bajarish.
1-vazifada aniqlangan jadvalda 3-bankning Olindi ko‘rsatkichini, ya’ni
H6 katakni belgilaymiz va menyuning Сервис bo‘limidan Поиск решения...
oynasiga kiramiz(agar bu bandi bo‘lmasa, Servis bo‘limidan Надстройки...
oynasiga kirib Поиск решения ga belgi qo‘yamiz , shundan keyin bu band
Сервис bo‘limida faollashadi) . Quyidagi oyna hosil bo‘ladi.
Bu oynaning maydoniga H6 katak
adresini kiritamiz, maydoniga nuqta qo‘yib 10000000
qiymatni kiritamiz, maydoniga esa, 3-bank
bo‘yicha Kredit hajmi ni (C6) adresini kiritib tugmasini bosamiz.
Keyingi chi qqan oynadan
84](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_84.png)
![Сохранить найденное решение ga nuqta qo‘yib, OK ni bosamiz. Natija
quyidagicha bo‘ladi.
Demak 10000000 so‘m kredit olish uchun 10659574 so‘m kredit
rasmiylashtirish lozim bo‘ladi.
4-vazifani bajarish
1-jadval joylashgan listning o‘zida 2 jadvalni hosil qilamiz:
Asociy to‘lovni topish uchun kredit xajmini 12 ga bo‘lib, chiqqan miqdorni
barcha oylar bo‘yicha kiritamiz.
Yanvar oyining Foizi boshlang‘ich bo‘yicha hisoblanadi:
Yanvar Foizi( C 11 )= S3*F3/12
Yanvar Qoldiq( D 11 )= S3-S11
85](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_85.png)
![Qolgan oylarning foizi oldingi oyning qoldiq summasidan hisoblanadi. D12
quyidagi formula yoziladi va u qolgan ( D13: D22) kataklarga ko‘chiriladi:
=E11*$F$6/12
Qolgan oylarning Qoldiq summalarini hisoblash uchun E12 katagiga
quyidagi formulani kiritamiz va uni qolgan ( E12:E22) kataklarga ko‘chiramiz:
=E11-C12
Natija quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
IV. Tajriba mashg‘ulotida “Elektron jadvallar tayyorlash dasturi Microsoft
Excel” mavzusini o‘qitish texnologiyasi
4.1. Keys o‘qitish texnologiyasi modeli
“Elektron jadvallar tayyorlash dasturi Microsoft Excel” mavzusini o‘qitish
texnologiyasi
1. Keys o‘qitish texnologiyasi modeli
Mavzu Elektron jadvallar tayyorlash dasturi Microsoft
Excel
Mashg‘ulot soati - 1
soat Talabalar soni: 25 kishi .
O‘quv mashg‘uloti
shakli Bilim va ko‘nikmalarni kengaytirish,
chuqurlashtirish bo‘yicha tajriba
Tajriba rejasi 1. O‘quv mashg‘ulotiga kirish
2. Bilimlarni faollashtirish
3. Keys bilan kichik guruxlarda ishlash
4. Natijalarni namoyish qilish
86](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_86.png)
![5. Eng to‘g‘ri va optimal variantni tanlash,
baholash va muhokama qilish.
6. Xulosa. guruxlar va talabalar faoliyatini, o‘quv
mashg‘ulotida erishilgan natijani baholash.
O‘quv mashg‘uloti maqsadi: Talabalarga MS Excel elektron jadvalining asosiy
imkoniyatlari haqida tushuncha berish, iqtisodiy masalalarni yechishda MS Excel
ning funksional va grafik imkoniyatlaridan foydalanish ko‘nikmalarini
shakllantirish
O‘qituvchining
vazifalari:
MS Excel elektron
jadvali haqida umumiy
tushuncha berish
Formulalardan
foydalanishni o‘rgatish
MS Excel ning
standart funksiyalarini
keltirish
Diagrammalar
tayyorlashni o‘rgatish O‘quv faoliyati natijalari :
MS Excel elektron jadvali haqida umumiy
tushunchaga ega bo‘ladilar
Formulalardan foydalanishni o‘rganadilar
MS Excel ning standart funksiyalarini qo‘llashni
bilib oladilar
Jadvallarga diagrammalr hosil qilishni
o‘zlashtiradilar
O‘qitish metodlari Keys-stadi, munozara , aqliy hujum
O‘qitish vositalari Keys, tarqatma materiallar, kompyuter va namoyish
texnikasi, slaydlar,
O‘qitish shakli Individual, frontal, guruxlarda ishlash
O‘qitish sharoitlari Guruxlar bilan ishlash uchun mo‘ljallangan,
kompyuter texnikasi, va zaruriy dasturlar bilan
ta’minlangan o‘quv – amaliyot xonasi
Monitoring va baholash Kuzatish, blis-so‘rov, taqdimot, savol javob,
baholash
2. Texnologik xarita
Ishlar
bosqichi Faoliyat tuzilishi
O‘qituvchi Talabalar
Tayyorlov
bosqichi
( 5 daqiqa) Keys-stadi maqsadini va uning kasbiy
bilimlarni rivojlantirishga ta’sirini
tushuntiradi. Keys materialini
tarqatadi va vaziyatni taxlil qilish algoritmi
bilan tanishtiradi (Talaba uchun uslubiy
ko‘rsatmaga qarang). Eshitadilar
Keysning
mustaqil
o‘rganadi
1-bosqich.
O‘quv 1.1.Mashg‘ulot mavzusini, uning maqsadi,
vazifalari va rejalashtirilgan o‘quv
87](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_87.png)
![mashg‘uloti
ga kirish
(10 daqiqa) faoliyati natijalarini gapiradi.
1.2.Mashg‘ulotda ishlash tartibi va
baxolash mezonlari bilan tanishtiradi.
2 -bosqich
Asosiy
( 25 - daqiqa ) 2.1.Bilimlarni faollashtirish maqsadida blis
– so‘rov o‘tkazadi:
MS Excel nima maksadda ishlatiladi?
MS Excel dasturi yordamida jadvallar
ustida kanday amallarni bajarish mumkin?
Jadvalni formatlash deganda nimani
tushunish lozim?
Funksiyalar bilan ishlashni tavsiflab
bering?
Formulalar yaratishni namoyish kiling?
2.2.Talabalarni kichik-guruxlarga ajratadi.
Guruxda ishalash qoidalarini eslatadi.
2.3. Quyidagi topshiriqlarni beradi:
Banklar bo‘yicha kredit olishni
baholovchi ko‘rsatkichlar aniqlansin;
Banklar bo‘yicha aniqlangan
ko‘rsatkichlar ifodalash;
Optimal bankdan 10 mln so‘m kredit
olinishi uchun qancha miqdorda kredit hajmi
rasmiylashtirish.
Yuqoridagi vaziyatda aniqlangan
kreditni oylar bo‘yicha qaytarish jadvali
tayyorlash.
2.4. Kichik-guruxlar natijalarini guruxga
taqdim qilish va keysni eng to‘g‘ri va optimal
javobni aniqlash.
2.5. Xar bir gurux ishini taxlil qilish va
xatolarni to‘g‘rilash.
2.6. Keysni yechishning o‘zining variantini
tushuntirish. Savollarga
javob beradilar
Guruxlarga
bo‘linishadi
Keys materiali
asosida keys
yechish
algorimti
bo‘yicha xar
bir topshiriqqa
hisobot
tayyorlashadi.
Guruxlar
o‘zlarining
keys
yechishlarini
tayyorlashadi.
Xar bir gurux
o‘zining
yechimini taqdim
qiladi.
3.Bosqich
Yakuniy-
baxolash ( 5
daqiqa) 3.1. O‘quv faoliyati natijalarini
umumlashtiradi, Xar bir gurux ish
natijalarini e’lon qiladi.
3.2. Keys-stadining bo‘lajak
mutaxassislarni tayyorlashga katta ta’sir
ko‘rsatishini ta’kidlaydi. Eshitadilar
O‘zlarining
fikrlarini
bildirishadi
88](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_88.png)
![Yuqorida bayon etilganlarning natijasi sifatida Informatika fanida kreativ
texnolgiyalar ” nomli elektron uslubiy qo‘llanma yaratildi.
3.3. Pedagogik tajriba, uning natijalari va tahlili
O quvchilarga keys fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga yo naltirilganʼ ʼ
topshiriqlarni taqdim qilish natijasida informatika o qituvchisi ulardagi aniqlash,
ʼ
o rganish, tahlil qilish, baholash, rivojlantirish, umumlashtirish, ommalashtirish,
ʼ
yangilarini yaratish faoliyatiga alohida e tiborini qaratishi kerak.
ʼ
Tajriba-sinov ishlari jarayonida o quvchilardagi keys fikrlash qobiliyat-
ʼ
larini rivojlanganlik darajasini aniqlashning quyidagi mezonlari shakllantirildi
(3.2-rasm).
89](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_89.png)
![Ushbu mezonlar asosida respondent o quvchilarda innovatsion metodlar vaʼ
sifat masalalari yordamida o quvchilarning keys fikrlash qobiliyatlarini
ʼ
rivojlantirishga qaratilgan jarayon samaradorligini bir necha darajalar bo yicha
ʼ
baholash kvalimetrik jihatdan to g ri deb topildi hamda samaradorlik
ʼ ʼ
ko rsatkichlari «yuqori», «o rta», «past», darajalar bo yicha baholandi (3-jadval).
ʼ ʼ ʼ
3.2-rasm. O‘quvchilarda keys fikrlashning rivojlanganlik darajasini
belgilovchi mezonlar
Har bir samaradorlik darajasining xususiyatidan kelib chiqib, quyidagi mezo
nlar shakllantirildi:
yuqori daraja – keys fikrlashga yunalganlik, moslashuvchanlik, fikrlashning ra-
vonligi, ratsionalizatorlik ko‘nikmasining mavjudligi, mantiqiy fikrlash qobiliyat-
larini rivojlanganlik sifatlarining shakllanganligi, sifat masalalarini yechish mala-
kasining shakllanganligi;
o‘rta daraja – keys fikrlashga nisbatan ongli munosabatning tarkib topganligi,
keys fikrlashga oid nazariy bilimlarning o‘zlashtirilganligi, aktivlik, tashabbus-
korlik, yaratuvchanlik ko‘nikmalarining shakllanganligi;
past daraja – fikrlashga moyillikning yo‘qligi, passiv ishtirokning mavjudligi,
o‘z-o‘zini rivojlantirishga bo‘lgan ishtiyoqning pastligi.
3-jadval
O‘quvchilarda keys fikrlashning rivojlanganlik darajasi (miqdor
ko‘rsatkichlarida) samaradorligi
90O‘quvchilarda
keys fikrlashning rivojlanganlik darajasini
belgilovchi
mezonlar
keys fikrlashga nisbatan
motivatsiyani qaror topganligi Keys fikrlash ko’nikma-
larining rivojlanganligi
Keys fikrlash qobiliyatlari-ning
shakllanganligi Amaliy keys fikrlash
jarayonini tashkil etish
Ixtisoslashgan (pedagogic) keys fikrlashning
rivojlanganligi](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_90.png)
![Guruhlar Oquvchilar
soni O‘zlashtirish darajalari
Yuqori O‘rta Quyi
Tajriba sinfi 60 38 12 5
Nazorat sinfi 55 28 18 9
Yuqoridagi jadvallar asosida o‘qituvchilar tajribadan keyingi va tajribadan
oldingi hamda o‘quvchilarning tajriba va nazorat sinflaridagi o‘zlashtirishlari
samaradorligini ko‘rsatuvchi N
1 gipoteza va unga zid bo‘lgan N
0 gipoteza
tanlandi. Bu ko‘rsatkichlarga mos diagrammalar quyidagicha ko‘rinishga
ega bo‘ldi ( 3.4-rasm ):
3.4-rasm. Nazorat va tajriba guruhlarining samaradorlik natijalari.
Olingan natijalarga asoslangan holda informatika darslarida o‘quvchilarda keys
fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish darajasi matematik statistika asosida tahlil
qilinib, tajriba yakunidagi holat uchun topilgan natijalardan o‘rtacha kvadratik
chetlanish, tanlanma dispersiya, variatsiya ko‘rsatkichlari, Styudentning tanlanma
mezoni, mazkur mezon asosida erkinlik darajasi, Pirsonning muvofiqlik kriteriysi
va ishonchli chetlanishlari topildi. Bular 4-jadvalda o‘z ifodasini topgan:
4-jadval.
Styudentning tanlanma mezoni, Pirsonning muvofiqlik kriteriysi va ishonchli
chetlanishlar asosida Informatika darslarida o‘quvchilarda keys fikrlash
qobiliyatlarini rivojlantirish tahlili
K
2,44 2,02 0,4064 0.6596 1 1 12,35 1870,13 185,3 0.04 0,05
91](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_91.png)
![2,44 2,02 0,04664 0,669 3 5 3,31 122,45 9,99 0,17 0,2
Natijalardan tajribadan oldingi va keyingi ko‘rsatkichlar Neyman g‘oyasi asosida
ishonchli intervallar topildi:
Informatika darslarida o‘quvchilarning tajriba guruhlarida keys
fikrlashning shakllanganlik ko‘rsatkichlari:
2,44-0,04 ≤ a
x ≤ 2,44+0,04 2,40 ≤ a
x ≤ 2,48
Nazorat guruhi uchun ishonchli interval:
2,02-0,05≤ a
y ≤ 2,02+0,05 1,97≤ a
y ≤2,07
O‘qituvchilarda tajriba yakunida:
2,44-0,17 ≤ a
x ≤ 2,44+0,17 2,27 ≤ a
x ≤ 2,61
Tajriba boshi uchun ishonchli interval:
2,01-0,2≤ a
y ≤ 2,01+0,2 1,81≤ a
y ≤2,21
Yuqoridagi natijalarga asoslanib tajriba sinov ishlarining sifat ko‘rsatkich-
larini hisoblaymiz.
O‘quvchilarda:
Bizga ma’lum
ga eng.
Bundan sifat ko‘rsatgichlari:
Olingan natijalardan informatika darslarida o‘quvchilarda keys fikrlash
qobiliyatlarini rivojlantirish samaradorligini baholash mezoni birdan kattaligi
va bilish darajasini baholash mezoni noldan kattaligini ko‘rish mumkin. Bundan
ma’lumki, tajriba yakunidagi o‘zlashtirish tajriba boshidagi o‘zlashtirish ko‘rsatkic
hidan yuqori.
Statistik tahlil natijasida baholar normal taqsimotga ega, deb hisoblandi.
Bunday faraz o‘rinlidir, chunki normal taqsimotga yaqinlashish shartlari sodda
92](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_92.png)
![bo‘lib, ular bajarildi.
Shunday qilib, tajriba guruhidagi o‘zlashtirishlar nazorat guruhidagi o‘zlashti-
rishlardan yuqori ekan. Demak, informatika darslarida o‘quvchilarda keys
fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishning samaradorlik darajasini aniqlash bo‘yicha
o‘tkazilgan tajriba-sinov ishlari samaradorligi statistik tahlildan ma’lum bo‘ldi.
93](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_93.png)
![III- bob bo‘yicha xulosalar.
Ta’limni texnologiyalashtirishning asosini, ta’lim jarayonini, uning sama-
radorligini oshirish va ta’lim oluvchilarni, berilgan sharoitlarda va ajratilgan vaqt
ichida loyihalashtirilayotgan o‘quv natijalarga erishishlarini kafolatlash maqsadida
to‘liq boshqarish g‘oyasi tashkil etadi.
Bunday yondashishning mohiyati, ta’lim jarayonini tizimlashtirishdan – uni,
aniq rasmiylashtirilgan va detallari bo‘yicha aniq elementlarga bo‘lib tashlash
yordamida maksimal shakllantirishdan iborat.
Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interfaol uslublar (innovasion pedagogik va
axborot texnologiyalari)dan foydalanib, ta’limning samaradorligini ko‘tarishga
bo‘lgan qiziqish, e’tibor kundan-kunga kuchayib bormoqda. Zamonaviy texnolo-
giyalar qo‘llanilgan mashg‘ulotlar talaba(yoki o‘quvchi)lar egallayotgan bilimlarni
o‘zlari qidirib topishlariga, mustaqil o‘rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni
ham o‘zlari keltirib chiqarishlariga qaratilgan. O‘qituvchi bu jarayonda shaxs va
jamoaning rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit
yaratadi, shu bilan bir qatorda, boshqaruvchilik, yo‘naltiruvchilik vazifasini
bajaradi. Bunday o‘quv jarayonida talaba(yoki o‘quvchi) asosiy figuraga aylanadi
3-bob zamonaviy texnologiyalar asosida informatika fanidan amaliy
mashg‘ulotlarni tashkil etish dasturiy ta’minotini yaratishga bag‘ishlangan bo‘lib,
unda informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni tashkil qilishning zamonaviy
dasturiy vositalari, innovatsion texnologiyalar asosida informatika fanini o‘qitish
uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish algorit m lari va foydalanish samaradorligi
keltirilgan.
O‘qituvchining informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni tashkil qilish
jarayonida innovasion yondashuvlarni qo‘llashdagi ta’lim samaradorligini aniq-
lash ta’limni to‘g‘ri olib borayotganligi baholashda muhim omil bo‘lib hisoblanadi.
Shu sababli o‘qitishda innovasion yondashuvlarni qo‘llashning samaradorligini
aniqlash kerak bo‘ladi. Ta’limda samaradorlikka erishish ham innovasion ta’limga
94](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_94.png)
![kirib, unda o‘qituvchining ta’lim usullari va vositalariga qo‘shgan ijodiy ulushi
aniq sezilmog‘i lozim .
95](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_95.png)
![UMUMIY XULOSA VA TAVSIYALAR
O‘quv maqsadlarini texnologik usulda loyixalashda bosh, yetakchi xolat
to‘la-to‘kis aniqlangan, identifikasiyalashgan o‘quv maqsadlarini ishlab chiqishdan
iborat. Bu maqsadlarining qanchalik darajada amalga oshgani va erishilgani xaqida
fikr yuritish uchun ularni qat’iy va aniq ulchashmumkin bo‘lgan natija-
topshiriqlarga aylantirish zarur. O‘quv jarayonini texnologiya asosida tashkil
etishda nazorat topshiriqlarini ishlab chiqish, o‘qit ish maqsadlarini aniqlash bilan
uzviy bog‘liq xolda amaga oshiriladi. Bu o‘z navbatida ta’lim texnologiyasini joriy
etishning tamoyili, qoidalari, mexanizmlariga mos tushadi, erishish mumkin
bo‘lgan pirovard natija oldindan belgilab qo‘yiladi. Shuning uchun o‘quv
maqsadlari aniqlashtirigach, unga mos ravishda nazorat topshiriqlarni ishlab
chiqish maqsadga muvofiqdir. Ilmiy manbalarni tahlil qilish hamda, amaliy
mashg‘ulotlarni o‘tkazish jarayonida kuzatish natijalari shuni ko‘rsatadiki, oliy
ta’limni barcha ta’lim yo‘nalishlarida taxsil olayotgan talaba yoshlarga ta’lim
berish va ularni bo‘lajak kasbiy faoliyatga tayyorlash ko‘pgina nazariy hamda
amaliy muammolarni xal etishni taqoza etadi.
Yuqoridagi fikrlardan zamonaviy pedagogik texnologiyalar ma’lum
yangiliklar yuqori samaradorlikka ega bo‘lgan ilmiy-nazariy va amaliy izlanish
natijasi ekanligi ayon bo‘ladi. Bugungi kunda nazariy va amaliy jihatdan puxta
asoslangan umumiy ishlanmalarning mavjud bo‘lishi alohida kasb etadi. Zero,
umuman nazariy bazaga ega bo‘lmasdan turib, bu muammolarni hal etish mumkin
emas. Shuning uchun ham bugungi kunda talabalar fundamental fanlar va aniq
kasb sohasi doirasida nazariy va amaliy bilimlarga ega bo‘lishi, kompyuter va
telekomunikasion vositalardan foydalana olish bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarga
ega bo‘lishlari zarur. Shuning uchun o‘rta maktablarda barcha fanlarni
o‘qitishni takomillashtirishga ahamiyat berishi kerak bo‘ladi.
Ushbu magistrlik ishi informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni keys
texnologiyalar asosida tashkil etish uslubiy ta’minotini yaratishga bag‘ishlangan
bo‘lib, unda quyidagilar amalga oshirilgan:
96](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_96.png)
![ ta’lim jarayonida informatika fanini keys texnologiyalar asosida o‘qitish-
ning mazmuni va asosiy vazifalari yoritilgan;
informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalar asosida
tashkil etish maqsadi, turlari, xususiyatlari bayon etilgan;
informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalar asosida
tashkil etish usullari va vositalari keltirilgan;
informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalar asosida
tashkil qilishning uslubiy ta’minoti berilgan;
informatika fanidan mashg‘ulotlarni keys texnologiyalar asosida tashkil qilish
va o‘tkazish uslubiyati ishlab chiqarilgan;
informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalar asosida tashkil
qilish uchun ditaktik materiallar tavsiya etilgan.
Informatikadan amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalar asosida tashkil
qilish da interfaol usullar va multimedia vositalaridan foydalanilsa ta’lim
oluvchilarda kompyuter bilan muomala madaniyati tezda shakllanib, kompyuterni
mustaqil boshqara olish, o‘zining mutaxassislik sohalariga qo‘llashni o‘rganishi
bilan birga, fanga oid bilim, ko‘nikma va malakalari yanada yuqori bo‘lishi
ta’minlanadi.
Informatikadan amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalar asosida to‘g‘ri
tashkil qilish yuqori natijaga olib keladi va talabalar uchun ham bugungi kun
texnologiyasidan foydalanib dars o‘tish qiziqarli va tushunarli bo‘ladi. Axborot
texnologiyasi vositalari bilan jixozlangan xonada bir vaqtning o‘zida ekran
vositalari va tovushni eshittirish vositalaridan foydalangan holda o‘qitish
jarayoni tashkil etilsa, shubxasiz, talabalar axborotni qiziqish bilan qabul
qiladilar va uning ko‘p qismini eslab qoladilar.
Darslarni interfaol usulda, multimedia vositalaridan foydalanib tashkil etish,
darsda o‘quvchilar faolligini ta’minlash va oldindan belgilangan maqsadga
erishishga qaratiladi.
97](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_97.png)
![Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati .
1. “ 2017—2021-yillarda O‘zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi”. O‘zbekiston Prezidenti 2017 yil 7-
fevral kungi farmoni.
2. “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori. 24 aprel 2017 yil.
3. O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonuni// Barkamol
avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori.– T.: «Sharq» nashriyot–matbaa
konserni, 1997. – B. 20–29.
4. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 6 iyundagi 200-
sonli «Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot kommunikasiya
texnologiyalarini joriy etish chora–tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori.
5. R. H. Ayupov, M.I. Azizova. “Informatsion texnologiyalar:Web-sahifalar
yaratish va ularni boshqarish”Toshkent“Iqtisod-moliya”2010
6. A.A.Abduqodirov, R.R. Boqiev, M.E.Mamarajabov. Akademik litsey va
Kasb-hunar kollejlarda “Informatika” fanidan takomillashtirilgan fan dasturi.
7. Sayidahmedov N. Pedagogik mahorat va pedagogik texnologiya. –T.: O‘z
MU. 2003.- 66 b.
8. Ta’limda pedagogik texnologiyalar: muammolar, yechimlar. Ilmiy-amaliy
konferensiya materiallari.- T.:1999.- 212 b.
9. Tolipov.O‘.Pedagogik texnologiyaning asosiy tamoyillari. //J.Xalq ta’limi.
2001.- №5. 111-114 bb.
10. Farberman B.L. Ilg‘or pedagogik texnologiyalar.- T.: O‘z.R.FA.Fan. 2000.-
128 b.
11. Abduqodirov, A. G‘. Hayitov, R. R. Shodiyev «Axborot texnologiyalari»
T., “O‘qituvchi”, 2002 y.
12. M.Aripov, A.Haydarov. Informatika asoslari.O‘quv qo‘llanma, Toshkent:
O‘qituvchi, 2002. 432 b.
98](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_98.png)
![13. M.Aripov va boshqalar. Axborot texnologiyalari. O‘quv qo‘llanma.
Toshkent: 2009. 368 b.
14. Yuldashev U.Yu., Boqiyev R.R., Zokirova F.M. Informatika o‘qitish
metodikasi. Toshkent, “Talqin”, 2005 y.
15. M.Aripov, B.Begalov, U.Begimqulov, M.Mamarajabov. Axborot texno-
logiyalari. O‘quv qo‘llanma- T.: «Noshir», 2009.-368 b.
16. Алексеева, Л. Н. Инновационные технологии как ресурс эксперимента/
Л. Н. Алексеева// Учитель. - 2004. - № 3. - с. 78.
17. Дебердеева, Т. Х. Новые ценности образования в условиях
информационного общества/ Т. Х. Дебердеева// Инновации в образовании. -
2005. - № 3. – с. 79.
18. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии: Учебное
пособие. - М.: Народное образование, 1998. - 256
19. Батурин С.О. , Современные инновационные технологии в школьном
образовании. http://www.sch130.nsc.ru/people/staff/sovet/BaturinSO_170308.rtf.
20. Беспалько В.П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения. -
М., 1995.
21. Дичковская И.М. Инновационные педагогические технологии. – К.,
2004.
22. Молоков Ю.Г., Молокова А.В. Актуальные вопросы информатизации
образования // Образовательные технологии: Сборник научных трудов. -
Новосибирск, ИПСО РАО.-1997.- 1. с.77-81.
23. Никишина И.В. Инновационные педагогические технологии и орга-
низация учебно-воспитательного и методического процессов в школе:
Использование интерактивных форм и методов в процессе обучения
учащихся и педагогов Изд. 1-е/ 2-е, стереотип. – Волгоград, - В помощь
администрации школы, - 2008, 91 с.
24. Педагогика: учеб. / Л.П.Кривошенко [и др.]; под ред. Л.П.Кривошенко.
– М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2008. – 432 с.
99](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_99.png)
![25. Сальникова Т.П. Педагогические технологии Уч.пос. – М.: - 2003 г.
26. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии: Учебное
пособие. - М.: Народное образование, 1998. - 256 с
27. Упрiление образовательным учреждением: Организационно-
педагогические и прiовые аспекты: В вопросах и ответах - 208 с.
28. Апатова Н.В. Информационные технологии в школьном образовании. –
М.: Просвещение-АСТ, 1994. – 362 с.
29. Булгакова Н.Н. Активизация учебно-познiательной деятельности
младших школьников на уроках информатики // Сб. «Учебные технологии».
– СПб.: НОВА, 2004. – 482 с.
30. Вербицкий А.А. Активное обучение в школе: контекстный подход. -
М.: Просвещение, 1991. – 218 с.
31. Гин А.А. Приемы педагогической техники: Свобода выбора.
Открытость. Деятельность. Обратная связь. Идеальность: Пособие для
учителя. — М.: Вита-Пресс, 1999.
32. Головина Л.М. Активизация познiательной деятельности учащихся. –
М.: Проспект, 2003. – 242 с.
33. Платонова Т.А. Роль мотивации в познiательной активности // Сб.
«Активность личности в обучении». - М.: Педагогика, 1986. – 308 с.
34. Подковыров А.М. Педагогический опыт информатизации школьного
образования // Материалы научно-практической конференции. – М.: Изд.
МГУ, 2003. – 487 с.
35. Подластый И. Опираясь на закономерности // Народное образование. -
1991. – № З.
36. Попов М.В. Технология применения компьютера в учебном процессе //
Сб. «Учебные технологии». – СПб.: НОВА, 2004. – 482 с.
37. Розенберг Н.М. Информационная культура в содержании общего
образования // Советская педагогика. - 1989. - № 3.
100](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_100.png)
![38. Селевко Г.К. Педагогические технологии на основе информационно-
коммуникационных средств. – М.: Народное образование, 2005. – 208 с.
39. Селевко Г.К. Педагогические технологии на основе эффективности
упрiления и организации учебного процесса. Компьютерные (новые
информационные) технологии обучения // Информатика и информационные
технологии в образовании. - №12. – 2004.
40. Скаткин М.Н. Проблемы современной дидактики. – М.: Педагогика,
1980. – 268 с.
41. Шамова Т.И. Активизация учения школьников. – М.: Педагогика, 1982.
– 278 с.
42. Шеншев Л.В. Компьютерное обучение: прогресс или регресс? //
Педагогика. – 1992. - № 11.
43. “Informatika va hisoblash texnikasi asoslari”. 5-, 6-, 7-, 8-, 9-sinflar uchun
darsliklar.
44. Yuldashev U.Yu., Boqiyev R.R., Zokirova F.M. Informatika o‘qitish
45. metodikasi. Toshkent, “Talqin”, 2005
46. Ziyomuhammadov B. Pedagogika. Oliy o‘quv yurtlari uchun qo‘llanma. -
T.: «Turon- 1. Iqbol». 2006.
47. Inoyatov U.I., Muslimov N.A., Usmonboeva M., Inog‘omova D.
Pedagogika: 1000 ta 2. savolga 1000 ta javob / Metodik qo‘llanma. - T.: Nizomiy
nomidagi TDPU, 2012.
48. Mavlonova R. va boshqalar. Umumiy pedagogika. Darslik. - T.: «Navro‘z»
nashri 3. yoti, 2016.
49. Pedagogik atamalar lug‘ati. – T.: «Fan», 2008. 4.
50. Toxtaxodjaeva M.X. va boshqalar. Pedagogika nazariyasi. OTM uchun
darslik. – T.: 5. «Iqtisod-moliya», 2010.
51. Usmonboeva M., To‘raev A. Keys pedagogika asoslari. 6. o‘quv –uslubiy
majmua. - T.:TDPU 2016
101](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_101.png)
![52. Usmonboeva M., To‘raev A. Keys pedagogika asosllari. - O‘UM. TDPU,
2016 7. .
53. Hasanboev J., To‘raqulov X., Haydarov M., Hasanboeva O., Usmanov N.
Pedagogika 8. fanidan izohli lug‘at. – T.: «Fan va texnologiyalar», 2009.
54. Drapeau Patti. Sparking student creativity (practical ways to promote
innovative 9. thinking and problem soving). – Alexandria – Virginia, USA: ASCD,
2014.
55. Хуторской А.В. Развитие одаренности школьников: Методика
продуктивного обучения: Пособие для учителя. - М., 2000.
56. Шамсутдинова Т.М. Развитие творческого мышления на уроках
информатики //Информатика и образование. - 2001. - №5. - С.46.
57. Богомолова О. Б. Логические задачи. – М.: Бином. Лаборатория знаний,
2013. –277 с.: ил.
58. Зиновкина М. М., Утёмов В. В. Структура креативного урока по
развитию творческой личности учащихся в педагогической системе НФТМ-
ТРИЗ // Социально-антропологические проблемы информационного
общества. Выпуск 1. – Концепт. – 2013. – ART 64054. – URL : http :// e -
koncept . ru / teleconf /64054. html
59. Муштiинская И. В. Роль технологии развития критического
мышления в формировании метакогнитивных умений учителя и ученика //
Проблемы и перспективы развития образования: материалы II междунар.
науч. конф. (г. Пермь, май 2012 г.). – Пермь: Меркурий, 2012. – С. 19–24.
Internet saytlari :
1. www.nuu.uz - Informatika o‘qitish metodikasi kursidan distansi on kurs.
O‘zbekiston Milliy univrsiteti.
2. www.bitpro.ru/ITO/index.html - «Informasionn ы ye texnologii v obrazovanii»
konferensiya sayti .
3. www.tepkom.ru/users/ddt/articles - Avtorlar maqolasi .
4. www.inf.1september.ru - Informatika gazetasi sayti .
102](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_102.png)
![5. www.ugatu.ac.ru – turli fanlardan elektron darsliklar, informatika fanidan test
savol l ar majmuasi va bosh q alar.
6. www.infomicer.net – Elektron darsliklar, ensiklopediyalar, multimedia
materiallari va bosh q alar.
7. www.ziyonet.uz – O‘zbekiston Respublikasi Axborot-ta’lim tarmog‘i.
8. www.nuu.uz - Informatika o‘qitish metodikasi kursidan distansi on kurs.
O‘zbekiston Milliy univrsiteti.
9. www.infomicer.net – Elektron darsliklar, ensiklopediyalar, multimedia
materiallari va bosh q alar.
10. www.istedod.uz – Respublika Prezidenti huzuridagi “Iste’dod” jamg‘armasi
portali.
11. www.istedod.uz – Respublika Prezidenti huzuridagi “Iste’dod” jamg‘armasi
portali.
12. www.e-darslar.net - O‘zbek Internet foydalanuvchilari uchun onlayn, elektron
darslar portali.
13. www.Intuit.ru - Rossiya Axborot Texnologiyalari Internet universitetining
bepul o‘qish kurslari.
14. www.samdu.uz -Samarqand davlat universiteti ichki ta’lim portali.
103](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_103.png)
![Ilova
104](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_104.png)
![](/data/documents/16336975-97d8-4329-a1f9-7e317abc8dd6/page_105.png)
Informatika fanidan amaliy mashg’ulot - larni tashkil etishda keys texnologiyadan foydalanishning dasturiy va uslubiy ta’minoti Re’ja Kirish …………………………………………………………………………..…. 7 1- bob . Ta’lim tizimida keys texnologiyalaridan foydalanishning nazariy asoslari 1.1. Ta’lim tizimida keys texnologiyalari, u lar ning mazmuni va mohiyati …..…..12 1.2. Ta’lim jarayonida keys texnologiyalardan foydalanishning metodologik asoslari…………………………………………………………………………….24 I-bob bo‘yicha xulosalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . … …….36 II-bob. Ta’lim tizimida amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalar asosida tashkil etishning zamonaviy usullari va vositalari 2.1. Keys texnologiyalari asosida amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishning didaktik ta’minotini yaratish texnologiyalari… ………………………..…………37 2.2. Amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishda keys texnologiyalardan foydala- nishning zamonaviy usullari va vositalari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . … ………… . . 47 II-bob bo‘yicha xulosalar . . . ……... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 3- bob. Keys texnologiyalar asosida informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishning uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish 3.1. Informatika fanini o‘qitish samaradorligini oshirishda keys texnologiyalardan foydalanish ………………………………………………………………………..57 3.2. Informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalari asosida tashkil qilishning dasturiy va uslubiy ta’minotini ishlab chiqish… ……………..78 3.3. Tajriba sinov natijalari ………………………………………………………..94 III- bob bo‘yicha xulosalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99 UMUMIY XULOSA VA TAVSIYALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI . . . . . . . . . . . . . 103 Ilova . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 1
Kirish Mavzuning dolzarbligi : Hozirgi jamiyat taraqiyotida zamonaviy axborot texnologiyalari va telekommunikatsiya vositalaridan o‘qitish jarayonida foydalanish uning sifati va samaradorligini oshiradi, ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchiga qulaylik yaratadi. Axborot telekommunikatsiya vositalari orqali ta’limni tashkil etish, boshqarish, nazorat qilishning yangi – sifat bosqichiga o‘tilmoqda. Ta’lim jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchi munosabatidagi bog‘lanish aloqalar tubdan o‘zgaradi, ta’lim mazmuniga yangicha yondashuv paydo bo‘ldi. Har bir mashg‘ulotlarga u ma’ruza bo‘ladimi, amaliy mashg‘ulot bo‘ladimi, laboratoriya mashg‘uloti bo‘ladimi, seminar mashg‘uloti bo‘ladimi ularga tayyorlangan o‘quv materiallarining to‘liq o‘zgarishiga, teskari aloqa mohiyati jihatidan yangilanadi, ta’limga qushimcha va o‘zgarish kiritish zarur hollarda uni takrorlash imkoniyatlari oshadi. Informatika fani o‘quv mashg‘ulotlarni interfaol metodlardan foydalanib tashkil etish, o‘quvchi-o‘quvchilardagi bilim va ko‘nikmalarni, ularning fikrlash qobilyatini, hozir javoblilik darajasini o‘sishiga sababchi bo‘ladi. O‘qituvchi tomonidan rejalashtirilgan maqsadga, kafolotli natija erishish koeffetsenti oshadi. O‘quv mashg‘ulotlarni tashkil etishda uni olib borishda o‘qituvchi, asosan auditoriya holatidan, undagi o‘quv va texnik vositalarning barqarorligidan kelib chiqib mashg‘ulotni rejalashtirishi lozim. Ta’lim beruvchining o‘quv mashg‘uloti texnologik xaritasida quyidagilar aks etgan bo‘lishi lozim: o‘quv mashg‘uloti bosqichlari va vaqti; ta’lim beruvchi faoliyati; ta’lim oluvchi faoliyati. Respublikadagi shiddatli o‘zgarishlar ta’lim tizimiga ham jahon miqyosida keng yo‘l ochib bermoqda, jumladan, zamonaviy axborot texnologiyalarning tezkor rivojlanishi, global telekommunikatsion texnologiyalarning takomillashib borishi elektron ta’lim muhitida insonni ishga bo‘lgan munosabatini keys yondashuvini talab etmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 5 avgustdagi PQ- 3775-sonli “Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi Qarori, 2
2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli «O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida» gi Farmoni, 2017 yil 20 apreldagi “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ 2909-son Qarorlari hamda mazkur faoliyatga tegishli boshqa me’yoriyhuquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishga ushbu dissertatsiya muayyan darajada xizmat qiladi [1,2,3]. Tadqiqotning ob’yekti: Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalari asosida tashkil etish uslubiyatini yaratish . Tadqiqotning predmeti : umumta’lim maktablarida i nformatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalar asosida o‘qitishda nazariyaning amaliyot bilan chambarchas bog‘liqligini ko‘rsatish va uslubiy va dasturiy ta’minotindan foydalanishi o‘rni va uslubiyatini ishlab chiqish. Tadqiqotning maqsadi: Ta’lim tizimidagi yangilanish jarayoni informatika va unga daxldor fanlarni o‘ziga xos usullar bilan o‘qitishni taqozo etmoqda. Zero, bo‘lajak mutaxassis, u qaysi sohada ishlashidan qat’iy nazar, o‘z vazifasini zamon talabi darajasida bajarish uchun axborotga ishlov beruvchi vositalarni, ularni ishlatish uslubiyotini bilish va ularda ishlash ko‘nikmasiga ega bo‘lish lozim. Binobarin, tub islohotlarni amalga oshirish, bozor munosabatlarini shakllantirish eng avvalo kadrlarning zamonaviy axborot texnologiyalarini qay darajada bilishlariga bog‘liq bo‘lib qoldi. Informatika fanining amaliy mashg‘ulotlarini keys texnologiyalari asosida tashkil etishning o‘quv-uslubiy ta’minotini yaratish texnologiyasini ishlab chiqish . Tadqiqot vazifalari : Informatika fanining amaliy mashg‘ulotlarini keys texnologiyalar asosida tashkil etishda tanlangan mavzular va ularni ta’lim jarayoniga joriy etish holatini o‘rganish va tahlil qilish; amaliy mashg‘ulotlarini tashkil etishda keys texnologiyalardan foydalanish hamda ularga qo‘yiladigan asosiy talablarni ishlab chiqish; 3
Informatika fani o‘qituvchilarini amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalar asosida tashkil etishdagi ko‘nikma va malakalarini rivojlantirish bosqichlarini ishlab chiqish; Informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarini keys texnologiyalar asosida tashkil etish uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish. Tadqiqotning ilmiy yangiligi: informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalari asosida tashkil etish jarayoni uchun yaratilgan uslubiy ta’minotining mavjudligi; informatika fanining ba’zi amaliy mashg‘ulotlarini keys texnologiyalari asosida tashkil etishda tanlangan mavzular va ularni ta’lim jarayoniga joriy etish holatlarining o‘rganilganligi va tahlil qilinganligi; informatika amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalari asosida t ashkil etishda uslubiy ishlanmalardan foydalanish hamda ularga qo‘yiladigan talablarning mavjudligi; informatika fani o‘qituvchilarida amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalari asosida tashkil etishdagi ko‘nikma va malakalarini rivojlantirish; k eys texnologiyalar asosida informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarda o‘quvchilarning amaliy bilim va ko‘nikmalarini rivojlantirishi . Tadqiqot metodlari: tadqiqot mavzusiga oid adabiyotlar, ilmiy-metodik ishlar , electron axborot resurslar, uslubiy va dasturiy ishlanmalarni tahlil etish va yaratish, umumiy o‘rta ta’lim maktablarida informatika va hisoblash texnikasi asoslari fanini takomillashtirilgan DTS, fan dasturlari, darsliklar, uslubiy qo‘llanmalar va tavsiyalarni o‘rganish, darslarni kuzatish va tahlil qilish, o‘quvchi va o‘qituvchilar bilan suhbatlar, so‘rovlar, anketa so‘rovnomalari o‘tkazish, pedagogik tajriba-sinov ishlarini o‘tkazish va natijalarni umumlashtirish. Tadqiqotning ishlanganlik darajasi: Respublikamiz ta’lim muasssalarida informatika va axborot texnologiyalari fanining DTS, dasturlari, mazmuni, o‘qitish metodikasi, darsliklari, elektron o‘quv materiallarni yaratish va ta’lim jarayoniga tatbiq etishda A.A.Abduqodirov, M.M.Aripov, U.E.Adamboev, R.Boqiev, 4
F.M.Zakirova, M.H.Lutfullaev, Sh.A.Nazirov, Sh.F.Madraximov, A.Toyloqov, U.Yu.Yuldashev va boshqalarning o‘quv-uslubiy ishlarini ta‘kidlab o‘tish mumkin Xorijiy tadqiqotlar tajribasida zamonaviy texnologiyalardan foydalanish masalasi, F.Barron, D.Harrington, D.Wechsler, S.Thaler , E.Torrance va boshqalar ishlarida ko‘rib chiqilgan. Yuqorida keltirilganlarga ko‘ra, mamlakatimiz va xorijda ta’lim jarayonida innovatsiono‘qitishni rivojlantirishga alohida e’tibor berilayotganini ko‘ramiz[5]. Tadqiqotning nazariy va amaliy ahamiyati . Tadqiqotda informatika fanidan amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalari asosida tashkil etish jarayoni uchun yaratilgan uslubiy ta’minotining dolzabligi va tatbiq etish zaruratini ilmiy jihatdan asoslab berilgan, informatika fanining amaliy mashg‘ulotlarini keys texnologiyalar asosida tashkil etishda tanlangan mavzular va ularni ta’lim jarayoniga joriy etish holati o‘rganilgan va tahlil qilingan, amaliy mashg‘ulotlarini taskil etishda keys texnologiyalaridan foydalanish hamda ularga qo‘yiladigan asosiy talablarni ishlab chiqilgan, informatika fani o‘qituvchilarini amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalari asosida tashkil etishdagi ko‘nikma va malakalarini rivojlantirish bosqichlarini ishlab chiqilgan, informatika fanidan o‘quvchilarning nazariy bilimlarini amaliy mashg‘ulotlarda rivojlantirish bosqichlarini ishlab chiqildan. Tadqiqot natijalaridan, informatika fanidagi amaliy mashg‘ulotlarni keys texnologiyalari asosida tashkil etishda, fan sohasida o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini oshirishga, o‘quv jarayoni mazmunli va samarali bo‘lishini ta’minlashda foydalanish mumkin. Ishning tuzilishi va tarkibi. dissertasiya kirish, uchta bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati va ilovalardan iborat. 1-bob ta’lim tizimida keys texnologiyalaridan foydalanishning nazariy asoslariga bag‘ishlangan bo‘lib,unda keys texnologiyalari, ularning mazmuni va mohiyati hamda keys texnologiyalardan foydalanishning metodologik asoslari, 5