logo
  1. Главная страница
  2. Дипломные работы
  3. Общий
  4. MILLIY QADRIYATLAR ASOSIDA TALABALA YOShLARNING MAFKURAVIY IMMUNITETINI ShAKLLANTIRISh

MILLIY QADRIYATLAR ASOSIDA TALABALA YOShLARNING MAFKURAVIY IMMUNITETINI ShAKLLANTIRISh

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1151.91015625 KB
Скачать
“MILLIY QADRIY A TLAR ASOSIDA TALABALA YOShLARNING MAFKURAVIY IMMUNITETINI ShAKLLANTIRISh” MAVZUSIDAGI BITIRUV MALAKAVIY IShI 1 BITIRUV MALAKAVIY IShINING MUNDARIJASI Kirish ........................................................................................................................3 1-BOB . MILLIY QADRIYaTLAR ASOSIDA TALABALARNING MAFKURAVIY IMMUNITETINI ShAKLLANTIRISh NAZARIY MASALALARI 1.1. Milliy qadriyatlar asosida talabalarning mafkuraviy immunitetini shakllantirish nazariy asoslari ........................................................................6 1.2. Talabalarning mafkuraviy immunitetini shakllantirishda siyosiy-huquqiy yetuklik va g‘oyaviy kurashchanlik...............................................................14 2-BOB MILLIY QADRIYaTLAR ASOSIDA TALABALARNING MAFKURAVIY IMMUNITETINI ShAKLLANTIRIShNING ELEKTRON O‘QUV MODULI IShLANMASI 2.1. O‘quv fani dasturining qisqacha tavsifi........................................................26 2.2. Ma’ruza matni....................................................................................................42 2.3. Nazorat topshiriqlari va mustaqil ta’lim yuzasidan ko‘satmalar.............53 Xulosa ......................................................................................................................66 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati..................................................................68 2 KIRISh Mavzuning dolzarbligi. Mamlakatimiz mustaqillikga erishgandan so‘ng, ajdodlarimiz tomonidan yaratilgan milliy qadriyatlarni tiklash, unutilgan ananalarini keng ommalashtirish va ularni chuqur o‘rganish uchun zarur sharoitlar yaratildi. Zero, O‘zbekiston xalqining qadimgi urf-odat, anana va marosimlarga alohida e’tibor berishi ma’naviy tiklanish jarayoni jadal kechayotgan hozirgi kunning mahim dolzarb muammolardan biridir. Chunki, talabalarni yangicha ruhda tarbiyalash, ularning ongiga milliy mustaqillik g‘oyalarni chuqurroq singdirish, ajdodlarimiz yaratgan qadriyatlar mohiyatini keng targ‘ib qilishda, anana va marosimlar mohiyatini anglash, ularni, ayniqsa talabalarga chuqurroq tushuntirish, milliy istiqlol mafkurasini yoshlar orasiga yoyishning ta’sirchan vositalaridan biri xisoblanadi. Ma’lumki, milliy qadriyatlar azaldan inson ma’naviyatining tarkibiy qismi sifatida odamzodning yuksak ideallarini o‘zida mujassam etgan. «Ayniqsa, ko‘p asrlar mobaynida halqimiz qalbidan chuqur joy olib, hayot ma’nosini anglash, milliy madaniyatimiz va turmush tarzimizni, dinimizni, urf-odat va an’analarimizni bezavol saqlashda muqaddas qadriyatlarimiz qudratli omil bo‘lib kelganligini alohida ta’kidlash joiz» 1 . Milliy va milliy qadriyatlarni tiklash asosida talabalarning mafkuraviy immunitetini shakllantirish, ularni o‘rganish va targ‘ib qilish, yoshlar ma’naviy madaniyati rivojiga qanday yo‘llar bilan ta’sir etishni tadqiq etish bugungi kunning muhim vazifalardan biridir. Mavzuning o‘rganilish darajasining qiyosiy tahlili . Yoshlar ma’naviyati masalasi jamiyat taraqqiyotining ilk davrlaridan boshlab, insoniyat oldida turgan muhim yo‘nalishlardan bo‘lgan. Zero, qadimgi dunyo faylasuflaridan tortib, hozirgi davr tadqiqotchilarigacha umuman insoniyat tarbiyasi, xususan, yoshlar kamoloti haqida tadqiqotlar o‘tkazib, bu masalaga salmoqli hissa qo‘shib kelmoqdalar. Qadimgi xitoy mutafakkuri Konfutsiy, yunon faylasuflari Demokrit, Platon, Gerodot , Aristotel va boshqalar shaxs kamoloti jamiyat taraqqiyoti uchun muhim masala deb qaraganlar. Jumladan, Aristotel nuqtai nazariga ko‘ra jamiyat taraqqiyoti uchun 1 Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: “ Маънавият ” , 2008. 36- бет . 3 ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar qanchalik ahamiyatli bo‘lsa, fuqarolarning tarbiyasi ham undan kam emas 2 . Markaziy Osiyo lik allomalar I bn Sino, A .R. Beruniy, A .N. Forobiy, Marg‘inoniy, Imom Buxoriy, Abu Abdurahmon Nasoiy, Hakim Termiziy, Ahmad Yassaviy, Pahlavon Mahmud, A . Navoiy 3 , XX asr boshlarida Munavvar Qori Abdurashidxon o‘g‘li, M . Behbudiy, A . Fitrat, A . Avloniy, S . Ayniy va boshqa ma’naviyat va ma’rifat sohiblari yoshlar ongiga ma’rifat, madaniyat, milliy urf-odat, milliylik xususiyatlarini singdirishga harakat qil gan lar. Bitiruv loyihaviy ishning maqsadi. Talabalarning ma’naviy madaniyatini shakllantirishda milliy va umuminsoniy qadriyatlarning o‘rnini, mafkuraviy immunitetlarini shakllantirish va rivojlantirish masalalarini ijtimoiy pedagogik xususyatlari. Bitiruv loyihaviy ishning vazifalari: - Milliy qadriyatlar tushunchasi va uning inson kamolotidagi g‘oyaviy, tarbiyaviy ahamiyati tahlil etish; - Talabalarning ma’naviy madaniyatning shakllanishiga ma’naviy-madaniy merosning o‘rnini ilmiy asoslash; - Ma’naviy madaniyatning shakllanishida milliy urf-odatlar va qadriyatlarning o‘rni aniqlash; - Shaxs ma’naviy madaniyatini shakllantirishda milliy va milliy qadriyatlarning uyg‘unligi ko‘rsatish; - Talabalarda milliy va ma’naviy qadriyatlar asosida mafkuraviy immunitetini kuchaytirish xususiyatlari. Bitiruv loyihaviy ishning ob’ekti: Talabalarning ma’naviy madaniyatini, qadriyatlarni shakllantirish, mafkuraviy immunitetini kuchaytirish, ijtimoiy, ma’naviy, g‘oyaviy-mafkuraviy jihatdan tahlil qilish 2 Аристотель . Метафизика . – М .: 1934 // http: //www.filosofreferat.com/modulis.php?name = News &c file = print & s sid = 129. 3 Қаранг : Ушбу мутафаккирларининг асарлари тўғрисидаги маълумот фойдаланилган адабиётлар рўйхатида қайд этилган. 4 Bitiruv loyihaviy ishning predmeti milliy va umuminsoniy qadriyatlarning talabalar ma’naviy madaniyatiga ta’sirining umumiy va o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlashdan iboratdir. Bitiruv loyihaviy ishda ko‘tarilgan masalalarni yoritishda ilmiy bilishning ob’ektivlik, vorisiylik, tarixiylik va mantiqiylik, qiyosiy va tizimli tahlil kabi metodlariga tayanildi. Shuningdek, Prezident Islom Karimovning muammoga oid fikrlari, nazariy xulosalari, mamlakatimiz olimlarining monografiyalari materiallari, ma’naviy madaniyatga aloqador ilmiy tadqiqotlar nazariy asos sifatida xizmat qildi. Bitiruv loyihaviy ishning yangiligi: -Talabalar ma’naviy madaniyati shakllanishining ijtimoiy-tarixiy, falsafiy, milliy va axloqiy ildizlari ilmiy asoslanganligi; -“shaxs ma’naviyati”, “milliy va umum insoniy qadriyatlar”, “islomiy qadriyatlar” haqidagi fikr va qarashlar o‘rganilib, qiyosiy tahlil qilindi; -Talabalarning qadriyatlar bo‘yicha olgan bilimlarini rivojlantirish asosida mafkuraviy immunitetini shakllantirishi yoritilgan, -milliy mentallitetimiz asosida talabalar ma’naviy madaniyatini shakllantirishda manfaat, ehtiyoj hamda islomiy qadriyatlarning o‘zaro ta’siri asoslab berilgan. 1-BOB. MILLIY QADRIYaTLAR ASOSIDA TALABALARNING MAFKURAVIY IMMUNITETINI ShAKLLANTIRISh NAZARIY MASALALARI 1.1. Milliy qadriyatlar asosida talabalarning mafkuraviy immunitetini shakllantirish nazariy asoslari 5 Mamlakatimiz mustaqillikka erishganidan so‘ng fuqarolarni yangi yo‘ldan boshlab borish, ularning qarashlari va orzu-umidlarini, maqsadlarini bir yo‘nalishga burib, kuchlarni uyg‘unlashtirish uchun yagona g‘oyaviy qurol zarur edi. Shu bilan birga istiqlolning dastlabki yillarida uzoq davr hukmronlik qilgan kommunistik mafkuradan voz kechish, undan xalos bo‘lish lozim edi. Istiqlolning dastlabki kunlaridanoq Yurtboshimiz xalqimiz ongiga mustaqillik g‘oyalarini singdirish, fuqarolarda yangicha tafakkur va dunyoqarashni singdirishga alohida e’tibor bera boshladi. 1992 yil 2 iyulda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining X-sessiyasida I.Karimov shunday degan edi: “Bugungi kunda xalqni yakdil qiladigan ishlar va g‘oyalar oz emas. Ularning ichida eng ulug‘i, eng olijanobi- O‘zbekiston Respublikasining mustaqilligini ta’minlash. Ana shu maqsad, ana shu g‘oya atrofida birlashsak, aslo xor bo‘lmaymiz” 4 . 90-yillarning boshlarida mamlakatda vujudga kelgan iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy qiyinchiliklar ma’lum muddat xalqimiz ruhiyatiga salbiy ta’sir qildi. Mamlakatimiz siyosiy rahbariyati oldida bir tomondan o‘sha qiyinchiliklarni bartaraf etish, boshqa tomondan kishilar ruhiyatini ko‘tarish, mavjud bo‘hronlarni yo‘qotish vazifasi turardi. 1993 yilning 23 aprelida I.Karimov bir guruh adiblar bilan uchrashdi. 1993 yil 6 mayda Oliy Kengashning XII – sessiyasida esa mafkurasiz, aniq yo‘nalishga ega bo‘lgan g‘oyalarsiz taraqqiyot bo‘lmasligi alohida ta’kidlandi va istiqlol, milliy istiqlol mafkurasini yaratish vazifasi qo‘yildi. Xo‘sh, mafkurasizlik nimaga olib keladi: Birinchidan , e’tiqodsizlikka olib keladi. E’tiqodsizlik esa har kimning o‘zicha yashashiga, ko‘ngil tusaganicha kun ko‘rishga, xayoliga kelgan ish bilan shug‘ullanishga olib keladi. Bu yakka-yakka shaxslarning hatti-harakatidan butun jamiyat ma’naviy-ruhiy qiyofasining qay tarzda shakllanishiga sabab bo‘ladi. Ikkinchidan, mafkurasizlik odamlar ongida manqurtlik, qalbida, fe’l-atvorida andishasizlik va nihoyat o‘zligini anglamaslik xislatlarini chuqurlashtiradi. Jamiyatda esa parokandalikni, beqarorlikni keltirib chiqaradi. 4 Каримов И.Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура.-Тошкент, 1996.-15-бет. 6 Boshqacha qilib aytganda, ya’ni mafkuraning asl mazmun - mohiyati – yangicha tafakkurga, e’tiqodga ega, erkin fikrlaydigan, siyosiy-huquqiy savodxonligi yuqori, ma’naviy jihatdan baquvvat, sog‘lom, mutelik, jur’atsizlik tuyg‘usidan mutlaqo xoli, mustaqil insonni tarbiyalashdir. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda quyidagini ta’kidlash mumkin: milliy ong ta’sirida milliy g‘oyalar yaraladi. Ushbu g‘oyalar asosida milliy mafkuara shakllanadi. Mamlakatimizda milliy g‘oya va milliy mafkuraning shakllanishi puxta o‘ylab chiqilgan reja asosida, ilmiy asoslangan tarzda amalga oshirildi. 2000 yilda “Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar” risolasi e’lon qilindi. Unda insoniyat tarixi g‘oyalar tarixidan iboratligi ta’kidlangan holda “ G‘oya-inson tafakkuri mahsuli, milliy g‘oya esa millat tafakkuri mahsulidir. Milliy g‘oya – inson va jamiyat hayotiga ma’no-mazmun baxsh etadigan, uni ezgu maqsad sari yetaklaydigan fikrlar majmuidir”, deb qayd etildi. Mafkura esa muayyan ijtimoiy guruh, ijtimoiy qatlam, millat, davlat, xalq va jamiyat ehtiyojlari, maqsad- muddaolari, manfaatlari, orzu-intilishlari hamda ularni amalga oshirish tamoyillarini o‘zida mujassam etadigan g‘oyalar tizimidir. 5 Ta’kidlash lozimki, milliy g‘oya mustaqillik g‘oyasi bilan hamohang. Xo‘sh mustaqillik g‘oyasi nima? Mustaqillik g‘oyasi – mustamlakachilik asoratida bo‘lgan millat va xalqlarning, ularga mansub bo‘lgan ilg‘or kishilarni ozodlikka, o‘z erkini qo‘lga kiritishga undaydigan g‘oya. Ana shu g‘oya asosida ular ezgulik va ozodlik uchun kurashga otlanadilar, shu yo‘lda jon fido qiladilar. Mustaqillik mafkurasi esa jamiyat a’zolarining, ijtimoiy guruhlari, siyosiy partiyalar, jamoat tashkilotlari, millatlar, elatlar, ommaviy harakatlar, milliy tashkilotlar, boshqa ijtimoiy sub’ektlarning umumiy manfaat va muddaolarini o‘zida aks ettiruvchi va mujassamlashtiruvchi, ularning hatti-harakatlarini, faoliyatini, fikr- zikrini yagona bir maqsadga – mustaqillikka erishish holida uni mustahkamlashga yo‘naltiruvchi g‘oyalar majmuidir. 5 Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар.-Тошкент, 2000.- 9-бет. 7 Mustaqillik g‘oyasi va mustaqillik mafkurasining uyg‘unligi pirovard natijada mamlakatimizda ijtimoiy taraqqiyotga, demokratik, huquqiy, insonparvar jamiyat barpo etishga imkon yaratdi. Shu bilan birga muhim metodologik masalalardan yana biri – milliy istiqlol mafkurasining bosh g‘oyasini aniqlash masalasidir. Shu ma’noda ta’kidlash lozimki, O‘zbekiston xalqining milliy taraqqiyot yo‘lidagi bosh g‘oyasi – Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etishdir. Ayni paytda milliy istiqlol mafkurasining asosiy g‘oyalari mavjud bo‘lib, ular 7 tadan iborat: Vatan ravnaqi, yurt tinchligi, xalq farovonligi, komil inson, ijtimoiy hamkorlik, millatlararo totuvlik, dinlararo bag‘rikenglik (tolerantlik). Milliy mafkuramizning bosh g‘oyasi va asosiy g‘oyalari mamlakatimizda istiqomat qilayotgan barcha 136 millat, elat vakillariga tegishli. Ushbu g‘oyalar biror- bir millatning maqsad –muddaolariga, manfaatlariga zid emas, aksincha, umumiy yaxlitlikka imkon beradi. Mamlakatimizda mustaqillikning ilk kunlaridanoq rivojlanishning faqat iqtisodiy jihatlarigagina emas, shu bilan ma’naviy omillariga ham e’tibor berish vazifasi ko‘ndalang bo‘lib turardi. Buning qator sabablari bor edi. Eng avvalo xalqimiz ongidan sovet mustabid tizimi davrida shakllangan “sovet madaniyati” tushunchasini chiqarib tashlash lozim edi. Mazkur holat sovet davrida milliy madaniyatlarga nisbatan davlatning rasmiy siyosatini shakllantirishga da’vat etardi. Natijada “shaklan milliy, mazmunan sotsialistik, ruhan baynalmilal” madaniyatni barpo etish kun tartibiga qo‘yildi. Unga asosan, sobiq kompartiya milliy respublikalarga o‘z milliy madaniyatini “rivojlantirish” ga mone’lik qilmadi. Ammo “rivojlantirish” faqat shaklda aks etishi, mazmunan esa u sotsialistik ruhni targ‘ib etishi lozimligi talab etildi. Obrazli tarzda aytganda, o‘zbekning o‘z milliy kiyimlarida, milliy choponlarda, o‘z ona tilida qo‘shiq kuylashiga ruxsat berildi. Ammo ushbu qo‘shiq mazmun-mohiyatini sotsializm, kommunistik partiyaning “rahbarlik roli”, adolatli sotsialistik jamiyat” tashkil etishi talab qilindi. Tabiiyki, bu narsa milliy respublikalar, jumladan 8 O‘zbekistonda haqli noroziliklarni keltirib chiqardi, kishilarda madaniyatdan “begonalashuv” boshlandi. O‘zbekiston madaniyatidagi transformatsiya jarayonlari ayniqsa 1980 yillarning o‘rtalaridan boshlangan “qayta qurish” davrida kuchaydi. Madaniyatga “sinfiylik”, “partiyaviylik”, “g‘oyaviylik” asosida baho berildi. Madaniyat va san’at mafkuraviy zug‘um ostiga olindi, milliy ehtiyoj, milliy manfaatlar inkor etildi, “Navro‘z” bayramining “Navbahor” deb nomlanishi, islom dinining ma’rifiy-axloqiy jihatlariga nopisandlik bilan qarashning sababi ham shunda edi. Rasmiy hokimiyat qadriyatlar innovatsiyasi tabiiy jarayon ekanligini qayd etdi. Ammo bu innovatsion o‘zgarishlarning milliy o‘sishga, jipslashishga hech qanday ijobiy ta’siri yo‘q edi. O‘zbekiston madaniyatining tom ma’noda rivojlanishiga mustaqillik tufayligina erishildi. Alohida ta’kidlash lozimki, mustaqillik eng avvalo xalqimizning qo‘lidagi siyosiy kishanlarni yechib tashladi. Ma’naviy-ma’rifiy sohadagi qullik, o‘z madaniy siyosatini o‘zi belgilashi huquqidan mahrum bo‘lish esa qaysi xalq, millat bo‘lishidan qat’iy nazar uning ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy-mafkuraviy taraqqiyotiga to‘siqdir. “Moddiy islohotlar, iqtisodiy islohotlar, -degan edi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov, -o‘z yo‘liga. Ularni hal etish mumkin. Ammo, ma’naviy islohotlar-qullik, mutelik iskanjasidan ozod bo‘lish, qadni baland tutish, ota-bobolarimizning udumlarini tiklab, ularga munosib voris bo‘lish-bundan og‘irroq va bundan sharafliroq vazifa yo‘q bu dunyoda” 6 . Ma’naviyatni rivojlantirish uchun eng avvalo uni yaxshi tasavvur etish lozim edi. “Ma’naviyat (arabcha “ma’naviyat”- ma’nolar majmui)- kishilarning faoliyati, huquqiy, estetik, badiiy, axloqiy, milliy tasavvurlari va tushunchalari majmui. “Ma’naviyat” so‘zining negizida arabcha “ma’ni” so‘zi yotadi. “Ma’naviy” so‘zi ma’niga aloqadorlikni bildirsa, “ma’naviyat” - “ma’naviy” so‘zining ko‘plikdagi shaklidir. 7 6 Каримов И. Ўзбекистон: Миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Т.1.-Тошкент, 1996.-202-бет. 7 Мустақиллик. Изоҳли илмий- оммабоп луғат.-Тошкент, 2006.-184-бет. 9 Umuman, ma’naviyat juda ma’nodor, serqirra tushuncha bo‘lib, uning dunyoda yagona qabul qilingan, umume’tirof etilgan ta’rifi yo‘q. Shu bilan birga, ruschada ma’naviyat “duxovnost” deb tarjima qilinsada, aslida “duxovnost” ko‘proq “ruhoniylik” ni anglatadi. O‘zbek tilida qabul qilingan “ma’naviyat” so‘zi esa, inson barkamolligi, ma’naviy olami, dunyoqarashi, tafakkuri, ongi kabi tushunchalar bilan uyg‘unlikda o‘rganiladi. “Ma’naviyat” ga juda ko‘plab ta’riflar berilgan bo‘lsada, ularning ichida eng mukammali Prezident I.Karimov tomonidan “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida berilgan ta’rifdir. Unda “ma’naviyat – insonni ruhan poklanish, qalban ulg‘ayishga chorlaydigan, odamning ichki dunyosi, irodasini baquvvat, iymon- e’tiqodini butun qiladigan, vijdonini uyg‘otadigan beqiyos kuch, uning barcha qarashlarining mezonidir”. 8 deyiladi. Ushbu ta’rifning mukammalligi unda inson kamolotining uni ruhi, ichki dunyosi, qalbi, irodasi, iymon-e’tiqodi, vijdoni, barcha qarashlari bilan uyg‘unlikda ko‘rilganligidir. Kitobning o‘zi ham bejizga ma’naviyat yengilmas kuch, deb ta’riflanmagan. Insonning qalbi, ruhi, irodasi, iymon-e’tiqodi, vijdoni sog‘lom bo‘lsagina uning ma’naviy olami to‘g‘risida fikrlash mumkin. Aslida ma’naviyat shaxs, millat, jamiyat bilan hamohanglikda ro‘y berishi mumkin. Inson ma’naviyatini shakllantirishda uni barpo etilayotgan jamiyat mezonlari, mazmun-mohiyatiga uyg‘unlashtirgandagina tom ma’nodagi mutanosiblikka erishish mumkin. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda milliy-madaniy merosni tiklash, uni fuqarolar ijtimoiy ongiga aylantirish borasida ham juda ibratli ishlar amalga oshirildi. Madaniy meros-avlodlar tomonidan yaratilgan amaliy tajriba, axloqiy, ilmiy, tafakkuriy, milliy va ruhiy qarashlar, xalq madaniyati va ijodi kabi moddiy hamda ma’naviy boyliklar majmuidir. Mustaqillik yillarida madaniy merosni tiklash bo‘yicha davlat siyosati ishlab chiqildi. “Me’ros” umummiliy dasturi faoliyat ko‘rsatdi, Oliy Majlisda o‘lkamizdan tashib ketilgan milliy-madaniy merosni Vatanimizga qaytarish bo‘yicha maxsus komissiya tuzildi. Bularning bari sovet mustabid tizimi davrida o‘zbek milliy- 8 И.Каримов. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Тошкент, 2008.-19-бет. 10 madaniy merosiga yetkazilgan ziyon-zaxmatlarni bartaraf etish, qaytarilgan, tiklangan madaniy merosni xalqimiz mulkiga aylantirishdan iboratdir. Milliy va umuminsoniy qadriyatlar uyg‘unligining yuzaga kelishi mustaqillikning eng katta yutuqlaridan bo‘ldi. Hozirgi globallashuv jarayonida ma’naviy ta’sirning kuchi toboro sezilmoqda. Ma’naviy ta’sir bir tomondan millatlararo madaniyatlarning rivojlanishiga imkon bersa, boshqa tomondan, milliy madaniyatlarga salbiy oqimlar, turli “izm” larning kirib kelishiga imkon beradi. O‘zbekiston hukumati bu masalada juda to‘g‘ri yo‘lni tanlagan: turli salbiy “ma’naviy” oqimlarning kirib kelishining oldini olishda eng avvalo xalqimiz ma’naviy olamini shakllantirish, ma’naviy immunitetini yaratish, yoshlarda yurtimizga katta oqimda kirib kelayotgan salbiy qarashlar, nazariyalar, “izm” larni ijtimoiy ekspertizadan o‘tkazish ko‘nikmasini hosil qilishdir. Bularning bari, shubhasiz, mamlakatdan ma’naviy tiklanish va yuksalishga zamin yaratadi. Mustaqillik ma’naviy-ma’rifiy, ruhiy, g‘oyaviy-mafkuraviy jihatdan himoya qilingandagina ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etish mumkin. Milliy qadriyatlarimiz Hammamizga malumki, bizga yaqin bo‘lgan kishilar asta-sekin bizning qarindoshimizga aylanadi. Xuddi shu kabi xaqning ham o‘z hayotining mano-mazmunini tashkil etadigan urf-odat, anana, bayramlar hamda til, din, adabiyot va madaniyat namunalarini, turli marosimlarini qadriyat deymiz. Aslida qadriyat qadr so‘zidan olingan bo‘lib, inson uchun qadrli bo‘lib qolgan narsalarni bildiradi. Milliy qadriyatlar esa, millat uchun qadrli bo‘lgan, uning taraqqiyoti uchun xizmat qiladigan narsa va tushunchalarni bildiradi va xaqning milliy o‘zligiga xos xususiyatlarni ifoda etadi. Navro‘z bayrami xalqimizning o‘troq hayoti boshlagan davrlardan buyon yashab kelmoqda. Avvalo bu bayram avvalo yerga, suvga, quyoshga, tabiatga butuni mavjudodga mehr uyg‘otadi. Xalqning taqdiridi shunday qadriyatlar bo‘ladiki, ular millatning o‘zi bilan birga shakllanadi va uning asosiy belgilaridan biriga aylanadi. 11 Arab va mo‘g‘ul istelosidan keyin o‘zbek (turkiy) tilining mavqei pasayib ketgan. Temuriylar davlatchiligi davrida xalqimiz tani, qadr-qimmati bilan birga tilimizning obro‘-etibori qayta tiklandi. Alisher Navoiy bobomiz sayharakatlari bilan tilimiz yuksak darajaga ko‘tarildi. Buxorodagi berakror mamorchilik koshonasi – “Sltoram mohi xossa”ning (oy va yulduzlar saroyi degani) ruhiy kasalliklar shifoxonasiga aylantirilganligi, u yerdagi noyob va qimmatbaho buyumlar esa rus imperatorlarining qishki qasri–Ermitajga olib ketilganligidan bilsh mumkin. Mustaqillikdan so‘ng xayotimiz bunga yaqqol dalil bo‘ldi. Xalqimizning va millatimizning barcha qonuniy haq-huquqlari tiklandi. Ayni paytda bebaho milliy qadriyatlarimiz-tilimiz, dinimiz, bayramlarimiz, anana va urf-odatlarimiz hayotimizga yangidan kirib kelib zamonaviy mano kasb etdi. Avvallari kimdir qazo qilsa janoza o‘qish mumkin bo‘lmagan vaqtlari berkitib o‘qilgan. Xaj va umra safarlariga, dunyoning boshqa mamlakatlariga o‘qish, ish, savdo, dam olish maskanlarida borib kelganini yaxshi bilamiz. Milliy qariyatlarimizning rivojlanishi yangicha mano bilan boyitishga ularning umubashariy qadriyatlar bilan uyg‘unlashtirib borish muhim o‘rin tutadi. Umumbashariy qadriyatlar Butun bashariyat hayoti uchun qadrli, ahamiyatli mano- mazmunga ega bo‘lgan g‘oya va tushunchalardir. Milliy qadriyatlarimiz qadim zamonlardan buyon boshqa xalqlar bilan bo‘lgan doimiy maloqotlar natijasida boyib, takomillashgan. Ayniqsa, Buyuk Ipak Yo‘li bo‘ylab karvonlar tinimsiz qatnab yurgan davrlarda ota bobolarimiz turli xalqlarning madaniyati, urf-odat va ananalari taraqqiyot borasida yutuqlaridan bahramand bo‘lgan. Tariximiz kabi, qadim madaniyatimizning yaratilishida ham unga ko‘plab etnik guruxlar, el-elatlar o‘z ulushini qo‘shgan. Bu tabiiy xol. Chunki hech qaerda, hech qachon bir millatga xos madaniyat bo‘lmaydi. Har qanday svilizatsiya ko‘pdan-ko‘p xalqlar, millatlar, elatlar faoliyatining va samarali ta’sirining mahsulidir. Bugungi kunda ham milliy qadriyatlarimiz umumbashariy qadriyatlar bilan uyg‘unlashmoqda. 12 Navro‘z bayramini bugungi kunda nafaqt o‘zbek millatiga mansub aholi, balki, mamlakatimzdagi barcha elatlar birdjek katta quvonch bilan nishonlamoqda. Bunday erkin va ozod turmush sharoitida milliy umubashariy qadriyatlar o‘zaro qanchalik uyg‘unlashib borayotgani yaqqol nomoyon bo‘lmoqda. Milliy qadriyat va urf-odat va ananalarimiz bizning manaviy va milliy boyligimizdir. Milliy va umumbashariy qadriyatlar uyg‘unligi . Milliy istiqlol g‘oyasi “Milliy” so‘zi bilan atalishi bejiz emas. Bu avvalo Vatanimizning muborak zaminida yashayorgan insonlarni, millati, tili, dinidan qat’iy nazar, yagona yurt farzandlari, yagona jamiyat fuqarolari sifatida birlashishi, ularning ezgu orzu intilishi va manfaatlarini ifoda etishi istiqlol mafkurasining asosiy mano va mohiyatini belgilab berishini ko‘rsatadi. Chunki “milliy” sifatlashi faqat bir millatga emas, balki bir hudud bir mamlakatga mansublikni bildiradi. Shuning uchun shu yagona xalqning milliy qadriyatlari, umubashariy qadriyatlari bilan uyg‘unlashgan xolda, bu g‘oyani yanada boyitib boradi. Milliy istiqlol g‘oyasi milliy qadriyatlarimizni o‘zida aks etdiradi va o‘z navbatida, rivojlanib, takomillashib boruvchi tizim sifatida rivojlanidi. 1.2. Talabalarning mafkuraviy immunitetini shakllantirishda siyosiy- huquqiy yetuklik va g‘oyaviy kurashchanlik Yoshlarda siyosiy-huquqiy yetuklik va g‘oyaviy kurashchanlik fazilatlarini shakllantirish jamiyat tubdan yangilanayotgan, turmush tarzimiz jiddiy ravishda o‘zgarayotgan bir paytda muhim ahamiyatga ega. Biroq, inson qalbi, hissiyoti, tuyg‘usi va ruhiyati bilan bog‘liq bo‘lgan bu murakkab jarayonda eng avvalo insonning o‘zi kim, u qanday jonzot, inson fenomeni nimalardan iborat?, - degan savollarga javob topmog‘imiz lozim. Inson – butun mohiyati bilan ijtimoiy hodisa. U qanchalik xususiy, alohida qadriyat bo‘lmasin, o‘z fe’l-atvori, qarashlari, jamiyatda tutgan o‘rni va ijtimoiy taraqqiyotga bog‘liqligi jihatidan umumiydir. Ana shu nuqtai nazardan qaraganda, biz 13 alohida voqelik sifatida har bir insonning jamiyat taraqqiyotiga qo‘shadigan hissasini, o‘tkazadigan ta’sirini e’tiborga olmog‘imiz lozim. Inson ijtimoiy tabiatiga ko‘ra, o‘z turmush tarzini o‘zi yo‘lga qo‘yadi, o‘zini- o‘zi boshqaradi. O‘y-xayollari, orzu-umidlari va maqsadlarini ro‘yobga chiqarish jarayonlari orqali mavhum holatlarni real voqelikka aylantiradi. Yaxshilik va yomonlik, saxiylik va baxillik, muhabbat va nafrat inson olamining butun mohiyatini belgilaydi. Boshqacha qilib aytganda, inson o‘zini o‘zi muvofiqlashtirib turadigan, o‘zini o‘zi tiklaydigan, o‘zini o‘zi yo‘lga soladigan, shakllantiradigan murakkab, oliy darajadagi yaxlit tizimdir. Ana shu holatning o‘zi har bir insondan ma’naviy barkamollikka, ruhiy tozalik va axloqiy yetuklikka uzluksiz ravishda intilib yashashni taqozo etadi. Voqea-hodisalarga befarqlik, jamiyat ishiga aralashmaslik, o‘z istiqboliga va iqboliga loqaydlik har qanday odamning insoniy imkoniyatlarini cheklab qo‘yadi, faol hayotiy pozitsiya barxam topadi, kishida ruhiy siniqlik, ma’naviy tushkunlik, tobelik va mutelik illatlari chuqur ildiz otadi, natijada ruhiy jihatdan mayib-majruh, ma’naviy jihatdan noshud-notavon kishilar jamiyati shakllanishi mumkin. Siyosiy-huquqiy yetuklik va g‘oyaviy kurashchanlik fazilatlariga ega bo‘lgan har qanday shaxs ana shunday illatlardan forig‘, jamiyatda o‘z o‘rni va mavqeiga ega bo‘lgan inson sifatida o‘zini namoyon etadi. Bunday fuqaro ma’naviy jihatdan qudratli, axloqiy jihatdan barkamol, ma’rifiy jihatdan yuksak saviyali, o‘zini, hayotini, oilasini va yaxlit jamiyatni asray biladigan, himoya qila oladigan, uni rivojlantirishga qodirlik salohiyatiga ega bo‘ladi. Har qanday shaxs alohida va betakror qadriyat, individual voqelik. Vatan esa qadriyat sifatida undan ustun turadi. Chunki har bir shaxs o‘zi uchun qadriyat, Vatan esa butun bir millat, xalq, uning butun o‘tmishi va kelajagi bilan bog‘liq bo‘lgan oliy qadriyat hisoblanadi. Shuning uchun hamma narsadan ustun turadi. Mafkuraviy- g‘oyaviy kurashchanlik individual va umumiy qadriyatlarning xaloskori, himoyachisi bo‘lib, g‘oyaviy kurashchanlik tuyg‘usiga aylanmog‘i lozim . 14 Mafkuraviy-g‘oyaviy kurashchanlikni hosil qilishning asosiy ko‘rinishlari eng avvalo yurt tinchligini saqlash, tarixiy xotiraga egalik hissi, Vatanga sadoqat, o‘zlikni anglash tuyg‘ularida o‘z aksini topadi. Bunday fazilatga ega bo‘lgan shaxs eng avvalo mustaqil fikrlaydigan, o‘z kuch va imkoniyatlariga qat’iy ishonadigan, islohotlar mohiyatini chuqur tushungan va mustaqillikni oliy qadriyat darajasida anglagan odamdagina paydo bo‘lishi mumkin. Bunday shaxs “Ana shu Vatan meniki. Vatan bu-men. Chunki shu Vatanda, shu aziz tuproqda ajdodlarim hoki yotibdi, ularning muqaddas ruhi mening jismimda, jonimda, qonimda yashayapti, uni asrash, avaylash va kelgusi avlodga bus-butunligicha yetkazish mening o‘tmish ajdodlarim oldidagi burchim, kelgusi avlodlar oldidagi muqaddas vazifam”, degan fikr bilan yashaydi. Kuchli mafkuraviy immunitetga ega bo‘lgan shaxsda tabiiy ravishda immunitetning faol holati, g‘oyaviy kurashchanlik tuyg‘usi o‘zini yorqin namoyon etadi. Bunday odam bezovta-yu beorom, behalovat yashaydi. G‘oyaviy kurashchanlik fazilatlari eng avvalo tajovuzkor tahdidlarga, ma’naviy-mafkuraviy kurashlarga tayyorlik, globallashuvning salbiy ko‘rinishlariga murosasizlik, milliy ekstremizm va xalqaro terrorizmning mohiyatini chuqur anglash, madaniyatlararo integratsiya yoki “ommaviy madaniyat” tahdidiga qarshi tura oladigan aniq g‘oyaviy va mafkuraviy tayanchga ega bo‘lmog‘i lozim. Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar amalga oshirilishi lozim: - Milliy g‘oyaning tub mazmun-mohiyatini, uning jamiyat hayotidagi dolzarbligini yanada to‘laroq tushuntirish; - Yoshlar ongida ozod shaxs va erkin fuqaroning asosiy jihatlarini shakllantirgan holda ularni mustaqil fikrlashga o‘rgatish; - Mafkuraviy immunitetning mazmun-mohiyati va uni tashkil etuvchi tarkibiy qismlari bilan yoshlarni kengroq tanishtirish; - Dunyoning siyosiy-mafkuraviy manzarasi, unda kechayotgan g‘oyaviy kurashlardan ko‘zlangan tub maqsad-manfaatlarning asl qiyofasini ochib berish; 15 - Yoshlarga mustaqillikni mustahkamlash, jamiyat hayotining turli sohalarida amalga oshirilayotgan islohotlarning tub mohiyatini yoritib bergan holda ulardagi Vatanga sadoqat tuyg‘ularini yanada mustahkamlash; - Yoshlarda tarixiy xotira, madaniy merosga hurmat, milliy o‘zlikni anglash tuyg‘ularini mustahkamlagan holda ularda o‘z kuch va imkoniyatlariga tayanib yashash hissini shakllantirish; - Yoshlarda ma’naviy-mafkuraviy tahdidlarga, “ommaviy madaniyat” niqobi ostidagi turli xil xatti-harakatlarga nisbatan doimo ogoh, sezgir va xushyor bo‘lish ko‘nikmalarini shakllantirish; - Globallashuvning mazmun-mohiyatini yoritgan holda bu jarayonning ham ijobiy, ham salbiy tomonlarini tahlil qilish; - Dinning asl insonparvarlik mohiyatini asrash, uning ma’naviy-ma’rifiy salohiyatini jamiyatdagi barqarorlik, ijtimoiy hamkorlik, konfessiyalararo hamjihatlikni mustahkamlashga yo‘naltirish borasidagi ishlarda tadrijiylikni ta’minlash; - Davlatimizning vijdon erkinligi sohasida olib borayotgan siyosatini hamda uning amaliy natijasi bo‘lmish, qaror topgan milliy bag‘rikenglik muhitini yoshlar orasida keng yoritishga qaratilgan tadbirlarning samaradorligini oshirish; - Turli millat va din vakillari orasida totuvlikni mustahkamlash tomon qaratilgan tadbirlarning hozirjavobligi va ta’sirchanligini oshirish; - Fikr qaramligi, tafakkur qulligi, manqurt tushunchalarining mazmun- mohiyatini, ularning jamiyat hayotidagi zararli jihatlarini tarixiy-badiiy asarlar orqali tushuntirib berish; - Sog‘lom fikr va dunyoqarashga ega bo‘lgan kadrlarni tayyorlash, ularning salohiyatini vatan ravnaqi, yurt tinchligi va xalq farovonligi yo‘lida safarbar qilishga, navqiron avlodda vatanparvarlik tuyg‘usi, yuksak ma’naviy-axloqiy fazilatlarni shakllantirishga keng e’tibor berishdan iborat. Zamonaviy ilmiy siyosiy tahlillarda globallashuv va yoshlar dunyoqarashi tushunchasi tobora ko‘p ishlatilishi yuz bermoqda. Ammo mafkuraviy immunitet va g‘oyaviy kurashchanlikni shakllantirish mavzusi doirasidagi ilmiy muammolarni 16 tadqiq etishning rivojlanish bosqichlari, uning o‘zbek milliy siyosiy-falsafiy maktabida tutgan o‘rni, rivojlanishga xos belgilari, xususiyatlari va qonuniyatlari yetarli darajada o‘rganilmagan va ko‘plab dolzarb ilmiy muammolar, uning mukammal texnologiyasi borasidagi masalalar Respublikamizning ilmiy jamoatchiligida o‘ta muhim ilmiy muammolar bilan bog‘liq holda hali o‘z yechimini to‘liq topmagan. Siyosiy-huquqiy va mafkuraviy-g‘oyaviy kurashchanlik fazilatlarini shakllantirishda – har bir ozod shaxs va erkin fuqaro uchun ob’ektiv bilimlarga ega bo‘lish muhim ahamiyatga ega. Bugungi zamonda inson ma’lum kuchlarning manfaatlariga xizmat qiladigan turli ma’no-mazmundagi mafkuraviy kuchlarning doimiy ta’sirini sezib yashaydi. Axborot asri, salohiyat asri, elektronika, informatsion texnologiyalar asri deb nom olgan bugungi zamonda bunday ta’sirlardan holi bo‘lish dolzarb muammodir. Qolaversa, fikrni, g‘oyani ta’qiq etish yoki ma’muriy choralar bilan yengib bo‘lmaydi. Shunday sharoitda har bir shaxs o‘z mustaqil fikriga, sobit e’tiqodiga, mustaqil tafakkur va mustahkam irodaga ega bo‘lmasa, turli zararli mafkuralarning oxir-oqibatini anglab yetishi qiyin kechadi. Siyosiy-huquqiy yetuklik va mafkuraviy-g‘oyaviy kurashchanligini shakllantirish va xalqimiz mentalitetiga, manfaatiga zid bo‘lgan zararli g‘oyalarning tub mohiyatini ochib bergan holda ularni yagona ozod va obod Vatan g‘oyasi atrofida jipslashtirishni davr taqozo qiliyotgan bir paytda ogohlik, mafkuraviy-siyosiy jarayonlardan xabardorlik, yetarli bilim va dunyoqarashga ega bo‘lmoqlik, sezgirlik, ma’naviy tahdidlar bizning jamiyatimiz taraqqiyoti, yoshlar kamolotiga g‘ov bo‘layotganini qalban anglab yetish va unga murosasiz munosabatni shakllantirish, hushyorlikni oshirish, ma’naviy-mafkuraviy g‘animlarimizning har kun, har daqiqa amalga oshirishga urinayotgan hamlalarini oldini olish va ularga munosib ravishda g‘oyaga qarshi g‘oya, jaholatga qarshi ma’rifat bilan javob qaytarishni o‘z oldimizga asosiy maqsad kilib qo‘ymog‘imiz lozim. Milliy davlatchilik va huquqiy tizim qurish uchun amalga oshirilayotgan va uzoq muddatga mo‘ljallangan islohotlar, buyuk kelajagimizga ishonch ruhida 17 sug‘oriladigan g‘oyalar, tabiiyki, g‘oyaviy kurashchanlikda harakatga keladi. Milliy mafkurani shakllantirish nazariy, amaliy va tarbiyaviy ahamiyatga molik bo‘lib, ma’naviy sog‘lom insonlargina barkamol jamiyat qurish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Shu sababli mamlakatning milliy mafkurasi o‘zining uch muhim jihati bilan alohida ajralib turadi:  Mustaqillik  Milliylik  Taraqqiyot Mafkuraviy-g‘oyaviy kurashchanlikni shakllantirish jamiyat hayotining muhim xususiyatlarini o‘zida ifodalaydi. Shu bois, g‘oyaviy kurashchanlikning poydevorini yoki asosiy negizini vatanparvarlik tushunchasi egallashi zarur. Ma’lumki, qadimdan Sharqda yuqori o‘ringa oila, uning manfaatlari va qadriyatlar qo‘yilgan. Ushbu qadriyatlarimizni e’zozlash xalqimizning ma’naviyatini yanada boyishiga xizmat qilib kelgan. O‘zbekiston Respublikasi huquqiy davlat qurish yo‘lidan borar ekan, yuksak huquqiy madaniyat, qonunga hurmat, itoatkorlik kabi xalqimizning farovonligi uchun zarur bo‘lgan fazilatlar siyosiy-huquqiy yetuklikni shakllantirishda muhim o‘rin egallab kelmoqda. Xalqimizning eng ardoqli fazilatlari - iymon va insof, mehr-oqibat, shafqat va rahmdillik, uyat va andisha, or-nomus, o‘zaro hurmat, eliga va xalqiga sadoqat qadriyatlari va g‘oyalarini mujassamlashtirish mafkuraviy-g‘oyaviy kurashchanlikning asosini tashkil qilmoqda. Shunday qilib, birinchidan, milliy mafkurani shakllantirish mustaqil yo‘limizning, amalga oshirilayotgan islohotlarimizning eng muhim, ajralmas jixatlaridan biridir. Ikkinchidan, har qanday mafkura ma’lum tarixiy davr mobaynida ziddiyatli jarayonlar ta’sirida shakllanadi. Mafkuraviy-g‘oyaviy kurashchanlikning negizida xalqning tub manfaatlari va istaklari yotgandagina, u xalq mafkurasi bo‘ladi. Uchinchidan, ma’naviyat har qanday siyosiy, milliy, huquqiy, tarixiy mafkuradan ham keng tushunchadir. Rasmiy mafkura xalq, millat ma’naviyatidan 18 yiroq bo‘lsa, hech qanday naf bo‘lmaydi. Zotan ma’naviyat – mafkurani oziqlantiruvchi buloq. To‘rtinchidan, vatanparvarlik har qanday mafkuraning muhim jihatidir. Chunki, O‘zbekistonning har bir fuqarosi mustaqilligimizni to‘la his etmog‘i, mustaqillikni e’zozlamog‘i, mustaqillik uchun jon fido qilmog‘i, millatimiz, davlatimizning buyuk kelajagi uchun o‘zining fikri-zikrini, mehnatini bag‘ishlamog‘i zarur. 19 Мустақил фикрлаш Э н г м у ҳи м и — Мустақил фикрлаш маъсулияти Яхшилик ва эзгу идеал ғояларни тушуниш Эркинликни намоён қила олиш Ўзини эркин ҳис қилиш Мў л ж ал ол иш Я нг и рағ бат л арДаъ ват , рағ барл ант ириш Аниқ л ик к ирит иш Я нг и маъ л у мот л арни мавж у д ғоял ар бил ан тақ қосл аш Модиф ик ация, ў згарт ириш Му л оҳ аза ю рит иш - Эътиборни жалб этиш ва ўқувчилардандастлабки ғояларни йиғиш, -уларни кўпроқ шарҳлашга ва ғоялар беришга чорлаш,-гуруҳда ёки индивидуал равишда айтилган ғояларни инкор эта оладиган қандайдир маълумотлар, нуқтайи назарлар. Қўшимча маълумотларни излаш, қабул қилиш керакми? Қабул қилмаслик керакми?Ғоялар ўзгардими? Фикримиз ўзгардими? Бирор нарсани ўргандикми?Янги билим олдикми? Ҳамма нарса янги даражада такрорланади. 20 ВатанВатан тақдиригатақдирига дахлдорликдахлдорлик туйғусинитуйғусини шакллантиришнингшакллантиришнинг 11--босқичибосқичи Маҳалла Оила Тажриба Шахсий хислатлар Таълим даргоҳи Ватан туйғусини шакллантиришга таъсир этувчи омиллар ГЛОБАЛЛАШУВНИНГ САЛБИЙ КЎРИНИШЛАРИ ҒОЯГА ҚАРШИ ҒОЯ ТАМОЙИЛИ ҒОЯВИЙ ЖАРАЁНЛАР АХБОРОТ ҲУРУЖИ ҚЎШИҚЧИЛИК САНЪАТИ РАҚС САНЪАТИ КИНО САНЪАТИ МИЛЛИЙ ВАУМУМИНСОНИЙ ҚАДРИЯТЛАР СОҒЛОМ ВАХОЛИС АХБОРОТ МИЛЛИЙ МУМТОЗ ВА АНЪАНАВИЙ ҚЎШИҚЧИЛИК МИЛЛИЙ РАҚС САНЪАТИ КИНО САНЪАТИДА МИЛЛИЙ ОРИЯТ ВАМИЛЛАТ ШАЪНИ АКСИЛ МИЛЛИЙ ВААКСИЛ ИНСОНИЙ ҒОЯЛАРНИНГ ТИЗИМЛИ ТАҲДИДИ ҚЎПОРУВЧИЛИККА ДАЪВАТ ЭТУВЧИ , БА РҚАРОРЛИККА РАҲНА СОЛУВЧИ АХБОРОТЛАР ЗАМОНАВИЙ ЭСТРА ДА ДА ҒАЙРИ МИЛЛИЙ ҲОЛ АТ ЛАР ҒАЙРИ МИЛЛИЙ ВАҒАЙРИ АХЛОҚИЙ РАҚСЛАР УРУШҚОҚ , БЕҲАЁ ФИЛМЛАР21 Ислоҳотлар моҳиятини англаш Я нги у й қ у рмай ту риб, эск исини бу змайл ик ! Исл оҳ от л арни инсон қа л би в а онги орқ ал и амал га ошириш Исл оҳ от исл оҳ от у чу н эмас, исл оҳ от инсон у чу н Исл оҳ отл арни босқ ичма -босқ ич амал г аошириш “Bugungi kunda,- deb yozadi Yurtboshimiz - insoniyat qo‘lida mavjud bo‘lgan qurol-yarog‘lar yer kurrasini bir necha bor yakson qilishga yetadi. Buni hammamiz yaxshi anglaymiz. Lekin hozirgi zamondagi eng katta havf-insonlarning qalbi va ongini egallash uchun uzluksiz davom etayotgan mafkuraviy kurashdir. Endilikda yadro maydonlarida emas, mafkura maydonlarida bo‘layotgan kurashlar ko‘p narsani hal qiladi. Bu achchiq haqiqatni hech qachon unutmaslik lozim.” Shunday sharoitda mohiyatan g‘ayriinsoniy, shu jumladan milliy ekstremistik g‘oyalarga qarshi tura olish uchun kishilarimizda mafkuraviy immunitetni shakllantirish markaziy masalalardan biriga aylanmoqda. Immunitet deganda tibbiyotda organizmning doimiy ichki muayyanligini saqlash, o‘zini turli, shu jumladan zararli ta’sirlardan himoya qilishga qodir bo‘lgan hususiyatlari majmui tushuniladi. Immunitet kishi vujudining turli infeksion kasalliklarga berilmaslik xususiyatini ham ifodalaydi. Insonning tug‘ma bo‘lgan ana shu umumiy immunitet tizimidan farqli ravishda mafkuraviy immunitetni shakllantirib borish zarur. U daxlsizlikni ta’minlashga xizmat qiladi. Mafkuraviy immunitet tizimining asosiy va birinchi unsuri bu bilimdir. Ammo bilimlar ko‘p. Milliy ekstremizm va terrorizm tarafdorlari ham muayyan bilimlarga tayanadilar va uni omma ongiga singdirishga harakat qiladilar. Demak, mafkuraviy immunitet tizimidagi bilimlar ob’yektiv bo‘lishi, voqeylikni to‘g‘ri va to‘liq aks ettirishi, inson ma’naviyatining boyishi va jamiyat taraqqiyotiga xizmat qilishi lozim. Bu bir tomondan. Ikkinchi tomondan, bu bilimlar o‘z mohiyat e’tiboriga ko‘ra, Vatan, millat, insoniyat manfaatlari bilan uzviy bog‘liq bo‘lmog‘i kerak. Fuqarolarimizning asl islom haqida xolis va yetarli bilimga ega bo‘lishlari milliy ekstremizmga qarshi immunitetni shakllantirishning asosiy shakllaridan biri hisoblanadi. Mafkuraviy immunitetning ikkinchi asosiy unsuri ana shunday bilimlar zamirida shakllandigan baholar, qadriyatlar tizimidir. Bilimlar qanchalik xolis va 23 chuqur bo‘lsa, uning zamirida yuzaga kelgan baholar, qadriyatlar tizimi mafkuraviy immunitetning imkoniyatlarini belgilab beradi va mafkuraviy infeksiyalar yo‘lida mustahkam qalqon bo‘lib xizmat qiladi. Asl islom haqida muayan bilimlarga ega bo‘lish, uning bayrog‘i ostida taqdim etilayotgan g‘oyalar, qarashlar va harakatlarni to‘g‘ri baholash, ularning mohiyatan islomiy qadriyatlarga butunlay zid ekanini anglab yetishga xizmat qiladi, degan xulosani chiqarish imkonini beradi. Bilimlar va qadriyatlar tizimi ham mafkuraviy immunitetning mohiyatini to‘liq ifoda eta olmaydi. Zero, mafkuraviy immunitetning uchinchi muhim unsuri ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va madaniy-ma’rifiy sohalardagi mo‘ljal va maqsadlar tizimi bilan bo‘gliq. Ana shunday aniq tizim bo‘lmas ekan, hoh alohida inson, hoh millat yoki jamiyat bo‘lsin, goh oshkora, goh pinxona ko‘rinishdagi mafkuraviy tazyiqlarga bardosh berishi amri maholdir. Mafkuraviy immunitet tizimini shakllantirishda yot g‘oyalar kirib kelishining oldini olish va ularni yo‘qotishga qaratilgan chora-tadbirlar majmuini o‘z ichiga oladigan mafkuraviy profilaktikaning o‘rni katta. U ijtimoiy institutlar tomonidan xilma-xil shakllarda amalga oshiriladigan g‘oyaviy-tarbiyaviy, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy ishlar majmuini to‘g‘i tashkil etilgan butun tarbiya tizimini qamrab oladi. Prezidentimiz ta’kidlaganlaridek, “Millat bor ekan, milliy davlat bor ekan, uning mustaqilligi va erkinligiga, an’ana va urf-odatlariga tahdid soladigan, uni o‘z ta’siriga olish, uning ustidan hukmronlik qilish, uning boyliklaridan o‘z manfaati yo‘lida foydalanishga qaratilgan intilish va harakatlar doimiy havf sifatida saqlanib qolishi muqarrar”. 2 BOB MILLIY QADRIYaTLAR ASOSIDA TALABALARNING MAFKURAVIY IMMUNITETINI ShAKLLANTIRIShNING ELEKTRON O‘QUV MODULI IShLANMASI 24 2.1. O‘quv fani dasturining qisqacha tavsifi. “ Harbiy pedagogika va psixoldogiya ” fanini o‘qitish jarayoni yaxlit tizim tavsifiga ega bo‘lib, har bir mashg‘ulotni loyihalash va rejalashtirishni talab etadi. Loyihalash texnologik modelda o‘z aksini topadi va maqsadni aniqlashtirish, pedagogik vazifalar va kutiladigan natijalarni oydinlashtirish, mashg‘ulotda qo‘llaniladigan shakl, metod va vositalarni oqilona tanlab olishni shart qilib qo‘yadi. Rejalashtirish jarayoni mashg‘ulotning har bir bosqichi, mazkur bosqichda ajratilgan vaqt hamda professor-o‘qituvchi va talabalarning vazifalarini aniq belgilab olishni taqozo etadi. SILLABUSI Fanning qisqacha tavsifi OTMning nomi va joylashgan manzili: Sharof Rashidov nomidagi Samarkand davlat universiteti Universitet xiyoboni-15 uy Kafedra: T arbiyaviy ishlarni tashkillashtirish, pedagogika va psixologiya kafedrasi Ta’lim sohasi va yo‘nalishi: Ta’lim sohalari: 110000 harbiy pedagogika va psixologiya Ta’lim yo‘nalishi: Fanni (kursni) olib boradigan talaba to‘g‘risida ma’lumot: Ostonov Mirjalol Ziyodullaevich Dars vaqti va joyi: 203ma’ruza xonasi Ukuv guruxi sinflari Kursning davomiyligi: 02.09.2022 - 20 .03.2023 Individual grafik asosida ishlash vaqti: dushanba, seshanba, chorshanba, payshanba, juma, shanba kunlari 14.00 dan 16.00gacha Fanga ajratilgan soatlar Auditoriya soatlari Mustaqil ta’lim: 12 Ma’ruza: 8 seminar 4 Fanning boshqa fanlar bilan bog‘liqligi (prerekvizitlari): “Tarix”, “Falsafa”, “Sotsiologiya”, “Ma’naviyat asoslari”, “Madaniyatshunoslik”, 25 Fanning boshqa fanlar bilan bog‘liqligi (postrekvizitlari): Xarbiy psixologiya va pedagogika, Tabiyaviy ishar uslubiyoti, Milliy g‘oya va ma’naviyat asoslari, Dinshunoslik. Fanning mazmuni Fanning dolzarbligi va qisqacha mazmuni: Fanni o‘qitishdan maqsad – tkursantlarni pedagogikjarayonning xususiyatlarini tahlil qilishning murakkab bo‘lgan usullari orqali turli pedagogik-psixologik jarayonlarni o‘rganish, psixologik xususiyatlarni yoritib berish, shu bilan bir qatorda talaba xulq-atvorini modellashtirish, ta’lim jarayonining tarkibiy qismlari va uzluksiz xususiyatlarini izohlash, shaxslararo munosabatlar tizimini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish bo‘yicha yo‘nalish ixtisosligiga mos bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalar bilan qurollantirishdir. Fanning vazifasi - kursantarga didaktika, ta’lim va tarbiya nazariyasi, pedagogik fikrlar tarixiy taraqqiyotining mohiyatini yorituvchi nazariy bilimlarni hosil qilish; psixologiyaning predmeti, shaxsning bilish jarayonlari va individual-tipologik xususiyatlarini samarali egallash yo‘llari, muloqot va uni amalga oshirishga oid nazariy bilimlarni berish; o‘z-o‘zida, oila muhitida va keyinchalik jamoada sog‘lom psixologik muhitni ta’minlashning o‘ziga xos xususiyatlarini, sharoitdan kelib chiqqan holda nizo va kamchiliklarni psixologik jihatdan bartaraf qilish va tahlil qilish yo‘llarini; o‘zini va boshqalarni hurmat qilish, ularni ongli boshqarishda psixologo-pedagogik taktdan mohirona foydalana olish yo‘llarini o‘rgatishdan iboratdir. Kursantar uchun talablar - o‘qituvchiga va guruhdoshlarga nisbatan hurmat bilan munosabatda bo‘lish; - Darsga o‘z vaqtida kelish(kechikkan talaba 10 daqiqadan auditoriyaga kiritilmaydi) ; - uyali telefondan umuman foydalanmaslik; - das vaktida uxlamaslik; - berilgan uy vazifasi va mustaqil ish topshiriqlarini o‘z vaqtida va sifatli bajarish; - ko‘chirmachilik (plagiat) qat’iyan man etiladi; - darslarga qatnashish majburiy hisoblanadi, dars qoldirilgan holatda qoldirilgan darslar qayta o‘zlashtirilishi shart; - darslarga oldindan tayyorlanib kelish va faol ishtirok etish; - talaba reyting ballidan norozi bo‘lsa e’lon qilingan vaqtdan boshlab 1 kun mobaynida apellyatsiya komissiyasiga murojat qilishi mumkin Elektron pochta orqali munosabatlar 26 tartibi Kursantlarning bilimini baholash tizimi: t / r Nazorat turidagi topshiriqlarning nomlanishi Maksimal yig‘ish mumkin bo‘lgan ball JN va ON ballar taqsimoti I. Joriy nazoratdagi ballar taqsimoti 55 ball 17 18 Ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlarda Maksimal ball 1- JN 2-JN 1 . Talabaning ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlardagi faolligi va o‘zlashtirish darajasi, daftarlarning yuritilishi va holati 35 0-9 0-10 2 . Mustaqil ta’lim topshiriqlarining o‘z vaqtida va sifatli bajarilishi (keys-stadilar, esse, referat, taqdimot va boshqa turdagi mustaqil ta’lim topshiriqlari) 20 0-8 0-8 II. Oraliq nazorat 15 ball 1 . Oraliq nazorat (ma’ruza mashg‘uloti o‘qituvchisi tomonidan qabul qilinadi) . Oraliq nazorat 1 bosqichda amalga oshiriladi. Bunda talaba yakka tartibda topshiriqlar oladi va himoya qiladi hamda talabani ishi 10 balldan 15 ballgacha baholanadi. Semestrning oralig‘ida III. Yakuniy nazorat 30 ball Semestrning oxirgi haftasida Jami: 100 ball Asosiy adabiyotlar: 1. Davletshin M.G., To‘ychieva S.M. Umumiy psixologiya T.: TDPU, 2002.- 202b. 2. Ivanov P.I., Zufarova M.E. “Umumiy psixologiya” T.: O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati, 2008. -480b. 3. G‘oziev E.G‘. Umumiy psixologiya. T: Universitet, 2010. 4. .Pedagogika. O‘quv qo‘llanma. A.Munavvarovning umumiy tahriri ostida. – Toshkent, «O‘qituvchi», 1996. 27 5. Obщaya pedagogika. Pod red. V.A.Slastenina. V 2 ch. – Moskva, «Vlados», 2003. Qo‘shimcha adabiyotlar: 1. Xudoyqulov X.J. Pedagogika. Psixologiya. TTYMI.,2009.. 2. Ibragimov X va b. Pedagogika nazariyasi. O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati, 2010. 3. Karimova V. Ijtimoiy psixologiya. T.”Fan va texnologiyalar”, 2012. Ch.R.Nasriddinov ’Harbiy pedagogika va psixoloiya, Toshkent, 2005. Fan yuzasidan keyslar to‘plami, amaliy topshiriqlar ishlanmalar “Harbiy pedagogika psixologiya” mavzusidagi ma’lumotli ma’ruza ta’lim texnologiyasi modeli . Mashgulotga ajratilgan vakt– 2 soat Talabalar soni 30ta U q uv mashgulotining shakli Ma’lumotli ma’ruza Mashgulot rejasi 1. Bosh q aruvning Pedagogika psixologiya maksadi va unga kuyiladigan asosiy talablar. 2. Maksadning turlari. HPP maksadlariga ta’sir etadigan omillar. 3. HPP maksadlarini rivojlanish darajasi va uziga xosliklari. Ukuv mashgulotining maksadi: Mavzu asosini ochib berish. Pedagogik vazifalar: - HPPning maksadi va unga kuyiladigan asosiy talablarni tushuntirdim; - Maksadning turlari. HPP maksadlariga ta’sir etadigan Ukuv faoliyati natijalari. Mavzuni urganishni tugatgan talaba : - HPPning maksadi va unga kuyiladigan asosiy talablarni aniklashtiriadi; 28 omillarni ajratib kursatdim; - HPP maksadlarini rivojlanish darajasini tushuntirib berdim; - HPP maksadlarini uziga xosliklarini ochib berdim. - Maksadning turlari. HPP maksadlariga ta’sir etadigan omillarini bilib oladi; - HPP maksadlarini rivojlanish darajasini anglab oladi; - HPP maksadlarini uziga xosliklarini uzlashtiradi. Ta’lim metodi Ma’ruza, akliy xujum, tushuntirish, suxbat. Talabalarning ukuv faoliyatini tashkil etish shakli Ommaviy, individual. Ukuv vositalari Ma’ruza matni, prezintatsiya slaydlari. Ta’limni tashkil etish sharoiti Axborot texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatiga ega bulgan maxsus auditoriya Nazorat Uz-uzini nazorat kilish, refleksiya. Harbiy pedagogika va psixologiya pxnologiyalarining konseptual asoslari, kelib chiqish tarixi to‘g‘risida ma’lumotlar berish, zamonaviy modulli texnologiyalaridan foydalanib tinglovchilarni mazkur yo‘nalishda malakasini oshirishga ko‘maklashish;  Ta’lim-tarbiya jarayonida modulli texnologiyalarni qo‘llashning afzalliklarini yoritish va tinglovchilarda ulardan foydalanish mahoratini shakllantirish;  Demokratik jamiyat rivojlanishini ta’minlash, yuksak malakali mutaxassis kadrlar tayyorlash borasidagi islohotlarni amalga oshirish jarayonida ilg‘or xorij tajribasini o‘rganish ulardan samarali foydalanish mahoratni . Modul bo‘yicha tinglovchilarning bilimi, ko‘nikmasi, malakasi va kompetensiyalariga qo‘yiladigan talablar 29 “Pedagogika va psixologiya bo‘yicha ilg‘or xorijiy tajribalar” modulini o‘zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida : Tinglovchi: - modul,o‘qitish modulli, kredit,reyting tushunchasi; -texnologiyalashtirish qoidalari, tamoyillar; -nazorat jarayonini tashkil etish; -interfaol texnologiyalar va ulardan samarali foydalanish haqida bilimlarga ega bo‘lishi ; Tinglovchi: -pedagogik faoliyat jarayonini modullashtirish; -nazorat jarayonini tez va samarali o‘tkaza olish; -nazoratning turli shakllaridan samarali foydalanish; - interfaol metodlarni maqsadli ravishda to‘g‘ri tanlash va foydalanish; ko‘nikmalarini egallashi; Tinglovchi: -o‘quv kursini modulini tuzish; -axborotni strukturalashtirish; -talabalarning mustaqil amaliy faoliyatni tashkil etish; -kirish va chiqish nazoratini tashkil etish erishilgan natijalarini tahlil etish ; -interfaol metodlardan foydalanish ; malakalarini egallashi; Tinglovchi: -o‘z sohasiga oid axborotni mantiqiy bloklarga ajratish va aniq, lo‘nda, tushunarli ravishda bayon etish ; - modulli yondashuv asosida o‘quv jarayonini tashkil etish; -texnologik yondashuv asosida ta’lim va tarbiya jarayonini boshqarish; -kommunikativlikni va mustaqil faoliyatni tashkil etish yuzasidan kompetensiyalarni egallashi lozim. Modulni tashkil etish va o‘tkazish bo‘yicha tavsiyalar 30 “ Pedagogika va psixologiya bo‘yicha ilg‘or xorijiy tajribalar” moduli ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlar shaklida olib boriladi. Kursni o‘qitish jarayonida ta’limning zamonaviy metodlari, axborot- kommunikatsiya texnologiyalari qo‘llanilishi nazarda tutilgan: - ma’ruza darslarida zamonaviy kompyuter texnologiyalari yordamida prezentatsion va elektron-didaktik texnologiyalardan; - o‘tkaziladigan amaliy mashg‘ulotlarda texnik vositalardan, ekspress-so‘rovlar, test so‘rovlari, aqliy hujum, guruhli fikrlash, kichik guruhlar bilan ishlash, va boshqa interaktiv ta’lim usullarini qo‘llash nazarda tutiladi. Modulning o‘quv rejadagi boshqa modullar bilan bog‘liqligi va uzviyligi “Pedagogika va psixologiya bo‘yicha bo‘yicha ilg‘or xorijiy tajribalar” moduli o‘quv rejadagi birinchi blok va mutaxxasislik fanlarining barcha sohalari bilan o‘zviy bog‘langan holda pedagoglarning umumiy tayyorgarlik darajasini oshirishga xizmat qiladi. Modulning oliy ta’limdagi o‘rni Modulni o‘zlashtirish orqali tinglovchilar ta’lim jarayonini tashkil etishda texnologik yondashuv asoslarini va bu boradagi ilg‘or tajribani o‘rganadilar, ularni tahlil etish, amalda qo‘llash va baholashga doir kasbiy kompetentlikka ega bo‘ladilar. Modulli yondashuv konsepsiyasining mohiyati, maqsadi va vazifalari, tamoyillari. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni bir necha turga bo‘lish mumkin: 1. Muammoli ta’lim texnologiyalari. 2. Didaktik- o‘yinlarga asoslangan texnologiyalar. 3. Hamkorlik texnologiyalari. 4. Modulli texnologiyalar. Mudulli texnologiyalar - eng zamonaviy texnologiya bo‘lib, modul bloklaridan tashkil topgan axborotni tizimli ravishda qayta ishlash va tahlil qilishga, talabaning mustaqil faoliyatiga asoslangan, B.K.M. diagnostikasida turli shakllaridan foydalangan holda tashkil etiluvchi yaxlit jarayon. 31 Modul - mazmuniy va mantiqiy yakunga ega bo‘lgan, didaktik jihatdan ishlab chiqilgan, natijaga qaratilgan, kirish va chiqish nazoratlaridan iborat bo‘lgan birlikdir. Modul dastur- bir fan doirasidagi modul bloklarining yig‘indisi bo‘lib, erishish lozim bo‘lgan didaktik maqsad, qo‘llaniladigan usullar va vositalar yig‘indisidir. O‘quv moduli – nisbatan mustaqil , mantiqiy yakunga ega bo‘lgan o‘quv kursining bo‘lagidir. U o‘quv metodik ta’minotdan nazariy va amaliy qismlardan, topshiriq va joriy hamda yakuniy nazorat kabi qismlardan iborat. Modulli texnologiyalar mustaqil faoliyat asosida talabalarda bilim, ko‘nikmalarni shakllantirish, ularda rejalashtirish, o‘z-o‘zini boshqarish va nazorat qilish, o‘zlashtirish bo‘yicha samarali natijani ta’minlashga qaratilgan eng samarali yondashuvlardan biri bo‘lib qolmoqda. Modul bu shunday maqsadgsha yo‘naltirilgan bog‘lamki, u o‘zida o‘rganiladigan mazmunni va uni o‘zlashtirish texnologiyasini aks ettiradi. Bugungi kunda talaba shaxsini barcha imkoniyatlarini yuzaga chiqarish uchun albatta ta’lim shaxsga yo‘naltirilgan xarakterda bo‘lishi talab etiladi. Buning uchun ta’limni tashkil etish jarayonida talabaning qobiliyatlari, extiyojlari va o‘ziga xos jihatlarini xisobga olish lozim. Ana shu elementlar hisobga olingan taqdirda o‘z– o‘zidan tabaqalashtirilgan, rivojlantiruvchi, o‘qishga bo‘lgan motivlarni kuchaytiruvchi “sub’ekt-sub’ekt” konsepsiyasiga asoslangan ta’lim tizimi kelib chiqadi. An’anaviy ta’lim tizimida chuqur o‘rnashib qolgan pedagogik paradigmalardan biri bu sub’ekt-ob’ekt munosabatlaridir. Bu yondashuv nemis pedagogi I.F.Gerbard tomonidan (1776-1841yillar) kiritilgan. Bundy yndashuvda pedagog sub’ekt rlini bajaradi va qanday o‘qitish, qanday talabalarni ishlab chiqish, talabalar jamoasini qay yo‘nalishda rivojlantirishni faqat o‘z yondashuvi asosida hal etadi. Talabalar esa passiv holda ob’ekt rolini bajaradi. Talabalarning asosiy faoliyati eslab qolish, tushinish, qo‘llashga o‘rganish hisoblanadi. Bu paragdimaga qarshi g‘oyani amerikalik pedagog D. Dyui ishlab (1859-1952 ) chiqadi. Uning fikricha nimani va qanday o‘qish lozim degan savollarga javob topishda talabaga ham erkinlik berish va 32 uning hoxishlarini xisobga olish lozim. Toki talaba o‘z faoliyatini, o‘z taqdirini, o‘z hayotini mustaqil boshqarishga faol kirishsin. Bu konsepsiya “sub’ekt-sub’ekt” munosabatlari sifatida tan olindi va ko‘pgina rivojlangan davlatlar ta’lim tizimida o‘z o‘rniga ega. Aytish joizki, ta’lim tarixida yig‘ilgan boy didaktik tajribaning ijobiy jihatlari o‘z aksini modulli ta’limda topdi. “Modulli ta’lim ” tushunchasi 1971 yillarda Dj.Rassel tomonidan kiritildi. Rassel modulni o‘quv paketi sifatida talqin etadi va unga o‘quv materialining konseptual birligini o‘rganishga oid harakatlarni kiratadi. B.M.Goldshmid – modulni talabaga ma’lum ko‘zlangan natijaga yetishga yordam beruvchi mustaqil birlik sifatida talqin etadi (1972 y). G.Ouens modulni yopiq kompleks sifatida talqin etadi va bu kompleksga o‘qituvchi, o‘quvchi, o‘rganiladigan axborot materiali, vositalarni kiritadi.(1975 y). Zamonaviy tadqiqotchildardan biri P.A.Yusyavichene modulni ma’lum darajadagi mustaqil axborotdan hamda maqsadli ravishdagi metodik boshqaruv asosida maqsad qilib qo‘yilgan natijalarni ta’minlashga qaratilgan birlik sifatida tahlil etadi. N.V. Borisova, V.M. K.Ya. Vazina, Gareev, Ye.M. Durko, V.V. Karpov, M.N. Katxanov, S.I. Kulikov, P. Yusyavichene va boshqa olimlarning fikrlarini o‘rganish natijasida quyidagi ko‘rinishlardagi modullarni ajaratish mumkin: - mustaqil konseptual kichik birlik; - modul mustaqil birlik sifatida bir o‘quv kursini o‘z ichiga olib, bir necha bloklarni o‘zida mujassam etadi; - modul ma’lum mutaxassislikka tegishli bo‘lgan bir qancha o‘quv predmetlarni o‘zida mujassamlashtiruvchi fanlararo birlik bo‘la oladi; - aniq bir mutaxassislikni egallashga yo‘naltirilgan kasbiy ta’lim moduli. Bundan tashqari “modul” tushunchasiga tegishli bo‘lgan bir qancha xususiyatlarni ajratish mumkin : - Maqsad; - Turli xil turdagi o‘quv faoliyatini integratsiyasi; 33 - Metodik ta’minot; - Mustaqil rivojlanish; - Ta’lim jarayonidagi talabaning mustaqilligi; - O‘quv axborotini tahlil qilish va strukturalashtirish ko‘nikmasi; - Nazorat va o‘z-o‘zini nazorat; - Talabaning ta’lim olishdagi shaxsiy traektoriyasi. Modul bir necha bloklardan iborat bo‘lishi mumkin: 1. Blok. Kirish nazorati- yangi mavzuni o‘rganish uchun mavjud bazaviy va qoldiq bilimlarni tekshirishga qaratilgan. 2. Blok. Nazariy blok. Mavzuning har bir mantiqiy bo‘lagi uchun tuzilgan axborot va ko‘rgazmali materiallardan iborat (Axborot rasm, diagramma, sxemalarda to‘liq ko‘rsatilishi maqsadga muvofiq). 3. Blok. Nazariy axborotni har bir bo‘lagini talabalar bilan birgalikda tahlil etishga qaratilgan. 4. Blok.Amaliy blok. Nazariy bilimlar asosida talabalarning amaliy faoliyatini tashkil etish. 5. Blok. Chuqurlashib boruvchi blok. Mavzuga oid soha bo‘yicha murakkab topshiriqlarni bajarish. 6. Blok. Nazorat bloki. Bajarilgan topshiriqlarni nazorat qilish. 7. Blok. Nazorat natijalarini tahlil etish. Umumiy yo‘l qo‘yilgan hatoliklarni aniqlash va tahlil qilish. 8. Blok. Chiqish nazorati. Mavzu bo‘yicha belgilangan topshiriqlarni bajarish va topshirish. Modulli yondashuv tamoyillari:  Modullilik  Mazmunni strukturalashtirish  Dinamik harakatni ta’minlash (soddadan-msurakkabga)  Faoliyatlilik  E giluvchanlik (gibkost) 34  Natijalarni oldindan aniqlash  Maslahatlarning turli-tumanligini ta’minlash. Modul turalri:  Nazariy modullar( Nazariy bilimlarni shakllantirishga yo‘naltirilgan modullar).  Amaliy modullar (Amaliy ko‘nikmalarni va malakalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan modullar).  Texnologik yoki aralash modullar (nazariy bilim, amaliy kunikma va malakalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan modullar). 2.1. Modulning tarkibiy qismlari. Modul dastur kompleks didaktik maqsaddan (KDM) va bu maqsadga erishishga xizmat qiluvchi modul bloklari yig‘indisidan iborat. Modul dasturini ishlab chiqish uchun asosiy g‘oyalarni ajaratib olish va blok- modullarda strukturalashtirish, so‘ngra kompleks didaktik maqsadlarni shakllantirish talab etiladi. Kompleks didaktik maqsadlar modul-bloklarining maqsadlariga, ya’ni integrativ didaktik maqsadlarga (IDM) va xususiy didaktik maqsadlarga (XDM) bo‘linadi, uni esa o‘z navbatida o‘quv elementlari tashkil etadi. Modul dasturlarning maqsadi albatta malakali mutaxassisni yetishtirishga xizmat qiladi. Modul dasturning maqsadini tuzishda ana shu mutaxassisga qanday talabalar tizimi qo‘yilayotgan ekanini aniqlab olishdan boshlanadi. Bugungi kunda Rossiyada mutaxassisga qo‘yiladigan umumiy talabalar tizimi o‘rganilib ularni uch asosiy guruhga ajratilmoqda. Mutaxassisni kompententligini aniqlovchi kriteriylarni quyidagi kategoriyalarga bo‘lish mumkin * Instrumental kompentensiyalar: -analiz va sintez qobiliyatiga ega bo‘lish; -rejalashtirish va tashkil etish qobiliyati; -umuiy bazaviy bilimlarga ega ekanligi; -mutaxassislik bo‘yicha bazaviy bilimlarni egallaganligi; -ona tilida bemalol muloqatga kirisha olish; -axborot texnologiyalaridan foydalan olish malakalari; -axborot materiali bilan ishlash qobilyati; 35 -muammolarni yechish qobiliyati; - Qarorlar qabul qilish qobiliyati. *Komunikativ kompententlik: - tanqid va o‘z-o‘zini tanqid qila olish; -gruhda faoliyat ko‘rsataolish;-o‘zaro muloqatga kirisha olish; -axloqiy qadriyatlarni tan olish; -turli xalqlar madaniyatiga xurmat bilan qarash; -boshqa yo‘nalishda faoliyat yurituvchi ekspertlar bilan munosabatga kirisha olish. *Tizimli kompententlik: -bilimlarini amalda tizimli ravishda qo‘llay olish; -tadqiqot olib borish; -yangi o‘aroitga moslashish; -ijod qilish; -liderlik qobiliyatini o‘stirib borish; -individual holda faoliyat yuritish qobiliyati; -loyihalarni ishlab chiqish va ularni boshqarish; -tadbirkorlik va yangi g‘oyalarni ilgari surish; - masuliyatlilik; -muvaffaqiyatga erishish motivining rivojlanganligi 9 . Tanlangan mutaxassislik bo‘yicha umumiy didaktik maqsadlar tasdiqlangan standartda o‘z aksini topgan. Modul dasturini ishlab chiqishda ana shu standart talablariga asoslaniladi. Modullarni ishlab chiqishda uchta asosiy komponentga e’tibor qaratish lozim: 1. Modul spesifikatsiyasi. 2. Modulning nazorat blokini ishlab chiqish. 3. Modulning o‘quv materialini ishlab chiqish. 9 36 “Harbiy pedagogika va psixologiya fanining maqsad va vazifalari” mavzusidagi ma’ruza texnologik xaritasi. Ish boskichlari va vakti Faoliyat mazmuni Ukituvchi Talaba 1-boskich. Ukuv mashgulotiga kirish(Da’vat boskichi) (10 min) 1.1. Ma’ruza mavzusini e’lon kiladi, rejasini eslatadi, mustakil ukish uchun foydalaniladigan adabiyotlar ruyxati bilan tanishtiriladi. 1.2. (1-ilova) Eshitishadiva asosiy joylarini yozib olishadi. 1.2. Talabalarning mavjud bilimlarini mustahkamlash maqsadida mavzuga doir bli s -so‘rov savollarini taqdim etadi (2 - ilova) . Savollarni tinglaydi va individual xolda o‘z munosabatini bildiradi. II –boskich. Asosiy(angla sh bosqichi) (50 min) 2.1. - HPPning maksadi va unga kuyiladigan asosiy talablarni tushuntiradi (3 - ilova) . 2.2. Maksadning turlari. HPP maksadlariga ta’sir etadigan omillarini ajratib kursatadi (4 - ilova) 2.3. HPP maksadlarini rivojlanish darajasini tushuntirib beradi; (5 - ilova) 2.4. HPP maksadlarini uziga xosliklarini ochib beradi. HPPning maksadi va unga kuyiladigan asosiy talablarni eshitishadi, asosiy joylarini yozishadi. Jadvalni daftarlariga yozib oladilar. O‘qituvchi tomonidan berilgan savollarga javob berishadi. Savollar berishadi, ukituvchi tomonidan 37 kuyilgan vazifalarni bajaradilar. III -boskich. Yakuniy(fikr lash bosqichi) ( 20 min) 3.1. Xulosa kiladi, asosiy xolatga talabalar e’tiborini karatadi. Talabalarning mavzu yuzasidan savollarga javob beradi. O‘zlarni qiziqtirgan savollar bilan murojaat etadilar . Aniq tasavvurlar shakllanmagan qismlarini qayta tushuntiradi. O‘z fikrlarini boyitadi va to‘ldiradi. 1- ilova Mavzu: Harbiy pedagogika va psixologiya fanining maqsadlari va vazifalari. Reja: 1. HPPning maksadi va unga kuyiladigan asosiy talablar; 2. Maksadning turlari. HPP maksadlariga ta’sir etadigan omillar; 3. HPP maksadlarini rivojlanish darajasi; 4. HPP maksadlarini uziga xosliklari. ADABIYoTLAR: 1. Ch.R.Nasriddinov Harbiy pedagogika va psixologiya.Toshkent, 2005 2. Kris Maknab Maxsus vazifa bajaruvchi kuchlarning psixologiya tayyorgarligi. 3. Ijtimoiy psixologiya.Toshkent, 2008. 2-ilova Bli s -so‘rov savollari 1. “Ruhiyat ” so‘zi nima ni anglatadi ? 2. Kayfiyat so‘zi odamlarga tqanday ta’sir etadi ? 3. Maksad turlari nima? 4. Kishi ruhiyatiga ta’sir etadigan omillar nima? 5. Maksadlar sajarasi deganda nima tushuniladi? 3-ilova 38 Maqsad — bu muddao, murod, ya’ni u yoki bu niyatga erishmo q uchun ko‘zda tutilgan mush tarak orzu. Aynan, shu maqsad kishi faoliyatini, o‘z orzulari ni ushalishiga yo‘naltiradi. Biz dastlab o‘zimizning oldimizda turgan maqsadimizni aniqlab olamiz, so‘ngra esa shu maqsadimiz:  bo‘lajak harakatlarimizni oldindan aniqlab beradi;  faoliyatimizning ustuvor yo‘nalishini belgilaydi;  faoliyatimizni aniq soha, ishga yo‘naltiradi;  u yoki bu faoliyatimizning zarurlik darajasini belgilab beradi;  pirovard natijamizning baholash me’yorini bel gilaydi va h.k. Maqsadning ilmiy asoslanganligi va to‘g‘ri belgi langanligi boshqarish uchun o‘ta zarur. Chunki aynan shu maqsadga binoan: • boshqarish funksiyalari; • boshqarish usullari; • boshqarishning tuzilmaviy tarkibi; • lavozimlarni belgilash va kadrlarni tanlash kabi muhim masalalar yechiladi. Yaxshi o‘ylanmagan va aniq bo‘lmagan maqsad bilan ish yurituvchi ko‘pgina korxonalar odatda muvaffaqiyatsizlikka uchrab, xonavayron bo‘ladi. Nega maqsadlar shu darajada zarur? Boshqarishning asosiy maqsadlaridan biri «maqsad h arakat yo‘nalishini aniqlaydi» degan qoidadan iborat . Huddi shu maqsad firmaning nimani, qancha, qaerda, qanday va qachon bajarishini belgilaydi. Har bir qarorda albatta maqsadga intilish ifodalanishi shart. 4-ilova “Harbiy pedagogika va psixologiya fanidan keys topshiriq. Keys: Talabalarning mafkuraviy immunitetni shakllantarashda qanday usullar muhim rol o‘ynaydi? Manbalarmi yoki adabiyotlar? Bunda talabalarga asosiy manba sifatida Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch” kitobini 39 o‘qib chiqish va undan ma’naviyatimizga tahdid bo‘luvchi omillarni sanab ko‘rsaktish topshiriladi. Vaziyatni urganish va vaziyatni baxolashgai doir savollarni taxlil etish asosida keysda aks ettir ilgan xolat yuzasidan SWOT-taxlilini amalga oshiring. Strength- kuchli tomonlari Weakness - kuchsiz tomonlari Opportunities - imkoniyatlar Threats - taxdidlar 2.2. Ma’ruza matni Mavzu : “Ma’naviyat – insonning ulg‘ayishi va kuch-qudratining manbai” Reja: 1. Prezident I.A.Karimovning “Ma’naviyat” tushunchasiga ta’rifi va uning inson hamda jamiyat hayotidagi o‘rni to‘g‘risidagi g‘oyalari. 2. “Ma’naviyat” tushunchasi, mazmun-mohiyati va unga turli qarashlar 3. Ma’naviyatni shakllantiradigan omillar. 4. Ma’naviy va moddiy hayot uyg‘unligi va ularning barkamol insonni tarbiyalashdagi o‘rni. 1. Ma’naviyat tushun chasiga Islom Karimovning ta’rifi. Ma’naviyatni shaxs, millat davlat va jamiyatning qudratli kuchi sifatida hamda shaklan va mazmunan uyg‘un holatda o‘rganish mamlakatimiz o‘z mustaqillikka 40 erishgandan keyin boshlandi. Ma’naviyatni bu shaklda o‘rganish esa, hech mubolag‘asiz aytish mumkinki, mustaqillik sharoitidagi milliy tafakkur taraqqiyotimizda yangi yo‘nalishdir . Bu yo‘nalishning paydo bo‘lishi va uning konseptual g‘oyalarini nazariy jihatdan ishlab chiqish Prezidentimiz Islom Karimov nomi bilan bog‘liq. Uning asarlari, risolalari, ma’ruzalarida ma’naviyat tushunchasining mohiyati ochib berilgan. Bu ma’naviyatni mustaqil omil sifatida o‘rganishda katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Chunki har qanday ilgari surilayotgan g‘oyalarning mohiyati ochib berilmas ekan, uning jamiyat taraqqiyotida millat va shaxs kamolotidagi rolini belgilash mumkin bo‘lmaydi Prezidentimiz Islom Karimov “Ma’naviyat” tushunchasi va ahamiyatini ilmiy iste’molga olib kirgan nazariyotchi va amaliyotchisi hisoblanib, mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab ma’naviyatni rivojlantirishga katta e’tibor bilan qarab keldi. U “ Ma’naviyat haqida gap ketar ekan, men avvalo, insonni ruhiy poklanishi va yuksalishga da’vat etadigan, inson ichki olamini boyitadigan, uning iymon-irodasini, e’tiqodini mustahkamlaydigan, vijdonini uyg‘otadigan qudratli botiniy kuchni tasavvur qilaman ” 10 - deb ta’kidlaydi. Mazkur ta’rif o‘zining mazmuni va mohiyati bilan «Ma’naviyat» ning barcha qirralarini o‘ziga qamrab olgan. Unda insonning ichki ruhiy olamini ifodalovchi barcha komponentlar o‘z ifodasini topgan va uning inson barkamolligini ta’minlaydigan katta kuch ekanligi belgilab berilgan. «O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li» asarida ma’naviyatning inson hayotidagi ahamiyatini ochib berib shunday yozgan edi: “Ma’naviyat insonga havodek, suvdek zarur. Sahrodagi sayyoh har doim buloqdan chanqog‘ini bosadi. Xuddi shuningdek inson ham necha-necha azoblar va qiyinchilik bilan ma’naviyat chashmasini izlaydi” . 11 Mamlakatda o‘tkazilayotgan islohotlar va uning vazifalarini belgilab berishda Prezidentimiz yana ma’naviyatni rivojlantirish masalasiga qaytib shunday yozadi: “Moddiy islohotlar, iqtisodiy islohotlar- o‘z yo‘liga. Ularni hal qilish mumkin. 10 Қаранг; Каримов И. А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. Тошкент: Ўзбекистон, 1999, 17-бет. 11 Каримов И. А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура.(Нутқлар, мақолалари суҳбатлар ). Тошкент. Ўзбекистон, 1993, 78-бет. 41 Xalqning ta’minotini ham amallab turish mumkin, ammo ma’naviy islohotlar – qullik, mu’telik iskanjasidan ozod bo‘lish, qaddini baland tutish, ota- bobolarimizning udumlarini tiklab, ularga voris bo‘lish – bundan og‘irroq va bundan sharafliroq vazifa yo‘q, bu dunyoda” . 12 Ya’ni, bu yerda Prezidentimiz o‘tkazilayotgan islohotlarning asosiy tomonini milliy-ma’naviy tiklanish tashkil qilishini ta’kidlamoqda. Ularning bu g‘oyalariga muvofiq qullik, mu’telik iskanjasidan ozod bo‘lgan, o‘zining kimligini anglagan, millatining o‘zligini tarannum etgan insongina mamlakatni taraqqiyotga o‘z hissasini qo‘shishi mumkin. Prezidentimiz ma’naviyat tushunchasi mazmunini ochib berar ekan: “Er, oila, ota-ona, bolalar, qarindosh-urug‘lar, qo‘ni – qo‘shnilar, xalq, mustaqil davlatimizga sadoqat, insonlarga hurmat, ishonch, xotira, vijdon, erkinlik- ma’naviyatning ma’nosi ana shunday keng” 13 - deb ta’kidlaydi. Prezidentimiz fikricha, ma’naviyat o‘z-o‘zidan shakllanadigan narsa emas, u avvalo har bir insonning ichki ma’naviy salohiyatini shakllantirish yo‘lida barcha moddiy va ma’naviy boyliklarni o‘zlashtirish, Vatan va millat manfaatlari yo‘lida halol, fidoyilik bilan mehnat qilish jarayonida shakllanadi. “Ma’naviyat – taqdirning ehsoni emas. Ma’naviyat inson qalbida kamol topishi uchun u qalban va vijdonan, aql va qo‘l bilan mehnat qilishi kerak” 14 ligi ta’kidlanadi. Ko‘rinib turibdiki, Prezidentimiz ma’naviyatni «tayyor» xolatda qaramaydi. Uni shakllantirish va rivojlantirish, millatning chinakkam mulkiga, taraqqiyot omiliga aylantirish uchun fidoyilik ko‘rsatish zarurligini ta’kidlamoqda. “Barchamiz yaxshi anglab olishimiz kerakki, hayotimizning boshqa sohalaridagi ahvol, amalga oshirilayotgan islohotlarimizning samaradorligi, avvalo xalq ma’naviyatining tiklanishi, tarixiy merosimizning keng o‘rganilishi, an’analarimizning saqlanishi, madaniyat va san’at, fan va ta’lim rivoji bilan 12 Қаранг; Каримов И. А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Тошкент. Ўзбекистон, 1996, 1, 202-бет. 13 Каримов И. А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. (Нутқлар, мақолалари суҳбатлар) Тошкннт. Ўзбекистон, 1993, 78-бет. 14 Каримов И. А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура.(Нутқлар, мақолалари суҳбатлар ). Тошкент. Ўзбекистон, 1993, 79-бет. 42 uzviy bog‘liqdir” . 15 Haqiqatan ham ma’naviy qashshoqlik bilan hech qachon millat iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy taraqqiyotga erisha olmaydi. Ma’naviyat har qanday taraqqiyot uchun manba bo‘lib hizmat qiladi. Chunki ma’naviyat qancha yuksak bo‘lsa, qilinadigan ishlarning samaradorligi va unumi ham shu darajada yuksak bo‘ladi. Prezidentimiz ma’naviyatning mohiyatini ochib berishda uning vatanparvarlik, milliy iftixor tuyg‘ulari bilan uyg‘unlikda qaraydi. Jumladan, «Fidokor» gazetasi muxbiri savollariga berilgan javobda quydagilarni ta’kidlaydi: “ …avvalambor yoshlarimizning iymon-e’tiqodini mustahkamlash, irodasini baquvvat qilish, ularni o‘z mustaqil fikriga ega bo‘lgan barkamol insonlar qilib tarbiyalash. Ularning tafakkurida o‘zligini unutmaslik, ota-bobolarning muqaddas qadriyatlarini asrab-avaylash va hurmat qilish fazilatlarini qaror toptirish, ularning, men o‘zbek farzandiman, deb g‘urur va iftixor bilan yashashiga erishishidir” . Prezidentimiz “ma’naviyat”ga jamiyat barcha sohalarda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlarning manbai sifatida qarab keladi. Shuning bilan birga ma’naviyatni mamlakatimiz va yoshlarimizga qarshi qaratilgan turli xurujlar hamda yovuz kuchlardan himoya qilishda qudratli kuch ekanligiga e’tiborni qaratadi. U “ Bunday balo-qazolarga qarshi kurashda, farzandlarimizning ma’naviy dunyosini himoya qilishda nimalarga tayanishimiz zarur? Avvalo to‘g‘ri tarbiya, sog‘lom turmush g‘oyasi, faqatgina qattiq iroda va iymon-e’tiqod hisobidan bunga erishish mumkin» , deb ta’kidlaydi. Prezidentimizning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida ma’naviyat fenomenining borasida ilgari surilgan g‘oyalar fundamental ahamiyatga ega. Ma’naviyatning mazmun-mohiyatini chuqurroq va teranroq anglash uchun mazkur asardagi g‘oyalarni chuqur o‘zlashtirib olishimiz lozim bo‘ladi. Unda keltirilishicha, ma’naviyat — insonni ruhan poklanish, qalban ulg‘ayishga chorlaydigan, odamning ichki dunyosi, irodasini baquvvat, iymon-e’tiqodini butun qiladigan, vijdonini uyg‘otadigan beqiyos kuch, uning barcha qarashlarining mezonidir... 15 Ўша асар 18-бет 43 O‘ylaymanki, yer yuzida qancha inson, qancha taqdir bo‘lsa, har birining o‘z ma’naviy olami bor. Ma’naviyatni tushunish, anglash uchun avvalo insonni tushunish, anglash kerak. Shuning uchun ham o‘zligini, insoniy qadr-qimmatini anglab yetgan har qanday odam bu haqda o‘ylamasdan yashashini tasavvur qilish qiyin.” Ma’naviyat tushunchasi va uning mazmun mohiyati va unga turli qarashlar Mamlakatimiz o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritgunga qadar ilmiy adabiyotlarda “Ma’naviyat” mustaqil ilmiy tushuncha sifatida qo‘llanilmagan edi. Shu bois bu tushunchani chuqurroq o‘rganishga bo‘lgan qiziqish ayniqsa Prezidentimizning unga bo‘lgan e’tiboridan keyin oshib ketdi. A.Erkaevning fikricha, «Ma’naviyat – insoning ijtimoiy – madaniy mavjudot sifatidagi mohiyatidir, ya’ni insonning mehr-muruvvat, adolat, to‘g‘rilik, sofdillik, vijdon, or-nomus, vatanparvarlik, go‘zallikni sevish, zavqlanish, yovuzlikka nafrat, iroda, matonat va shu kabi ko‘plab asl insoniy xislatlari va fazilatlarining uzviy birlik, mushtaraklik kasb etgan majmuidir». 16 M.Imomnazarov dastlab “Ma’naviyat inson qalbidagi ilohiy nur…»,-deb yozgan bo‘lsa, keyinchalik «Ma’naviyat – inson qalbida, ko‘ngil ko‘zgusida aks etgan haqiqat nuridir, deyilgan ta’rif darhaqiqat, so‘fiyona ramziy ta’rifdir, zotan boshqacha ta’rif bu cheksiz mohiyatni cheklab qo‘yadi»,-deb yozadi. E. Yusupov insonda mavjud bo‘ladigan hamma xislatlar va fazilatlar emas, balki ijobiylarigina ma’naviyat bo‘la olishini ko‘rsatib: «Ma’naviyat –inson axloqi va odobi, bilimlari, istedodi, qobiliyati, amaliy malakalari, vijdoni, iymoni, e’tiqodi, dunyoqarashi, mafkuraviy qarashlarning bir – biri bilan uzviy bog‘langan, jamiyat taraqqiyotiga ijobiy ta’sir etadigan mushtarak tizimdir», deb ta’riflaydi. T. Mahmudov «…Ma’naviyat – insoning ma’lum darajadagi jismoniy, aqliy, ahloqiy va ruhiy balog‘ati va dunyoqarashini ifodalovchi tushunchadir”, 17 -degan ta’rifni beradi. 16 Эркаев А. Маънавият – миллат нишони. Тошкент. Маънавият, 1997, 27-бет 17 Маҳмудов Т. Мустақиллик ва маънавият.Тошкент: Шарқ, 2001, 9-бет 44 Albatta, yuqorida keltirilgan fikrlarning hammasida ham ma’naviyatning ko‘pgina qirralari o‘z ifodasini topgan va mualliflar o‘zlarining nuqtai nazarlarini bildirganlar, ammo ularda inson salohiyatini o‘stirish masalasi e’tibordan chetda qolganligi ko‘rinadi. Shundan kelib chiqib, yuqoridagi ta’riflarni to‘ldirgan holda va albatta, Prezidentimiz I.Karimov tomonidan ishlab chiqilgan konseptual g‘oyalarga tayanib ma’naviyatning quyidagi jihatiga e’tibor berish o‘rinlidir. Ma’naviyat – insonning ruhiyatini, uning o‘z-o‘zini anglashi, didi, farosati, adolat bilan razillikni, yaxshilik bilan yomonlikni, go‘zallik bilan xunuklikni, vazminlik bilan johillikni ajrata bilish qobliyatini, aql-zakovatini, yuksak maqsad va g‘oyalarni qo‘ya bilish, ularni amalga oshirish uchun harakat qilish va intilish salohiyatidir . 3. “Ma’naviyat”ni anglash, uni shakllantiruvchi omillar va rivojlanish qonuniyatlari 3.1. Ma’naviyatni anglash. Ma’naviyatning ayrim kategoriyalari (tushunchalari) falsafa, estetika, etika, dinshunoslik va boshqa fanlarning tushunchalari bilan ham uyg‘unlashib ketgan. Bu tabiiy xol. Zero ma’naviyatni ularning uyg‘unligisiz tassavvur ham qilib bo‘lmaydi. Ana shu murakkablikka qaramasdan uning kategoriyalarini aniqlashga ehtiyoj katta. Shu ehtiyojni hisobga olib «ma’naviyat» ning tushunchalari xaqida dastlabki qarashlarni ilgari surish mumkin bo‘ladi. Ma’naviyatning mustaqil kategoriyalariga shartli ravishda inson, millat va jamiyat hayoti bilan bog‘liq bo‘lgan quyidagi tushunchalarni kiritish mumkin. Shaxsning o‘z o‘zini anglashi, bilimdonlik, qalbi tozalik, saxiylik, samimiylik, hayrihohlik, iymonlilik, halolik, e’tiqodlilik, diyonatlilik, poklik, mehr-shafqatlilik, vijdonlilik, rostgo‘ylik, adolatparvarlik, ota-onaga hurmat, oilaga sadoqat, vafodorlik, to‘g‘rilik va boshqalar. Shaxsning millat vakili sifati maqomida : milliy o‘z-o‘zini anglash, milliy g‘urur, millatparvarlik, vatanparvarlik, millat taqdiriga nisbatan ma’suliyatni, milliy manfaat ustivorligini his etish, milliy til, milliy tarix, adabiyot, san’at, urf-odatlar, an’analar, qadriyatlar, davlat tizimiga, qonunlarga hurmat va itoatkorlik, vazminlik, o‘z kasbining mohir ustasi bo‘lish, mamlakat ichki va tashqi 45 faoliyatidan habardor bo‘lish va uni qo‘llab-quvvatlash, mamlakat ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy hayotida faollik va boshqalar bo‘lsa; shaxsning jamiyat vakili sifatidagi maqomida: mamlakatning jahondagi nufuzini oshirishdagi ma’sullik, jahon sivilizatsiyasi yutuqlarini egallash, jahon xalqlari oldida turgan umumbashariy muammolariga befarq bo‘lmaslik, milliy va umuminsoniy manfaatlar uyg‘unligini anglash, insonning tabiatining bir bo‘lagi ekanligi, uni asrashda ma’sullik va boshqa bir qator tushunchalarni kiritishi mumkin. 3.2. Ma’naviyatni shakllantiruvchi omillar. I.A. Karimov aytganidek, ma’naviyat – taqdirining ehsoni emas. Ma’naviyat inson qalbida kamol topishi uchun ... aql va qo‘l bilan mehnat qilishi kerak. 18 Ma’naviyat inson tug‘ilishida ona suti, uning allasi, mehri, ajdodlar o‘giti, Vatan tuyg‘usi, bu hayotning ba’zida achchiq, ba’zida quvonchli saboqlari bilan qatra-qatra bo‘lib shakllanadi. Uning qaror topishida oiladagi muhit, jamiyatdagi hamjihatlik, davlat olib boradigan siyosatdagi adolatparvarlik va insonparvarlikning qay darajada amal qilinishi asosiy o‘rinni egallaydi. Prezidentimiz ta’kidlaganidek, ma’naviyat quyidagi omillar ta’sirida shakllanadi: 1) ma’naviy meros; 2) madaniy boyliklar; 3) ko‘hna tarixiy yodgorliklar; 4) xalq og‘zaki ijodi; 5) milliy bayramlar; 6) muqaddas milliy qadriyatlarimiz; 7) ilmiy ijod kashfiyotlari; 8) Amir Temur merosi; 9) oila; 10) mahalla; 11) ta’lim-tarbiya tizimi. 18 Каримов И. А. Ўзбекистон: Миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. - Т.: Ўзбекистон,1993. - Б. 74. 46 Har qaysi xalq yoki millatning ma’naviyatini uning tarixi, o‘ziga xos urf-odat va an’analari, hayotiy qadriyatlaridan ayri holda tasavvur etib bo‘lmaydi. Bu borada, tabiiyki, ma’naviy meros, madaniy boyliklar, ko‘hna tarixiy yodgorliklar eng muhim omillardan biri bo‘lib xizmat qiladi. Shuningdek, ma’naviyatni shakllantirish xalq og‘zaki ijodi ( «Alpomish» dostoni va b.lar), milliy bayramlar (Navro‘z, turli mavsumiy sayllar...), muqaddas dinimiz, ilmiy-ijodiy kashfiyotlar, Sohibqiron Amir Temur xizmatlari, oila, mahalla hamda ta’lim-tarbiya tizimi bilan chambarchas bog‘liqdir. 3.3. Ma’naviyatning rivojlanish qonuniyatlari. Ma’naviyat rivojlanishi ham ma’lum qonuniyatlarga tayanadi. Bunday qonuniyatlarni asosan ikki yirik guruhga ajratish mumkin. Birinchi guruh ga shaxs, millat yoki jamiyatning ichki salohiyati bilan bog‘liq bo‘lgan qonuniyatlar kiradi. Ichki salohiyat mustahkam, zaminlarning chuqur bo‘lishi ma’naviyat rivojlanishining asosini tashkil qiladi. Agar ichki salohiyat nochor bo‘lsa, shaxs barkamollik darajasiga, millatning o‘z bir butunligini saqlashga va ayni paytda jamiyatning yuksak taraqqiyot pog‘onasiga erishishiga salbiy ta’sir qiladi. Ikkinchi guruh qonuniyatlariga shaxslar va millatlarning o‘zaro munosabatlari jarayonida sodir bo‘ladigan «o‘zaro ta’sir» va «o‘zaro boyitish» orqali bo‘ladigan jarayonlar kiradi. Shaxs ma’naviy kamoloti onadan tug‘ilishi bilan yuzaga kelmaganidek, millat ma’naviyati ham tarixiy taraqqiyotning ma’lum bosqichlarida boshqa xalqlar, millatlar bilan hamkorlik natijasida shakllanadi. Hech qachon shaxs, inson o‘zgalarsiz yashay olmaganidek, millat ham boshqa millatlar, xalqlar bilan aloqa munosabatlarsiz taraqqiy qila olmaydi, boz ustiga bugungi kunda dunyoda «sof» millat borligiga hech kim guvohlik yoki kafolat bera olmaydi. Jamiyat xuddi ana shu qonuniyat asosida rivojlanadi. 4. Moddiy va ma’naviy hayot uyg‘unligi Prezidentimizning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida ilgari surilgan quyidagi fikrlarni ma’no-mazmuniga yetishimiz muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Jumladan, ular asarda quyidagi fikrlarni keltiradilar: “Ma’naviyatning inson 47 va jamiyat hayotidagi mohiyati va ahamiyati haqida fikr yuritganda, bu borada asrlar davomida qizg‘in bahs-munozaralarga sabab bo‘lib kelayotgan bir masalaga alohida to‘xtalib o‘tish lozim, deb o‘ylayman. Ya’ni, odamning kundalik hayoti va faoliyatida moddiy va ma’naviy asoslar bir-biriga nisbatan qan-day o‘rin tutishi, ularning qaysi biri ustuvorlik kasb etishi haqida turli-tuman, ba’zan esa ziddiyatli fikr va qarashlar mavjud bo‘lganini va bunday tortishuvlar hozirgacha davom etayotganini kuzatish qiyin emas. Bashariyat tarixida yashab o‘tgan ne-ne buyuk allomalar bu masala bo‘yicha ko‘plab asarlar yaratib qoldirgani ham shundan dalolat beradi. Misol uchun, qadimiy hind, xitoy yoki yunon faylasuflarini olasizmi, o‘rta asrlardagi Sharq va G‘arb Uyg‘onish davri namoyandalarini olasizmi, islom olamida nom qozongan mutafakkir zotlarni olasizmi ularning ilmiy merosida moddiy va ma’naviy olam o‘rtasidagi munosabatlarga keng o‘rin berilganini ko‘rish mumkin. Masalan, antik davr faylasuflari bo‘lmish Sokrat va Platon, Epikur va Demokrit, xitoy donishmandi Konfutsiy va boshqa allomalarning bu boradagi nazariy qarashlari fan tarixidan yaxliti ma’lum. Ularning ayrimlari ruhiy olamni birlamchi deb bilsa, ba’zilari esa moddiy olamni asosiy o‘ringa qo‘yadi. Ana shunday tushuncha va tasavvurlar asosida keyinchalik materializm va idealizm kabi ta’limotlar maydonga chiqdi.O‘ylaymanki, bu o‘rinda ularning tarixi, ma’no-mazmuni haqida batafsil to‘xtalib o‘tirishning hojati bo‘lmasa kerak. Albatta, bunday falsafiy yondashuvlarning har biri o‘z davridagi mavjud siyosiy-ijtimoiy vaziyat, hukmron mafkura, jamiyatning huquqiy va madaniy saviyasi, turli sotsial guruh va toifalarning qarashlarini ifoda etishga xizmat qiladi. Ijtimoiy taraqqiyotning turli davrlarida bunday bahslar sof nazariy masala doirasidan chiqib, ma’lum bir tuzum yoki davlatning rasmiy mafkurasi maqomini ham olgan. Buning tasdig‘ini uzoqqa bormasdan yaqin tariximizda sho‘ro zamonida materialistik qarashni ustun qo‘yish natijasida materiya birlamchi, ong esa ikkilamchi, degan tamoyilning hukmron dunyo-qarash darajasiga ko‘tarilgani, buning oqibatida insonning ma’naviy qadriyatlari, ayniqsa, uning milliy va milliy tuyg‘ulariga bepisand qarab kelingani misolida ham ko‘rish mumkin. 48 Ushbu masalaga chuqurroq va atroflicha nazar tashlaydigan bo‘lsak, avvalo shuni aytish kerakki, bu ko‘hna dunyo, biz yashayotgan hayot yagona, yaxlit bir voqelikdir. Shunday ekan, moddiy ehtiyojlarni insonning ruxiy olamiga qarama- qarshi qo‘yish, ularning birini ustun deb bilgan holda, tiriklikning asosiy maqsadi sifatida qabul qilish qandaydir biryoqlama qarash ifodasi, deb aytsak, xato bo‘lmaydi. Qolaversa, bu masalaga bunday keskin yondashuv, xususan, odamning ruhiy dunyosini mensimaslik, uni ikkilamchi o‘ringa qo‘yish oxir-oqibatda jamiyat hayotida inqirozga olib kelishi muqarrar ekanini tarix ko‘p marotaba isbotlagan. Bir so‘z bilan aytganda, inson o‘z timsolida ham moddiy, ham ma’naviy xususiyat va alomatlarni mujassam etgan noyob xilqat, Yaratganning buyuk va sirli mo‘jizasidir. Shuning uchun ham uning ichki dunyosi, unga ato etilgan fazilat va xislatlarni oxirigacha anglash, tushunishning o‘zi o‘ta murakkab bir masala. Mana shunday qarash va fikrlarni umumlashtirib, insonga xos orzu- intilishlarni ro‘yobga chiqarish, uning ongli hayot kechirishi uchun zarur bo‘lgan moddiy va ma’naviy olamni bamisoli parvoz qilayotgan qushning ikki qanotiga qiyoslasak, o‘ylaymanki, o‘rinli bo‘ladi. Qachonki ana shu ikki muhim omil o‘zaro uyg‘unlashsa, tom ma’nodagi qo‘sh qanotga aylansa, shundagina inson, davlat va jamiyat hayotida o‘sish-o‘zgarish, yuksalish jarayonlari sodir bo‘ladi”. Moddiy narsalar odamga jismoniy oziq va quvvat bersa, ma’naviyat unga ruhiy oziq va qudrat bag‘ishlaydi. Faqat moddiy jihatdan ta’minlanish bilan kifoyalanish – ongsiz va ruhsiz mahluqotlarga xos. Ma’naviyatga intilish esa ruh va ong egasi bo‘lmish odamzotgagina xos fazilatdir. Ma’naviyat odamning aqliy va ruhiy olami majmui kabi murakkab ijtimoiy hodisa bo‘lganligi uchun ham, ma’naviyat omili orqali insonni tarbiyalash, jamiyatdagi barcha ijobiy o‘zgarishlarga ta’sir o‘tkazish mumkin bo‘ladi. 2.3. Nazorat topshiriqlari va mustaqil ta’lim yuzasidan ko‘satmalar. 49 Talabalarning mavzuni o‘zlashtirishda tezkor fikrlashga o‘rgatishga maqsadida quydagi topshiriqlarni berish mumkin. Masalan, ishtirokchilarga besh daqiqa ichida “Mening ta’lim muassasamning imkoniyatlari” mavzusi bo‘yicha o‘z xayollariga kelgan barcha narsalarni to‘xtamasdan yozish taklif qilinadi. Besh daqiqa tugaganidan so‘ng, ularga o‘z yozganlarini namunaviy chizma bilan taqqoslash imkoniyati beriladi. Mazkur jarayonda ishtirokchining o‘z fikrini asoslay olishiga erishish maqsadida aqliy hujum vaziyati yaratiladi. Guruhlar bilan ishlash gomogen guruhlar (boshqaruv jarayonidagi funksiyalari bilan bog‘liqlikda) amalga oshirilib, debatlar, munozaralar, ishbop o‘yin metodlaridan samarali foydalaniladi. “Debat” tushunchasi fransuzcha “debattere” so‘zidan olingan bo‘lib, “debats” – bahslashmoq ma’nosini anglatadi. Debat – qandaydir majlis yoki yig‘ilishlarda o‘zaro fikr almashish jarayonini ifodalaydi. Zamonaviy sharoitda debatlardan muayyan mavzu, masala yoki muammo yuzasidan qarama-qarshi fikr, nuqtai nazar va fikr-mulohazalarni ifodalash orqali bahs tashkil etish maqsadida foydalanilmoqda. Debat ishtirokchilarda tanqidiy fikrlash, fikrni mantiqan ifodalay olish, dalillardan to‘g‘ri va yetarlicha foydalanish hamda muammoning mantiqiy yechimini topish malakasini shakllantirish, shuningdek, o‘zgalarning fikrlarini inobatga olmaslik noto‘g‘ri xulosaga olib kelishi mumkinligini isbotlashga yordam beradi 19 . Masalan, “Ta’limni strategik boshqaruvning afzalliklari va kamchiliklari” mavzusida debat quyidagicha tashkil etiladi: 1) debat uchun tanlangan mavzu oldindan ishtirokchilarga yetkaziladi. debatlarni tashkil etish oldidan ishtirokchilar maxsus axborot bilan ta’minlanadilar. Axborot debatlarni tashkil etishning umumiy qoidalarini yoritishga xizmat qiladi; 2) ishtirokchilar jamoasi ikki guruhga bo‘linadilar va har bir guruh tanlangan mavzu bo‘yicha bir-biriga zid bo‘lgan yechimni bayon etadilar. 3) guruhlar o‘zlari tomonidan ifodalangan yechimlarning to‘g‘riligini dalillar, hayotiy misollar yordamida isbotlashadi. 19 Содиқова Ш.А. Талабаларни ижтимоий-педагогик фаолиятга тайёрлаш. – Т.: ТДПУ, 2009. – Б.45. 50 4) guruhlar o‘z pozitsiyalari (muammo bo‘yicha taklif etgan yechimlar)ni spikerlar yordamida himoya qiladilar. Kursantlar tomonidan ishlab chiqilgan strategik rejaning taqdimotini o‘tkazishda ayniqsa, “Himoya” ishbop o‘yini alohida ahamiyat kasb etadi 20 . O‘yin quyidagi vazifalarni amalga oshirish maqsadida o‘tkaziladi: 1) ishtirokchilarda strategik reja tuzish ko‘nikma va malakalarini shakllantirish; 2) ularda strategik rejani amaliy ahamiyatini tushunib yetish qobiliyatini tarkib toptirish ; 3) kommunikatsiya (guruhlarda so‘zga chiqish, savollar shakllantirish, savollarga javob berish, munozara o‘tkazish) usullari yordamida strategik reja ning mohiyatini aniqlashtirishga erishish; 4) ishtirokchilarda strategik rejani amaliyotga tatbiq etish ko‘nikmasini shakllantirish. O‘yinning mazmuni: harbiy ta’lim muassasalarida marketing faoliyatini tashkil etishning strategik rejasi . O‘yin dan kutiladigan natija: harbiy ta’lim muassasalarida marketing faoliyatini tashkil etishga doir strategik reja ishlab chiqiladi . Ishbop o‘yinda quyidagi ishtirokchilar qatnashish a di: ishbop o‘yin tashkilotchisi ( harbiy kadrlarni tayyorlash markazi rahbari ), novator (tadqiqotchi), munozara ishtirokchisi, hakam lar. O‘yin tashkilotchi si: 1) o‘yinning borishini boshqar a di; 2) ishtirokchilar bilan o‘tkaziladigan o‘yinning maqsadi, borishi, mezonlari, kutiladigan natijalari bo‘yicha suhbat o‘tkaz a di; 3) barcha ishtirokchilarning o‘zaro harakatini amalga oshir a di; 4) munozarani boshqar a di; 5) tavsiyalar ishlab chiqishga yordam ber a di; 6) yakunlarini chiqar a di va o‘yinni baholash d a hakam ga yordam ber a di. 20 Рахматуллаев Д. Стратегик менежмент асосида умумий ўрта таълим муассасаларини бошқариш: назария ва амалиёт. Монография. – Т., 2015. – Б.158. 51 Novator: 1) reja ni taqdim et a di; 2) reja ning natijaviyligini ko‘rsatib ber a di; 3) joriy etish natijalarini loyihala y di. Munozara ishtirokchisi: 1) taqdim etilgan reja ni muhokama qilishda ishtirok et a di; 2) reja yuzasidan o‘z mulohazalarini bayon et a di; 3) muhokama qilinayotgan muammoni yaxshilash bo‘yicha o‘z g‘oyasini taklif et a di; 4) taqdim etilayotgan reja ni o‘rganish, amaliyotda qo‘llash rejasini tayyorla y di. Hakam : 1) taqdim etilgan reja ni ekspertizadan o‘tkaz a di; 2) tadqiqotchining chiqishini bahola y di; 3) munozara ishtirokchisining chiqishini bahola y di; 4) taqdim etilayotgan reja ni o‘rganish, amaliyotda qo‘llash rejasini bahola y di. Rollar quyidagi tavsifga ega bo‘ladi: Novator portreti. Novator o‘zi taqdim etayotgan reja ni himoya qil a di. O‘z nuqtai nazarida qol a di. Yangilikning ahamiyatini oshiruvchi mulohazalar ni kirit ad i. Yangilikni qo‘llab-quvvatlovchi portreti. U novatorni qo‘llab-quvvatladi, uning fikrlarini to‘ldirdi. Ko‘proq reja ni amaliyotga joriy etish afzalliklarini ta’kidlab o‘t a di. Konformist portreti. U o‘zining mustahkam nuqtai nazariga ega emasligini namoyish et a di. Vaziyatga qarab, ba’zan novatorni qo‘llab-quvvatla y di, ba’zan qarshilik ko‘rsat a di. Konservator portreti. U yangi taqdim etilgan reja ni emas, avvalgi an’anaviy boshqaruvning samarali ekanligini ta’kidla y di. Strategik reja ning kuchsiz tomonlarini, oddiy reja ning kuchli tomonlarini ajratib ko‘rsat a di. U yangilikning kuchli tomonlarini ochib qo‘ymaslik uchun ehtiyotkorlikni namoyish et a di. 52 Hakam portreti. U taqdim etilgan strategik reja haqidagi ma’lumotlarni tahlil qil a di va uning eng asosiy jihatlarini ajratib ko‘rsat a di. Strategik reja ni amaliyotga joriy etishning sababiy aloqadorliklarini loyihala y di. O‘yin so‘nggida ishtirokchilarda taqdim etilgan strategik reja haqida yorqin tasavvur hosil bo‘lib, uni amaliyotga joriy etishga doir ko‘nikmalar shakllan a di. Shuningdek, kursantlarning boshqaruv kompetentligini rivojlantirishda quyidagi trening mashg‘ulotlaridan samarali foydalanildi: 1 . “Nizoli vaziyatlarni hal etish” o‘yini 21 . Maqsad: Nizoni bartaraf etuvchi harakatlar namunasi havola etishdan iborat (ayni holatda bu — o‘z-o‘ziga ishonchli hulq-atvor ko‘rinishidir). Ishtirokchilarni “ichi puch” nizolarning sabablari bilan tanishtirish. “Ijtimoiy xavfli” vaziyatlardan konstruktiv (ijobiy yechim topgan xolda) chiqib keta olish va nizodan chetda qolish malakalarini shakllantirish. Materiallar: Vaziyatlar bayon etilgan 3 xil rangli q o g‘ ozlar. Vaziyatlar: N1: “Siz yig‘in o‘tkazayotgan paytingizda xodimlaringizdan biri ustingizdan kulib o‘tiribdi. Siz sababini so‘raganigizda: “Siz hali yoshsiz, bizga bunday balandparvoz gaplar kerak emas”, — dedi. Uning gapi sizga juda og‘ir botdi va Siz unga javob berishga qaror kilding. N2: Siz rahbarlik qilayotgan harbiy ta’lim muassasasi xodimlaridan biri sizni ustama haqlarini noto‘g‘ri belgilayotganligingizni aytib, ustingizdan shikoyat yozishi haqida dag‘dag‘a qilayapti. Agar unga ham ustama haqi yozsangiz indamasdan yurishni qilayapti. U ofitser hammani ustidan shikoyat yozish orqali nom chiqargan. Bu vaziyat sizni bezovta qilyapti va siz unga rad javobini bermoqchisiz. N3: Agressiv holatdagi kishi ikkinchi — o‘ziga ishongan va e’tiroz bildirayotgan odamni noqonuniy harakat qilishga undayapti. O‘yinning borishi: O‘yin 20 minut davom etadi. 21 Қаранг: Исмоилова Н., Абдуллаева Д. Тренинг ўтиш методикаси. – Т.: ТДПУ, 2009. 53 1. Boshlovchi ko‘pincha uchraydigan nizoli vaziyatlarning sabablarini aytadi va ularning oldini olish yoki ulardan chiqishning qadam-baqadam bosqichlarini sanab o‘tadi. “Ichi puch” nizolarning sabablari: Ko‘pincha odamlar o‘rtasidagi nizoli munosabatlarning sababi — ular bir- birlarini yoki biron muammoga nisbatan sherigining munosabatini oxirigacha yaxshi tushunmasligi. Bunday vaziyatlarda suhbat kelishish yo‘nalishida emas, balki o‘zaro talablar ko‘yish darajasida olib boriladi. Ko‘p jihatdan, bu xil harakat uslubini tanlashning sababi nizoli vaziyatlardan chiqish tajribasining yo‘qligi va nizolarni konstruktiv hal eta olmaslikdir. Nizoli konstruktiv hal etish uchun har ikki tomonni nima qoniqtirmayotganligini aniqlab olib zarur. Buning uchun esa bir necha qadamdan iborat bo‘lgan quyidagi algoritmni o‘zlashtirib olgan ma’qul: ***Muammoning mohiyatini va ayni paytda nimani his etayotganligingizni tushuntiring, Muammo haqidagi o‘z fikringizni to‘la bayon eting. Ushbu vaziyatdan chiqish yechimini, o‘z talabingiz va iltimosingizni ayting. ***Sizning talabingiz yuzasidan sheringingizning fikrini aniqlang. *** Sherigingizning samimiy gaplari yoki u taklif etgan yechim uchun unga tashakkur bildiring. 2. Boshlovchi ishtirokchilar orasidan N3 vaziyatni ijro etish uchun ko‘ngillilarni chaqiradi va bu o‘yin orqali nizoli vaziyat kelib chiqishining oldini olish imkoniyati namoyon etiladi. Muhokama. 3. Guruh uchliklarga bulinadi. Har bir uchlikda uchta vaziyat o‘yin tariqasida ijro etiladi (har bir ishtirokchi agressiv, nizodan chiqa oluvchi va o‘ziga ishongan odam rolida hamda kuzatuvchi rolida ishtirok etishi shart). 4. Har bir vaziyat ijro etilganidan keyin kuzatuvchilar o‘z taassurotlari bilan o‘rtoqlashadilar. 54 5. O‘yin nihoyasida ishtirokchilar o‘z kechinmalari haqida fikr almashadilar, qanday ijobiy natijalarga erishilganligi yoki muvaffaqiyatsizliklarning sabablari muhokama qilinadi. A B. A tomon joyida q oladi, B tomon esa A tomoniga o‘tadi. Bnu q tai nazaridan q araganda bu xil munosabat yon berish deb ataladi. 1. AB. A h amB ha m bir-birlarining tomoniga o‘tishmaydi va o‘zjoylarida q olishadi, bu xil munosabat passivlik, ya’ni masalani h aletishdan q ochish deyiladi. 2. AB. To‘rtinchi munosabat tipi kompramist deb ataladi.Bizning misolimizda olimpiada 3-bir maktabda o‘tkazilishi taklifetiladi. Bugungi kunda oliy ta’lim tizimi oldidagi eng asosiy vazifa malakali mutaxassisni tayyorlash. Bunday mutaxassisni tayyorlash uchun albatta unga nisbatan surilayotgan talablar tizimini aniqlab olish kerak. Ushbu savolga javob qidirib quyidagi to‘rt yo‘nalishdagi talablar tizimiga duch keldik: 1. O‘z soxasi bo‘yicha zaruriy bilim, ko‘nikma va malakalarga ega bo‘lish. 2. Soxaga oid mavjud bilimlarini doimiy ravishda mustaqil oshirib borish, ya’ni mustaqil ta’limga tayyor bo‘lish. 3. Sohaga innovatsiyalar kiritish uchun mustaqil izlanish va ijod qilish ko‘nikmasiga ega bo‘lish. 4. O‘z vaqtini rejalashtirish, boshqarish va o‘z faoliyatini tashkil etish ko‘nikmasiga ega bo‘lish. Agar soxa bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malalkalarni shakllantirishda mavjud reproduktiv ta’lim yetarli bo‘lsa, mustaqail ta’lim olish ko‘nikmasini va ijodkorlikni rivojlantirish, o‘z faoliyatini boshqarish masalasini hal etishda modulli yondashuv katta imkoniyatlarga ega. Modulli ta’limni maqsadi talabaning aynan shu jihatlarini shakllantirishga qaratilgan. Modul shunday tuzilishi lozimki, talaba ushbu modulni mustaqil ravishda o‘zlashtira olish va ko‘zlangan natijaga erishish imkoniga ega bo‘lsin. Bunday natijani ta’minlash uchun modulda axborot materiali aniq, lo‘nda, tushunarli, mantiqiy, tizimli bayon etilishi va ko‘rgazmali bo‘lishi, axborotning har birn mantiqiy bo‘lagi bo‘yicha o‘z-o‘zini tekshirish uchun topshiriqlar ishlab chilgan 55 bo‘lishi, ana shu topshiriqlarni ishlab chiqish uchun aniq tavsiyalar berilgan bo‘lishi talab etiladi. Modulli ta’limda pedagog talabaning o‘zlashtirish jarayonini tashkil etadi, boshqaradi, maslahat beradi, tekshiradi. Demak, modulli yondashuv yangi axborotni mustaqil o‘zlashtirish, talabaning mustaqil va hamkorlikdagi faoliyatini tashkil etish, o‘zini va o‘rtoqlarini faoliyatini baholashga qaratilgan. Bunday yondashuv zamonaviy talablar tizimiga mos tushadi. Modulli yondashuv erishilgan natijani izchil nazorat qilib borishga asoslangan. Natijada modul-kredit tizimi vujudga kelgan. Kredit – (Zachet birligiga aylanuchi Yevropa tizimi (ECTS) (European Credit Transfer and Accumulating System)) kredit jamlash tizimidir. Ushbu tizim yevropa universitetlarida 1989 yilda o‘tkazilgan tadqiqotlardan muvafaqqiyatli o‘tdi va qabul qilindi. U talabaning umumiy yuklamasiga asoslanadi. Kredit tizimini kiritishdan maqsad ta’limning shaffofligini va akademik bilimlarni hamda kvalifikatsiyani tan olishni osonlashtirish bo‘lib hisoblanadi. Dastlab kredit chetdan kelib o‘qiyotgan talabalar uchun ishlatilgan va unga ishonch bildirilgan. Oliy ta’lim muassasalari uchun yagona kreditlarni o‘rnatilishi esa talabalarning mobilligini ta’minlashga yordam berdi. Bugungi kunda yevropa kredit tizimi Yevropaning deyarli barcha davlatlarida tan olingan va amal qiluvchi tizimdir. Talaba o‘natilgan kredit ballarini to‘plagan taqdirdagina diplom olishga muvaffaq bo‘ladi. Dunyoning oliy ta’lim tizimida kredit tizimining bir nencha turi mavjud. Yuqorida aytib o‘tilgan ECTS bilan bir qatorda USCS —amerikaning kredit tizimi, CATS — britaniyaning kredit tizimi, UCTS —Osiyo davlatlari va tinch okeandagi davlatlarning kredit tizimlari mavjud. Yevropa kredit tizimining asosini uch element tashkil etadi: o‘quv dasturlari haqida axborot, talabaning erishgan natijalari va talaba faoliyatining hajmi. Har bir o‘quv yili 60 qismga bo‘linadi va zachyot birligi hisoblanadi. Bir haftalik yuklama 54 soatdan oshmasligi kerak, 54 soat 1,5 kreditga teng. O‘quv yilining davomiyligi Yevropada o‘rtacha 40 xafta. Ammo Yevropaning turli davlatlarida o‘quv yilining davomiyligi turlicha bo‘lishi ma’lum darajada muammolarnip keltirib chiqaradi. 56 Kredit tizimi barcha o‘qitish shakllarini nazoratini o‘z ichiga oladi (auditoriya va auditoriyadan tashqari). Kredit tizimi ta’lim jarayonida o‘qilgan soatlar miqdorini emas, balki erishilgan natijani ko‘rsatib beruvchi o‘lchov birligidir. Ya’ni mutaxassisni kompetentlik darajasiga baho beruvchi natijaga qaratilgan o‘lchov birligidir. Demak, kredit nafaqat o‘quv faoliyatiga berilgan baho, balki, bajarilgan o‘quv yuklamasini ko‘rsatib turuvchi birlikdir. Bir kredit 36 akademik soatga teng (54 akademik soat 1,5 kreditni tashkil etadi). Har bir o‘quv moduli 1 yoki 1,5 kreditga mo‘ljallanadi va odatda uning soni uchtadan oshmasligi lozim. Kreditining o‘quv jarayonidagi o‘rni va u bilan bog‘langan elementlar quyidagi sxemada ko‘rsatilgan. Yevropa kredit tizimida birinchi bosqichda (bakalavriat) talaba 180 kreditdan 240 kreditgacha to‘plashi mumkin. Ikkinchi bosqichda (Magistr) 90-120 gacha kredit yig‘ish imkoniga ega. Kredit tizimining asosini albatta reyting ball tizimi tashkil etadi. Kredit tizimi o‘z navbatida reyting ballari asoslanadi. Yevropa kredit jamlash tizimida balli reyting tizimi qabul qilingan. U ikki tuzilmaga bo‘linadi: 57Ўқув жараёнидаги юкламани ҳажми Ўқув жараёнини индивидуаллаштиришга йўналтирилганЎқув дастурлари Зачёт кредит бирлиги Ўқитувчининг юкламасиСтандартлар Рейтинг назорат тизими Моддий таъминот ва иқтисодий ҳолат Ўзлаштириш даражаси 1. O‘rganilgan kurs bo‘yicha o‘qituvchining bahosi. U 70 balldan oshmasligi kerak. 2. Yakuniy imtihon ballari . U maksimal 30 ballni tashkil etadi. 1.3. -jadval. Reyting ballarini kreditdagi ifodasi Ballar ko‘rinishi - dagi baho Rossiya reyting ballari ko‘rinishida Evropa kredit tizimida reyting ballari Talabalar salmog‘iga nisbatan ballar taqsimotiBaho Aniqlik 90-100 A’lo A A’lo (a’lo darajada bajarilgan kichik kamchiliklarga yo‘l qo‘yilgan) 10 82–89 Yaxshi B Juda yaxshi ( o‘rtadan ko‘ra yuqori ba’zi kamchiliklarga yo‘l qo‘yilgan ) 25 75–81 C Yaxshi (Umuman to‘g‘ri bajarilgan, lekin ko‘plab kamchiliklarga yo‘l qo‘yilgan.) 30 67–74 Qoniqarli D Qoniqarli (yomon emas, lekin kamchiliklar ko‘proq) 25 60–66 E Etarli ( talabalar minimal hold a qondirilgan.) 10 35–59 Qoniqarli emas FX Qoniqarli emas ( qayta topshirish imkoni beriladi ) - 1–34 F Qoniqarsiz ( kursni qayta o‘qish talab etiladi ) - 58 Texnologik yondashuv doimiy tezkor nazoratni talab etadi, shu sababali nazoart jarayonini olib borish bo‘yicha olib borilgan izlanishlar test nazoratini ta’lim amaliyotiga kirib kelishiga sabab bo‘ldi. Pedagog testlar reyting tizimida o‘z o‘rniga ega. Test savollari 1. Fuqarolarning axborot sohasidagi huquq va erkinliklarini ta’minlash nimalardan iborat? a) insonning axborot olish, axborotni va o‘z shaxsiy fikrini tarqatish; b) ommaviy axborot vositalarini liberallashtirish, so‘z erkinligini ta’minlash; v) ommaviy axborot vositalarini erkin va jadal rivojlantirish; g) ommaviy axborot vositalari va axborot sohasini demokratlashtirish 2. Axborot vositalarini liberallashtirish, deganda nimani tushunasiz? a) axborotning muhofaza qilinishi va erkin faoliyati; b) shaxs, jamiyat va davlatning axborot borasidagi xavfsizligi; v) qonunchilik asosida jurnalistning axborotlar bilan ta’minlanish erkinligi; g) ommaviy axborot vositalarini erkin rivojlanishini ta’minlash; 3. Axborotni erkin va moneliksiz olish hamda foydalanish huquqlari OAVga tegishli qaysi Qonunga tegishli a) “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”gi qonunga tegishli. b) “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to‘g‘risida” gi qonunga tegishli. v) “Reklama to‘g‘risida” gi qonunga tegishli. g) “Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida” gi qonunga tegishli. 4. Ommaviy axborot vositalari (OAV) deganda nimani tushunasiz? a) gazeta, jurnal, televidenie, radio, internet b) gazeta, jurnal, televidenie, radio v) gazeta va jurnallar g) televidenie va radio 5. Mamlakatimiz telekommunikatsiyalar tizimi dunyoning nechta mamlakati bilan aloqalar o‘rnatgan? 59 a) 150 ta b) 160 ta v) 170 ta g) 180 ta 6. O‘zbekiston Respublikasi elektron OAV soni bugungi kunda nechtani tashkil etadi? a) 1000 ta b) 1200 ta v) 1500 ta g) 2000 ta 7. O‘zbekistonda Internet tizimidan foydalanuvchi aholi sonini ayting? a) besh mln.dan ortiq b) olti mln.dan ortiq v) yetti mln.dan ortiq g) sakkiz mln.dan ortiq 8. O‘zbekistonda OAV mamlakatda istiqomat qilayotgan elat va millatlarning nechta tilida tarqatiladi va eshittiriladi? a) beshta b) oltita v) yettita g) sakkizta 9. Mamlakatda faoliyat yuritayotgan radioeshittirishlarning necha foizi nodavlat axborot vositalari hisoblanadi? a) 80 foizi b) 85 foizi v) 90 foizi g) 95 foizi 10. “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g‘risida”gi Qonunga nechanchi yillarda tegishli o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilgan? a) 2000 va 2005 yillar 60 b) 2002 va 2006 yillar v) 2003 va 2008 yillar g) 2005 va 2009 yillar Xulosa Prezident Islom Karimovning “O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” asarida ta’kidlaganidek; “XX asr ajoyib ilmiy kashfiyotlar asri, inson koinot sirlari qo‘yniga kirib borayotgan asr, axborot va g‘oyat ulkan texnikaviy imkoniyatlar asri bo‘ldi. Shu bilan birga, bu 61 asrning oxiri milliy qadriyatlarning uyg‘onish davri va behuda urushlardan holi bo‘lgan milliy qadriyatlarga o‘ziga xos tarzda qaytish davri bo‘lib qoldi”. Mustaqilligimiz sharofati bilan milliy qadriyatlarimiz qatorida milliy hamda umuminsoniy qadriyatlarimizni ham e’zozlashga, ularga qaytishga, qayta o‘rganishga va amal qilishga imkoniyat tug‘ildi. Respublikamiz miqyosida muqaddas qadamjoylarni qayta tiklashga e’tibor qaratildi. Milliy ta’lim beruvchi madrasalar, Oliy Islom mahadi faoliyat ko‘rsata boshladi. Yurtimiz musulmonlari davlatimiz tomonidan e’tiqod erkinligini ta’minlashga qaratilgan qulay imkoniyatlardan emin- erkin foydalana boshladi. Ba’zan maktab, kasb-hunar ta’lim muassasalari va oliy o‘quv yurtlarida ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-axloqiy mavzularda o‘tkaziladigan tadbirlar ko‘proq an’anaviy-ma’ruza yoki va’zxonlik shaklida tashkil etiladi.Bunday yig‘inlarga yoshlar majbur bo‘lgan holda kiradilar. Bir-birlaridan yoki o‘qituvchilaridan: “Kim kelar ekan, nima haqida gapiradi?”-deb so‘raydilar. Hali tadbir boshlanmasdan uning zerikarli va ortiqcha vaqt sarflash bo‘lishiga o‘zlarini ishontirishga harakat qiladilar. O‘ta mahoratli ma’ruzachi hayotiy misollar bilan tinglovchilar uchun yangidan yangi ma’lumot bersalar-da, hammada to‘la qoniqish hosil bo‘lmasligi mumkin. Shuning uchun ham bunday uchrashuvlar interfaol metodlardan foydalanib o‘tkazilsa, samarali bo‘ladi. Yuqorida ta’kidlaganimizdek, mavzu oldindan e’lon qilib qo‘yilsa, ishtirokchilarning barchalari o‘z imkoniyatlari darajasida tayyorgarlik ko‘rsalar, har bir qatnashchining faol fikrlashi ta’minlansa kutilgan natijaga erishish oson va qulay bo‘ladi. Shunday qilib, yuqorida bayon etilgan ma’lumotlarga xulosa qilib, shuni alohida ta’kidlamoqchimizki, biz yashayotgan hozirgi murakkab sharoitda Vatanimizning har bir fuqarosi fikru-zikrini bir joyga qo‘yib, o‘z yurtining bugungi kuni va kelajagi haqida, tinch-osoyishta hayoti va istiqbolli hayotda oila va Vatan oldidagi burchi haqida mulohaza yuritib yashamoqligi, Prezidentimiz Islom Karimovning bir emas, bir necha marotaba qilgan ogohlikka da’vatini bir lahza ham unutmasliklari zamon talabidir. 62 FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR RO‘YHATI 1. Islom Karimov. O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li. 2. Toshkent, “O‘zbekiston”, 1992. 3. Islom Karimov. Vatan sajdagox kabi muqaddasdir. 4. Toshkent, “O‘zbekiston”, 1996. 5. Islom Karimov. Istiqlol va ma’naviyat. Toshkent, “O‘zbekiston”, 1994. 63 6. .Islom Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q.. Toshkent, “Sharq”, 1998. 7. Islom Karimov. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat 8. qilishga xizmat etsin. Toshkent, “O‘zbekiston”, 1998. 9. Islom Karimov. O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda. Toshkent, “O‘zbekiston”, 1999. 10. Islom Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: “Ma’naviyat”, 2008. 11. Respublika “Ma’naviyat va ma’rifat jamoatchilik markazini tuzish to‘g‘risida”.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 1994 yil, 23 aprel Farmoni. 12. “Ma’naviyat va ma’rifat jamoatchilik markazi faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini oshirish to‘g‘risida”. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 1996 yil, 9 sentyabr Farmoni. 13. “Toshkent Islom unversitetini tashkil etish to‘g‘risida”. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 1999 yil 7 aprel’ farmoni. 14. 4.”Respublika ma’naviyat va ma’rifat Kengashini qo‘llab quvvatlash to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 1999 yil, 3 sentyabr Farmoni. 15. “Ma’naviy va ma’rifiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish va uning 16. samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” O‘zbekiston 17. Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 24 iyul Qarori 18. “Ma’naviyat va ma’rifat” jamoatchilik markazi qoshidagi “Oltin meros” xalqaro hayriya jamg‘armasini qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida”. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil, 28 sentyabr Qarori. 19. “Milliy g‘oya targ‘iboti va ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2006 yil 25 avgust Qarori. 20. Avloniy A. Turkiy guliston yoxud axloq. Toshkent. “O‘qituvchi” 1992. 21. Amir Temur o‘gitlari. Toshkent, 1992. 22. Aminov B, Rasulov T. Vatan- yurakdagi javohir. Toshkent, “O‘qituvchi” 1996. 64 23. Alimova D.A., Golovanov A. A. O‘zbekiston mustabid tuzum davrida: siyosiy va mafkuraviy tazyiq oqibatlari (1917-1990) Toshkent, “O‘zbekiston”, 2000. 24. Axloq – odobga oid xadis namunalari. Toshkent, 1990. 25. Ahmad Yassaviy. Hikmatlar. Toshkent, 1991. 26. Ahmad Xo‘ja. Shu aziz Vatan – barchamizniki. Toshkent,1995. 27. Boboev X, Do‘stjonov T., Xasanov S. “Avesto”Sharq xalqlarining 28. bebaxo yodgorligi.Toshkent 2004. 29. Buyuk siymolar, allomalar.O‘rta Osiyolik mashhur mutafakkir va donishandlar) 1-3 kitob. Toshkent, “O‘zbekiston”, 1996-1997. 30. Valieva N. Kamtarlik-insonning eng olijanob fazilati. Toshkent, “O‘qituvchi”,1968. 65

“MILLIY QADRIY A TLAR ASOSIDA TALABALA YOShLARNING MAFKURAVIY IMMUNITETINI ShAKLLANTIRISh” MAVZUSIDAGI BITIRUV MALAKAVIY IShI 1

BITIRUV MALAKAVIY IShINING MUNDARIJASI Kirish ........................................................................................................................3 1-BOB . MILLIY QADRIYaTLAR ASOSIDA TALABALARNING MAFKURAVIY IMMUNITETINI ShAKLLANTIRISh NAZARIY MASALALARI 1.1. Milliy qadriyatlar asosida talabalarning mafkuraviy immunitetini shakllantirish nazariy asoslari ........................................................................6 1.2. Talabalarning mafkuraviy immunitetini shakllantirishda siyosiy-huquqiy yetuklik va g‘oyaviy kurashchanlik...............................................................14 2-BOB MILLIY QADRIYaTLAR ASOSIDA TALABALARNING MAFKURAVIY IMMUNITETINI ShAKLLANTIRIShNING ELEKTRON O‘QUV MODULI IShLANMASI 2.1. O‘quv fani dasturining qisqacha tavsifi........................................................26 2.2. Ma’ruza matni....................................................................................................42 2.3. Nazorat topshiriqlari va mustaqil ta’lim yuzasidan ko‘satmalar.............53 Xulosa ......................................................................................................................66 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati..................................................................68 2

KIRISh Mavzuning dolzarbligi. Mamlakatimiz mustaqillikga erishgandan so‘ng, ajdodlarimiz tomonidan yaratilgan milliy qadriyatlarni tiklash, unutilgan ananalarini keng ommalashtirish va ularni chuqur o‘rganish uchun zarur sharoitlar yaratildi. Zero, O‘zbekiston xalqining qadimgi urf-odat, anana va marosimlarga alohida e’tibor berishi ma’naviy tiklanish jarayoni jadal kechayotgan hozirgi kunning mahim dolzarb muammolardan biridir. Chunki, talabalarni yangicha ruhda tarbiyalash, ularning ongiga milliy mustaqillik g‘oyalarni chuqurroq singdirish, ajdodlarimiz yaratgan qadriyatlar mohiyatini keng targ‘ib qilishda, anana va marosimlar mohiyatini anglash, ularni, ayniqsa talabalarga chuqurroq tushuntirish, milliy istiqlol mafkurasini yoshlar orasiga yoyishning ta’sirchan vositalaridan biri xisoblanadi. Ma’lumki, milliy qadriyatlar azaldan inson ma’naviyatining tarkibiy qismi sifatida odamzodning yuksak ideallarini o‘zida mujassam etgan. «Ayniqsa, ko‘p asrlar mobaynida halqimiz qalbidan chuqur joy olib, hayot ma’nosini anglash, milliy madaniyatimiz va turmush tarzimizni, dinimizni, urf-odat va an’analarimizni bezavol saqlashda muqaddas qadriyatlarimiz qudratli omil bo‘lib kelganligini alohida ta’kidlash joiz» 1 . Milliy va milliy qadriyatlarni tiklash asosida talabalarning mafkuraviy immunitetini shakllantirish, ularni o‘rganish va targ‘ib qilish, yoshlar ma’naviy madaniyati rivojiga qanday yo‘llar bilan ta’sir etishni tadqiq etish bugungi kunning muhim vazifalardan biridir. Mavzuning o‘rganilish darajasining qiyosiy tahlili . Yoshlar ma’naviyati masalasi jamiyat taraqqiyotining ilk davrlaridan boshlab, insoniyat oldida turgan muhim yo‘nalishlardan bo‘lgan. Zero, qadimgi dunyo faylasuflaridan tortib, hozirgi davr tadqiqotchilarigacha umuman insoniyat tarbiyasi, xususan, yoshlar kamoloti haqida tadqiqotlar o‘tkazib, bu masalaga salmoqli hissa qo‘shib kelmoqdalar. Qadimgi xitoy mutafakkuri Konfutsiy, yunon faylasuflari Demokrit, Platon, Gerodot , Aristotel va boshqalar shaxs kamoloti jamiyat taraqqiyoti uchun muhim masala deb qaraganlar. Jumladan, Aristotel nuqtai nazariga ko‘ra jamiyat taraqqiyoti uchun 1 Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: “ Маънавият ” , 2008. 36- бет . 3

ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar qanchalik ahamiyatli bo‘lsa, fuqarolarning tarbiyasi ham undan kam emas 2 . Markaziy Osiyo lik allomalar I bn Sino, A .R. Beruniy, A .N. Forobiy, Marg‘inoniy, Imom Buxoriy, Abu Abdurahmon Nasoiy, Hakim Termiziy, Ahmad Yassaviy, Pahlavon Mahmud, A . Navoiy 3 , XX asr boshlarida Munavvar Qori Abdurashidxon o‘g‘li, M . Behbudiy, A . Fitrat, A . Avloniy, S . Ayniy va boshqa ma’naviyat va ma’rifat sohiblari yoshlar ongiga ma’rifat, madaniyat, milliy urf-odat, milliylik xususiyatlarini singdirishga harakat qil gan lar. Bitiruv loyihaviy ishning maqsadi. Talabalarning ma’naviy madaniyatini shakllantirishda milliy va umuminsoniy qadriyatlarning o‘rnini, mafkuraviy immunitetlarini shakllantirish va rivojlantirish masalalarini ijtimoiy pedagogik xususyatlari. Bitiruv loyihaviy ishning vazifalari: - Milliy qadriyatlar tushunchasi va uning inson kamolotidagi g‘oyaviy, tarbiyaviy ahamiyati tahlil etish; - Talabalarning ma’naviy madaniyatning shakllanishiga ma’naviy-madaniy merosning o‘rnini ilmiy asoslash; - Ma’naviy madaniyatning shakllanishida milliy urf-odatlar va qadriyatlarning o‘rni aniqlash; - Shaxs ma’naviy madaniyatini shakllantirishda milliy va milliy qadriyatlarning uyg‘unligi ko‘rsatish; - Talabalarda milliy va ma’naviy qadriyatlar asosida mafkuraviy immunitetini kuchaytirish xususiyatlari. Bitiruv loyihaviy ishning ob’ekti: Talabalarning ma’naviy madaniyatini, qadriyatlarni shakllantirish, mafkuraviy immunitetini kuchaytirish, ijtimoiy, ma’naviy, g‘oyaviy-mafkuraviy jihatdan tahlil qilish 2 Аристотель . Метафизика . – М .: 1934 // http: //www.filosofreferat.com/modulis.php?name = News &c file = print & s sid = 129. 3 Қаранг : Ушбу мутафаккирларининг асарлари тўғрисидаги маълумот фойдаланилган адабиётлар рўйхатида қайд этилган. 4

Bitiruv loyihaviy ishning predmeti milliy va umuminsoniy qadriyatlarning talabalar ma’naviy madaniyatiga ta’sirining umumiy va o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlashdan iboratdir. Bitiruv loyihaviy ishda ko‘tarilgan masalalarni yoritishda ilmiy bilishning ob’ektivlik, vorisiylik, tarixiylik va mantiqiylik, qiyosiy va tizimli tahlil kabi metodlariga tayanildi. Shuningdek, Prezident Islom Karimovning muammoga oid fikrlari, nazariy xulosalari, mamlakatimiz olimlarining monografiyalari materiallari, ma’naviy madaniyatga aloqador ilmiy tadqiqotlar nazariy asos sifatida xizmat qildi. Bitiruv loyihaviy ishning yangiligi: -Talabalar ma’naviy madaniyati shakllanishining ijtimoiy-tarixiy, falsafiy, milliy va axloqiy ildizlari ilmiy asoslanganligi; -“shaxs ma’naviyati”, “milliy va umum insoniy qadriyatlar”, “islomiy qadriyatlar” haqidagi fikr va qarashlar o‘rganilib, qiyosiy tahlil qilindi; -Talabalarning qadriyatlar bo‘yicha olgan bilimlarini rivojlantirish asosida mafkuraviy immunitetini shakllantirishi yoritilgan, -milliy mentallitetimiz asosida talabalar ma’naviy madaniyatini shakllantirishda manfaat, ehtiyoj hamda islomiy qadriyatlarning o‘zaro ta’siri asoslab berilgan. 1-BOB. MILLIY QADRIYaTLAR ASOSIDA TALABALARNING MAFKURAVIY IMMUNITETINI ShAKLLANTIRISh NAZARIY MASALALARI 1.1. Milliy qadriyatlar asosida talabalarning mafkuraviy immunitetini shakllantirish nazariy asoslari 5

Похожие

Milliy qadriyatlar asosida talaba yoshlarning mafkuraviy immunitetini shakllantirish
ABDUVALI QUTBIDDIN SHE’RIYATIDA MILLIY QADRIYATLAR
MATEMATIKAGA IXTISOSLASHTIRILGAN MAKTABLARDA PISA DASTURI ASOSIDA FUNKSIYA TUSHUNCHASINI SHAKLLANTIRISH METODIKASI
UZLUKSIZ MA’NAVIY TARBIYANING IJTIMOIY MADANIY TEXNOLOGIYALARINI MODERNIZATSIYALASH (“Uzluksiz ma’naviy tarbiya Konsepsiyasi”ni amalga oshirishning IV bosqichi misolida)
Yangi O’zbekistonni yuksaltirishda yoshlarning ijtimoiy – siyosiy faolligini oshirish masalalari