MUSTAQILLIK YILLARIDA O’ZBEKISTONDA DAVLAT MULKINI XUSUSIYLASHTIRISH SIYOSATI:MUAMMO VA YECHIMLAR M U N D A R I J A: KIRISh ..................................................................................................................... 3 I BOB. MUSTAQILLIK YILLARI IQTISODIYOTIDA MULKCHILIK MUNOSABATLARI HUQUQIY ASOSLARINING YARATILISHI 1.1 O‘zbekistonda mulkchilik tizimini rivojlanishining fundamental asoslari.........9 1.2. O‘zbekistonda mulkchilik tizimi shakllanishining bosqichlari va xususiyatlari……………………………………………………………………….17 II BOB . XUSUSIYLASHTIRISH JARAYONINING MAMLAKAT IQTISODIY HAYOTIDA TUTGAN O‘RNI 2.1. Davlat mulkini xususiylashtirish tamoyillari va zaruriyati…………………… 31 2.2 . Xususiylashtirishning huquqiy negizlari..........................................................44 2. 3 . Xususiylashtirishning yangi bosqichi III BOB. YANGI O‘ZBEKISTONDA XUSUSIYLASHTIRISHNING YANGI BOSQICHI 3.1. Xususiylashtirishning iqtisodiy taraqqiyotdagi o‘rni va ahamiyati 3.2. 2017-2023 yillarda davlat iqtisodiy rivojlanish dasturlari va unda xususiylashtirish natijalari XULOSA .................................................................................................................... FOYDALANILGAN MANBALAR VA ADABIYOTLAR RO‘YXATI .................................................................................................................. ILOVALAR ......................................................................................................... 1

K IRISH Magistrlik dissertatsiyasining asoslanishi va uning dolzarbligi. Mustaqillik yillarida mamlakatimizda amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlar bugungi kunda o‘zining ijobiy natijalarini bermoqda. Jumladan, qisqa vaqt ichida mulkchilik munosabatlari takomillashtirilishi, chuqur tarkibiy o‘zgarishlar amalga oshirilishi, davlat tomonidan iqtisodiyot sohasida investitsiya muhitining tobora yaxshilanishi, mamlakatimizda mulkni xususiylashtirish tizimining ishlab chiqilishi aholi daromadlari o‘sishini ta’minlash hamda boshqa ko‘plab sohalarda bunyodkorlik ishlari amalga oshirilishi natijasida mustaqillik yillari mobaynida sezilarli yutuqlar qo‘lga kiritildi. Bugungi globallashuv sharoitida jahon mamlakatlari xo‘jalik tizimida milliy iqtisodiyotga xorijiy sarmoyalarni kiritish va shu asosda rivojlanish istiqbollarini belgilash zamonaviy bozor munosabatlari shakllanishining ajralmas muhim jihatlaridan sanaladi. O‘zbekiston iqtisodiy rivojlanishining mazkur bosqichida iqtisodiyot tarmoqlarining barcha sektorlariga e’tibor bergan holda ishlab chiqarish sohasini modernizatsiya qilish jarayonlariga ko‘maklashadi. Davlat erkin bozor munosabatlarini tartib soluvchi sifatida xususiylashtirish jarayotining asosiy nazoratchisi bo‘lib islohotlar samaradorligini ko‘rsatuvchi va uning natijalarini tarixiy tahlillar asosida tarixiy nuqtai nazardan rivojlanishidagi muhim qism hisoblanadi. Zamonaviy globallashuv tizimlarida xorijiy investitsiyalar va ularning mamlakat iqtisodiyotidagi o‘rni masalasida ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. Mazkur tadqiqotlarda jahonning yetakchi hamda rivojlanayotgan davlatlarida iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni jalb qilish bilan bog‘liq islohotlar va ularning natijalariga, shuningdek, xususiylashtirish masalalariga alohida e’tibor 2

qaratilmoqda. Mazkur masalaning dolzarbligi uning mamlakatda sodir bo‘layotgan ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlardagi ishtiroki hamda istiqbolini belgilab berishdagi ahamiyati bilan belgilanadi. O‘zbekiston Respublikasida davlat mulklarini xususiylashtirishning mamlakat iqtisodiy taraqqiyotiga ta’siri, iqtisodiy rivojlanish bosqichida xususiylashtirishning o‘rnini aniqlash asosida nazariy hamda amaliy tavsiyalarni ishlab chiqish zarurati yuzaga keladi. Yangi O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlar va tub burilishlarning iqtisodiy negizini tashkil etgan iqtisodiy sohadagi o‘zgarishlar davlat mulkini xususiylashtirish va uning natijalari tashkil etadi. O‘zbekiston Respublikasida mustaqillik yillarida davlat mulkini xususiylashtirishning umum e’tirof etilgan hamda mahalliy xususiyatlaridan iborat alohida tizim sifatida iqtisodiy islohotlar tarkibiy tuzilishiga kirib keldi. Mamlakatimizda izchil davom yetayotgan islohotlarda xususiy mulk institutini huquqiy jihatdan mustahkamlash bilan birga davlat mulkini boshqarishning aniq yo‘naltirilgan huquqiy asosini yaratish ham muhim ahamiyatga ega. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi PF-60 son “2022-2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi”ning mamlakat iqtisodiy taraqqiyotiga bag‘ishlangan ustuvor yo‘nalishi va uning maqsadlarida m amlakatimizda kapital harakatini bosqichma-bosqich erkinlashtirish hamda yirik korxonalarni va ulardagi ulushlarni (aksiyalarni), shu jumladan fond birjasi orqali xususiylashtirish 1 jarayoni yangi bosqichga ko‘tarildi. Tadqiqot obyekti va predmeti. Mustaqillik yillarida davlat mulkini xususiylashtirish jarayonlari va uning natijalari tadqiqot obyekti sifatida belgilab olingan. Xususiylashtirish jarayonining iqtisodiyotdagi real holati va uning ahamiyatini ochib berish tadqiqotning predmetini tashkil etadi. Tadqiqotning maqsad va vazifalari. Tadqiqotdan ko‘zlangan asosiy maqsad maxsus adabiyotlar va ilmiy asarlar asosida mustaqillik yillarida 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi PF-60 son “2022-2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi” farmoni. 3

O‘zbekistonda davlat mulklarini xususiylashtirish sohasiga amalga oshirilgan islohotlarning tarixiy rolini ochib berishdan iborat. Mazkur maqsadni amalga oshirishda quyidagilar asosiy vazifa sifatida belgilab olingan: - O‘zbekistonda mulkchilik tizimini rivojlanishining fundamental asoslarini ko‘rib chiqish: - O‘zbekistonda mulkchilik tizimi shakllanishining bosqichlari va xususiyatlarini tahlil qilish: - O‘zbekiston Respublikasida davlat tasarrufidagi mulkini xususiylashtirishning mahalliy xususiyatlari va zaruriyatini asoslash, - Amalga oshirilayotgan x ususiylashtirish jarayonining huquqiy asoslarini ko‘rsatib berish, - Xususiylashtirishning iqtisodiy taraqqiyotdagi o‘rni va ahamiyatini ochib berish, - davlat iqtisodiy siyosatining 2017-2023 yillarda davlat iqtisodiy rivojlanish dasturlari va unda xususiylashtirish natijalarini tahlil qilish Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Magistrlik dissertatsiyasining ilmiy yangiligi quyidagilarda aks etadi: - mustaqillik yillarida mustaqil O‘zbekistonda sharoitida davlat mulkini xususiylashtirishning tarixiy shart-sharoitlaari va uning mahalliy xususiyatlari ilmiy adabiyotlar tahlili asosida ko‘rib chiqilgan: - O‘zbekiston sharoitida xususiylashtirishning asosiy bosqichlari va uning natijalari mamlakat iqtisodiy taraqqiyotidagi holati tahlil qilingan: - davlat mulkini xususiylashtirishning negizlari va tamoyillarining ishlab chiqilishi hamda uning amalga oshrilishidagi asosiy bosqich va mezonlar ko‘rib chiqilggan: - 2017-2022 yillarda amalga oshirilgan islohotlarning xususiylashtirish jarayonlariga ta’siri va uning natijadorligi qiyosiy tarixiy tahlil qilingan. Tadqiqot mavzusi bo‘yicha adabiyotlar sharhi (tahlili): Mazkur mavzu yuzasidan mamlakatimizda faoliyat olib borayotgan iqtisodchi olimlar, tarixchi va sotsiologlaar tomonidan bir qancha ilmiy tadqiqot ishlari olib borilganligini e’tirof etish o‘rinliddir. Jahonning qator davlatlari bilan O‘zbekiston Respublikasining 4

tashqi siyosiy, savdo-iqtisodiy hamda sarmoyaviy sohalardagi hamkorligi, shuningdek, O‘zbekistonda davlat mulkini xususiylashtirish masalalari sohasida faol ilmiy izlanish olib borayotgan tarixchi, siyosatshunos, iqtisodiyot va huquq fani olimlari tadqiqot obyekti sanaladi. Shu bilan birga jahon mamlakatlarining iqtisodiy va sarmoyaviy sohalardagi o‘zaro aloqadorligi masalasi ko‘plab xorijiy olimlar diqqat markazidan o‘rin olgan. Iqtisodiyot yo‘nalishida tadqiqot olib borgan olimlar qatoriga N.N.Sodiqov, N.Sirojiddinov, N.Yusupova, O.Mirzabekova, E.Maxmudov, U.Inoyatov, S.Chepel, O.Aripov kabi mualliflar asarlarini kiritish mumkin 2 . Huquqiy bilimlar borasida N.Xolbekov, B.Samarxo‘jaev, D.Qoraxo‘jaeva, Z.Qudratov va boshqalarning ilmiy izlanishlari alohida qiziqish uyg‘otadi 3 . Mazkur ilmiy izlanishlarda xususiylashtirishning shakllanishi va rivojlanishi masalalari tadqiq etilgan. Mustaqillikka erishgandan keyingi davrdagi O‘zbekistonning iqtisodiy salohiyati tahlil qilingan. O‘zbekiston sharoitida davlat mulkini xususiylashtirishning shakllanishi va rivojlanishining huquqiy asoslari yoritib berilgan. Mamlakatimizda bozor iqtisodiyoti munosabatlarini shakllantirish va rivojlantirishga e’tibor kuchaytirilgan hozirgi paytda xalqimizning o‘tmishda bozorga bo‘lgan munosabatlari, jahonning ilg‘or tajribalari, milliy an’analar va udumlar asosida mamlakatimizning ijtimoiy-iqtisodiyot hayotida xo‘jalik 2 Садыков Н.Н. Узбекистан и международные экономические организации // Мировая экономика и международные отношения, 1996, №7; Сиражиддинов Н. Иностранные инвестиции в экономике Узбекистана // Экономическое обозрение, 1998, №3; Юсупова Н., Мирзабекова О. Проблемы инвестиционной активности в независимом Узбекистане // Общество и экономика, 1998, №3; Чепель С. Рост за годы независимости: факторы, проблемы и перспективы // Материал опубликован на сайте: http://www . review.uz; Махмудов Э.А. Прямые иностранные инвестиции в экономику Узбекистана: достижения, проблемы и перспективы. – Ташкент: 2007; Иноятов У.У. Механизм развития предпринимательских структур в условиях модернизации экономических реформ Узбекистана // Бюллетень науки и практики - Bulletin of Science and Practice, 2017, №12. и др. 3 Холбеков Н. Иностранные инвестиции: правовое формирование // Рынок, деньги и кредит, 1999, №10; Самарходжаев Б. Инвестиции в Республике Узбекистан (международно-частноправовой аспект). Ташкент: Академия, 2003; Караходжаева Д. Совершенствуются правовые основы // Учитель Узбекистана, 18 февраля 2011 г., №7 (2142); Кудратов З.Г., Султанов З.Т. Особенности государственной поддержки и развития малого бизнеса в Узбекистане // Молодой ученый, 2013, №4; Курбанова Д.М. Состояние нормативно- правовой базы и ее влияние на развитие малого бизнеса в Республике Узбекистан // Вестник Томского государственного университета, Серия: Экономика, 2016, №2 (34). 5