Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda jamoatchilik nazoratini shakllan t i ri sh Kirish 1-bob. “Kuchli davlatdan-kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyili fuqarolik jamiyati shakllanishining muhim sharti 1.Fuqarolik jamiyati va uni shakllanishi jarayonida ma’naviyatga ehtiyojni ortib borishi. 2.Fuqarolik jamiyati va uni nazoratini shakllantirishga qaratilgan siyosiy islohotlar mazmun mohiyati. 3.Davlat xizmatlari samaradorligini ta’minlashda jamoatchilik nazoratining o‘rni 2 –bob.Fuqarolik jamiyatini shakllanishida siyosiy-huquqiy madaniyatning o‘rni. 1.Fuqarolik jamiyatini va demokratik siyosiy tartibotning o‘zaro bog‘liqligi. 2.Fuqarolik jamiyatining nazorat funksiyasi va uni amalga oshirishda siyosiy – huquqiy madaniyatning o‘rni. 3.Korrupsiyaga qarshi kurashda nazorat tizimining va jamoatchilik nazoratining o‘rni Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Kirish Mazkur tadqiqotning ob’ekti bo‘lgan mustaqillik yillarida O‘zbekistonda jamoatchilik nazoratini shakllanishi mavzusi zamonamiz mohiyati bo‘lgan “Kuchli 1

davlatdan - kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyilidan kelib chiqadi va bu o‘z navbatida mavzuni dolzarbligini belgilab beradi. Jahon hamjamiyati ijtimoiy tartibni barqarorligini o‘rnatishning eng maqbul yo‘li sifatida demokratik siyosiy tartibotni e’tirof etishmoqda. Xuddi shunday suveren O‘zbekiston mamlakati ham dunyoning rivojlangan mamlakatlari bilan hamnafas bo‘lgan holda demokratik taraqqiyot yo‘lini tanladi va bu yo‘ldan og‘ishmay rivojlanib bormoqda. Mamlakatimiz yuqorida qayd qilingan “Kuchli davlatdan - kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyili asosida dunyoda o‘zini munosib o‘rniga ega bo‘lmoqda. O‘zbekiston erishgan yutuqlar asosida O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan besh tamoyildan tashkil topgan “o‘zbek modeli” deb nom olgan taraqqiyot strategiyasi va bugungi kunda O‘Zbekiston taraqqiyotini yangi bosqichga ko‘targan muhtaram Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoev tomonidan ishlab chiqilgan “2017-2021-yillarda O‘zbekistonni besh ustuvor yo‘nalish bo‘yicha rivojlantirishning Harakatlar strategyasi” yotibdi. O‘zbekiston respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev tomonidan ishlab chiqilgan “O‘zbekistonni 2017-2021-yillarda besh ustuvor yo‘nalish bo‘yicha rivojlantirish Harakatlar strategiyasi” tanlangan demokratik taraqqiyot yo‘lidan og‘ishmay dadil qadamlar bilan rivojlanib borishga undaydigan strategiya bo‘lib hisoblanadi. Chunki uning birinchi ustuvor yo‘nalishida “Fuqarolik jamiyatini rivojlantirish, ularning ijtimoiy va siyosiy faolligini oshirish” 1 masalalari alohida ustuvor yo‘nalish sifatida belgilab berilgan. Umuman Harakatlar strategiyasi O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan demokratik islohotlarni davom ettirib fuqarolik jamiyatini kuchli qilishga asosida xalqimiz hayotini baxtli qilishga qaratilganligi bilan ajralib turadi va bu baxtli hayot inson zotining azaliy orzusi bo‘lib hisoblanadi Shuning uchun biz ushbu Harakatlar strategiyasi talablaridan kelib chiqib Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda jamoatchilik nazoratini shakllanishi mavzuida ilmiy izlanish olib birishni maqsad qilib qo‘ydik. Chunki bugungi kunda fuqarolik jamiyati nazoratini kuchli qilishda muammolar mavjud bo‘lib ular ma’naviyatning sayyozligi oqibatida kelib chiqayotgan siyosiy-huquqiy madaniyatning demokratiya talablari darajasidan ozroq orqada qolayotganligi bilan bog‘liq bo‘lmoqda. O‘zbekistonning mustaqillik davrida siyosiy sohada erishgan yutuqlari asosan demokratiyani siyosiy va huquqiy asoslarni shakllantirish bilan xarakterlanadi. 1 Mirziyoev Sh.M. O‘zbekistonni 2017-2021 yillarda besh ustuvor yo‘nalish bo‘yicha rivojlantirish Harakatlar strategiyasi. Toshkent 2017 -yil 2-bet 2

Endigi asosiy vazifa ana shu asoslarga tayangan holda demokratiya sharoitida yashashga qodir bo‘lgan avlodni tarbiyalashdan iborat. Bu esa faqat evolyusion tarzda amalga oshiriladigan ta’lim va tarbiya jarayonlarida bilim va ma’naviyatning uyg‘unligini ta’minlash bilan bog‘liq, chunki insonning dunyoqarshini o‘zgartirish ma’lum bir vaqtni talab qiladigan jarayondir. Mavzuning dolzarbligi . Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda jamoatchilik nazoratini shakllanishi mavzusiga doir tadqiqotning dolzarbligi jamiyat taraqqiyotining muxim sharti bo‘lgan ijtimoiy tartibning o‘rnatilishi fuqarolik jamiyati nazorat i faoliyatiga bog‘liqligi bilan belgilanadi. Ijtimoiy tartib nafaqat jamiyat taraqqiyotining, balkim jamiyat mavjud bo‘lishining ham muhim sharti ekanligi nazorat faoliyati masalalariga bag‘ishlangan tadqiqotning dolzarbligini ko‘rsatadi. O‘zbekiston tanlagan demokratik taraqqiyot yo‘li ham mavzuning dolzarbligini ko‘rsatib turibdi, chunki demokratiya faqat hokimiyat xalq tomonidan shakllantirilishigina emas, balki nazorat qilinishini ham bildiradi. Zamonamiz mohiyati bo‘lgan “ Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari ” tamoyili mavzuning dolzarbligini ko‘rsatib turibdi. Chunki ushbu tamoyildan maqsad fuqarolik jamiyatini kuchli qilish va uning nazoratini ya’ni jamoatchilik nazoratini takomillashtirishdan iboratdir. Jamiyat taraqqiyotining muhim sharti bo‘lgan ijtimoiy tartibning o‘rnatilishini faqat yuqoridan amalga oshiriladigan davlat nazorati bilan to‘liq ta’minlab bo‘lmaydi, buning uchun quyidan amalga oshiriladigan jamiyat nazorati h am kerak bo‘ladi. Davlat va jamiyat nazoratidan iborat b o‘ lgan nazorat tizimini ijtimoiy nazorat degan tushuncha bilan ifodalash mumkin va bunda fuqarolik jamiyati nazorati ushbu nazorat tizimining tarkibiy qismi bo‘lib xizmat qiladi . Shuning uchun Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda jamoatchilik nazoratini shakllanishi mavzus i bugunning eng dolzarb m uammo si deb aytishimiz mumkin. Tadqiqot ob’ekti . Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda jamoatchilik nazoratini shakllanishi muammosi mazkur tadqiqotning ob’ekti bo‘lib hisoblanadi. Jamiyat taraqqiyotining muhim sharti bo‘lgan ijtimoiy tartibni o‘rnatish jamoatchilik nazoratiga, jamoatchilik nazorati esa fuqarolik jamiyati ga, fuqarolik jamiyati esa demokratiyaga, demokratiya esa ma’naviyatga bog‘liq. Demokratiya va fuqarolik jamiyati tushunchalari bir biriga bog‘liq bo‘lgan nazorat tizimini tashkil 3

qiladi. Shuning uchun nazorat tizimining tarkibiy qismi bo‘lgan jamoatchilik nazorati tadqiqotning ob’ekti deb aytish mumkin. Tadqiqot predmeti. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda jamoatchilik nazoratini shakllanishi muammosini tarixiylik tamoyili asosida o‘rganish va tahlil qilish tadqiqotning predmeti bo‘lib hisoblanadi. Insoniyat jamiyatida nazorat faoliyatining o‘rnini o‘rganish va nazoratning maqsadi bo‘lgan ijtimoiy tartibni o‘rnatilishi fuqarolik jamiyati nazoratiga bog‘liqligini , fuqarolik jamiyatini demokratiyaga bog‘liqligi hamda ma’naviyatni o‘rnini ochib berish masalalarini tahlil qilishni taqozo etadi. Mavzuning o‘rganilganlik darajasi. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda jamoatchilik nazoratini shakllanishi mavzusi uzoq yillar davomida jamiyatshunos olimlarning e’tiboridan chetda qolib kelgan va faqat mustaqillik sharofati bilan ilmiy tadqiqot ob’ekti bo‘lib qolgan mavzulardan hisoblanadi. Chunki sho‘rolar zamonida fuqarolik jamiyati o‘zining iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy asoslaridan mahrum qilingan edi va faqat o‘sha totalitar tuzum inqirozga kira boshlagan vaqtlarda fuqarolik jamiyat i va demokratiya hamda jamoatchilik nazorati to‘g‘risida gapira boshlashdi. Lekin , o‘sha tuzumga xos bo‘lgan ma’muriy buyruqbozlik tizimi fuqarolik jamiyati nazorati va demokratiya muammosini chuqur ilmiy tadqiq qilishga yo‘l qo‘ymaydi va umuman ularda ilmiy tadqiqotlarni natijasini amaliyotga tadbiq qilish tajribasi ham yetarli emas edi. Sh o‘rolar mamlakatini barbod bo‘lishiga olib kelgan sabablar ichida ilm fan yutuqlarini, jumladan , fuqarolik jamiyati nazorat faoliyatiga doir ilmiy tavsiyalarni amaliyotga tadbiq qilish to‘liq ta’minlanmaganligi ham bor. Faqat mustaqillik yillarida tanlangan demokratik taraqqiyot yo‘li va fuqarolik jamiyatini shakllantirish masalalarini keng ilmiy tadqiq qilishga sharoit yaratdi. Zamonamiz mohiyati bo‘lgan «Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari» tamoyili fuqarolik jamiyati shakllanishi va kuchli qilish bilan bog‘liq bo‘lgan muammolarni ilmiy tadqiq qilishni boshlab berdi. Shuning uchun mazkur mavzu faqat mutaqillik yillarida boshlangan tadqiqot mavzusi deb aytish mumkin. Yanada aniqroq aytganda fuqarolik jamiyatini kuchli qilish muammosini o‘rganish asosan 4

2010-yil 12-noyabrda O‘ zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.Karimov tomonidan «Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish» konsepsiyasi bayon qilinishidan keyin yanada kuchaydi. Hozircha ushbu mavzu doirasida sanoqli ilmiy tadqiqotlar olib borilgan bo‘lib ularni ichida SamDU professori F.X.Nabiev tomonidan 201 6 -yilda nashr qilingan «Ijtimoiy nazorat» nomli monografiya demokratik siyosiy tartibot asosida fuqarolik jamiyatini shakllantirish va nazorat faoliyatini tadqiq qilish jarayonida salmoqli xissa bo‘lib hisoblanadi. Maqsad va vazifasi. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda jamoatchilik nazoratini shakllanishi va uni ahamiyatini ochib berish tadqiqotning maqsadi bo‘lib hisoblanadi. Jamoatchilik nazoratidan tashkil topgan fuqarolik jamiyati shakllanishi uchun faq a t siyosiy-huquqiy bilim yetarli emas buning uchun ma’naviyat negizida shakllanadigan befarqlikni jilovlab yashash kerakligini asoslab berish tadqiqotning asosiy vazifasi hisoblanadi. Bundan tashqari jamiyat taraqqiyotining muhim sharti bo‘lgan i jtimoiy tartib barqarorligi faqat yuqoridan amalga oshiriladigan davlat nazorati bilan ta’minlab bo‘lmasligini va buning uchun quyidan amalga oshiriladigan jamiyat nazorati ham kerakligini asoslab berish ham tadqiqiotning vazifalaridan biri bo‘lib hisoblanadi . Jamiyat nazoratini amalga oshirilishi fuqarolik jamiyatini kuchliligiga, uning kuchliligi esa, demokratik siyosiy tartibotga, demokratik siyosiy tartibot esa fuqarolik madaniyatiga, fuqarolik madaniyati siyosiy-huquqiy madaniyatga, fuqarolik pozitsiyasiga, bularning barchasi esa ma’naviyatga bog‘liq ekanligini ochib berish tadqiqotning maqsadidan kelib chiqadigan muhim vazifalar sirasiga kiradi. Mavzuning yangiligi. F uqarolik jamiyati , demokratiya, jamoatchilik nazorati va ijtimoiy nazorat tushunchalari zamonamiz mohiyati bo‘lgan «Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari» tamoyili talablaridan kelib chiqayotgan yangi tushuncha bo‘lib hisoblanadi. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda jamoatchilik nazoratini shakllanishi masalasini o‘rganish bugungi kunga qadar jamiyatshunos olimlar tomonidan ye tarlicha o‘rganilmagan yangi mavzu bo‘lib 5