O’RTA ASRLARDA ISLOM DININING ERON AFG’ONISTON VA SHIMOLIY AFRIKAGA YOYILISHI. MUNDARIJA Kirish I BOB. ARABLARNING YURISHLARI 1.1Arablarning Eron hududiga yurishlari. 1.2 Islomning qabul qilinishiga to’siq va turtkilar II. BOB. XALIFALIK YURISHLARI VA ISLOMNING YOYILISHI 2.1 Xalifalikning Shimoliy Afrika yurishlari 2.2 Misrda arablar siyosati III.BOB “O’rta asrlarda islom dinining Eron Afg’oniston va Shimoliy Afrikada yoyilishi” mavzusida o’qitishda pedagogik texnologiyadan foydalanish. 3.1 (10+5 ) metodi 3.2 U kim? Bu nima? Metodi. Xulosa Glossariy Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

KIRISH. ISLOM – arabchadan olingan bo’lib “islom” buysunish,itoat etish ma’nolarini anglatadi. bugungi kunda butunjahon dinlaridan biri hisoblanadi. bu dinga e’tiqod qiluvchilar musulmonlar hisoblanadi. islom dining muqaddas kitob qur’oni karib bo’lib arabchada “o’qish” degan ma’nolarni anglatadi. Alloh taolo tomonidan muhammad sallollohu alayhi vassallamga yigirma uch yil damovomida nozil bo’lib, 114 suradan iborat. Islom dini arabiston yarim orolida vii asr boshlarida vujudga keldi. Islom tarixchilari Muhammad s.a.v ni 570 yilda muqaddas Makka shahrida dunyoga kelganliklari haqida malumot berishadi. Eron(bu vaqtda Fors) shohi Xusrav I tomonidan savdo shahri hisoblangan Yaman shahrini fath etishi natijasida savdo yo’llari eron hududiga ko’chishi sabab buladi. Bu holatdan so’ng ommaviy tarzda yirik savdo shaharlari va unga yaqin hududlarda iqtisodiy inqirozga sabab bo’ladi Bu iqtisodiy inqiroz holati ko’plab arab qabilalarining birlashuviga sabab bo’ladi shu jarayon keyinchalik arablarning keng miqyosidagi bosqinchilik yurishlarini boshlashlariga asos bo’ladi. Milodiy 622 yildan bishlab Muhammad s.a.v ning boshchiligida arablarning birlashtirish bo’lib Taxminan 630 yilga kelib arabiston qabilalari birlashtirish asosan yakunlanadi deyiladi. 630 yilga kelib makka shahri asosiy shaharga aylanadi va ko’pchilik arablar islom dinini qabul qilib musulmon bo’lishadi. Islom dini 5 „asos“ yoki „ustun“ (arkon ad-din al-islomiy)ga ega:

 1) Kalimayi shahodat 2) Namoz o’qish 3) Ro’za tutish 4) Zakot bering 5) imkoniyat topilsa haj qilish I BOB. ARABLARNING ERON HUDUDIGA YURISHLARI 1.1Arablarning Eron hududlariga yurish boshlanishi. Ardasher III ni taxtga o‘tqazishda undan maslahat so‘ralmaganligi bahonasi bilan Farruxxon Shaxrvaraz (Olam to‘ng‘izi) Ksetefonga yurish qildi. Shaxrvarazning kelib chiqishi harbiylar tabaqasiga borib taqalgan. Xusrav II ning Vizantiya bilan urushlaridagi mohir sarkardalaridan biri bo‘lgan. 630-yil bahorda u poytaxtga yetib keldi. Yosh shoh Ardasher III poytaxt egallamasdanoq o‘zining qarindoshlaridan biri-Peruz tomonidan o‘ldirildi. Farruxxon ham qirq yoki ellik kunlik hukmronligidan so‘ng Xusrav II ning saroy amaldorlaridan biri tomonidan o‘ldirildi. Taxtga Xusrav II ning qizi Buron (630-631) o‘tqazildi. U malika Burondoxt (Burondoxt so‘zi paxlaviycha “yomg‘ir qizi”, “osmon yaratgan qiz” ma’nolarini bildirgan) nomi bilan ham atalgan. Malika Buron mamlakatning sug‘orish tizimini tiklashga, qurilish ishlarini yo‘lga qo‘yishga va xazinani to‘ldirishga xarakat qildi. Ammo malika 631-yil oktyabrda bir haftalik kasallikdan so‘ng vafot etdi. Peruz II ning qisqa hukmronligidan so‘ng, mamlakat taxtiga Xusrav IIning ikkinchi qizi, malika Azarmedoxt (paxlaviycha “olov qizi” (631-632) keldi. Arab xalifalik muvaffaqiyatlarining katta qismi ajoyib qo'mondon va mashhur strateg Xolid ibn Muhammad al-Valid, u "Allohning qilichi" unvonini olgan edi, bu esa undan ham katta ahamiyatga ega bo'lgan keyingi janglarda o'zining munosib ekanini ko’rsatdi. 1 Arabistondagi qo'zg'olon bostirilishi bilanoq, Abu Bakr o'zi bo'ysundirgan qabilalarni chegaradan tashqaridagi yerlarga urush olib borish uchun yubordi. U o'zining ilk muvaffaqiyatlarini "Iroq"da shu hududning chekkasida 1 https://history.wikireading.ru/202724

yashovchi qabilalari jangovar ruhidan foydalangan holda qo'lga kiritdi. Abu Bakr keyinroq Xolid ibn Muhammad al-Validni yubordi. Muhammad al-Valid u yerda qo'mondonlikni o'z zimmasiga olish uchun, bir vaqtning o'zida Vizantiya hududida urush olib borish uchun boshqa qo'shinlarni yubordi. Badaviy qabilalari asrlar davomida butun yarim orol bo'ylab bir-birlari bilan urushib kelishgan, faqat charchoq yoki ba'zi boshliqlarning aralashuvi bilan to'xtatilishi mumkin bo'lgan janjallarni davom ettirishgan bo'lsalar, endi ular Hijoziy qo'mondonlarining buyrug'iga itoatkorlik bilan o'zlarini qo'yib, chegaradan tashqariga chiqishdi. Shubhasiz, ilgari Iroq (al-Iroq) tufayli Dajla- Firot havzasining janubiy qismi bo'lgan va shuning uchun hozirgi Iroq davlatiga qaraganda ancha cheklangan darajada bo'lganligi shubhasiz ma'qullangan. Eronning fathi Zagros tog'lari bir qator burmalar bo'lib tik ko'tarilib, tekis tepaliklardan yashil va do'stona bahorda, va Iroqning boy tekis yerlarining ketma-ket hukmdorlari ulardan ba'zi salqinlik va tekisliklarning issiqligidan qochish uchun foydalanganlar. Sosoniy podshohlari bu yerda o'z saroylarini yaxshi ko'rishgan, keyinchalik VIII-IX asrlarda Abbosiylar sulolasi xalifalari bu yerga ov qilish uchun kelishni yaxshi ko'rishgan. Yuqori tog'lar ancha quruq va qishda qor bor, Iroq va Eron o'rtasidagi ko'p kirishni to'sib qo'yadi. Tog'larning burmalari ichida unumdor kichik tekisliklar bor, lekin yerning katta qismi faqat istilolar davrida asosan kurd tilida so'zlashuvchi cho'ponlar qabilalari foydalanishi uchun yaroqli. Ular Eronning shimoli-g'arbiy va Turkiya janubi-sharqiy tog'larida haligacha istiqomat qilayotgan kurdlarning ajdodlaridir. Eron imperiyasining fathida va hech bir o'zini hurmat qiladigan podshoh uni oddiygina dushmanga tashlab qo'ya olmasdi. Yosh Yazdgard III, endi 628 yilda Xosro II vafotidan keyin sodir bo'lgan siyosiy betartiblikdan keyin o'z hokimiyatini o'rnatish niyatida, Mesopotamiya tekisliklarining boy yerlari ustidan nazoratni tiklashga qaror qildi. Eron platosiga etib borishiga yo'l qo'ymaslik uchun qo'llab-quvvatlashni yig'ishga harakat qila boshladi. G’arbiy va shimoliy Eronning

barcha viloyatlariga maktublar yuborildi va qo'shinlar asosiy Zagros shossesining yon tomonidagi kichik Nihovand shahrida to'planishlari aytildi. Nihovandning o'zi za'faron ishlab chiqarish va parfyumeriya ishlab chiqarish bilan mashhur bo'lgan kichik, ammo qadimiy qishloq edi. Ehtimol, bu joy ochiq tekisliklar ko'p sonli qo'shinlarni yig'ish uchun qulay joyga aylantirgani uchun tanlangan. Eron hududiga yurishlar haqidagi ma'lumotlar xalifa Umarning Kufa va Basraga qo'shinlar yig'ilishini buyurgan bir qator maktublari bilan boshlanadi. Kufadagi eng g'ayratli askarlar Arabiston yarim orolidan yaqinda kelgan va oldingi janglarda ajralib turish yoki o'lja olish imkoniga ega bo'lmaganlar edi. Bu yangi yurish ularga yo'qotilgan vaqtning o'rnini to'ldirish imkoniyatini beradi. Yazdigerd III taxtga o‘tirmasdanoq ham, aqidaparastlik va foyda uchun ochko‘zlikka berilib ketgan musulmon arablar o‘z cho‘llari bilan chegaradosh boy mamlakatlarga hujum qila boshladilar. 636 yilda ular Vizantiyaning Suriya viloyatini vayron qildilar va ko'p o'tmay Mesopotamiyaga ko'chib o'tdilar. 637 yilda Qodisiyada sosoniylar Eron qo'shinlari bilan to'qnashdilar O'jar jang bir necha kun davomida turli muvaffaqiyatlar bilan davom etdi, ammo oxir-oqibat arablar g'alaba qozondi. 638 yili Quddus yonida Yormiq daryosi bo’yida shiddatli jang bo’lib o’tdi va bu jangda ham arab qo’shinlari g’alabaga erishdi. 642 yilda Nevaxan shahri egallandi. Arab qo’shinlari g’alabadan so’ng Sosoniy poytaxti Ktesifonni egallab olishdi. Yana ikki shiddatli jang arablarga Eron platosiga yo‘l ochdi va Sosoniylar imperiyasining qarshiligini tor-mor qildi. Yazdigerd III bir necha yillardan buyon sekin olg‘a siljib kelayotgan arab qo‘shinlarining ta’qibidan qochib, uzoqroqqa qochib ketdi. Alohida viloyat va shaharlar arablarga qarshilik ko‘rsatdilar;bo‘ysundilar; qo‘zg‘olon ko‘tardilar; yana battarroq bo‘ysundilar va nihoyat taslim bo‘ldilar. 652 yilda Yazdigerd III uzoq shimoli-sharqda, Marvda o'ldirilgani haqida malumot beriladi. Bu vaqtda arablar Eronning ko'p qismini egallab olishgan, garchi janglar VIII asr boshlarigacha uzoqroq hududlarda davom etgan bo'lsa ham.