O’rta asrlarda Pereney
![O’rta asrlarda Pereney
MUNDARIJA
KIRISH 2-bet
I BOB O’rta asrlarda Pereney yarim orolida dehqonlarning qaramlik ko’rinishlari
6-bet
1.1. XI-XV asrlarada Pireney yarim oroli davlatlari . 6-bet
1.2. Mustamlakachilik va ijtimoiy taraqqiyot 14-bet
II BOB O’rta asrlarda Pereney yarim orolida feodal majburiyatlar 22-bet
2.1. Pireney davlatlarining ichki tarixi 22-bet
2.1. Portugaliya 23bet
III BOB “ O’rta asrlarda Pereney yarim orolida dehqonlarning qaramlik
ko’rinishlari va feodal majburiyatlar” mavzusini o’qitishda pedagogik
texnologiyalardan foydalanish 24-bet
3.1. Blits so’rov usulida mavzuni o’qitish 24-bet
3.2 . Konferensiya metodi usulida mavzuni o’qitish ………..………………………32-bet
GLOSSARIY 34-bet
XULOSA 35-bet
FOYDALANILGAN
ADABIYOTLAR
RO’XATI 36-bet](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_1.png)
![KIRISH
Navarra va Portugaliya yarim oroldagi to’rtta xristian davlatlaridan Navarra
va Portugaliya alohida-alohida rivojlandilar. Navarrada fransuzlar ta’siri juda
kuchli edi. Atrofni tog’lar o’rab olgan bu kichik mamlakatning iqtisodiy
rivojlanishi sekinlik bilan o’sib bordi. Shu sababli XIII – XV asrlar davomida
Navarrada umuman katta rol yo’q.
Atlantika okeani sohili bo’ylab joylashgan Portugaliya jadalroq rivojlandi.
XV- asrga kelganda Portugaliya katta dengiz flotiga ega bo’lgan savdo-sotiq
qiladigan mamlakatga aylandi. Yarim oroldagi mavrlar bilan olib borilgan kurash
uni Shimoliy Afrikadagi arablar bilan urushlar qilishga tortdi.
Portugaliyaliklarning Shimoliy Afrikadagi mulki bo’lmish Seuta
portugaliyaliklarning XV- asrdagi geografik kashfiyotlarida katta rol o’ynadi. O’rta
dengiz sohilidagi mamlakatlar Angliya, Niderlandiya va boshqa mamlakatlar bilan
zo’r berib olib borilgan tashqi savdo-sotiq aloqalari Portugaliyani Pireneya yarim
orolidagi boshqa davlatlardan ajratib qo’ydi. Rekonkista Portugaliyani qo’shni
Kastiliya bilan bog’lashi lozimdek ko’rinsada, lekin Portugaliya o’zining
mustaqilligini saqlab qoldi.
Aragon federatsiyasi. Aragon Pireneya yarim orolida kichik bir hududni
egallagan edi. Ammo O’rta dengizda uning ko’pdan – ko’p mulklari: Sitsiliya,
Sardiniya, Neapol qirolligi, Balear orollari bor edi. Kastiliyaga qaraganda Aragon
katta dengiz davlati edi. Lekin bu yerda qirol hokimyati zaif edi. Shaharlarning zaif
o’sganligidan dvoryanlar butun hokimyatni o’z qo’llarida saqlab qolgandilar.
Aragon dehqonlari eng og’ir krepostnoy qaramlikda yashaganlar. Aragon
feodallari o’z krepostnoylariga xatto o’lim jazosi berish huquqiga ham ega edi.
Ko’proq feodallardan iborat bo’lgan Aragon korteslari qirolni to’la nazorat qilardi,
korteslar dam olgan paytlarda qirolning ishlarini kuzatib borish
uchun ,,deputatsiya” nomli alohida komissiya belgilab qo’yilardi. Aragon](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_2.png)
![dvoryanlarini maxsus saylab qo’yiladigan sudya, Buyuk xustisiya sud qilardi. Uni
o’rnidan bekor qilishga qirolning haqqi yo’q edi. Dvoryanlar qirolga qarshi urush
e’lon qilib, u bilan urush olib borar va chet el fuqaroligiga o’tib keta olardilar.
Aragon zodogonlarining erkinligini ,,Uniya imtiyozlari” (1287 y) degan alohida
qonunda yozib qo’yilgan edi.
Kastiliya qirolligi. Kastiliya va Aragon Pireneya yarim orolining ikkita
asosiy davlati bo’lib, ular yagona qirollikka birlashdilar. Bu birlashgan
davlatlarning o’rta asrlar davridagi tarixi o’zining bir qancha xususiyatlariga ega
edilar. Yarim orolning deyarli beshdan uch qismi uning xissasiga to’g’ri kelardi.
Rekonkistada Kastiliya ham faol qatnashgan edi. Kastiliya tili keyinchalik ispan
milliy adabiy tiliga asos bo’ldi. O’rta asrlar davridagi Kastiliyaning ijtimoiy
tuzumi o’ziga xos ko’pgina xususiyatlarga ega edi. Dvoryanlar ham Kastiliyada
katta ta’sirga ega bõlgan. Rekonkista dvoryanlarning ertaroq toifa bo’lib tarkib
topishida va bevosita qirol bilan aloqa o’rnatishga yordam berdi. Kastiliyada
katolik cherkovi ham juda katta ta’sirga ega bo’lib, rekonkista natijasida katolik
cherkovi ko’p yer – mulkga ega bõldi. Kastiliyada rekonkistaning butun og’irligini
o’z zimmasiga olgan o’nlab erkin shahar-kommunalar bor edi. Hunarmandlar va
mayda savdogarlardan iborat bo’lgan shaharliklar butun asrlar davomida
muntazam xarbiy xizmat o’tadilar. Kastiliya shaharlari shaharlarning alohida
harbiy ittifoqlariga – ermandilarga birlashdilar. Kastiliya dehqonlari ham
rekonkistada juda aktiv qatnashganliklari uchun krepostnoy qaramlikdan ertaroq
xalos bo’ldilar. Kastiliya feodallari dehqonlar bilan hisoblashishga va ularga jiddiy
yon berishga majbur bo’ldilar. Kastiliyada shahar va qishloq jamoalarining siyosiy
ahamiyati Kastiliyada umumtoifa vakilligi, ya’ni korteslarning ertaroq vujudga
kelishida ochiq oydin namoyon bo’ldi. Korteslar o’z faoliyatini 1188-yildayoq
boshlagan edi, shu bilan birga uchinchi toifa vakillari sostaviga shaharliklar bilan
birga dehqonlarning ba’zi bir vakilllari kirgan edi. Kastiliyada qirol hokimyati
shaharlarga tayanib turib, XIII asrdayoq o’z obro’-e’tiborini kuchaytirishga harakat
qildi va yirik feodallar bilan qattiq kurash olib bordi. XIII-asrning ikkinchi yarmida](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_3.png)
![qirol Alfons X (1252-1284) qonunlar to’plami (,,Yetti qism”)ni chiqardi. Bu
qonunlar to’plami Rim huquqi g’oyalari bilan sug’orilgan bo’lib, o’rta asr
Yevropasidagi qonunlarining birinchi umumlashtiruvchi to’plami edi. XV- asr
o’rtalariga kelganda Kastiliyadagi qirol hokimyati erishgan yutuqlar, umuman
olganda hali u qadar katta emas edi. Korteslarning qo’llab-quvvatlashiga qaramay,
qirollar qudratli grandlarning kuch-qudratiga shikast yetkaza olmadilar. XIV va
XV -asrlarda korteslarning o’zi onda-sonda yig’iladigan bo’lib qoldi. XV- asrning
ikkinchi yarmida qirol Genrix IV davrida Kastiliyada qirol hokimyati nochor
ahvolga kelib qoldi. Zodogonlar qirolning singlisi Izabellani taxt vorisligiga
qo’ymoqchi bo’ldilar. Kelajakda uni o’zlariga rom etib, undan itoatli qirolicha
sifatida foydalanmoqchi bo’ldilar. Keyingi o’rta asrlarda tovar – pul
munosabatlarining rivojlanishi quruqlikdagi Kastiliya va O’rta dengizdagi
Aragonning birlashishini zaruriy vazifa qilib qo’ydi. Kastiliyada va
Aragonda keskinlashgan sinfiy kurash , shuningdek, rekonkistaning tamom
bo’lmaganligi har ikkala mamlakat feodallarini ikki qirollikni yagona Ispaniya
davlatiga birlashtirish to’g’risida bir bitimga kelishga majbur etdi. Ikkala qo’shni
davlat o’rtasidagi ittifoq nikoh yo’li bilan amalga oshirildi. Malika Izabella 1469-
yili shahzoda Ferdinand Aragonekiyga turmushga chiqdi. 1474-yili Ferdinand
Aragon taxtiga o’tirdi. Birlashgan ikkala mamlakatning har biri oldingi qonunlari,
urf-odatlari va alohida-alohida korteslarini saqlab qoldi. Shunday qilib,
mamlakatni boshqarish ikki xil tusda qolaverdi. 1
Lekin yagona Ispaniyani vujudga
keltirish uchun poydevor yaratildi. Kastiliya ham, Aragon ham qirol hokimyati
mustahkamlana boshladi. Birlashish Ferdinand bilan Izabellaning ichki va tashqi
siyosatida muhim rol õynadi.
1](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_4.png)
![I BOB. O’rta asrlarda Pereney yarim orolida dehqonlarning qaramlik
ko’rinishlari
1.1. XI-XV asrlarada Pireney yarim oroli davlatlari.
1137- yilda Kataloniya Aragon qiroli bilan birlashdi. Shunday qilib, yarim
orolning janubi-sharqida va shimoli-g'arbiy qismida yirik xristian davlatlari tashkil
topdi. XI asr oxirida Pireneyning g'arbiy qismida Leon qirolligi tarkibiga kirgan
Portugaliya grafligi tashkil topdi va 1139- yildan mustaqil qirollikka aylandi.
Rasmiy ravishda Portugaliya qiroli o'zini papaning vassali deb tan oldi, ammo
mamlakatda u to'liq suverenitetga ega edi. Kastiliyaliklar 108- yilda Tagus
daryosida arablar ustidan katta g'alaba qozonib, qadimgi poytaxt Toledoni qo'lga
kiritdilar. Musulmon hukmdorlari yordam so'rab Shimoliy Afrika Almoravid
berberlariga murojaat qilishdi. Xristianlarning yurishi hamma joyda to'xtatildi. XII-
asr o'rtalarida. Mavritaniyadan kelgan Almoravidlar o'rniga yangi bosqinchilar -
Almohadlar keldi, ular tarqoq Arab Amirliklarini birlashtirishga va nasroniylarning
hujumini to'xtatishga harakat qildilar. Ammo ular yaratgan davlat tez orada quladi.
XIII asr boshlarida. rekonkista yangi kuch bilan ochildi. 1212- yilda Kastiliya,
Aragon, Portugaliya va Navarraning birlashgan kuchlari Las-Navas-de-Tolosada
mavrlarni hal qiluvchi mag'lubiyatga uchratdilar. Arablarni itarishda davom etgan
kastiliyaliklar 1236- yilda Kordovani, 1248- yilda Seviliyani, aragonliklar esa
Balear orollari va Valensiyani egallab olishdi. 1262- yilda kastiliyaliklar Kadisni
qaytarib olib, Atlantika qirg'oqlariga kirishdi. Endi mavrlar faqat mamlakat
janubidagi Granada amirligini egallab turishgan.
Rekonkistaning natijalari uzoq vaqt davomida Pireney davlatlarining ijtimoiy-
iqtisodiy va siyosiy rivojlanishini belgilab berdi. Asosiy imtiyozlarni zabt etilgan
hududda yirik xo'jaliklar yaratgan feodal zodagonlar oldi. Rekonkista davrida katta
ta'sirga ega bo'lgan katolik cherkovi ko'p erlarni qo'lga kiritdi. O'sha paytda paydo
bo'lgan ruhiy va ritsarlik buyruqlari - Sant'Yago, Alkantara, Kalatrava - eng boy
yer egalariga aylandi. Musulmonlarga qarshi salib yurishlarining asosiy o'zagini](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_5.png)
![tashkil etgan ko'p sonli ritsarlik ularning mavqeini mustahkamladi. Ispan xalqining
chet el bosqinchilari-arablarga qarshi qahramonona kurashi kastiliyalik zodagon,
mavrlarga qarshi zafarli yurishlar tashkilotchisi Side haqidagi dostonda kuylangan.
Rekonkistada hal qiluvchi rolni keng xalq ommasi - dehqonlar va shaharliklar
o'ynadi. Kastiliya va Portugaliya dehqonlari mavrlardan erni bosqichma-bosqich
yutib, shaxsiy erkinlik va jamoaning o'zini o'zi boshqarishiga erishdilar. Shaharlar
katta kommunal erkinliklarni qo'lga kiritdilar. Rekonkista davrida yaratilgan
iberiya davlatlarining har birining tarixi o'ziga xos xususiyatlar bilan ajralib
turardi.
Kastiliya. Bu yarimorol hududining 3/1 qismini egallagan eng yirik davlat
edi. Kastiliya ("qal'alar mamlakati") mavrlar bilan urushlarda etakchi rol
o'ynagan.Fath qilingan erlarda cherkov va dunyoviy zodagonlarning siyosiy
ta’sirini ta’minlagan yirik cherkov mulklari, ma’naviy-ritsarlar ordenlari va
dunyoviy feodallar shakllandi. Shu bilan birga, Kastiliyada ko'plab ritsarlar -
idalgolar bor edi, ular o'zlarining maxsus jangariligi bilan ajralib turardi.
Mamlakatning shimoliy rayonlarida (Eski Kastiliya) dehqonlar yer va shaxsiy
qaramlikda edi. Serf dehqonlar butunlay feodallarga tegishli edi: yer bilan va
yersiz oldi-sotdi, o‘tish huquqidan mahrum bo‘ldilar, erkin turmushga chiqa
olmadilar. Ular yerni xo'jayinidan saqlab qolmagan bo'lsalar ham, tartibsiz korvee
qildilar va soliq solig'iga tortildilar. Qaramog'idagi dehqonlar asosan yer
majburiyatlarini bajargan va o'tkazish huquqidan foydalangan. Dehqon
uchastkadan voz kechib, barcha ko'char mulkni saqlab, boshqa joyga ko'chib o'tishi
mumkin edi. 2
Qaramog'ida bo'lgan dehqonlar soliq va boshqa davlat soliqlariga
tortilgan. XIII-XIV- asrlarda tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi va
dehqonlar qarshiligining kuchayishi natijasida. Kastiliyada krepostnoylik deyarli
hamma joyda bekor qilindi. Biroq Kastiliya dehqonlari (solariegos) feodallarga er
2
M . N . PRUDNIKOV “История Государства и права зарубежных страна” Москва 2013-йй ст-
350.](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_6.png)
![qaramligida qolib, ortib borayotgan yer majburiyatlarini o'z zimmalariga olganlar.
Xo'jayinlarning dehqonlar ustidan sud hokimiyati saqlanib qoldi. Feodal, manbaga
ko'ra, "dehqonlarni qamoqqa tashlab, ularni suv va oziq-ovqatsiz asirlar kabi
ushlab turishi" mumkin edi. Yangi Kastiliyada krepostnoylik yo'q edi. Ko'p
joylarda erkin jamoalar - begetriyalar mavjud bo'lib, ular o'z lordlarini saylash va
ularni o'zgartirish huquqiga ega edilar. Biroq, katta yoshdagi qaramlik hech qanday
ramziy ma'noga ega emas edi. Dehqonlar zimmasiga turli davlat majburiyatlaridan
tashqari qariyalar foydasiga pul va tabiiy rekvizitsiyalar ham yuklangan. Lordlar
bu talablarni ko'paytirdilar va o'zlarining "homiyliklarini" dehqonlar ustidan
merosxo'rlikka aylantirishga harakat qildilar. Begetrias ularga yangi noqonuniy
rekvizitsiyalarga duchor bo'lishni taqiqlovchi qirollik nizomlarini izladi.
Dehqonchilik uchun yaroqsiz bo'lgan Estramadura va Andalusiyaning ulkan
hududlari ulug'vorlik va ruhiy ritsarlik buyruqlari tomonidan egallab olingan va
ularga qirollik nizomlari bilan tayinlangan. Bu erda, 1273-yilda, podshohdan katta
imtiyozlar - qo'ylarni har qanday hudud, shu jumladan dehqon dalalari bo'ylab
haydash huquqiga ega bo'lgan "Mesta" zodagon qo'y chorvadorlari uyushmasi
tashkil etildi. Bu joyning o'z ma'muriyati, sudi va moliyasi bor edi.
Kastiliyada shaharlar katta ta'sirga ega edi. Qayta bosib olish davrida mamlakat
shahar tipidagi aholi punktlariga aylangan ko'plab qal'alar bilan qoplangan. Bu
yerda aholi dehqonchilik bilan birga savdo va hunarmandchilik bilan ham
shug ullangan.ʻ Shahar aholisining muhim qatlamini qirolning huquqiy
himoyasidan bahramand bo'lgan mudeharlar (mavrlar) tashkil etgan. Ular mohir
hunarmand va savdogarlar edi. Kastiliya shaharlarining shahar huquqi (fuero) va
hunarmandchilik statutlari XIII-XIV- asrlarda sezilarli rivojlanishdan dalolat
beradi. hunarmandchilikning turli tarmoqlari — ipak, qog oz va jun gazlamalar,
ʻ
charm buyumlar, temirchilik va zargarlik buyumlari, qurol-yarog ishlab chiqarish.
ʻ
XII- asrda. hunarmandchilik do‘konlari paydo bo‘ldi. Yirik hunarmandchilik va
savdo markazlari Sevilya, Santyago, Toledo, Segoviya, Medina-del-Kampo
shaharlari edi.](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_7.png)
![Jonli ichki savdodan tashqari, Kastiliya shaharlari ko'plab tashqi bozorlar
bilan bog'langan. Etakchi o'rinni Sevilya egalladi, u erda yiliga ikki marta
yarmarkalar o'tkazilib, ularda nafaqat ispan, balki xorijiy savdogarlar ham
qatnashdilar.
Kastiliya shaharlari o'z-o'zini boshqarish va shahar qonunchiligida
mustahkamlangan turli imtiyozlarga erishdilar. Shaharlarda piyoda va otliq
qo shinlardan iborat o z militsiyasi bo lgan. Shahar aholisining yuqori qatlaminiʻ ʻ ʻ
shaharlik kaballerolar - ritsarlar tashkil etdi. Mavrlarga qarshi, keyin esa o'z
feodallariga qarshi birgalikda harakatlar uchun shaharlar harbiy ittifoqlarga -
ermandlarga kirdilar. Qirol hokimiyati zodagonlarga qarshi kurashda tez-tez
yordam so'rab ermandadlarga murojaat qilgan.
Aragon. Qayta bosib olish davrida Aragon va Kataloniyada yerga egalik
feodal zodagonlari - dunyoviy va ma'naviy qo'lida to'plangan. Eng yuqori
lavozimni katta merosxo'rlikka ega bo'lgan va qiroldan olgan rikos ombres (boy
odamlar) egallagan. Qirol hokimiyati to'liq bu zodagon oilalarga bog'liq bo'lib, ular
qirolga qarshilik ko'rsatish huquqiga ega bo'lib, ular orasidan "Buyuk qozi"ni
saylaydilar, ular podshohdan zodagonlarning imtiyozlarini hurmat qilishga
qasamyod qiladilar. Quyida ricos ombrelarning vassallari bo'lgan kaballeros keldi.
Uchinchi pog'onani infazonlar - mayda vassallar egallagan. Aragondagi dehqonlar
shaxsiy yerga qaramlikda edi. XIII- asrda qator davlat aaktlari ishlab chiqilishi
dehqonlarni barcha huquqlardan mahrum qildi va feodallarga to'liq qaram qilib
qo'yildi. Xuddi shu holatda 1137- yilda Aragonga qo'shilgan Kataloniyadagi
dehqonlar XII- asrda. katalon dehqonlarining mutlaq ko'pchiligi o'zlarining shaxsiy
erkinliklarini sotib olish huquqiga ega bo'lgan "redemption" (remens) toifasini
tashkil etd. 3
XIII -asr davomida Kataloniya dexkonlarining karamligi kator
qonunlar bilan mustaxkamlanadi. Saragossa va boshqa bir qancha shaharlar
3
https :// studopedia . ru /1_40825_ pireneyskiy - poluostrov - v - kontse - hI - hIII - vv - hod - i - posledstviya -
rekonkisti - spetsifika - razvitiya - aragona - kastilii - katalonii - portugalii - kortesi . html](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_8.png)
![mahalliy bozor uchun mahsulotlar - gazlama, charm buyumlar ishlab chiqargan.
Kumush Beneski tog'larida qazib olindi. Aragondan Ebro daryosi bo yidagi boshqaʻ
mamlakatlarga don eksport qilinardi. Kataloniyaning qirg'oq shaharlarida
hunarmandchilik rivojlanib, ichki va tashqi savdo jonli bo'lgan. Bu sohada
Barselona birinchi bo'ldi. Barselona hunarmandlari XIII asr boshidan birlashgan
ustaxonalarda metall buyumlar, paxta, jun, zig'ir va shoyi matolar, shisha,
bochkalar va boshqa mahsulotlar ishlab chiqargan. Barselona porti barcha
davlatlarning kemalari uchun ochiq edi. Bu yerga Vizantiya, Genuya, Fransiya,
Misrdan kemalar kelib, sharqona ziravorlar va tutatqilar olib kelib, mahalliy
mahsulotlarni sotib olga. Kataloniya savdogarlarining ko'plab xorijiy shaharlarda
savdo konsullari bo'lgan. Italiyaliklardan oldin ular Flandriyaga kirib borishdi. U
yerda 1389-yilda Bryugge shahrida o'zlarining savdo birjasini ochdilar. Germaniya
shaharlari, xususan, Nyurnberg bilan doimiy savdo aloqalari olib borildi. XIII
asrda Barselonada xalqaro dengiz huquqiga asos solgan dengiz qonunlari ishlab
chiqildi. 1238-yilda Aragon qirolligiga qo shib olingan Valensiya sun iy
ʻ ʼ
sug orishga asoslangan yuksak dehqonchilik madaniyati bilan mashhur edi. Uning
ʻ
shaharlarida va birinchi navbatda Valensiyada hunarmandchilik rivojlangan, ularda
aksariyat hollarda mudéjara hunarmandlari ishlagan. “Valensiya” dengiz savdosida
“Barselona” bilan raqobatlashdi. Uning savdogarlari xorijiy mamlakatlarda yirik
savdo operatsiyalarini olib bordilar. Bu yerda Yevropada birinchi marta veksel
operatsiyalari tug'ildi. XIV asrda Aragon qirolligi Beyl-Aryan orollari, Sardiniya
va Sitsiliyani butunlay o ziga bo ysundirdi. 1442 yilda Neapol qirolligini egallab
ʻ ʻ
oldi. U Russillon shahriga ham egalik qilgan.Portugaliya o'z nomini dastlab
Portugaliya okrugining poytaxti bo'lgan Portos (Porto) shahridan oldi. Rekonkista
Portugaliyada XIII asr o rtalarida tugadi. Kadis ko'rfazi qirg'og'ida joylashgan
ʻ
Mavrlardan Algarveni qaytarib olishdi. Bu vaqtga kelib, portugal millatining
shakllanishi umumiy ma'noda yakunlangan edi. Agrar munosabatlar Portugaliyada
xuddi Kastiliyadagi kabi shaklda rivojlangan. Qiroldan tashqari grandlar va
prelatlar yirik yer egalari edi.Ko p yerlar ma naviy va ritsarlik ordenlari-
ʻ ʼ
Avis,Kalatrava va boshqalarga tegishli edi.Rekonkistaning oxirigacha dehqonlar](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_9.png)
![shaxsiy erkinlikdan bahramand bo lib, faqat soliq va yer bilan shug ullangan.ʻ ʻ
Ammo X-XII asrlarda. mamlakat shimolidagi dehqonlarning aksariyati
krepostnoylikka o'tdi. Portugaliya janubida dehqonlar shaxsiy erkinlik va
kommunal yerga egalik huquqini saqlab qoldi. Erkin jamoalar kastiliyalik
fuerolarga o'xshash qirollik maktublari - forialar bilan tasdiqlangan maxsus
huquqlarga ega edilar. Atlantika sohilidagi qulay geografik joylashuvi Portugaliya
shaharlarining gullab-yashnashiga yordam berdi. Ular orasida birinchi o'rinni
XIII asr o'rtalaridan boshlab Portugaliya poytaxti Lissaboni egalladi. Shahar
Yevropa savdosining eng yirik markazlaridan biriga aylandi. Uning savdogarlari
London, Bryugge va Yevropaning shimoli va sharqidagi boshqa ko‘plab
shaharlarga tashrif buyurishdi. Hunarmandchilik ishlab chiqarish Lissabon, Porto,
Braga, Lagosda rivojlangan. Musulmonlar va yahudiylarga nisbatan diniy
bag'rikenglik siyosati shahar xo'jaligini rivojlantirishga yordam berdi. Kuchli
dunyoviy va cherkov zodagonlari bilan kurash olib borgan qirol hokimiyati
shaharlar va quyi zodagonlar tomonidan qo llab-quvvatlandi.
ʻ Bu unga magnatlarni
tor-mor etishga va davlat birligini mustahkamlashga imkon berdi. Shu bilan birga,
u shaharlarga homiylik qildi va savdoni rivojlantirishga va Portugaliya
shaharlarining tijorat kengayishiga hissa qo'shdi. XIV asrda tovar-pul
munosabatlarining rivojlanishi natijasida serflik yo'qoldi. Dehqonlar naqd
ijaraga o'tkazildi. Qishloqda qishloq kambag'allarini ekspluatatsiya qilishdan
foyda ko'rgan boy dehqon elitasi paydo bo'ldi. 1383-yilda Kastiliya qiroli
Portugaliya taxtiga da'vo qildi va mamlakatni harbiy kuch bilan bo'ysundirishga
harakat qildi. Ammo Portugaliya o'z mustaqilligini himoya qildi. XV asrda
Portugaliya markazlashgan davlatga aylandi va mustamlakachilik ekspansiyasi
yo‘liga tushdi. 4
Bu 1415- yilda Afrika qirg'og'idagi Seuta qal'asini egallash bilan
boshlandi mulk monarxiyasi Qirollik kuchi va Kortes Pireney davlatlarida G'arbiy
4
https :// studopedia . ru /1_40825_ pireneyskiy - poluostrov - v - kontse - hI - hIII - vv - hod - i - posledstviya -
rekonkisti - spetsifika - razvitiya - aragona - kastilii - katalonii - portugalii - kortesi . html](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_10.png)
![Yevropaning boshqa mamlakatlariga qaraganda ertaroq sinfiy vakillik institutlari
paydo bo'lgan. Bu imtiyozli mulklar va shaharlarning rekonkista tufayli yuzaga
kelgan yuqori siyosiy faolligi bilan bog'liq. Ozodlik kurashi jarayonida mahalliy
qonunlar va urf-odatlar vujudga keldi, dvoryanlar va shaharliklarning siyosiy roli
ortdi, u zodagonlik imtiyozlariga ega bo ldi. Qirol hokimiyati bu barcha nufuzliʻ
kuchlarning yordamiga muhtoj bo'lib, ularning huquq va imtiyozlari bilan
hisoblashishi kerak edi.
Ko'pincha u butunlay mulk-vakillik institutlariga bog'liq bo'lib chiqdi.
Korteslar birinchi navbatda Kastiliya bilan bir qirollikda birlashgan. Bu 1188-
yilda, qirol Alfonso IX davrida, dunyoviy va ma'naviy feodallar bilan bir qatorda
shahar vakillari qirollik kuriyasida o'tira boshlaganida sodir bo'ldi. 1250-yildan
Kortes Kastiliyada muntazam uchrasha boshladi. Kataloniyada shaharlar vakillari
ishtirokidagi Korteslar Aragonda XIII asrning ikkinchi yarmidan boshlab
faoliyat yuritgan. Shu bilan birga, Kortes Portugaliya va Navarrada shakllandi.
Kortes tarkibiga odatda uchta mulk vakillari - ruhoniylar, zodagonlar va
shaharliklar kiradi. Aragonda Kortesda to'rtta mulk - feodal zodagonlari (ricos
ombres), zodagonlar, ruhoniylar va ba'zi shahar munitsipalitetlari vakillari edi.
Kastiliya Kortes shahar kuriyasi tarkibiga dastlab erkin dehqon jamoalari vakillari
beguetrius kirgan. Kortes boshqa G'arbiy Yevropa mamlakatlaridagi sinfiy
vakillik organlariga qaraganda kengroq huquqlarga ega edi. Ular nafaqat moliyaviy
funktsiyalarga ega edilar, balki qonunchilikda qatnashdilar va taxtning vorisligi
masalalariga aralashdilar. Aragon korteslari qiroldan mamlakatning urf-odatlarini
(fueroslarini) hurmat qilishiga qasamyod qildilar. Kastiliya Kortes qirollik saroyi
uchun byudjetni belgilab berdi.Kortes a'zolari bu erda "parlament daxlsizligi" dan
foydalandilar.
XV asrning ikkinchi yarmidagi dehqonlar qo zg olonlari.
ʻ ʻ XV asrning
ikkinchi yarmida tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi munosabati bilan feodal
ekspluatatsiyasining kuchayishi yuzaga keldi. Dehqonlarning bir qator
qo'zg'olonlari, dehqonlarning eng kuchli chiqishlari Kataloniya va Mayorka orolida
bo'lib o'tdi, bu yerda dehqonlar huquq va majburiyatlarning yetishmasligidan](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_11.png)
![aziyat chekdilar. 1462-1472- yillarda Kataloniya shimolida ommaviy qo'zg'olon
boshlandi. Dehqonlar krepostnoylik va nafratlangan "yomon urf-odatlar" (o'limdan
keyin va nikoh to'lovlari, birinchi kecha huquqi va boshqalar) bekor qilinishini
talab qildilar. Qo zg olonga qo shilgan erkin dehqonlar yerni qayta taqsimlashgaʻ ʻ ʻ
intildilar. Qo'zg'olon boshida qashshoq idalgo Varntalat turardi. U qattiq harbiy
tartib o‘rnatdi, dehqonlarni otryadlarga bo‘lib, ularni tartib-intizom va umumiy
qo‘mondonlikka bo‘ysundirdi. Qo'zg'olon ehtiyojlari uchun maxsus pul badallari
joriy etildi. Dehqonlar feodallar ustidan bir necha bor g‘alaba qozondilar. O'sha
paytda isyonkor aragon va katalon zodagonlari va shaharlari bilan jang qilgan
Aragon qiroli Xuan II Varntalat bilan muzokaralarga kirishdi va dehqon qo'shinlari
yordamida raqiblarini mag'lub etdi. Podshohga ko'rsatgan yordami uchun Varntalat
yer egalari va vikont unvoni bilan taqdirlandi, dehqonlar esa faqat kichik
imtiyozlarga ega bo'ldilar.
1.2 Mustamlakachilik va ijtimoiy taraqqiyot.
1212-yil 16-iyulda Kastiliya, Aragon va Navarraning birlashgan kuchlari Las-
Navas-de-Tolosada Almohadlar qo‘shinlari ustidan hal qiluvchi g‘alabaga
erishdilar. 1236-yilda kastiliyaliklar Kordovani, 1248-yilda Sevilyani egalladi;
1229-35 yillarda Aragon Balear orollarini, 1238 yilda Valensiyani bosib oldi; 1249
—50-yillarda portugallar Algarve (zamonaviy Portugaliyaning janubi) hududini
ozod qildilar. 13-asrning o'rtalariga kelib, Arablar qo'lida faqat 1492-yilda qulagan
Granada amirligi qoldi. Rekonkista ko'p jihatdan Pireney yarim oroli davlatlarining
iqtisodiy va siyosiy rivojlanishining o'ziga xosligini aniqladi. Rekonkista
nafaqat harbiy yurishlar zanjiri, balki keng kolonizatsiya jarayoni - urush natijasida
vayron bo'lgan erlarni joylashtirish va iqtisodiy rivojlantirish edi. Rekonkistaning
asosiy harakatlantiruvchi kuchi dehqonlar edi. Rekonkistaning dastlabki davrida
ozod qilingan erlarga o'rnashgan dehqonlar, asosan, shaxsiy erkinlikka intilganlar.
Rekonkistada shaharlar faol qatnashdilar. Rekonkista ko'p barqaror Pireney oroli
davlatlarining iqtisodiy va iqtisodiy yarim rivojlanishining o'ziga xosligini](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_12.png)
![aniqladi. Rekonkista tabiiy harbiy yurishlar zanjiri, balki keng kolonizatsiya
jarayoni - urush urush vayron bo'lgan yerlarni barqaror va iqtisodiy rivojlanish edi.
Rekonkistaning harakat harakati kuchi dehqonlar edi. Rekonkistaning erta ozod
qilingan erlarga o'rnashgan dehqonlar, asosan, shaxsiy erkinlikka intilganlar.
Rekonkistada shaharlar faol qatnash qishloq jamoalari; Leon va Kastiliyada o'sha
davr dehqonlari shaxsan erkin bo'lib qoldi. Mavrlarning yarim orolning janubiga
surilishi bilan feodallarning dehqonlarga hujumi kuchaydi va yarim orolning bir
qator shtatlarida (lekin Leon va Kastiliyada emas) XIII-asrdayoq dehqonlar shaxsiy
erkinliklarini yo'qotdilar. “Kofirlar”ga qarshi diniy kurash shiori ostida olib
borilgan. Rekonkista bilan Ispaniya va Portugaliyada katolik cherkovining
mafkuraviy ta’siri va iqtisodiy qudratining o‘sishi bilan bog‘liq, ruhiy va ritsarlik
ordenlari (Kalatrava, Alkantara, Avis ordeni va boshqalar) eng yirik yer egalari-
latifundistlarga aylandi. Rekonkista shuningdek, Pireney yarim orolidagi
feodalizmning boshqa xususiyatlarini ham aniqladi. Mayda ritsarlikning ko'p
qatlamlari (ular qatoriga kirgan) va shahar aholisi, agar ular otni jihozlay olishsa);
qirol hokimiyatining nisbatan erta kuchayishi, bu tashqi dushmanga qarshi
kurashda kuchlarni yig'ish zarurati bilan bog'liq edi. Millatlar - ispan, katalon,
bask, galisiya va portugal millatlarining shakllanish jarayoni, ularning milliy
madaniyati, milliy xarakterining burmalanishi Rekonkista bilan bog'liq. Rekonkista
ispan adabiyotida (Side, Romanceros va boshqa yodgorliklar haqidagi qahramonlik
eposida) yorqin aks etgan. Rekonkistada Kastiliyaning alohida roli ozod qilingan
hududlarda tarqalgan Kastiliya lahjasiga asoslangan milliy ispan tilining
shakllanishiga ta'sir qildi. Rekonkista xristian davlatlariga okeanga chiqish
imkoniyatini berdi. Yarim orolning g'arbiy qirg'og'ini Portugaliya qirolligining tor
chizig'i egallagan. 5
Portugaliyaliklar kema qurishni juda tez o'rgandilar va o'rta
asrlarning oxiriga kelib, mamlakat Evropadagi etakchi dengiz kuchlaridan biriga
5
https :// studopedia . ru /1_40825_ pireneyskiy - poluostrov - v - kontse - hI - hIII - vv - hod - i - posledstviya -
rekonkisti - spetsifika - razvitiya - aragona - kastilii - katalonii - portugalii - kortesi . html](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_13.png)
![aylandi. XV asrda esa portugallar Buyuk geografik kashfiyotlar tarixida ko'plab
shonli sahifalarni yozdilar. Pireneydagi ichki yerlarning markazi keyinchalik
Ispaniya paydo bo'lgan Kastiliya qirolligi edi. Kastiliya va Aragon qirolligi butun
yarim orolning to'rtdan uch qismidan ko'prog'ini egallagan yagona kuchga
birlashdi. Ispaniya, Portugaliya singari, Buyuk geografik kashfiyotlar davridan
boshlab Evropa tarixida muhim rol o'ynay boshladi.
Pireneyning barcha qirolliklaridayangiyerlarni joylashtirishni
shunday tartibi ishlab chiqilgan. Qirol hokimiyati ularning oliy egasi hisoblangan,
ularda yashaganlar esa haqiqiy egalari edi. Grant xartiyalari, “turmush xatlari” va f
uerolarda qirollar yerga bo lgan huquqlarni patrimoniallarga, qishloq va ʻ
shahar jamoalariga o tkazgan va qoida tariqasida soliq imtiyozlari bergan. Yerning
ʻ
bir qismi qirollik domeniga aylandi. Podshohlar o'zlari tomonidan
berilgan imtiyozlarni buzib, erkin qishloqlar va hatto shaharlarni dunyoviy va
cherkov xo'jayinlariga o'tkazish holatlari tez-tez bo'lgan. Erkin qishloqda yer ekin
maydonlariga va butun jamoa - konsejo tomonidan nazorat qilinadigan yerlarga
bo'lingan,qaram dehqonlar uchun qat'iy tabiiy yokipul malakasi (masalan3 ta non v
a tovuq; yiliga 1solidus), ba'zan dala korvesi (qoida tariqasida, birnecha kun yil);
bepul qishloqlarda - yer solig'i va harbiy-ma'muriy kelib chiqishning turli
rekvizitlari mavjud edi. Qadimgi Kataloniya va Aragonda esa, o'rta asrlardan
boshlab dehqonlar ustidan mulkdorlarning kuchi yarim orolning g'arbiy qismiga
qaraganda kuchliroq bo'lib, qaram aholining ahvoli yomonlashdi. XV asrning
birinchi yarmida qishloq xo’jaligi yuksaklikka erishgan Valensiya viloyati
arablardan xalos etilib, Aragon xam qushib olinadi. Ushbu ittifoqda iqtisodiy
jihatdan Kataloniya yetakchi bôlsada, siyosiy jihatdan Aragon ustun keldi.
Qirollikning har biri qismda yirik yer egalarining qaram dehqonlardan
Ispaniyaning barcha davlatlarida serflik karamel tugatilayotgan bir paytda, Aragon
va Kataloniyada ham dehqonlarga zulm utkazish kuchayadi. Aragonda kuchli
zodagonlar toifasi xukmron edi. Senyorlar siyosi va harbiy tashkilotlarga ega bulib,
ularning oliy toifasi o’bgy, o’rta zodagonlar-kabaleros, kichik zodagonlar –
hidallar, deb nomlangan. Leon va Kastiliyadagi erkin va qaram dehqonlar](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_14.png)
![o'rtasidagi oraliq pozitsiyani beguetria (lotincha benefactona, ya'ni "yaxshi ish"
dan) a'zolari egallagan. Begetria-dehqon jamoasi bo'lib, ular senyor shartnomada
nazarda tutgan himoyani ta'minlaydi va buning uchun dehqonlar uning foydasiga
ba'zi vazifalarni bajarardilar. Begetriyala a'zolari butun mamlakat bo'ylab Biskay
ko'rfazidan Atlantikagacha)o'z
lordlarini saylashlari mumkin bo'lgan "dengizdan dengizgacha"va "klanning begetr
iyasi", bu erda faqat bir a'zosi muayyan oila lord bo'lishi mumkin edi. Dehqonlar
xo'jayinni o'zgartirish, u bilan sud ishlarini yuritish huquqiga ega edilar.
Biroq XV asrlarda begetlar a'zolarining burchlari sezilarli darajada oshdi.
Xo'jayinni o'zgartirish huquqi keskin cheklandi va amalda begetlarga
a'zolik feodal qaramlik shakllaridan biriga aylandi. Yerga egalik qilishning
xususiyatlariqishloqning ijtimoiy tuzilishi Iberiya yarim orolidagi shtatlarga Murla
rning ko'p aholisi yashagan hududlarda (Toledo, Valensiya, Sevilya va boshqalar)
meros bo'lib o'tgan. Bu erda ijara shartnomasi saqlanib qolgan. Bepul ijarachi yer
egasiga hosilning bir qismini natura yoki pul
badalini to'lagan. Ijara shartnomalari tez-tez yangilanib turildi. XIII asrdan
boshlab. Mosarablar yerlari qirollar tomonidan dunyoviy va cherkov feodallariga
intensiv ravishda berib yuboriladi va ularning aholisi qaram mulkdorlar toifasiga
o tadi.ʻ Leono-Kastiliya qirolligi shaharlarining ijtimoiy va mulkiy tuzilishi ushbu
shaharning erkin yoki xo'jayiniga ega bo'lishiga qarab farq qilar edi. Mamlakatdagi
yirik va o'rta shaharlarning aksariyati va to'g'ridan-to'g'ri qirolga
bo'ysungan. To'liq huquqli fuqarolar, kasbining xususiyati va yashash muddatidan
qat'iy nazar ko'chmas mulkka ega bo'lganlar edi. 6
Eng gullab yashnagan shahar aholisi
qoida tariqasida, jangovar ot va qurol sotib olishga majbur edi buning uchun ular
6
https :// studopedia . ru /1_40825_ pireneyskiy - poluostrov - v - kontse - hI - hIII - vv - hod - i - posledstviya -
rekonkisti - spetsifika - razvitiya - aragona - kastilii - katalonii - portugalii - kortesi . html](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_15.png)
![shahar va davlat bojlaridan ozod qilinib, xuddi saballeros villanos kabi, xizmat
feodallari bilan bir qatorda tenglashtirildi. Bunday shaharlik kaballerolar eng
yuqori munitsipal lavozimlarni egallagan, shahar
yerlaridan(birinchinavbatda, yaylovlardan) foydalanishda imtiyozlarga ega bo'lgan
va mulk vakillik organlarida shahar jamoasining vakili edi. Imtiyozsiz to'la huquqli
shaharaholisi hunarmandlar, mayda savdogarlar, shahar xo'jaligining agrar
sektorida o'z xo'jaliklarini boshqaradigan shaxslardan iborat edi. Ispaniya
shahridagi hunarmandchilik asosan "erkin hunarmandchilik" turiga ko'ra
rivojlangan, chunki qirol hukumati va shahar elitasi ustaxonalar tashkil etilishiga
to'sqinlikqilishga muvaffaq bo'lgan
ular bozorda narxlarning ko'tarilishi manbai va bozorga tahdid sifatida
ko'rilgan.Shuning uchun hunarmandlar korporatsiyalari va
savdogarlaruyushmalariXII-XIIIasrlarningoxiridagina vujudga kelgan. Faqat
hunarmandchilikningayrimtarmoqlaridavaasosan Kataloniya va Aragonda, to'liq
huquqli fuqarolardan tashqari, shahar aholisiga mehnati hunarmandchilikda ham,
dehqonchilik va chorvachilikda ham foydalanilgan yollanma ishchilar, uy-joy va
kichik er uchastkalarini ijaraga olgan kambag'allar kirardi. Qolgan musulmon aholi
kamtar ahvolda edi. Shaharlarda kimning xo'jayini bo'lsa, uning xizmatkorlari ham
yashar edilar va bunday shaharlarning barcha aholisi, kaballerlardan tashqari,
xo'jayinga ma'lum to'lovlar va qilishga majbur bo'lgan. Leono-Kastiliya
qirolligining hukmron sinfining sinf chegaralari xiralashgan va ayniqsa 13-
asrning o'rtalariga qadar ochiq edi: erkin dehqonlar va boy shahar aholisining
tepasi osongina kaballerlarga aylanishi mumkin edi. 7
XIII-
asrga kelib feodallari vakillari - kaballerlar va infansonlar o'rtasida asta-
sekin farq paydo bo'ladi. Hozirda manbalar ikkalasini ko'pincha "hidalgos"
(ispancha fijo d'algo, "ahamiyatli odamning o'g'li" dan) deb atashadi.
Hidalgos, qoida tariqasida, boy emas edi; rentadan olingan unchalik katta
bo'lmagan daromadlar harbiy o'ljalar va chorva mollari va jun sotishdan tushgan da
romadlar bilan to'ldirildi. Qirollikning eng oliy zodagonlari - rikos-ombres (lit.
7
V.F Semenov “O’rta asrlar tarixi” Toshkent 1973 yil bet 350](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_16.png)
![boy, qudratli odamlar") keng yer egaliklariga, sezilarli pul daromadlariga
(jumladan, g'aznadan
to'lovlar shaklida) ega bo'lgan, davlat ishlarida katta ta'sirga ega edi. Bu
qatlamning o zagini 20—30 feodal urug lari (masalan, Lara, Husmann, Aro ʻ ʻ
va boshqalar) tashkil etgan, ular o lkada ta sir
ʻ ʼ o tkazish ʻ uchun bir-biri bilan
doimiy kurash olib borgan, ko pincha qirol hokimiyatiga qarshi isyon ko targan.
ʻ ʻ
Leono-Kastilya Qirolligida ricos-ombres qatlami qirollik xizmatidagi eng boy yoki
eng taniqli hidalgolar tomonidan to'ldirildi; aksincha, kichik va o'rta feodallar mass
asi o'rtasida alohida qashshoq zodagon oilalar asta-sekin tarqalib bordi.
Hukmron tabaqa ichidagi maxsus guruh 12-asrning 2-yarmida shakllangan ruhiy
ritsarlik ordenlari (Santyago, Alkantara, Kalatrava va boshqalar) a zolaridan iborat
ʼ
edi. Salibchilarning buyruqlari modelida. Din arboblari ham, dunyoviy feodallar
ham rikos-ombrelar va hidalgolar - tashkilotga o'zlarining mol-mulkini to'liq
yoki qisman berib, buyruqlarga qo'shilishdi. Qolgan oddiy odamlar, orden
ritsarlari o'zlariga bir qancha qasamlar oldilar, ularning asosiysi musulmonlarga
qarshi murosasiz kurash edi. Buyurtmalar muhim qurolli kuchlarga ega edi,
ular Rekonkistada ham, fuqarolar nizolarida ham faol qatnashdilar.
XIII-XV- asrlarda ordenlar bilan munosabatlar qirol hokimiyati uchun jiddiy
muammoga aylandi. Kataloniya va Aragondagi Leon
Kastiliya qirolligidan farqli o'laroq, hukmron sinfning tuzili-shi yanada qattiqroq
va murakkabroq edi. Dvoryanlar, ham o'rta va kichik feodallar kelib chiqishi va
egalik qilish usuli va mulkiga qarab bir qator mulk guruhlariga bo'lingan (tabiatiga
ko'ra, "qirollik nizomi bo'yicha", "bosqinchilik huquqi bo'yicha", va boshqalar.).
Shahar aholisi yoki erkin dehqonlar uchun kabalerosga kirish imkoniyati juda
cheklangan edi. Aragon zodagonlari va hattoki zodagonlar Kastiliyaga qaraganda
tojdan ko'proq mustaqillikka ega edilar va hatto
o'z monarxiga qarshi urush olib borish huquqiga ega edilar.
Portugaliyada feodallar tabaqasi xuddi Leono-Kastiliya qirolligidagi kabi
rivojlangan. Shuni ta'kidlash kerakki, bu erda shahar kabaleroslari
Kastiliyaga qaraganda ko'proq bog'langan va shaharning haqiqiy kasblari , ayniqsa](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_17.png)
![savdo va navigatsiya bilan aloqani saqlab qolgan. Rekonkista Iberiya
davlatlariningsiyosiy tashkilotiga sezilarli ta'sir ko'rsatdi. Tashqi xavf-xatar,
keyinchalik birgalikda bosqinchilikka erishish uchun
birlashtirish zarurati feodal tarqoqlikning rivojlanishiga to‘sqinlik qildi. 11asrdan b
oshlab Leono-Kastilya qirolligida monarxiya nihoyat irsiy xususiyatga ega bo'ladi.
Qo zg olonchi feodallarga qarshi kurashda qirollar vassal musulmonʻ ʻ o lkalarining ʻ
moliyaviy resurslaridan, shaharlarning harbiy tuzilmalaridan, ko p
ʻ sonli kabaler va
hidalgolar yordamidan foydalanishlari mumkin edi. Biroq, qirol amaldorlarining
davlat hududidagi vakolatlari hali ham bir tomondan yirik dunyoviy
lordlar, cherkovlar va buyruqlar imtiyozlari, ikkinchi tomondan qishloq va
ayniqsa shahar jamoalarining huquqlari bilan sezilarli darajada cheklangan edi.
XIII-asr o'rtalaridan boshlab. markaziy ma'muriyat boshqaruv tizimini
birlashtirishga intiladi: an'anaviy fueros o'rniga qirol hokimiyatining hal
qiluvchi rolini mustahkamlagan shaharlarga yangi qonun kodekslari ("Qirollik
Fuero", "Dono qirol Don Alfonsoning etti partiyasi") yuklanadi. mahalliy
muammolarni hal qilishda Konsexolar o'z muxtoriyatlariga tajovuzlarga qat'iy
qarshi chiqdilar, o'zaro ittifoq tuzdilar ("germandadalar" - birodarlar), markaziy
hukumatga qarshi qo'zg'olonlar ko'tardilar, ba'zida isyonkor feodal zodagonlari
bilan o'zlarini to'sib qo'ydilar. Bunday qarshilik natijasida Leono-Kastiliya
qirolligida milliy
qonunlarning qabul qilinishi faqat 14-asrning o rtalarida boshlangan va ular
ʻ
allaqachon mavjud bo lgan
ʻ odat huquqini nafaqat almashtirgan, balki
to ldiruvchi
ʻ hamdir. Leon va Kastiliya qirollari allaqachon 11-asrdan
sud ishlarini yuritish, soliq yig'ish va joriy siyosat masalalarini muhokama uchun
oliy dunyoviy va cherkov zodagonlari ishtirokida yig'ilishlarni chaqirish
odati mavjud edi. 1188- yilda Leonda shahar aholisi birinchi marta bunday
yig'ilishga jalb qilingan. XIII- asr o'rtalaridan boshlab, bu organlarda (ular
kortes deb atalgan)
Kastiliya shahar aholisi muntazam ravishda uchrasha boshladilar. Leon-Kastiliya k
orteslari uchta palataga bo'lingan: birinchisida episkoplar va](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_18.png)
![abbatlar, ikkinchisida dunyoviy lordlar, uchinchisida saylovlarda eng badavlat deh
qonlar (odatda caballeros villanos) ishtirok etgan konsejolar vakillari o'tirishgan, ba
davlat shahar aholisi bilan; mulk vakilligida erkin dehqonlarning ishtiroki Leono-
K astilya qirolligining o'ziga xos xususiyati edi. Korteslar ishida ruhoniylar va
dvoryanlar faol ishtirok etmaganligi sababli ularda , ayniqsa , 13- asrning 2- yarmi -
14- asrning birinchi yarmida shahar
tabaqasi eng ta ʼ sirli bo ʻ lgan . Bu vaqtda Kortes qonunchilik masalalarida va ayniqs
a soliq siyosatida katta vakolatga ega edi; biroq soliqlardan ozod qilingan
kaballerlar Kortesda o'tirganligi sababli ular shaharlar aholisining
savdo va hunarmand qatlamlari, shuningdek, dehqonlarning moliyaviy
soliqqa tortilishini kuchaytirishga to'sqinlik qilmadilar.
Siyosiy jihatdan Pireney yarim orolining sharqiy qismi o ziga xosʻ
mulk federatsiyasi (Aragon va Valensiya qirolliklari, Fransiya janubidagi
vassal hududlarga ega bo lgan Kataloniya knyazligi), Aragon qiroli umumiy
ʻ
monarxiga ega bo lgan, ammo boshqariladigan birlashma
ʻ
bo lgan.
ʻ Aragon korteslarida to rt ʻ palata bor edi rikos-ombrelar, kaballerlar,
ruhoniylar va shaharliklar (13-asroxiridan);ularning ishida dehqonlar
hech qanday ishtirok etmadi. Aragonlik yer zodagonlari va Kataloniya sohilidagi
boy shaharlarning patritsiatlari Kortesni qirol hokimiyatiga jiddiy qarshilik
ko'rsatish vositasiga aylantirishga muvaffaq bo'lishdi. Mulk vakilligining o'ziga
xos xususiyati Aragon qirolligida doimiy
organ"umumiy deputatlik" ning mavjudligi bo'lib, u o'z sessiyalari oralig'ida Korte
qarorlarining bajarilishini nazorat qiladi; deputatlik ustidan nazorat
haqiqatdanham aristokratiyaga tegishli edi.
1. https://studopedia.ru/1_40825_pireneyskiy-poluostrov-v-kontse-hI-hIII-vv-
hod-i-posledstviya-rekonkisti-spetsifika-razvitiya-aragona-kastilii-katalonii-
portugalii-kortesi.html
II BOB O’rta asrlarda Pereney yarim orolida feodal majburiyatlar
2.1. Pireney davlatlarining ichki tarixi
2.2. Portugaliya](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_19.png)
![1143-yil Portugaliya mustaqil qirollikka aylandi. Qirol XII- asrdan Rim bilan
mustaxkam aloqa urnatib, mamlakatda boy va aloxida katolik ruhoniylari tabaqasi
bilan yaxshi munosabat õrnatishga ega bõladi. Portugaliyada kupsonli mayda
mulkdorlar jamg’armasi saqlangan bõlib, ular erkin jamoalarga aylangan edi. Bu
jamoalar ancha keng maydonga ega bulib, xatto qochok qaram dehqonlarning xam
boshpanasi bo’lishi kerak edi. Ammo rekonkista tugagandan sõng dexqonlarning
ayrim qismi senyorlarga qarmlikka tusha boshlaydi. Portugaliya shaharlari
kõpsonli bõlmasada, o’zinining kulay georgrafik joylashuvi va sharoiti bilan ajralib
turgan. Qishloq aholisining dengizchilik mahorati yuksak bulgan.15- asrda qirollar
shaharlar va korteslar birgalikda isyonchi zodagonlar yirik yer egalariga qarshi
kurash olib boradi. Bu kurash Ayniqsa XÍV-XV- asrlarga avjiga chikadi. Uning
davomida Kuplab zodagonlar xalok buladi jumladan, gersog Bragansa xalok
bulib, qirol golib chiqadi. Portugaliya buyuk geografik kashfiyotlarini boshlagan
mamlakat xisoblanadi. Ayni portugallar 1415-yil Shimoliy Afrikadagi arablar
shahri Seyesytonni egallaydi. Shu tariqa Portugaliyaning yirik mustaqil davlatga
aylanishi ilk kadam quyiladi. 8
Portugaliya Ispaniyadan ham pastroq edi. Xalq jaholat va qashshoqlikda
yashadi. Dvoryanlar harakatsiz va bechora, ruhoniylar axloqsiz va xurofotli edilar.
Shahzoda regent saroyini bekorchilikda kezib yurar, qo'llarini cho'ntagiga solib,
davlatining tanazzulga yuz tutganiga ma'nosiz tikilardi. U ingliz Bekfordga qirollik
rohiblar qo'lida ekanligini va bu rohiblarning yarmi sog'lom qolgani aql-idrokini
butunlay yo'qotganini tan oldi. Uning rafiqasi malika Karlotta o'zining maftunkor
villasida davlat xonimlari, qizlari va Andalusiya raqqosalari orasida yashagan.
Aqldan ozgan qirolicha Meri tushkunlikdan dahshatga tushdi va otasini hamma
joyi kuyib ketgan hold qizigan temir poydevorda turganini va atrofida jinlar
qurshovida turganini tasavvur qilib, dahshatli qichqiriqlar aytib aqildan ozadi..
8
https://studopedia.ru/1_40825_pireneyskiy-poluostrov-v-kontse-hI-hIII-vv-hod-i-posledstviya-
rekonkisti-spetsifika-razvitiya-aragona-kastilii-katalonii-portugalii-kortesi.html](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_20.png)
![Regent faqat bitta siyosatni tan oldi - qirollikka frantsuz g'oyalarining kirib
kelishiga qarshi turish. Komissar Pina Manrikes boshchiligidagi Lissabon
politsiyasi haqiqiy siyosiy inkvizitsiya vakili edi; Taqiqlangan kitoblarni topish va
qo'lga kiritish, yakobinlar, masonlar va shubhali shaxslarni ta'qib qilish uning
vazifasi edi.Biroq, politsiyaning sa'y-harakatlariga qaramay, yangi g'oyalar
odamlarga tobora ko'proq kirib bordi. Vorel kitob sotuvchisi Lissabonda 1791-
yilgi Fransiya konstitutsiyasining 12 ming nusxasini sotgan. Savdogarlar, fransuz
emigrantlari, AQSH, Shvetsiya va hatto Avstriyadan kelgan konsullar inqilobni
targ ib qildilar. Madeyra orolida mason lojasi ochildi. Lafones gersogi o'z uyidaʻ
neofitlarni yig'ayotgan edi. Uning sevimli abbesi Korreya da Serra tinimsiz
g'alayonli qo'lyozmalarni tarqatdi; politsiya kvartal boshlig'i uni
qo'zg'atuvchilarning eng xavflisi deb hisobladi Bunday jamiyatda adabiyot gullab-
yashnashi mumkin emas edi. 1790- yilda asos solingan yangi Arkadiya o'z
sonetlarida xonimning oyoqlarini "qor kaltakesaklari", qora ko'zlarini "iblisning
anjirlari" deb atagan o'rtamiyona shoirlarning asarlari bilan to'ldirilgan. Ikki
iste'dodli yozuvchi Ratton va Bokey inkvizitsiya tomonidan ta'qibga uchradi.
Braziliyaning xorijdagi akademiyasining faoliyati yanada samarali bo'ldi. Minas
Geranes provinsiyasida butun bir she’riyat maktabi (os minei-ros) vujudga kelib,
o‘zining milliy qo‘shiqlari bilan mamlakat ozodligini tayyorladi.
Portugaliyaliklar o'zlarining neytral pozitsiyalari olib kelgan imtiyozlarning
pasayishi bilan taskin topdilar. Lissabon ispanlar va Yevropa savdosining bir qismi
uchun transfer nuqtasi bo'lib xizmat qildi. Har yili Tahoe orqali 140 ming toy paxta
olib kelingan. Eski omborlar mol saqlash uchun yetarli bo‘lmay qolgan, maydonlar
va qirg‘oqlarda yangi omborlar qurilgan. Shahar o'sib, chiroy ochdi. "Portugaliya
kichik, lekin unda asal daryolari oqadi" degan gap bor edi.
Regent bu betaraflikni saqlab qolish uchun hech narsani ayamadi. 1801-yilda u
Bonapartdan 20 million frankga tinchlik sotib oldi. Ularni to lash uchun
ʻ
Gollandiyada olmos tojini garovga qo yish, zodagonlar va ruhoniylarga boj
ʻ
undirish, bedarak yo qolgan va yetimlarning mol-mulkiga qo l qo yish, qog oz
ʻ ʻ ʻ ʻ](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_21.png)
![pullarni olib chiqish va muomalaga kiritish zarur edi. 1803- yilda regent
Frantsiyaga oyiga bir million frank miqdorida subsidiya taklif qildi. Armiyaga
sarflanadigan xarajatlar qisqartirildi, uning mavjud tarkibi qisqartirildi va hatto
qirollikda tartibni saqlash uchun zarur bo'lgan askarlar sonini saqlab qolish rejasi
ham mavjud edi. Ko'rinishidan, hech kim Portugaliyaga tahdid solayotgan xavf-
xatarni oldindan ko'ra olmadi, to'satdan Napoleon portugaliyalik vakillarning Tilsit
muzokaralarida ishtirok etishiga ruxsat berishdan bosh tortgani ma'lum bo’ldi.
1. https://studopedia.ru/1_40825_pireneyskiy-poluostrov-v-kontse-hI-hIII-vv-hod-i-posledstviya-
rekonkisti-spetsifika-razvitiya-aragona-kastilii-katalonii-portugalii-kortesi.html](/data/documents/211d9d4b-7d09-4244-93d4-e64aaa227076/page_22.png)
O’rta asrlarda Pereney MUNDARIJA KIRISH 2-bet I BOB O’rta asrlarda Pereney yarim orolida dehqonlarning qaramlik ko’rinishlari 6-bet 1.1. XI-XV asrlarada Pireney yarim oroli davlatlari . 6-bet 1.2. Mustamlakachilik va ijtimoiy taraqqiyot 14-bet II BOB O’rta asrlarda Pereney yarim orolida feodal majburiyatlar 22-bet 2.1. Pireney davlatlarining ichki tarixi 22-bet 2.1. Portugaliya 23bet III BOB “ O’rta asrlarda Pereney yarim orolida dehqonlarning qaramlik ko’rinishlari va feodal majburiyatlar” mavzusini o’qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish 24-bet 3.1. Blits so’rov usulida mavzuni o’qitish 24-bet 3.2 . Konferensiya metodi usulida mavzuni o’qitish ………..………………………32-bet GLOSSARIY 34-bet XULOSA 35-bet FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’XATI 36-bet
KIRISH Navarra va Portugaliya yarim oroldagi to’rtta xristian davlatlaridan Navarra va Portugaliya alohida-alohida rivojlandilar. Navarrada fransuzlar ta’siri juda kuchli edi. Atrofni tog’lar o’rab olgan bu kichik mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi sekinlik bilan o’sib bordi. Shu sababli XIII – XV asrlar davomida Navarrada umuman katta rol yo’q. Atlantika okeani sohili bo’ylab joylashgan Portugaliya jadalroq rivojlandi. XV- asrga kelganda Portugaliya katta dengiz flotiga ega bo’lgan savdo-sotiq qiladigan mamlakatga aylandi. Yarim oroldagi mavrlar bilan olib borilgan kurash uni Shimoliy Afrikadagi arablar bilan urushlar qilishga tortdi. Portugaliyaliklarning Shimoliy Afrikadagi mulki bo’lmish Seuta portugaliyaliklarning XV- asrdagi geografik kashfiyotlarida katta rol o’ynadi. O’rta dengiz sohilidagi mamlakatlar Angliya, Niderlandiya va boshqa mamlakatlar bilan zo’r berib olib borilgan tashqi savdo-sotiq aloqalari Portugaliyani Pireneya yarim orolidagi boshqa davlatlardan ajratib qo’ydi. Rekonkista Portugaliyani qo’shni Kastiliya bilan bog’lashi lozimdek ko’rinsada, lekin Portugaliya o’zining mustaqilligini saqlab qoldi. Aragon federatsiyasi. Aragon Pireneya yarim orolida kichik bir hududni egallagan edi. Ammo O’rta dengizda uning ko’pdan – ko’p mulklari: Sitsiliya, Sardiniya, Neapol qirolligi, Balear orollari bor edi. Kastiliyaga qaraganda Aragon katta dengiz davlati edi. Lekin bu yerda qirol hokimyati zaif edi. Shaharlarning zaif o’sganligidan dvoryanlar butun hokimyatni o’z qo’llarida saqlab qolgandilar. Aragon dehqonlari eng og’ir krepostnoy qaramlikda yashaganlar. Aragon feodallari o’z krepostnoylariga xatto o’lim jazosi berish huquqiga ham ega edi. Ko’proq feodallardan iborat bo’lgan Aragon korteslari qirolni to’la nazorat qilardi, korteslar dam olgan paytlarda qirolning ishlarini kuzatib borish uchun ,,deputatsiya” nomli alohida komissiya belgilab qo’yilardi. Aragon
dvoryanlarini maxsus saylab qo’yiladigan sudya, Buyuk xustisiya sud qilardi. Uni o’rnidan bekor qilishga qirolning haqqi yo’q edi. Dvoryanlar qirolga qarshi urush e’lon qilib, u bilan urush olib borar va chet el fuqaroligiga o’tib keta olardilar. Aragon zodogonlarining erkinligini ,,Uniya imtiyozlari” (1287 y) degan alohida qonunda yozib qo’yilgan edi. Kastiliya qirolligi. Kastiliya va Aragon Pireneya yarim orolining ikkita asosiy davlati bo’lib, ular yagona qirollikka birlashdilar. Bu birlashgan davlatlarning o’rta asrlar davridagi tarixi o’zining bir qancha xususiyatlariga ega edilar. Yarim orolning deyarli beshdan uch qismi uning xissasiga to’g’ri kelardi. Rekonkistada Kastiliya ham faol qatnashgan edi. Kastiliya tili keyinchalik ispan milliy adabiy tiliga asos bo’ldi. O’rta asrlar davridagi Kastiliyaning ijtimoiy tuzumi o’ziga xos ko’pgina xususiyatlarga ega edi. Dvoryanlar ham Kastiliyada katta ta’sirga ega bõlgan. Rekonkista dvoryanlarning ertaroq toifa bo’lib tarkib topishida va bevosita qirol bilan aloqa o’rnatishga yordam berdi. Kastiliyada katolik cherkovi ham juda katta ta’sirga ega bo’lib, rekonkista natijasida katolik cherkovi ko’p yer – mulkga ega bõldi. Kastiliyada rekonkistaning butun og’irligini o’z zimmasiga olgan o’nlab erkin shahar-kommunalar bor edi. Hunarmandlar va mayda savdogarlardan iborat bo’lgan shaharliklar butun asrlar davomida muntazam xarbiy xizmat o’tadilar. Kastiliya shaharlari shaharlarning alohida harbiy ittifoqlariga – ermandilarga birlashdilar. Kastiliya dehqonlari ham rekonkistada juda aktiv qatnashganliklari uchun krepostnoy qaramlikdan ertaroq xalos bo’ldilar. Kastiliya feodallari dehqonlar bilan hisoblashishga va ularga jiddiy yon berishga majbur bo’ldilar. Kastiliyada shahar va qishloq jamoalarining siyosiy ahamiyati Kastiliyada umumtoifa vakilligi, ya’ni korteslarning ertaroq vujudga kelishida ochiq oydin namoyon bo’ldi. Korteslar o’z faoliyatini 1188-yildayoq boshlagan edi, shu bilan birga uchinchi toifa vakillari sostaviga shaharliklar bilan birga dehqonlarning ba’zi bir vakilllari kirgan edi. Kastiliyada qirol hokimyati shaharlarga tayanib turib, XIII asrdayoq o’z obro’-e’tiborini kuchaytirishga harakat qildi va yirik feodallar bilan qattiq kurash olib bordi. XIII-asrning ikkinchi yarmida
qirol Alfons X (1252-1284) qonunlar to’plami (,,Yetti qism”)ni chiqardi. Bu qonunlar to’plami Rim huquqi g’oyalari bilan sug’orilgan bo’lib, o’rta asr Yevropasidagi qonunlarining birinchi umumlashtiruvchi to’plami edi. XV- asr o’rtalariga kelganda Kastiliyadagi qirol hokimyati erishgan yutuqlar, umuman olganda hali u qadar katta emas edi. Korteslarning qo’llab-quvvatlashiga qaramay, qirollar qudratli grandlarning kuch-qudratiga shikast yetkaza olmadilar. XIV va XV -asrlarda korteslarning o’zi onda-sonda yig’iladigan bo’lib qoldi. XV- asrning ikkinchi yarmida qirol Genrix IV davrida Kastiliyada qirol hokimyati nochor ahvolga kelib qoldi. Zodogonlar qirolning singlisi Izabellani taxt vorisligiga qo’ymoqchi bo’ldilar. Kelajakda uni o’zlariga rom etib, undan itoatli qirolicha sifatida foydalanmoqchi bo’ldilar. Keyingi o’rta asrlarda tovar – pul munosabatlarining rivojlanishi quruqlikdagi Kastiliya va O’rta dengizdagi Aragonning birlashishini zaruriy vazifa qilib qo’ydi. Kastiliyada va Aragonda keskinlashgan sinfiy kurash , shuningdek, rekonkistaning tamom bo’lmaganligi har ikkala mamlakat feodallarini ikki qirollikni yagona Ispaniya davlatiga birlashtirish to’g’risida bir bitimga kelishga majbur etdi. Ikkala qo’shni davlat o’rtasidagi ittifoq nikoh yo’li bilan amalga oshirildi. Malika Izabella 1469- yili shahzoda Ferdinand Aragonekiyga turmushga chiqdi. 1474-yili Ferdinand Aragon taxtiga o’tirdi. Birlashgan ikkala mamlakatning har biri oldingi qonunlari, urf-odatlari va alohida-alohida korteslarini saqlab qoldi. Shunday qilib, mamlakatni boshqarish ikki xil tusda qolaverdi. 1 Lekin yagona Ispaniyani vujudga keltirish uchun poydevor yaratildi. Kastiliya ham, Aragon ham qirol hokimyati mustahkamlana boshladi. Birlashish Ferdinand bilan Izabellaning ichki va tashqi siyosatida muhim rol õynadi. 1
I BOB. O’rta asrlarda Pereney yarim orolida dehqonlarning qaramlik ko’rinishlari 1.1. XI-XV asrlarada Pireney yarim oroli davlatlari. 1137- yilda Kataloniya Aragon qiroli bilan birlashdi. Shunday qilib, yarim orolning janubi-sharqida va shimoli-g'arbiy qismida yirik xristian davlatlari tashkil topdi. XI asr oxirida Pireneyning g'arbiy qismida Leon qirolligi tarkibiga kirgan Portugaliya grafligi tashkil topdi va 1139- yildan mustaqil qirollikka aylandi. Rasmiy ravishda Portugaliya qiroli o'zini papaning vassali deb tan oldi, ammo mamlakatda u to'liq suverenitetga ega edi. Kastiliyaliklar 108- yilda Tagus daryosida arablar ustidan katta g'alaba qozonib, qadimgi poytaxt Toledoni qo'lga kiritdilar. Musulmon hukmdorlari yordam so'rab Shimoliy Afrika Almoravid berberlariga murojaat qilishdi. Xristianlarning yurishi hamma joyda to'xtatildi. XII- asr o'rtalarida. Mavritaniyadan kelgan Almoravidlar o'rniga yangi bosqinchilar - Almohadlar keldi, ular tarqoq Arab Amirliklarini birlashtirishga va nasroniylarning hujumini to'xtatishga harakat qildilar. Ammo ular yaratgan davlat tez orada quladi. XIII asr boshlarida. rekonkista yangi kuch bilan ochildi. 1212- yilda Kastiliya, Aragon, Portugaliya va Navarraning birlashgan kuchlari Las-Navas-de-Tolosada mavrlarni hal qiluvchi mag'lubiyatga uchratdilar. Arablarni itarishda davom etgan kastiliyaliklar 1236- yilda Kordovani, 1248- yilda Seviliyani, aragonliklar esa Balear orollari va Valensiyani egallab olishdi. 1262- yilda kastiliyaliklar Kadisni qaytarib olib, Atlantika qirg'oqlariga kirishdi. Endi mavrlar faqat mamlakat janubidagi Granada amirligini egallab turishgan. Rekonkistaning natijalari uzoq vaqt davomida Pireney davlatlarining ijtimoiy- iqtisodiy va siyosiy rivojlanishini belgilab berdi. Asosiy imtiyozlarni zabt etilgan hududda yirik xo'jaliklar yaratgan feodal zodagonlar oldi. Rekonkista davrida katta ta'sirga ega bo'lgan katolik cherkovi ko'p erlarni qo'lga kiritdi. O'sha paytda paydo bo'lgan ruhiy va ritsarlik buyruqlari - Sant'Yago, Alkantara, Kalatrava - eng boy yer egalariga aylandi. Musulmonlarga qarshi salib yurishlarining asosiy o'zagini