O’rta asrlarda Amerikada ispan kolonizatsiyasi
![Mazvu:O’rta asrlarda Amerikada ispan
kolonizatsiyasi
Reja;
Kirish
1.Amerikanimg ispanlar tomonidan ochilishi
2.Ispan kolonial siyosati boshlanishi
3.Amerika va Karib xavzasidagi koloniyalar
4.Mavzuni o’tishda interfaol metodlardan foydalanish
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_1.png)
![Kirish
XV asrga kelib Yevropada dengizchilar dengizni o‘rganish uchun qulay
imkoniyatlar yaratildi. Yevropalik dengizchilar uchun uzoq masofaga suzuvchi
maxsus ishlab chiqarilgan kemalar paydo bo‘ldi. XV asrga kelib kompas
takomillashtirildi va dengiz xaritalari tuzildi. Bular esa yangi yerlarni kashf qilish
va o‘rganish imkoniyatini yaratadi. XV-XVII asrlardagi Buyuk geografik
kashfiyotlar Yevropada kapitalning dastlabki jamg‘arilish jarayoni bilan bog‘liq
bo‘lgan, bunga sabab yangi savdo yo‘llarining ochilishi, kashf etilgan yerlarning
o‘zlashtirilishi va u yerlardagi boyliklarning talanishi bu jarayonni tezlashtirdi,
mustamlaka tizimining shakllanishini boshlab berdi, jahon bozorining tarkib
topishiga Yevropada savdo kapitallari o‘rtasida iqtisodiy va madaniy aloqalar
rivojlandi, jahon savdosi O‘rta dengizdan Atlantik okeaniga ko‘chdi. Salib
yurishlaridan keyinroq Sharq bilan o‘rnatilgan jadal savdo aloqalari natijasida
hind, arab va fors matolari zargarlik va hasham buyumlarining Yevropaga oqib
kelishi geografik kashfiyotlarning iqtisodiy asoslarini tashkil qiladi.Amerikaning
tub aholisini shafqatsiz talon-taroj qilish va bo'ysundirish bilan birga keldi.
Tarixchilarning fikriga ko'ra, ispan bosqinining birinchi o'n yilligida Karibning bir
million tub aholisi import qilingan va shafqatsiz samarali mehnat tufayli behuda
yaxshi yo'q qilingan.](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_2.png)
![1.Amerikaning ispanlar tominidan ochilishi
Amerikada kolonial siyosatning boshlanishi buyjk geografik kashfiyotlarga
borib taqaladi. Buyuk geografik kashfiyotlarda Ispaniya ishtiroki masalasiga
kelsak quydagilarni ta’kidlash lozim: 1479 yilda Pireney yarim orolidagi ikkita
yirik davlat Kastiliya va Aragoniyaning birlashishi yagona Ispaniya davlatiga asos
soldi. 1492 yilda ispanlar Granada amirligini bosib olgach, rekonkista harakati
tugadi. Endi ispan risarlarining ko’pchiligi (idalgo yoki gidalgolar) ishsiz qolib,
absolyut hokimiyat o’rnatishga harakat qilayotgan hukmron tabaqa uchun xavfli
bo’lib qoldilar. Buning qanchalik xavfli ekanligini mamlakatda dvoryan –
qaroqchilar toifalarining mavjudligidan ham bilib olamiz. Bu xavfdan qutilish
uchun qirol hokimiyati ishsiz qolgan dvoryan – qaroqchilarni «oltin va kumush»
lar bilan boy mamlakatlar bilan savdo qilishga undaydi. Xuddi shu vaqtlari
Xristofor Kolumb Ispaniyaga o’z loyihasi bilan tashrif buyurgan edi.Ispaniyaning
dengiz ortiga safar qilishga izchillik bilan intilishiga yana bir sabab, bu yerdagi
diniy fanatizmining yuqoriligi edi. Ko’p asrlar davomida xristianlar va
musulmonlar o’rtasida bo’lib kelgan jang har doim diniy jamoalar, ruhoniylar va
dindor zodogonlar tomonidan kuchaytirib kelingan. 1480 – 1485 yillarda qirollik
hokimiyati inkvizisiyani o’z qo’liga qurol qilib olgach, u cherkov yordamida
dengiz ortiga qilinadigan safarlarni qonunlashtirib, ispan idalgolarini muqaddas
ishlarga da’vat qila boshladi.Ammo Ispanlarning okean ortidagi ekspansiyasida
diniy fanatizmning roli va ahamiyati o’ta katta deb o’ylash noto’g’ridir.
Xristianlashtirish bilan faqat ruhoniylarning bir qismi va ayrim ikkinchi darajali
konkistadorlar (bosqinchilar) shug’ullanar edi.
Buyuk geografik kashfiyotlar boshlanishining asosiy omillaridan biri, so’zsiz,
bu XV – XVII asrlarda butun Yevropada tarqalgan oltin vasvasasi edi. Savdoning
rivojlanishi bilan umumiy almashinuv sifatida pul muhim rol o’ynaydi va unga](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_3.png)
![ehtiyoj keskin oshadi. Ko’plab kishilar o’z yurtlarini tashlab, oltin topish
maqsadida boshqa yurtlarga bosh olib keta boshlagan edilar. Ular hayollarida
Osiyo mamlakatlarida oltinlar keraksiz buyumdek ko’chalarda yotardi. Shu sababli
«Indiy» ga – Hindistonga intilish oshadi.Xullas, yangidan – yangi dengiz savdo
yo’llarining ochilishiga asosiy sabablar quyidagilar edi, birinchi; turklarning
Konstantinopolni bosib olishi va buning natijasida Yevropa uchun Osiyo bilan
bo’ladigan savdoning foydasiz bo’lib qolishi; ikkinchidan; dengiz sayohatlari va
kemasozlikning rivojlanishi, ya’ni tez suzar yengil yelkanli kemalar –
karavellalarning ixtiro qilinishi bo’lib, ular dengiz va okeanlarda faqat shamol
yurgan tomonga emas, balki kelayotgan tomonga ham yura olardi; uchunchidan;
kompas, o’q dorining va jahon xaritasining yaratilinishi; to’rtinchidan; Yevropada
ishlab chiqarishning rivojlanishi va katta korxonalarning paydo bo’lishi bilan
savdo – sotiqning kengayishi; beshinchidan; yevropaliklar tomonidan anchadan
buyon Sharq bilan savdoni o’z qo’liga olgan, Sharq tovarlarini 10 – 15 barobariga
qimmat qilib, Yevropaga sotayotgan arablarni savdodan siqib chiqarib, Sharq bilan
savdoni o’z qo’llariga olish uchun harakat edi.Buyuk geografik shuningdek fanlar
rivojida ham muhim ro`l o`ynadi.Bu kashfiyotlar yangi savdo dengiz yo`llari
ochildi.o`rta yer dengizi orqali o`tadigan savdo yo`li global svilizatsiya asosini
tashkil qildi 1
Yangi hududlarni egallash o’z navbatida aqlli ,qo’rqmas ,shijoatkor
insonlarni talab etardi.Shunday kishilardan biri mashxur dengiz sayyohi Xristofor
Kolumb edi. Dengizda yaxshi suzish malakasini O’rta Yer dengizida o’rganadi.
Shuningdek, u xarita chizish va tuzishni, geografiya, matematika va astronomiyani
qunt bilan o’rgandi. Xuddi shu davrda Xristofor uzoq dengiz safarining rejalarini
tayyorladi. U o’z safarini amalga oshirish maqsadida Yevropada birinchi bo’lib
jahon xaritasini tuzgan florensiyalik Paolo Toskanello bilan aloqa o’rnatdi.
Toskanello unga xat orqali o’zi tuzgan xaritaning bir nusxasini yuboradi. Kolumb
bu xaritani o’rganib chiqdi va 1481 yil oxiri – 1482 yil boshlarida Toskanelloga
katta hayajon bilan xat yozib, yana ham ko’proq ma’lumotlar yuborishni
1 1 farbitus.ru](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_4.png)
![so’raydi.Xristofor Kolumbning istaklari o’sha davrdagi Ispaniya va Portugaliya
qirollari manfaatiga mos tushgan edi. Bu davlatlar xukmdorlari ham geografik
kashfiyotlar natijasida yangi yerlarga ega bo’lish va xazinani oltinga to’ldirishni
orzu qilardilar. Shu maqsadda ispan va portugal kemalari Afrika qirg’oqlarini
kezib yurardilar.
1484 yil Portugaliyada «matematiklar kengashi» tuzilib, unga
rejalashtirilgan dengiz sayohatlarining loyihalarini muhokama qilish va amalga
oshirish vazifasi yuklatildi. Xristofor Kolumb ham afsonaviy Sipanga (Yaponiya)
va Hindiston orollariga G’arbiy Okean orqali sayohat qilish loyihasini tuzdi va o’z
loyihasini Portugaliya qiroli Juan II ga taqdim etdi. Juan II bu loyihani
«matematiklar kengashi» ga yubordi. Kengash Kolumbni hayolparst deb loyihasini
qaytardi. Bundan tashqari Portugaliya qiroli Juan II ga Kolumbning o’zi uchun
katta mukofot talab qilishi ham yoqmagan edi. Bundan ranjigan Xristofor Kolumb
o’z rejalarini Ispaniya qiroli yordamida amalga oshirish maqsadida 1485 yilda
Ispaniyaga ko’chib ketdi. Bundan tashqari u yerni dumaloq degani uchun din
ahllari tomonidan ham ayblanishi Kolumbning ko’chishini tezlashtirgan
omillardan biri bo’ldi.
1486 yilda Kordovada yashagan yillari Kolumb boy dehqonning qizi-Anna
Nunyes Arama bilan tanishib, undan Fernando ismli o’g’il ko’radi. Fernando
keyinchalik yirik kosmograf va «Admiral Xristofor Kolumbning hayoti va ishlari
tarixi»ning muallifi bo’ldi.
Ispaniyaga kelgan Kolumb 1492 yilda o’z loyihasini Ferdinand va Izabellaga
taklif qildi. Loyiha Ispan hukmdorlariga ma’qul keldi. Ispan hukmdorlari
tomonidan 1492 yil aprel oyida Kolumbga dvoryanlik unvoni berildi va shu
paytdan e’tiboran «don Kristoval Kolon» degan ism oldi. Ispan qirollari «Dengiz
va okeanlarning xo’jayinlari sifatida Kolumbni» «o’zi kashf etgan barcha orol va
materiklarning admirali»vise – qirol deb e’lon qiladilar va bu unvonni abadiy
uning vorislariga berishga ham rozilik bildirdilar. Buning evaziga Kolumb kashf
qilgan joylaridan topilgan oltin va qimmatbaho buyumlarning o’ndan to’qqiz](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_5.png)
![qismini qirol xazinasiga topshirishi kerak edi. Kolumb ixtiyoriga ikkita kema
berildi. Kolumb uchinchi kemani ham safarga tayyorladi. Bu ish uchun mablag’
to’plashda unga paloslik mohir dengizchilar, aka – uka Pinsonlar yordam berdilar.
Natijada, 1492 yilda (3 avgust) Ispaniyaning Palos gavanidan Xristofor
Kolumbning birinchi dunyo sayohati boshlandi. Eng katta kema «Santa Mariya»da
admirallik bayrog’i ko’tarildi va unga Kolumbning o’zi boshchilik qildi. Ikkinchi
kemaning nomi «Pinto» bo’lib unga Martin Pinson kapitan etib tayinlandi.
Uchinchisiniki «Ninya» - («Go’dak») bo’lib, unga Martin Pinsonning ukasi
Visente Pinson kapitan qilib tayinlandi. Butun uchta kema ekipaji 90 kishidan
iborat edi. 2
Kemalar ekipaji Palos aholisi orasidan majburan tanlanadi. Shuningdek
ekipajning bir qismi oliy zotlarni haqorat qilganliklari uchun bir yillik surgun
ishlariga mahkum qilinganlar va jinoyatchilardan tarkib topgan edi.
Kolumbning birinchi ekspedisiyasi qanday maqsadni ko’zlagan edi, degan
savolga turli manba va ma’lumotlarda turlicha javoblar mavjud. Ayrim
ma’lumotlarda Kolumbning asosiy maqsadi Osiyoga borish va u yerdagi xalqlar
bilan savdo aloqalarining yo’lga qo’yish edi, deyiladi. Ayrimlarida esa, bu safardan
maqsad Sharqiy Osiyo mamlakatlaridan o’lja undirish edi, deb ko’rsatiladi.
Kolumbning birinchi ekspedisiyasi ekipaji tarkibi xristian bo’lmagan
mamlakat bilan savdo aloqalarini yo’lga qo’yish uchun tanlab olingan edi,
deyishda ham qisman jon borligini ko’rsatadi. Yirik bosqinchilik tadbirlar uchun
ushbu floteliya ko’zlanmagan edi: u zaif qurollangan, ekipaj soni esa ozchilikni
tashkil etardi. Bundan tashqari ular orasida professional harbiylar ham yo’q edi.
Shuningdek bu ekspedisiya o’z oldiga xristian dinini targ’ib qilishni ham
maqsad qilib qo’ymagan edi, ekspedisiya ishtirokchilari orasida birorta ham
ruhoniy va monax yo’q edi. Bu holatni ushbu mavzuni o’rgangan barcha
tarixchilar e’tirof etishadi. Aksincha, Kolumb odamlari ichida cho’qintirilgan
yahudiy bo’lib, u arab tilini yaxshi bilar edi. Undan tilmoch sifatida
foydalanmoqchi bo’lishganlar.
2
O’rta asrlar tarixi Semyonov. “O’qituvchi” 1973](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_6.png)
![Shunday qilib, qirollar ham Kolumb ham «Indiy»lar bilan savdo sohasidagi
aloqalarni yo’lga qo’yish maqsadini ko’zlagan edi, degan fikrga ham kelish
mumkin. Ammo bu fikr faqat Xristofor Kolumbning birinchi ekspedisiyasi tarixiga
tegishlidir.
Birinchi uch kun davomidayoq kuchli dengiz bo’roni kemalarni ochiq
okeanga olib chiqib ketdi va Xristofor Kolumb boshqarishni qo’ldan yo’qotdi.
Keyingi kunlardagi kemalar tezligining nihoyat darajada tezlashishi ekipaj
a’zolarini xavotirga tushirdi. Kolumb esa o’z kundaligida bosib o’tilgan
masofaning ko’p qismini yashira boshladi. Masalan: 1492 yil 10 sentyabrda
yozilgan ma’lumotda 60 mil masofa bosib o’tilganligi ma’lum qilindi. Bu ayrim
adabiyotlarda «odamlarda qo’rquv xissini uyg’otmaslik» uchun qilingan tadbir edi,
deb qaraladi.
Shunisi kishining diqqatini o’ziga tortadikim, Xristofor Kolumb aniq
yo’nalishni yo’qotgan vaqtda, ko’pincha kema ustidan uchib o’tadigan qushlar
galasi ketidan suzishni buyuradi. Kolumb kundaligidagi yozuvlardan ma’lum
bo’lishicha (masalan; 7oktyabrda yozuvlardan-P.Sh) portugaliyaliklar qator
orollarni aynan qushlar parvozini kuzatish oqibatida ochganlar.
Dengizda aniq yo’nalishni yo’qotgan Xristofor Kolumb ekspedisiyasi 1492
yilning 12 oktyabr kuni Karib dengizida Bagam orollaridan birini topdi. Xristofor
Kolumb orol (bu orol mahalliy xalq tomonidan Guanaxani deb atalgan) qirg’og’iga
to’qnashishi bilan uni San – Salvador, ya’ni «Xaloskor avliyo» deb ataydi (bu orol
hozirgacha shu nom bilan atalib kelmoqda). Kolumb va uning dengizchilari
kemalaridan tushishdilar. Bu yerlik aholi ularni iliq kutib olishdi. Bu to’g’rida
Kolumb o’zining yon daftarida shunday yozuvlar qoldirgan: «Men ularga arzimas
sovg’alar berdim, ular juda mamnun bo’ldilar. Bizlarga to’ti qushlar, o’ram iplar
va boshqa narsalar hadya qilishdi. Kishilari chiroyli, kelishgan, o’zlarini qora
bo’yoqlar bilan chizib tashlagan, egnida hech qanday kiyimi yo’q. Qurol – aslaha
va temirlar haqida hatto biror bir tushunchaga ega emaslar». 3
3
Geografik kashfiyotlar .Davr nashiryoti Toshkent 2013](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_7.png)
![Mahalliy aholining ba’zi birlarining Kolumb burunilariga oltin baldoqlar
taqib olganlarini payqadi. Ularning tushintirishlaricha oltin janub tomonda edi.
Kolumb odamlari qayiqlarga o’tirib, oltin izlab boshqa orollarni ham topdilar.
Ular tomonidan kashf qilingan Bagam orollaridan biriga Izabella (hozir Krukad -
Ayland) deb nom berildi. Bu yerdagi aholi bir oz madaniylashgan ko’rinishda edi.
Ularda yengil – yelpi kiyimlar, ba’zi ayollarda taqinchoqlar ham bor edi. Bu
yerdagi g’aroyib o’simliklar, mevalar Kolumbni hayratda qoldirdi, chunki ilgari u
bunaqa narsalarini uchratmagan edi. Shundan so’ng ular Kuba orollarini kashf
qildilar. Xristofor Kolumb mahalliy aholining tilida «Kubo oroli» deb atalgan
hozirgi Kubaga 1492 yilning 28 oktyabrida yetib keldi. Orol juda katta bo’lib, bu
yerdagi katta – katta uylarda yuzlab odamlar birgalikda yashar edilar.
Yevropaliklar bu yerda tamaki chekishni, paxtadan qo’pol matolar to’qilishini,
madaniy o’simliklardan esa makkajo’xori va kartoshkani ko’rdilar. Ammo bu
yerlarning qayer ekanligini bilmagan Kolumb o’zini Xitoyning yarim orollaridan
birini ochdim, deb o’yladi. Ammo bu yerda oltin ham, shaharlar ham, podsholiklar
ham yo’q edi.
Kuba orollarida yevropaliklar juda ko’p ekin turlarini ko’rdilar, ammo
paxtadan boshqa hyech qaysi o’simlikni tanimadilar. Mahalliy aholi ularga chekish
uchun barglar olib chiqdilar va yevropaliklar tamaki chekishni birinchi marta
ko’rdilar. Undan tashqari sayohatchilar bu yerda makkajo’xori va kartoshka
ekinlari bilan ham tanishdilar.
1492 yilning dekabr oyida Gaitida Kolumb katta bir orolni topdi va unga
Espanola «Kichik Ispaniya» deb nom qo’ydi. Bu orolda boshqa orollarga
qaraganda oltin ko’proq uchradi. Shu sababli ekipajning 39 a’zosi o’z hohishlari
bilan shu orolda qoldilar. Bu orolda Kolumb doimiy koloniyaga asos soldi.
Bu yerda holokatga uchragan «Santa - Mariya» ni Espanoloda qoldirib
Xristofor Kolumb 1493 yil «Ninya» kemasida Ispaniya tomon yo’l oldi. U bilan
birga «Pinto» ham yo’lga chiqdi. (Kolumbdan so’ng Palos portiga yetib kelgan
«Pinto» kemasining kapitani bir necha kundan keyin vafot etdi.).](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_8.png)
![1493 yilning mart oyida Xristofor Kolumb Ispaniyaga bir oz oltin va
Yevropada hali hyech kimga ma’lum bo’lmagan orol aholisidan bir necha kishini
olib keldi.
Xristofor Kolumb o’zi kashf etgan yerlarni Hindistonning bir burchagi
bo’lsa kerak deb o’ylab ularni «Indiy» deb atadi. Ispaniyaga olib kelgan kishilarni
«indios» «indeyes» (hindular) deb atay boshladilar. Hozirgacha ham Amerikaning
tub joy aholisini «indeyes»lar ya’ni «hindular»deb aytib keladilar. Kolumb
tomonidan «g’arbiy Hindiston»ning kashf etilishi to’g’risidagi ma’lumotlar
portugaliyaliklarni sarosimaga solib qo’ydi.
Shundan so’ng darhol 17 ta kema, shu jumladan 3 ta katta kemadan iborat
yangi floteliya tuzildi. Bu kemalarda 1500 kishi safarga otlandi. Bu ikkinchi
dengiz safarining boshlanishi edi. Eng katta kema bo’lgan «Mariya Galante»
(Golonte)da Kolumb admiral bayrog’ini ko’tardi. Bu kemalarga o’sha vaqtda
Yevropada mavjud bo’lgan barcha chorva mollari, otlar va eshaklar kelgusida
yangi orollarda ko’paytirish uchun ortildi. Shuningdek ayrim o’simlik urug’lari
ham olindi. Kolumb bilan birga yangi yerlarda baxt topish uchun o’zi
qashshoqlashib qolgan bo’lsada hali g’ururdan tushmagan yuzlab dvoryanlar,
o’nlab amaldorlar, okeanning nargi tomonida yashovchi «majusiylar» ga xristian
dinini qabul qildirish lozimligini maqsad qilib olgan ruhoniylar va monahlar
safarga jo’nadilar. Turli manbalarda berilgan ma’lumotlarga ko’ra kemalarda 1,5
mingdan 2,5 minggacha kishi bo’lgan. 1493 yil 25 sentyabrida Kolumbning
ikkinchi ekspedisiyasi Kadis shahridan yo’lga chiqdi.
Ikkinchi dengiz ekspedisiyasi harbiy jihatdan ham puxta tayyorlandi. Uning
harbiy kuchlariga Las Kasosning amakisi Fransisko de Penyalasa qo’mondonlik
qildi. Ikkinchi sayohati vaqtida Kolumb Janubiy Amerikadagi bir qancha orollarni
ochib, ularga «Dominiko» (kashfiyot yakshanba kuni qilingan edi. ispancha
yakshanba - dominika), «Gvadalupa» (Gvadelupa) (Bu mashhur ispan monastiri
sharafiga qo’yilgan), «Virgin» («O’n bir ming qiz oroli» - ispancha qiz - virxen),
«Boriken» va «San-Xuan - Bautista» deb nom berdi. Keyinchalik «San-Xuan -
Bautista» oroliga «Puerto Riko» (Boy ko’rfaz) deb nom beriladi.](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_9.png)
![Shundan so’ng u yana Espanologa o’tdi. Bu yerda o’zlari qurdirgan Navidad
fortining vayron bo’lgan manzarasini va o’zi qoldirgan odamlarning (39 kishining)
murdasini suvdan topdi. Mahalliy aholidan yetarli darajada o’ch olib bo’lgach,
Kolumb Espanolo orolida Izabella degan shahar qurdiradi. Ammo tezda bu yerda
yuqumli kasallik tarqaldi va Kolumb odamlarining bir qismi ham qirilib ketdi.
Kasallik tarqalishining kuchayishi yevropaliklarni orolning janubiy qirg’og’iga
ko’chishga majbur qildi va 1496 yilda shu yerda Santo – Damingo (hozirgi Nofid -
Truxilo) shahriga asos solindi. Keyinchalik bu shahar orolning poytaxti bo’lib
qoldi.
Ammo sharoitning noqulayligi tufayli dengizchilar oziq-ovqatni yaxshi
saqlay olmaydilar. Shu sababli ularga ocharchilik xavf sola boshlaydi. Kolumb
noilojlikdan Antonio Torres boshchiligida 12 kemani Ispaniyaga qaytarib
yuborishga majbur bo’ldi. U Ispaniya hukmdorlariga yozgan xatida bu yerda ko’p
miqdorda oltin borligidan xabar beradi va ulardan o’zlariga zarur oziq-ovqat,
chorva mollari va mehnat qurollarini yuborishni so’raydi.
Kolumb 500ga yaqin kishini 5 ta kema bilan Espanoloda qoldirishga qaror
qildi, qolgan kishilarni 12 kemada 1494 yilning boshlarida Ispaniyaga qaytarib
yubordi. Kolumb Ispaniyadan chorva mollari, oziq-ovqat va qishloq xo’jalik
asboblari ortilgan kemalar yuborishni so’radi.
Ikkinchi ekspedisiyasi davrida Kolumb Ispaniyaga bir oz oltin, mis,
qimmatbaho yog’och va bir necha yuz «hindu» qullarni jo’natdi. Lekin bu
yuborilgan narsalar uning ekspedisiyasiga ketgan harajatlardan juda kam edi. Shu
sababli qirollar u bilan tuzgan shartnomani buzdilar va oziq – ovqat hamda boshqa
kerakli narsalarni yubormay qo’ydilar. Kolumb Amerika qirg'og'idagi orollarni
kashf etganidan so'ng, bu yerga Ispaniyadan oson daromad izlaganlar, jangovar
idalgo, katolik rohiblari va ruhoniylari kelishiga olib keldi. Espanyola oroli (Gaiti)
mustamlaka markaziga aylandi. Ispaniya gubernatori Ovando 15 yoshdan boshlab
barcha mahalliy aholi uchun majburiy mehnat tizimini joriy qildi va ularga og'ir
soliq soldi . Antil orollari aholisi aslida ispan bosqinchilarining qulligiga tushib
qolishdi.G'arbiy Hindistondagi qonli fojia, birinchi navbatda ispanlar tomonidan](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_10.png)
![qo'lga kiritilgan, mustamlaka boshqaruvining dastlabki yigirma yilligidagi
mahalliy aholining dahshatli taqdirini tasvirlaydigan raqamlarda ochib berilgan.
Zamonaviylarning taxminiy hisob-kitoblariga ko'ra Espanyola shahrida 250 ming,
Yamaykada 300 ming, Puerto-Rikoda 60 ming va G'arbiy Hindistonda taxminan 1
million hindular yashagan. Ispaniyaning yarim asrlik hukmronligi davomida
deyarli butun hindu aholisi yo'q qilindi. Mustamlakachilar o'tkir mehnat
muammosiga duch kelishdi. Bu Afrikadan qora tanli qullarni ommaviy ravishda
olib kelish bilan hal qilindi. G'arbiy Hindistonga negr qullarini olib kirish 1501-
yilda boshlangan va 1518 yilga kelib qul savdosi eng daromadli mustamlakachilik
savdosi sifatida keng rivojlangan.G'arbiy Hindistonni tayanch sifatida ishlatib,
ispanlar bu yerdan materikka shoshilishadi. 1519-1521-yillarda Ernando Kortez
qabilalar o'rtasidagi kurashdan foydalanib, ispanlarning kichik bir guruhi bilan
Meksikani zabt etdi. Bu yerda ispanlar varvarcha qirg'iniga uchragan asteklarning
asl, juda rivojlangan madaniyatini, ularning ajoyib poytaxti Tenochtitlanni talon-
taroj qildilar va vayron qildilar.1531-1533-yillarda xuddi shu vahshiylik bilan
Amerikaning asl qadimiy madaniyatining yana bir markazi - Inklar madaniyati -
ispanlar tomonidan talontaroj qilindi va yo'q qilindi. Ular hozirda uchta davlat -
Ekvador, Boliviya va Peru joylashgan ulkan hududni egallab turishibdi.
XVI asrning 30-yillarida ispanlar Chiliga kirib bordi va asta-sekin mahalliy
hind qabilalarining qat’iy qarshiligini yengib, ulkan hududni egallab oldi.Dastlab,
bosqinchilar butun yerni o'zaro bo'lishib, mahalliy aholining katta qismini
o'zlarining qullariga aylantirdilar (repartimiento tizimi). 1542 va 1545-yillarda
qirol hokimiyati yangi tizim - enkomiendani joriy qildi, unga ko'ra hindular
qirolning vassali deb e'lon qilindi, ammo ular ishlashi kerak bo'lgan ispan
mustamlakachilarining qaramog'iga (encomienda) berildi. Aslida hindlarning
mavqei avvalgidek kuchsiz bo'lib qoldi. Hindiston aholisining qulligi va zulmida
katolik cherkovi ulkan yer maydonlarini egallab olib, muhim rol o'ynadi.
Xristianlikni majburan qabul qilish, terroristik rejim, cherkov foydasiga maxsus
yig'imlar - bularning barchasi hindular uchun cherkov mulklarida juda og'ir vaziyat
yaratdi. Cherkovning mol-mulki shu qadar ulug' ediki, ular butun cherkov](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_11.png)
![davlatlarini tashkil qildilar.Ko'p sonli hind qo'zg'olonlari mustamlakachilar,
Ispaniya hukumati va katolik cherkovining birlashgan kuchlari tomonidan
shafqatsizlarcha bostirildi.XVI asrning 30-yillari o'rtalariga kelib Ispaniya Janubiy
va Shimoliy Amerikadagi ulkan hududlarni egallab oldi, ulardan ulkan mustamlaka
imperiyasi shakllandi. Bu yerdan qimmatbaho metallar, tamaki, qimmatbaho
o'rmonlar va bo'yoqlar Ispaniyaga doimiy oqim bilan kelgan. Mustamlakalardan
olinadigan asosiy daromad qirol xazinasi, katolik cherkovi va Ispaniyaning feodal
zodagonlari tomonidan olingan, ular orasidan noiblar, gubernatorlar va
mustamlakalarning eng yuqori amaldorlari tayinlangan
Kolumbning kashfiyoti portugallarni bezovta qilib qo`yadi.1494 yil Rim
papasi vositachiligida Tortesilyas shahrida shartnoma imzolanadi.Unga muvofiq
Azor orollaridan g`arbda joylashgan hududlar Ispaniyaga sharqdagi yerlarga egalik
huquqi Portugaliyaga beriladigan bo`ldi. 4
Xulosa qilib shuni aytish kerakki, XV-XVII asrdagi buyuk geografik
kashfiyotlar dunyo taraqqiyotining yangi boshqichini boshlab berdi.
Yevropaliklarning olam haqidagi taasavvurlarini boyitdi. Qit’alar o‘rtasida savdo,
iqtisodiy va madaniy aloqalarning keng quloch yoyishi va jadallik bilan
rivojlanishi katta ahamiyatga ega edi. Kashfiyotlar natijasida geografiya,
kartografiya fanlari yangidan-yangi bilimlar bilan boyitildi. Shuningdek,
mustamlakachilik siyosati yangi yerlarni egallash bilan birga undagi aholini
shavqatsiz eksplutatsiya qilish va qullikning eng og‘ir ko‘rinishlari bilan birga olib
borildi. Natijada narx-navo inqilobi vujudga keldi. Kapitalizm r ivojlandi va yangi
industrial sivilizatsiya shakllanishiga turtki bo‘ldi.
2. Ispan kolonial siyosatning boshlanishi va kolonizatsiyalar
Amerikada ispanlar kolonizatsiyasi. Magellan o’zining bi-rinchi dunyo sayohatini
qilganidan keyin, ispanlar Amerikani istilo qilishga kirishdilar. Ispan istilochilari
(konkistador-lari) benihoya shafqatsizlik bilan, zo’rlik, ayyorlik va aldam-
chilikning hamma vositalarini ishga solib, Yangi dunyoning eng boy va aholisi eng
4
Jahon tarixi Shuhrat ergashev Toshkent “O`zbekiston” 2013](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_12.png)
![ko’p bo’lgan yerlarini bosib oldilar.Fernando Kortes 1519-1521 yillarda juda katta
Meksika mamlakatini istilo qiladi bu mamlakatda boshqa hind qabilalaridan ko’ra
madaniy saviyasi ancha yuksak bo’lgan juda ko’p atsteklar qabilasi yashaydi. Bu
qabilaning qiroli «imperator» Montesuma asir olinib, o’z xazinasidagi oltinni
ispanlarga berishga majbur bo’ladi.Yana boshqa bir ispan konkistadori Fransisko
Pissaro 1532-1535 yillarda Janubiy Amerikaning g`arbidagi inklar qabilasi
hukmron bo’lgan Biru yoki Peru mamlakatini istilo qildi. Bunda ham inklarning
qiroli «imperator» Ataxualpa oltin va kumushdan iborat xazinasini istilochilarga
berishga majbur bo’ladi.
Ispanlar 1536 yilda Chilini, 1538 yilda yangi Grenadani (keyin Kolumbiya
deb atalgan) istilo qiladilar. 1549 yilda ispanlar Argentinani bosib ola
boshladilar.1545 yilda Potozi (Boliviya)da juda boy kumush koni. topildi. O’sha
vaqtdan e’tiboran Amerikada ko’plab kumush hamda oltin qazib chiqarish
boshlandi. Avval Kolumb kashfiyotidan paydo bo’lgan umidsizlik kayfiyati
yo’qolib, topilgan xazinalarni mumkin qadar tezroq qo’lga kiritib olishga urinish
kuchaydi.Mahalliy aholining bir qismi krepostnoylarga va bir qismi qullarga
aylantirildi. Ularni konlarda ishlashga majbur etdilar. Kolumbning xatosi tezda
ma’lum bo’lib qolsada, Amerikaning tub xalqini indeetslar deb atay berdilar. Ana
shu indeetslar o’rganmagan og`ir mehnatga bardosh berolmay, ko’plab qirilib
ketdilar. SHundan keyin ispan mustamlakachilari Ame-rikaga Afrikadan negr
qullar keltirib, ularni konlarda va plantatsiyalarda ishlashga majbur etdilar.
XVI asrning birinchi yarmidayoq Amerikada negrlar ko’p edi. O’sha
asrning ikkinchi yarmida ularning soni ayniqsa tez oshib bordi.Indeetslar esa,
aksincha, Yevropalik mustamlakachilarnipg haddan tashqari zulmiga chidolmay,
yoppasiga qirila boshladi. Karib dengizidagi eng katta orollardan YAmayka,
Espanola va Kuba orollaridagi mahalliy xalq XVI asrning ikkinchi yarmiga kelib
batamom deyarli qirilib ketdi. Kortes tomonidan Meksikaning zabt etilishi Qadimgi
afsonaga ko'ra, bir kuni ko'chmanchi atsteklar kaktusga qo'nib tumshug'ida zaharli
ilonni tishlab turgan burgutni uchratishadi. Bu Olloh tomonidan berilgan belgi edi.](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_13.png)
![1325-yilda shu yerda bo'lg'usi imperiya poytaxti Tenochtitlanga (hozirgi Mexiko)
asos solindi. Hozirgi Meksika o'rnida qachonlardir qudratli Atsteklar imperiyasi
joylashgan edi. Amerika kashf etilgan vaqtda atsteklar 370 qabila joylashgan ulkan
hududga egalik qilishardi. Bosib olingan xalqlar o'lpon to'lashar, ular bilan
shafqatsizlarcha munosabatda bo'linar edi, ko'plab asirga olinganlar qonxo'r
xudolarga qurbon qilinardi. Bunday sharoitda kam sonli ispanlarning o'zlariga
ko'plab ittifoqchilar topganiga ajablanmasa ham bo'ladi.Atsteklarning eng
qadrlaydigan xudolaridan biri Ketsalkoatl (Qanotli ilon) edi. Afsonalarga ko'ra,
sharqdan dengiz ortidan suzib kelgan bu oq tanli soqolli (hindular soqolsiz) xudo
odamlarga ilm-fan olib kelgan: kalendar, matematika, astronomiya, toshga va
metallga ishlov berish san’ati. U hindularga dehqonchilik va hunarmandchilikni
o'rgatdi, yeb bo'ladigan va dorivor o'simliklarni ko'rsatdi, qonunlarni berdi. Bu
xudo, hindularni hayratda qoldirgan holda odamlarni qurbon qilishni talab
qilmadi.Ketsalkoatl vataniga qaytib ketdi, biroq u qaytib kelishga va’da berdi.
Og'ir qurol-yarog'lar taqqan konkistadorlar paydo bo'lganda, hindular hayratdan lol
qoldilar. Kelgindilarning bir qismi otlarga minib olishgandi. Atsteklar bu
hayvonlarni birinchi (kemalar) boshqarib kelgan jangchilarning oq tanli
yo'lboshchisi Ernan Kortesni mahalliy aholi birinchi marta ko'rib turishlari edi.
Ulkan kemalarda suzib kelfan Ernan Kortezni aholi xudo - Uchar ilon o'rnida qabul
qildi. 1519-yilda bor-yo'g'i 550 dengizchi-konkistadordan iborat ekspedetsiyaga
boshchilik qilgan Ernan Kortes xudo rolini qoyilmaqom qilib o'rinlatdi.Mutlaq
hokimiyat va so'zsiz itoat etishga ko'nikkan qat’iyatsiz va bo'sh imperator
Montesuma pora berib Kortesdan qutulishga harakat qilib ko'rdi, biroq ispanlar
qancha ko'p oltinga ega bo'lsalar, ularning ochko'zliklari shunchalik ortdi. O'ta
zolim, makkor va firibgar Kortes atigi ikki yil ichida Meksikani zabt etdi.
Meksikaning general-kapitani martabasini qo'lga kiritgan Kortes yana ikkita -
daryo havzasi Santa-Mariyaga (1523) va Gondurasga (1524-1525) uyush-tirilgan
harbiy harakatga boshchilik qildi. U 1535-yilda Kaliforniya yarim oroli
qirg'oqlarining uncha katta bo'lmagan qism ini aniqladi.](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_14.png)
![Bundan besh yuz yil ilgari hozirgi Ekvadordan Chiliga qadar bo'lgan hududda
kattaligi bo'yicha Rim imperiyasiga teng keladigan ulkan davlat joylashgan edi.
Imperator Buyuk Inki hukmronligi ostida 12 mln ga yaqin hindular bor edi. Bu
davlat rivojlanish darajasi yuqoriligi bilan Yangi Dunyo davlatlari orasida ajralib
turardi.Inklarning pog'ona-pog'ona bo'lib turadigan yer maydonlari, o'z davridan
ancha ilgarilab ketgan irrigatsion qurilmalari hozirgacha yuqori hosil olib
kelayotgan hindularga xizmat qilib kelmoqda. Inklar yaxshigina jarroh va
matematik, arxitektor va astronom ham bo'lishgan.
XVI asrda bu yerga konkistadorlar bostirib kirdilar va ular mahalliy aholi
tomonidan juda yaxshi kutib olindilar. Kolumbning 1493-yilda yozgan xatidagi
mana bu jumla Yangi Dunyo aholisi, xususan inklarning qandayligini ko’rsatib
beradi: «Ulardan nimani so'rama, hech qachon rad etishmaydi, aksincha hamma
narsani baham ko'rishadi va barchaga hattoki jonlarini berishga ham tayyordek
iltifot bilan munosabatda bo'lishadi».
Inklarning so'nggi imperatori Ataualpa razvedkachilarining ma’lumotlaridan
ispanlarning barcha harakatlari, hatto ularning rejalaridan ham xabardor edi. Biroq
razvedkachilar ispanlarning otlari kechasi ko'rmaydi, odam va ot - yagona
mavjudot, yiqilsa, so'ngra qayta jang qila olmaydi, ularning arkebuzlari, ya’ni
piltali miltiqlari faqatgina yashin chiqaradi, u ham bo'lsa faqatgina ikki marta,
ispanlarning uzunpo'lat nayzalari esa jang uchun mutlaqo yaroqsiz deb imperatorni
ishontirishdi. Ataualpanima uchun uni tuzoqqa tushirishlariga yo’l
qo’yibberganligini tushuntirib berish qiyin. 1532-yil 16-noyabrda u ko’p sonli
mulozimlari kuzatuvida, garchi ular konkistadorlarning yo’lboshchisi Fransisko
Pisarro talab qilganidek qurollanmagan holda bo’lsalarda, Kxamarka maydoniga
yetib keldi. Shafqatsiz va makkor Pisarro Ataualpaning oltin Taxtiravoniga yaqin
kelib, imperatorning sochidan ushlab tortib tashqariga sudrab chiqdi. Ispanlar shu
zahoti imperatorning mulozimlariga tashlanishdi va yarim soat ichida ularni qirib
tashlashdi.Asirga tushgan Ataualpa o’zi o’tirgan xonani ikki marta kumush va bir
marta oltinga to’lg’azish evaziga erkinlikka chiqishga rozi bo’ldi. Biroq bu](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_15.png)
![imperatorni qutqarib qola olmadi. Ispanlar uni makkorona suiqasdda, ya’ni «ispan
davlatiga qarshi jinoyatlarda» ayblashdi va rasmiyatchilik uchun qisqagina Sud
qilib 1533-yil 29-avgustda qatl qilishdi.Pisarro tomonidan ochilgan Janubiy
Amerikaning Tinch okeanidagi Guayakil qo’ltig’idan boshlab 1200 kilometrga
cho’zilib ketgan qirg’oqlari Geografik kashfiyotlar jumlasiga kiradi. Uning
choparlari bu qirg’oqdan yana 700 km ichkaragacha kirib borishdi. U Ispaniyaga
tegishli yerlarini 1 mln km kvadrat kengaytirdi. 5
3.Amerika va Karib havzasidagi koloniyalar
Karib havzasidagi ispan mustamlakalari. Meksika va Peruning zabt etilishi.
1500 –1501 yillari ispan ekspeditsiyalari Janubiy Аmerika qirg oqlarini shimolʼ
tomon tadqiq etib, Florida va Meksika ko rfaziga yetdilar. Bu davrga kelib ispanlar
ʼ
Katta Аntil orollari: Kuba, Yamayka, Gaiti, Puerto-Rikoni; Kichik Аntil orollari:
Trinidad va Tobago, Barbados, Gvadelupa va boshqalarni hamda Karib
dengizidagi mayda orollarni egallagan edilar. Ispan mustamlakachilari va hukumati
ayniqsa Kubaga katta e tibor qaratdilar. Ular Kubani «yangi dunyoning eshigi» deb
ʼ
bilishar edi. Bu yerda qal alar, ko chib keluvchilar uchun qo rg onlar, yo llar
ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ
qurila boshlandi, paxta, shakarqamish ekinzorlari paydobo ldi. Kuba va boshqa
ʼ
Аntil orollarida xo jalikni shakllantirish jarayonida odamlarning shafqatsiz
ʼ
ekspluatatsiya qilinishi va Yevropadan olib kelingan kasalliklar tufayli mahalliy
aholining soni keskin kamayib ketdi. Shu sababli XVI asr o rtalaridan boshlab
ʼ
Аntil orollariga Аfrikadan qullar olib kelish boshlandi. Peru hududida yashagan
konkistadorlar Janubiy Amerikaning Tinch okeani bo`ylab joylashgan hududlarni
egallab ola boshladilar.Bu ishlarda Pedro de Valdivia va Diego de Almagroning
ekspiditsiyalari muhim bo`ldi. 6
1510 yildan boshlab Аmerikaning ichki hududlarini o zlashtirishga kirishildi.
ʼ
XVII asr o rtalarigacha davom etgan bu jarayon konkista (bosib olish) deb
ʼ
nomlanadi. 1510 yili materikdagi dastlabki qo rg onlar qurilishi boshlandi. 1519
ʼ ʼ
yili Аmerika qit asida yevropaliklar qurgan birinchi shahar – Panamaga asos
ʼ
5
Buyuk Geografik kashfiyotlar Davr nashiryoti 2013
6
https://spainix.ru/istorija /kolonii-ispanii.html](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_16.png)
![solindi.1517–1518 yillari Yukatan qirg oqlariga hindularni qul qilish uchun kelganʼ
Ernan de Kordloba va Xuan Grixalva1 otryadlari Kolumbgacha bo lgan
ʼ
sivilizatsiyalarning eng qadimgisi – mayyalar davlatiga duch keldilar. Hayratdan
qotib qolgan konkistadorlar oldida qal a devorlari bilan o ralgan ajoyib shaharlar,
ʼ ʼ
ehromlar qatori, devorlariga xudolar va muqaddas hayvonlarning suratlari
o ymakorlik usuli bilan ishlangan saroylar namoyon bo ldi. Saroylarda ispanlar
ʼ ʼ
ko plab taqinchoqlar, haykalchalar, oltin va misdan yasalgan idishlar, janglar va
ʼ
qurbonliklardan lavhalar o yib ishlangan oltin laganlar topishdi. Saroylarning
ʼ
devorlari nozik did bilan ishlangan, ranglarga boy ajoyib rasmlar bilan bezatilgan
edi. Umrlarida ot ko rmagan hindularga konkistador suvoriylar juda qo rqinchli,
ʼ ʼ
bahaybat maxluq bo lib ko rinar edi. Ularni ayniqsa o tochar qurollar dahshatga
ʼ ʼ ʼ
soladi.Mayyalar – Kolumbgacha bo lgan Аmerika xalqlari ichida o z yozuviga ega
ʼ ʼ
bo lgan yagona xalq edi. Ularning yozuvi, tadqiqotchi olimlarning tasdiqlashicha,
ʼ
Qadimgi Misr, Shumer va Аkkad yozuvlariga o xshab ketadi. Mayyalar anchagina
ʼ
boy kutubxonaga, o zlarining quyosh taqvimiga ega bo lishgan. Ularda astronomik
ʼ ʼ
bilimlar ham shakllangan bo lib, Quyosh va Oyning tutilishini oldindan aytib bera
ʼ
olishgan. Ispanlarning qurol-aslahadagi ustunligi va mayya shahar-davlatlari
o rtasidagi o zaro kelishmovchiliklar bu yerlarda ispan hukmronligining
ʼ ʼ
o rnatilishini tezlashtirdi. Shunga qaramasdan Meksikaning zabt etilishi uzoq
ʼ
yillarga cho zildi. Mayyalarning oxirgi makoni 1679 yili, ya ni Yukatanga yurish
ʼ ʼ
boshlanganidan 173 yil keyin ispanlar tomonidan egallandi. Bu davr mobaynida
ko plab iqtisodiy qiyinchiliklar, urushlar, hayot tarzining o zgarishi sababli
ʼ ʼ
mahalliy aholining soni keskin kamayib ketdi. XVI asrning dastlabki 50 yilida ular
soni 4,5 mln dan 1 mln gacha kamaydi.Meksikaning zabt etilishi bilan bir vaqtda
konkistadorlarJanubiy Аmerika qirg oqlarida afsonaviy boy mamlakat Eldoradoni
ʼ
izlashni ham davom ettirdilar.
1524 yili hozirgi Kolumbiya hududini zabt etish boshlandi. Konkistador
Ximenes Kesada Magdalena daryosining yuqori oqimida chibcha-muiska
qabilasining yerlariga duch keldi. Bu qabilalarda yerlarni omoch bilan haydash,
kulolchilik va to qimachilik, mis, oltin va kumushga ishlov berish ancha taraqqiy
ʼ](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_17.png)
![etgan edi. Аyniqsa chibchalar mohir zargarlar bo lib, idishlarga oltin, kumush vaʼ
qimmatbaho toshlardan bezak berishardi. Ximenes Kesada 1536 yili Santa-Fe de
Bogota shahriga asos soldi.XVI asrning 30 – 40-yillarida hozirgi Ekvador, Peru va
Boliviya, keyin esa Chili va Аrgentina hududlari zabt etildi. Bu yerlarda kechua va
ink qabilalarining anchagina taraqqiy etgan davlatlari mavjud bo lib, ulardan
ʼ
ba zilari konkistadorlarga katta matonat va jasurlik bilan qarshilik ko rsatdilar.
ʼ ʼ
Masalan, Peruning zabt etilishi 40 yildan ziyodroqqa cho zildi.Dastlab
ʼ
konkistadorlar oldingi davrlarda yig ilgan qimmatbaho metallarni qo lga kiritish
ʼ ʼ
bilan shug ullangan bo lsa, XVI asrning 30-yillaridan boshlab boy ruda konlarini
ʼ ʼ
muntazam ekspluatatsiya qilish boshlanadi. Peru, Boliviya va Chili hududida
topilgan oltin va kumush konlari, Perudagi mis konlari XVI asro rtalariga kelib
ʼ
dunyoda qazib olinayotgan qimmatbaho metallning yarmini bera boshladi.
Shu davrdan boshlab mustamlakachilikning mohiyati o zgaradi.
ʼ
Konkistadorlar bosib olingan yerlarni xo jalikyuritish maqsadida o zlashtirishdan
ʼ ʼ
voz kechadilar. Endi ko chib kelgan ispanlar uchun zarur hamma narsa «Yangi
ʼ
Dunyo»ning oltini va kumushi evaziga Yevropadan keltiriladigan
bo ldi.Yevropadan Аmerikadagi mustamlaka yerlarga faqat boyishni maqsad
ʼ
qilgan zodagonlar ko chib kela boshladilar. 1503 yildan 1660 yilgacha
ʼ
Аmerikadagi ispan mustamlakalaridan Ispaniyaga 300 tonna oltin va 25 tonna
kumush tashib ketildiKeyinchalik Ispaniyaning yangi turar joylari yangi dunyoda
paydo bo`ldi.1530 yillarda Yangi Granada ,1535 yilda Lima Peru hokimiyatining
poytaxti sifatida ,1536 yil Byunos Ayresda ,1546 yil Santyagoda tashkil etildi. 7
Yangi bosib olingan yerlar ispan qirollarining mulki deb e lon qilindi. 1512
ʼ
yildan boshlab mahalliy hindularni qulga aylantirishni taqiqlovchi qonunlar
chiqariladi. XVI asrning birinchi yarmida Аmerikadagi ispan mustamlakalarini
boshqarishning umumiy tizimi vujudga keldi. Ikkita vitseqirollik tashkil qilindi:
Yangi Ispaniya vitse-qirolligi (Meksika, Markaziy Аmerika, Venesuela va Karib
dengizidagi orollar); Braziliyadan tashqari deyarli butun Janubiy Аmerika
hududini egallagan Peru vitse-qirolligi vujudga keldi. Vitse-qirollar ispan
7
uz.m.wikipedia.org](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_18.png)
![zodagonlarining oliy tabaqasidan tayinlanib, ular mustamlakalarga uch yil
muddatga jo nab ketar edilar. Vitse-qirollar o zi bilan oila a zolarini olib ketishi, uʼ ʼ ʼ
yerda ko chmas mulk sotib olishi va tadbirkorlik bilan shug ullanishi mumkin
ʼ ʼ
emasdi. Vitse qirollarning faoliyatini «Hindiston kengashi» deb ataluvchi organ
nazorat qilib boradi. Bu kengashning qarori qonun kuchiga ega bo lgan.
ʼ
Mustamlakalar bilan savdo «Sevilya savdo palatasi» (1503) nazorati ostida edi. Bu
palata barcha yuklarni bojxona nazoratidan o tkazar, boj yig ar va emigratsiya
ʼ ʼ
jarayonini nazorat ostida ushlab turardi. Ispaniyaning boshqa shaharlari Sevilyadan
o tib Аmerikadagi mustamlakalar bilan mustaqil savdo qilish huquqidan mahrum
ʼ
edilar. Vitse-qirollar esa o z hududlarida to liq harbiy va sud hokimiyatiga ham
ʼ ʼ
ega edilar.XVI asrning 40 yillarida yangi mustamlakalardagi davlatlarning
rivojlanishida yangi bosqichga chiqdi.bu davrda mustamlakalarda boshqaruv
apparati shakllandi.bu vaqtga kelib ikkita vitseqirollik mavjud edi.Birinchisi
markaziy amerika, Meksika, Venesula va Karib dengizi orolllari bo`lsa,ikkinchisi
peru deb nomlanib brazilyadan boshqa hamma joy kirardi .ularda mahalliy
ma`muriyatboshlig`i general kapitanlar edi.Ular Ispan zodagonlaridan tayinlangan
va Ispan tojining vakillari edi. 8
Atsteklar yerlarida vitse-qirolliklarning tashkil etilishida shafqatsiz
mustamlakachilik rejimini o'rnatishni anglatardi va hind aholisining halokatli
kamayishini olib keldi. Agar 1519 yilda faqat Meksikada 25 millionga yaqin
hindular bo'lsa, 17-asr boshlarida hujjat soni bir milliondan oshdi. Avtoxton
aholining katta hajmdagi ishlashi natijasida qora tanlilar Afrikadan olib kelingan
va ular mustamlakalarning iqtisodiy va ijtimoiy hayotida qullanilgan. Lotin
Amerikasi hind aholisini himoya qilish uchun ovozini baland ko'targanlardan biri
Amerikaning kashf etilishi va zabt etilishi tarixini tasvirlangan taniqli ispan
gummanist yozuvchisi, ruhoniy Bartolome de Las Kasas edi. Biroq, Las
Kasasning hindlarni himoyalangan urinishlari tugadi. Ispan monarxlari tomonidan
tez va amalga oshirilgan bosqinning eng muhim natijalari metallarning boy
manbalarini o'zlashtirish edi, manba materiali metropolda tugadi. Amerikadan
8
https://espainix.ru/istorija/kolonii-ispanii.html](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_19.png)
![zargarlik buyumlari jihozlarini ko'paytirish uchun ispan qirollik juftligi Ferdinand
va Izabella barcha ispan bolalariga Yangi Dunyoga ko'chib o'tishga ruxsat berildi,
ular o'zlari qo'yib yuborilgan barcha oltinning uchdan ikkiga ko'tarilishi Ispaniya
xazinasiga old kiritilildi. shunday shartlarga ko'ra, qirollar yangi ekspeditsiyalarni
tashkil qilishga ruxsat berishdi va ularga jihozlashga yordam berishdi. 9
III BOB’’ O`rta asrlarda Amerikada ispan kolonizatsiasi’’ mavzusida
pedtexnologiyadan foydalanish
3.1 Mavzuni samarali o`tkazish uchun metodlar
1.Xarita bilan ishlash metodi.Tarix darsini o`qitishda xarita muhim rol
o`ynaydi.Xarita aniq tez lo`nda qilib ifodalashda ayniqsa qulay .Afzalligi yuqori .
Bu metod orqali dars o’tganda mavzuning maruza qismida o’qituvchi ispanlarning
kolonial siyosati yo’nalishlarini ko’rsatib beradi.Tushunarli bo’lishi .Yoki
Amerikada koloniyalar paydo bo’lish hududlari xarita orqali so’raladi.Bu metod
ham dunyo xaritasini yaxshi o’rganishda, ham o’quvchida tassavur paydo qilishda
9
Великая испанская империя.Хю Томас “ АСТ ”](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_20.png)
![samarali metoddir.
2.Uchta to`g`ri va bitta notog`ri metodi
Har bir ishtrokchi bir varoq qog`ozda o`rganilgan mavzu bo`yicha uchta
to`g`ri fikr va bitta noto`g`ri fikr yozadi Ishtrokchilar guruhga to`planadilar va
varaqlar bilan almashib qaysi fikr notog`ri ekanligi topiladi
Darsning borishi;O`qituvchi har bir o`quvchiga mavzu yuzasidan 3 ta tog`ri va 1 ta
notog’ri malumot yozishini soraydi .yozib bo`lingach o`quvchilar qog`ozlarini
almashtiradilar.to`g`ri va notog`ri javoblar birgalikda aniqlanadi
3 So`zli tasavvurlar .
O`rganilayotgan masala bilan bog`liq bo`lgan eng asosiy so`zni oling .
O`quvchilardan ular bu so`zni eshitganlarida xayollariga keladigan boshqa
so`zlarni tez yozishini iltimos qiling . Bu atigi 2-3 daqiqa sarflanadigan juda qisqa
mashq .](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_21.png)
![Bironta so`zni ham yozmaslik mumkinligi yuzasidan izoh bering. Natijada
o`quvchilar dastlabki so`z bilan tasavvur qiladigan turli so`zlardan iborat “bir
lahzalik surat” hosil bo`ladi.
Mavzu o`rganib bo`lingandan so`ng har bir o`quvchidan ular ushbu mavzu
bo`yicha nima deb o`ylashi yoki his qilishini bir so`z bilan ifodalashni iltimos
qiling. Ushbu mavzuga tegishli bo`lgan so`zni misol keltirishni so`rang. Sinf
aylanib, bunday so`zlarni yig`ib chiqing. Bir yoki ikki nafar o`quvchilardan ushbu
so`zlarning ro`yxatini tuzishni iltimos qiling.
4.Interfaol o`yinlarni dars jarayonida qo`llash
“Xulosa-daraxt hosilida” usuli
Maqsad: “Xulosa-daraxt hosilida”—Mavzuning asosiy mazmunini keltirib
chiqaruvchi savollarga javob berish natijasida tahlil qilinib,yakuniy xulosani
keltirib chiqaruvchi o’yinli usuldir.Bu o’yinli usul orqali o’quvchi mavzuning
asosiy xulosasasini chiqarishni va bir-biri bilan fikr almashinib,voqealar bayonini
yorotib borishni ta’minlaydi.
Qo’llash bosqichlaribo’yicha tavsiyalar:
1.Ko’proq o’tilgan mavzuni mustahkamlash chog’ida ishlatilishi kerak.
2.Bu usul 5-9-sinflarda amalga oshirilsa maqsadga muvofiq bo’ladi.
3.„Xulosa-daraxt xosilida” usulini o’tkazish uchun birinchi navbatda plakatga yoki
sinf taxtasiga daraxt chiziladi va daraxt novdalariga mavzuning asosiy mazmunini
tashkil etuvchi sodda savollar hamda o’quvchilarni fikrlashga chorlaydigan
muammoli savollar yozib qo’yiladi.Sodda savollar yozilganligining asosiy sababi
sizga ma’lumki faqat agar muammoli savollar yozilsa a’lo baholarga o’qiydigan
o’quvchilar javob berishi mumkin,lekin past o’zlashtiruvchi o’quvchilar javob bera
olmasligi mumkin.Shuning uchun ham sodda savollar sinfdagi barcha o’quvchilar
ishtirokini ta’minlaydi.Bu esa o’quvchilar o’rtasida raqobat kelitirib chiqaradi.
4.Daraxt novdalariga yuqoridagi tartibda savollar yozib qo’yilgandan
so’ng,o’quvchilarning javoblari qisqartirilib, daraxtning „Javoblar” qismiga yozib](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_22.png)
![boriladi. Javoblar to’g’ri yoki savoldan ozroq chetlashgan,noto’g’ri bo’lsa ham
daraxtning „Javoblar” qismiga yozib boriladi. Savol tug’ilishi mumkin nima uchun
noto’g’ri yoki mavzudan ozroq chetlashgan javoblar ham yozib boriladi.Buning
asosiy sababi tahlil jarayonida o’quvchining hatosini o’quvchilar to’g’irlashadi va
bu jarayon esa baxs-munozarani keltirib chiqaradi.
5.Daraxtning „Javoblar” qismidagi javoblar o’quvchilar bilan birgalikda tahlil
qilinib eng to’g’ri va eng maqbul xulosa javobi daraxtning „Javoblar” qismidan
chiqqan „Javoblar xulosasi” qismiga yoziladi.Shu tartibda hamma savollarga javob
berib bo’lgunga qadar davom etadi.
6.„Javoblar xulosasi” qismidagi javoblarning xulosasi o’quvchilar bilan birgalikda
tahlil qilinib,eng so’nggi mavzuning asosiy xulosasi daraxtning „Yakuniy
mavzuning asosiy xulosasi” qismiga yoziladi.Ko’rinib turibdiki mavzuning asosiy
xulosasi javoblarning bosqichma-bosqich tahlili jarayonida kelib chiqayapti.
5.“Mavzularning mazmuni rasmlarda namoyon usuli
Har bir guruh o’tilgan mavzu nomlari yozilgan kartochkalaridan birini guruh
sardori tanlab oladi va shu mavzuga tayyorgarlikni boshlaydi .Guruhlar o’zlariga
tushgan mavzularni o’z g’oya va tasavvurlari bo’yicha turli-tuman belgilar va
rasmlar orqali yoritib berishlari kerak. Rasm va belgilar cheklanishlarga ega
bo’lmasligi kerak. Lekin guruh o’ziga tushgan mavzuni shu belgi yoki rasm orqali
mavzudan chekkaga chiqmagan holda o’z fikri, tasavvuri orqali yoritib berishiga
imkon berilishi lozim.Rasmlar,belgilar orqali mavzuni aks ettirish chog’ida eslab
qolishi qiyin bo’lgan uzundan-uzoq ism, nom yoki yillar, rasm va belgilarga
qo’shib yozib qo’yilishi mumkin.Bu esa o’quvchilarda juda ko’plab uchraydigan,
ya’ni biror-bir mavzuni tushuntirayotganda, o’z fikrini bayon etayotganda biror-bir
uzun so’zlar (oy, yil, ism,nom) esdan chiqib qolsa, o’quvchi shu yerda to’xtab
qoladi va aytadigan fikri ham esdan chiqishi mumkin. Shuning uchun yoddan
chiqadigan uzunroq ism , yil rasm yoki belgiga qo’shib chizib qo’yilsa , o’z fikrini](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_23.png)
![tushuntirish chog’ida yoddan ko’tarilganda yuqoridagi ism, nom va yilga qarab
yodga solishi va o’z fikrini davom ettirishi mumkin.Qolaversa eslab qolishi qiyin
bo’lgan nom, ism, yil qaytadan mustahkamlanadi. Rasmlar,belgilar chizib
bo’lindi.Shundan so’ng har bir guruh o’ziga tushgan mavzusiga oid chizgan rasmi
yoki belgisini tushuntirishi chog’ida bu rasmni nima uchun chizganligini,bu belgi
qaysi voqeani tasvirlab berishi mumkinligini aytib o’tishi kerak. Bu usulni iloji
boricha,birinchi marta o’tkazilishi chog’ida (I-bosqichda ko’rsatilib o’tilgan)
o’qituvchi o’zi biror-bir mavzuni olib o’zi qiziqarli belgilar,rasmlar orqali bayon
etib,izohlab berishi kerak.Bu usul haqida o’quvchilarda qiziqish uyg’onadi va
o’quvchilar bu usulni mustaqil bajarishlari uchun ko’nikma hosil bo’ladi.
XULOSA
Ispanlarning (shuningdek, portugal, golland, frantsuz va boshqalar) Hindistonga
yangi marshrut izlashi Yevropa jamiyati rivojlanishining jadal sur'atlari, sanoat va
savdoning o'sishi, zaruriyat bilan bog'liq edi. Shuningdek, Ispaniya aholisining tez
sur'atlar bilan o'sishi mamlakat janubidagi qurg'oqchil, past suvli yerlarning
y etishmasligiga olib keldi. Bundan tashqari, rekonkista tugagandan so'ng, barcha
Ispaniya ye rlari tez orada bo'linib ketdi va mamlakatda juda ko'p miqdordagi hidalgolar
paydo bo'ldi .U lar meros olmagan va tez pul qidirib yurgan ritsarlarning kichik o'g'illari,
mamlakat yo'llarida qaroqchilik qilardi . Bu guruhlarning barchasi keyinchalik
konkistadorlar sinfining asosini tashkil etdi. Mustamlakachilik oqibat ida Hind u larning
qo'zg'olonlarini bostirib, ispanlar ularni ommaviy ravishda qatl qildilar. Mahalliy aholi
dalalarda va konlarda ishla tiladi . Ispanlar tomonidan kiritilgan yuqumli kasalliklardan
(chechak, o'lat, difteriya, qizamiq, skarlatina, tif va sil), immuniteti yo'q bo'lgan o'limlar,
hindlarning ko'p sonli guruhli o'z joniga qasd qilishlari ularning sonining yil davomida
kamayishiga olib keldi. 16-asr, turli manbalarga ko'ra, 17-25 milliondan 1,5
milliongacha, ya'ni 11-16 marta k o'p mintaqalar butunlay aholi punktidan mahrum
bo'lgan, ba'zi hind u xalqlari (masalan, Taino) deyarli butunlay nobud bo'lgan. Xulosa
qilib shuni aytish kerakki, XV-XVII asrdagi buyuk geografik kashfiyotlar dunyo](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_24.png)
![taraqqiyotining yangi boshqichini boshlab berdi. Yevropaliklarning olam haqidagi
tasavvurlarini boyitdi. Qit’alar o‘rtasida savdo, iqtisodiy va madaniy aloqalarning
keng quloch yoyishi va jadallik bilan rivojlanishi katta ahamiyatga ega edi.
Kashfiyotlar natijasida geografiya, kartografiya fanlari yangidan-yangi bilimlar
bilan boyitildi. Shuningdek, mustamlakachilik siyosati yangi yerlarni egallash
bilan birga undagi aholini shavqatsiz eksplutatsiya qilish va qullikning eng og‘ir
ko‘rinishlari bilan birga olib borildi. Natijada narx-navo inqilobi vujudga keldi.
Kapitalizm r ivojlandi va yangi industrial sivilizatsiya shakllanishiga turtki bo‘ldi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1.V.F.Semyonov.O’rta asrlar tarixi .”O’qituvchi nashiryoti” 1973
2 .Jahon tarixi .Shuhrat Ergashev .Toshkent “O’zbekiston” 2013
3.Buyuk Geografik Kashfiyotlar.Davr nashiryoti 2013
4.Великая Испанская империя.Хю Томас “АСТ” 2013
5. Tarix darslarida pedagogik texnologiyalar: Interfaol metodlar va ularning
amaliy ahamiyati.(Tarix fani o`qituvchilari uchun metodik ko’rsatma)
Toshkent 2016
6.
https://espainix.ru/istorija/kolonii-ispanii.html
7.Farbitis.ru](/data/documents/47206fe0-671a-4985-bb86-9e8ca1a7c5cd/page_25.png)
Mazvu:O’rta asrlarda Amerikada ispan kolonizatsiyasi Reja; Kirish 1.Amerikanimg ispanlar tomonidan ochilishi 2.Ispan kolonial siyosati boshlanishi 3.Amerika va Karib xavzasidagi koloniyalar 4.Mavzuni o’tishda interfaol metodlardan foydalanish Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
Kirish XV asrga kelib Yevropada dengizchilar dengizni o‘rganish uchun qulay imkoniyatlar yaratildi. Yevropalik dengizchilar uchun uzoq masofaga suzuvchi maxsus ishlab chiqarilgan kemalar paydo bo‘ldi. XV asrga kelib kompas takomillashtirildi va dengiz xaritalari tuzildi. Bular esa yangi yerlarni kashf qilish va o‘rganish imkoniyatini yaratadi. XV-XVII asrlardagi Buyuk geografik kashfiyotlar Yevropada kapitalning dastlabki jamg‘arilish jarayoni bilan bog‘liq bo‘lgan, bunga sabab yangi savdo yo‘llarining ochilishi, kashf etilgan yerlarning o‘zlashtirilishi va u yerlardagi boyliklarning talanishi bu jarayonni tezlashtirdi, mustamlaka tizimining shakllanishini boshlab berdi, jahon bozorining tarkib topishiga Yevropada savdo kapitallari o‘rtasida iqtisodiy va madaniy aloqalar rivojlandi, jahon savdosi O‘rta dengizdan Atlantik okeaniga ko‘chdi. Salib yurishlaridan keyinroq Sharq bilan o‘rnatilgan jadal savdo aloqalari natijasida hind, arab va fors matolari zargarlik va hasham buyumlarining Yevropaga oqib kelishi geografik kashfiyotlarning iqtisodiy asoslarini tashkil qiladi.Amerikaning tub aholisini shafqatsiz talon-taroj qilish va bo'ysundirish bilan birga keldi. Tarixchilarning fikriga ko'ra, ispan bosqinining birinchi o'n yilligida Karibning bir million tub aholisi import qilingan va shafqatsiz samarali mehnat tufayli behuda yaxshi yo'q qilingan.
1.Amerikaning ispanlar tominidan ochilishi Amerikada kolonial siyosatning boshlanishi buyjk geografik kashfiyotlarga borib taqaladi. Buyuk geografik kashfiyotlarda Ispaniya ishtiroki masalasiga kelsak quydagilarni ta’kidlash lozim: 1479 yilda Pireney yarim orolidagi ikkita yirik davlat Kastiliya va Aragoniyaning birlashishi yagona Ispaniya davlatiga asos soldi. 1492 yilda ispanlar Granada amirligini bosib olgach, rekonkista harakati tugadi. Endi ispan risarlarining ko’pchiligi (idalgo yoki gidalgolar) ishsiz qolib, absolyut hokimiyat o’rnatishga harakat qilayotgan hukmron tabaqa uchun xavfli bo’lib qoldilar. Buning qanchalik xavfli ekanligini mamlakatda dvoryan – qaroqchilar toifalarining mavjudligidan ham bilib olamiz. Bu xavfdan qutilish uchun qirol hokimiyati ishsiz qolgan dvoryan – qaroqchilarni «oltin va kumush» lar bilan boy mamlakatlar bilan savdo qilishga undaydi. Xuddi shu vaqtlari Xristofor Kolumb Ispaniyaga o’z loyihasi bilan tashrif buyurgan edi.Ispaniyaning dengiz ortiga safar qilishga izchillik bilan intilishiga yana bir sabab, bu yerdagi diniy fanatizmining yuqoriligi edi. Ko’p asrlar davomida xristianlar va musulmonlar o’rtasida bo’lib kelgan jang har doim diniy jamoalar, ruhoniylar va dindor zodogonlar tomonidan kuchaytirib kelingan. 1480 – 1485 yillarda qirollik hokimiyati inkvizisiyani o’z qo’liga qurol qilib olgach, u cherkov yordamida dengiz ortiga qilinadigan safarlarni qonunlashtirib, ispan idalgolarini muqaddas ishlarga da’vat qila boshladi.Ammo Ispanlarning okean ortidagi ekspansiyasida diniy fanatizmning roli va ahamiyati o’ta katta deb o’ylash noto’g’ridir. Xristianlashtirish bilan faqat ruhoniylarning bir qismi va ayrim ikkinchi darajali konkistadorlar (bosqinchilar) shug’ullanar edi. Buyuk geografik kashfiyotlar boshlanishining asosiy omillaridan biri, so’zsiz, bu XV – XVII asrlarda butun Yevropada tarqalgan oltin vasvasasi edi. Savdoning rivojlanishi bilan umumiy almashinuv sifatida pul muhim rol o’ynaydi va unga
ehtiyoj keskin oshadi. Ko’plab kishilar o’z yurtlarini tashlab, oltin topish maqsadida boshqa yurtlarga bosh olib keta boshlagan edilar. Ular hayollarida Osiyo mamlakatlarida oltinlar keraksiz buyumdek ko’chalarda yotardi. Shu sababli «Indiy» ga – Hindistonga intilish oshadi.Xullas, yangidan – yangi dengiz savdo yo’llarining ochilishiga asosiy sabablar quyidagilar edi, birinchi; turklarning Konstantinopolni bosib olishi va buning natijasida Yevropa uchun Osiyo bilan bo’ladigan savdoning foydasiz bo’lib qolishi; ikkinchidan; dengiz sayohatlari va kemasozlikning rivojlanishi, ya’ni tez suzar yengil yelkanli kemalar – karavellalarning ixtiro qilinishi bo’lib, ular dengiz va okeanlarda faqat shamol yurgan tomonga emas, balki kelayotgan tomonga ham yura olardi; uchunchidan; kompas, o’q dorining va jahon xaritasining yaratilinishi; to’rtinchidan; Yevropada ishlab chiqarishning rivojlanishi va katta korxonalarning paydo bo’lishi bilan savdo – sotiqning kengayishi; beshinchidan; yevropaliklar tomonidan anchadan buyon Sharq bilan savdoni o’z qo’liga olgan, Sharq tovarlarini 10 – 15 barobariga qimmat qilib, Yevropaga sotayotgan arablarni savdodan siqib chiqarib, Sharq bilan savdoni o’z qo’llariga olish uchun harakat edi.Buyuk geografik shuningdek fanlar rivojida ham muhim ro`l o`ynadi.Bu kashfiyotlar yangi savdo dengiz yo`llari ochildi.o`rta yer dengizi orqali o`tadigan savdo yo`li global svilizatsiya asosini tashkil qildi 1 Yangi hududlarni egallash o’z navbatida aqlli ,qo’rqmas ,shijoatkor insonlarni talab etardi.Shunday kishilardan biri mashxur dengiz sayyohi Xristofor Kolumb edi. Dengizda yaxshi suzish malakasini O’rta Yer dengizida o’rganadi. Shuningdek, u xarita chizish va tuzishni, geografiya, matematika va astronomiyani qunt bilan o’rgandi. Xuddi shu davrda Xristofor uzoq dengiz safarining rejalarini tayyorladi. U o’z safarini amalga oshirish maqsadida Yevropada birinchi bo’lib jahon xaritasini tuzgan florensiyalik Paolo Toskanello bilan aloqa o’rnatdi. Toskanello unga xat orqali o’zi tuzgan xaritaning bir nusxasini yuboradi. Kolumb bu xaritani o’rganib chiqdi va 1481 yil oxiri – 1482 yil boshlarida Toskanelloga katta hayajon bilan xat yozib, yana ham ko’proq ma’lumotlar yuborishni 1 1 farbitus.ru
so’raydi.Xristofor Kolumbning istaklari o’sha davrdagi Ispaniya va Portugaliya qirollari manfaatiga mos tushgan edi. Bu davlatlar xukmdorlari ham geografik kashfiyotlar natijasida yangi yerlarga ega bo’lish va xazinani oltinga to’ldirishni orzu qilardilar. Shu maqsadda ispan va portugal kemalari Afrika qirg’oqlarini kezib yurardilar. 1484 yil Portugaliyada «matematiklar kengashi» tuzilib, unga rejalashtirilgan dengiz sayohatlarining loyihalarini muhokama qilish va amalga oshirish vazifasi yuklatildi. Xristofor Kolumb ham afsonaviy Sipanga (Yaponiya) va Hindiston orollariga G’arbiy Okean orqali sayohat qilish loyihasini tuzdi va o’z loyihasini Portugaliya qiroli Juan II ga taqdim etdi. Juan II bu loyihani «matematiklar kengashi» ga yubordi. Kengash Kolumbni hayolparst deb loyihasini qaytardi. Bundan tashqari Portugaliya qiroli Juan II ga Kolumbning o’zi uchun katta mukofot talab qilishi ham yoqmagan edi. Bundan ranjigan Xristofor Kolumb o’z rejalarini Ispaniya qiroli yordamida amalga oshirish maqsadida 1485 yilda Ispaniyaga ko’chib ketdi. Bundan tashqari u yerni dumaloq degani uchun din ahllari tomonidan ham ayblanishi Kolumbning ko’chishini tezlashtirgan omillardan biri bo’ldi. 1486 yilda Kordovada yashagan yillari Kolumb boy dehqonning qizi-Anna Nunyes Arama bilan tanishib, undan Fernando ismli o’g’il ko’radi. Fernando keyinchalik yirik kosmograf va «Admiral Xristofor Kolumbning hayoti va ishlari tarixi»ning muallifi bo’ldi. Ispaniyaga kelgan Kolumb 1492 yilda o’z loyihasini Ferdinand va Izabellaga taklif qildi. Loyiha Ispan hukmdorlariga ma’qul keldi. Ispan hukmdorlari tomonidan 1492 yil aprel oyida Kolumbga dvoryanlik unvoni berildi va shu paytdan e’tiboran «don Kristoval Kolon» degan ism oldi. Ispan qirollari «Dengiz va okeanlarning xo’jayinlari sifatida Kolumbni» «o’zi kashf etgan barcha orol va materiklarning admirali»vise – qirol deb e’lon qiladilar va bu unvonni abadiy uning vorislariga berishga ham rozilik bildirdilar. Buning evaziga Kolumb kashf qilgan joylaridan topilgan oltin va qimmatbaho buyumlarning o’ndan to’qqiz