Pedagogik dasturiy vositalar

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

39.0947265625 KB

Скачать

Mavzu: Pedagogik dasturiy vositalar
REJA:
1. Kirish
2. Asosiy qismi
1.Pedagogik dasturiy haqida tushincha
2.Pedagogik dasturiy vositalar va ularng yaratish texnologiyalari
3. Pedagogik dasturiy vositalar va ularni yaratuvchi dasturlar tasnifi
3.Xulosa.
4. Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish.
Pedagogik dasturiy vositalar – kompyuter texnologiyalari yordamida o‘quv
jarayonini qisman yoki to‘liq avtomatlashtirish uchun mo‘ljallangan didaktik
vosita hisoblanadi. Ular ta’lim jarayonini samaradorligini oshirishning
istiqbolli shakllaridan biri hisoblanib , zamonaviy texnologiyalarning o‘qitish
vositasi sifatida ishlatiladi. Pedagogik dasturiy vositalar tarkibiga: o‘quv fani
bo‘yicha aniq didaktik maqsadlarga erishishga yo‘naltirilgan dasturiy mahsulot
(dasturlar majmuasi), texnik va metodik ta’minot, qo‘shimcha yordamchi vositalar
kiradi.
Pedagogik dasturiy vositalar – kompyuter texnologiyalari yordamida o‘quv
jarayonini qisman yoki to‘liq avtomatlashtirish uchun mo‘ljallangan didaktik
vosita hisoblanadi. Ular ta’lim jarayonini samaradorligini oshirishning istiqbolli
shakllaridan biri hisoblanib, zamonaviy texnologiyalarning o‘qitish vositasi
sifatida ishlatiladi. Pedagogik dasturiy vositalar tarkibiga: o‘quv fani bo‘yicha aniq
didaktik maqsadlarga erishishga yo‘naltirilgan dasturiy mahsulot (dasturlar
majmuasi), texnik va metodik ta’minot, qo‘shimcha yordamchi vositalar kiradi.
Pedagogik dasturiy vositalarni quyidagilarga ajratish mumkin:
Pedagogik dasturiy vositalarni quyidagilarga ajratish mumkin:

1.Dasturiy vosita tushunchasi. Pedagogik dasturiy vositalar. Pedagogik
dasturiy vositalarning qo‗llanilishi. Pedagogik dasturiy vositalar tasnifi: Elektron
darslik. Elektron qo‗llanma. Elektron ensiklopediya. Virtual laboratoriya.
Pedagogik dasturiy 5 vositalar guruhlari: namoyish etuvchi dasturlar, nazorat
qiluvchi dasturlar, o‗rgatuvchi dasturlar, modellashtiruvchi dasturlar Pedagogik
dasturiy vositalar yaratuvchi dasturlar tasnifi. Matn muharrirlari. Grafik
muharrirlar. Animator dasturlar. Web muharrirlar. Audio muharrirlar. Video
muharrirlar. Ma‘lumotlar bazalarini boshqarish tizimlari. Buyurtmachi yoki ta‘lim
muassasasi talablarini o‗rganish. Pedagogik dasturiy vositalarni loyihasini ishlab
chiqish. Pedagogik dasturiy vositalar yaratishga qo yiladigan talablar Pedagogikʻ
dasturiy vositalar yaratishga qo yiladigan talablar tasnifi: didaktik talablar;
ʻ
pedagogika-psixologik talablar; ekrandagi tasvirlarning rangiga qoyiladigan
talablar; yorqinlik talabi; ekrandagi ma'lumotlarning tuzilishiga qoyiladigan
talablar; ekrandagi ob'ektlarning ko'rinishiga qo'yiladigan talablar; foydalanuvchi
oynasining qulayligi. Pedagogik dasturiy vositalar yaratishda texnik va ergonomik
talablar Dasturning ommaviyligi; dastur ishining uzluksizligi; dastur hajmi;
kompyuter imkoniyatlaridan unumli foydalanish; o'quvchi va kompyuteming
muloqot usullari; o'quvchi uchun ortiqcha ma'lumotlarning berkitilishi; PDTning
hissiy ta'sirchanligi; o'qituvchi va o'quvchi vaqtini tejash kabi talablami olish
mumkin. 2-Modul. Pedagogik dasturiy vositalar va ularni yaratish texnologiyalari
Elektron dasrlik va uning turlari Elektron darslikning 1-toifasi: o‗quv mat е rialini
faqat v е rbal ko‗rinishida taqdim etadigan; elektron darslikning 2-toifasi: o‗quv
mat е rialini v е rbal ikki o‗lchamli grafik shaklida taqdim etadigan; elektron
darslikning 3-toifasi: ―multim е dia darsligi, ya'ni ma'lumot uch o‗lchamli grafik
‖
ko‗rinishda, ovozli, vid е o, animatsiya va qisman v е rbal shaklida taqdim etiladigan
multim е diali el е ktron darslik; elektron darslikning 4-toifasi: mat е rial ovozli va uch
o‗lchamli fazoviy ko‗inishda bo‗lib qolmasdan, taktik xususiyatli ma'lumotlar
vositasida bayon qilinib, o‗rganuvchini ―ekran olamida st
‖ е r е o nusxasi
tasvirlangan r е al olamga kirish va undagi ob' е ktlarga nisbatan xarakatlanish
tasavvurini yaratadigan el е ktron darslik. WEB-texnologiyalari asosida elektron

o‗quv materiallarni yaratish texnologiyalari: HTML tilida elektron o‗quv
materiallarni yaratish; Dreamweaver dasturida elektron o‗quv materiallarni
yaratish. Moodle tizimining interfaol imkoniyatlari Moodle tizimining interfaol
imkoniyatlaridan foydalanib elektron o‗quv materiallarni yaratish; ma‘ruza;
nazorat testlari; chat; forum; ma‘lumotlar bazasi; topshiriq; anketa-so‗rov. Moodle
tizimida nazorat testlari yaratish Moodle tizimining interfaol imkoniyatlaridan
foydalanib nazorat testlari yaratish; Test savollarini kiritish yo‗llari; Test
savollarini sozlash parametrlari. Multimediyali elektron darslik yaratish
Multimediyali elektron darslik loyihasini ishlab chiqish. Flash dasturida
Multimediyali elektron darslik qobig‗ini yaratish. Multimediyali elektron darslik
qobig‗iga ma‘lumotlarni kiritish. Flash dasturida taqdimot yaratish Flash
dasturida taqdimot yaratish uchun uning loyihasini ishlab chiqish. Flash dasturida
taqdimot yaratish. Taqdimot boshqaruv elementlarini yaratib olish. Taqdimot
qobig‗iga ma‘lumotlarni kiritish. . Flash dasturida nazorat testlari yaratish Flash
dasturida nazorat testi yaratish uchun uning loyihasini ishlab chiqish. Flash
dasturida nazorat testi yaratish. Nazorat testi boshqaruv elementlarini yaratib olish.
Nazorat testi qobig‗iga savol va uning javoblarini kiritish hamda uning kalitlarini
belgilash. Flash dasturida interfaol manbalar yaratish Flash dasturida yaratiladigan
interfaol manba loyihasini ishlab chiqish. Flash dasturi Actions tili
imkoniyatlaridan foydalangan holda interfaol manba yaratish. 3-Modul. Pedagogik
dasturiy vositalar yaratishning qo‘shimcha imkoniyatlari . Flash dasturida ob’yekt
va jarayonlarni modellashtirish Flash dasturida ob‘yekt va jarayonlarni
modellashtirish uchun uning loyihasini ishlab chiqish. Flash dasturida ob‘yekt va
jarayonlar modelini yaratish. Ob‘yekt va jarayonlarni modellashtirish boshqaruv
elementlarini yaratib olish. iSpring dasturida manbalar yaratish iSpring dasturida
manbalar yaratish: anketa-so‗rov hosil qilish; turli xil nazorat testlar yaratish;
nazorat testlarini sozlash va nashr qilish; masofali ta‘lim uchun o‗quv kurslari
ishlab chiqish. Ta’lim yo’nalishida tuzilgan dasturiy vosita deb, shunday dasturiy
vositaga aytiladiki, ularda qandaydir predmetli soha aks ettiriladi, uni o’zlashtirish
uchun u yoki bu darajada texnologiya amalga oshiriladi.

Dasturiy vosita orqali o’quv axborotni ekranda har xil ko’rinishda berish,
bilimlarni o’zlashtirish jarayonini tashkillashtirish; o’quv yoki amaliy faoliyatida
bilim va ko’nikmalarni o’zlashtirish, o’qish natijalarini nazorat qilishni samarali
amalga oshirish, takrorlash, o’quvchilarning ijodiy faoliyatini faollashtirish,
ma’lum turdagi fikrlash ko’rinishlarini shakllantirish va rivojlantirish mumkin.
Dasturiy vositalarni funktsional ji h atdan q uyidagi tiplarga ajratish mumkin:
- Amaliy dasturlar, foydalanuvchini kompyuter bilan o’quv dialogini
tashkillashtirish uchun mo’ljallangan. Ko’pincha ularni pedagogik
dasturiy vositalar deb ham aytiladi. Pedagogik dasturiy vositalarning
funktsional qo’llanilishi-o’quv axborotni taqdim etish va ta’lim olishga
yo’naltirishdir. Bunda ta’lim oluvchiga nisbatan individual yondashishni
ҳisobga olish kerak. Odatda pedagogik dasturiy vositalar yangi
axborotlarni o’zlashtirishni nazarda tutadi;
- Test, diagnostik dasturlashning maqsadi ta’lim oluvchining xato
xarakatlarini sababini aniqlash, uning bilim, malaka va ko’nikmasini
baholash, uning o’zlashtirish darajasini aniqlash yoki intellektual
rivojlanishini aniqlash;
- Instrumental dasturiy vositalar: o’quv yo’nalishida tuzilgan dasturiy
vositalarni ishlab chiqishga qaratilgan, o’quv metodik va tashkillovchi
materialni tayyorlash, grafik yoki tovushli imkoniyatlarni yaratish va
hakozo.
Pedagogik dasturiy vositalar o’quv jarayonini texnologik ta’minlashni amalga
oshiradi. Ular kompyuter va telekommunikatsiya texnologiyalarini ishlatishga
asoslangan.
Pedagogik dasturiy vositalarga quyidagilar kiradi:
- Instrumental sistemalar- ular avtomatlashgan vositalar yoki nazorat
qiluvchi sistemalarni ishlab chiqish uchun mo’ljallangan bo’lib, o’quv
materialni “qog’oz” ko’rinishida berilishidan “monitorda” berilishga
o’tkazidishiga mo’ljallangan;

- Mualliflik dasturiy vositalar- o’quv yo’nalishida qo’llaniladigan dasturiy
vositalarni yaratishga mo’ljallangan;
- Kompyuterli modellashtirish sistemalari;
- Instrumental dasturiy vositalar- o’quv ma ’ lumotlarni sistemalashtirish
b o’ yicha operatsiyalarni amalga oshirishni ta ’ minlaydi. U ma ’ lumotlarni
q ayta ishlash sistemasini ishlatishga asoslangan.
Bilimlarni namoyon qilish vositasi sifatida o’quv yo’nalishdagi ekspert
sistemalar foydalanuvchi va sistema orasidagi dialogini tashkillashtirish uchun
mo’ljallangan. Foydalanuvchining talabiga ko’ra o’zlashtiruvchi uchun qulay
ҳolatda bo’lgan ko’rinishda u yoki bu o’quv masalani yechishda mulohazalar
ketma-ketligini namoyish qilish.
2. O’quv va axborot madaniyatini shakllantirish uchun qo’llaniladigan
dasturiy vositalar tekstlarni tayyorlash, elektron jadvallar, grafik va musiqali
redaktorlar yoki ularni kompleks ishlatilishdagi integrallashgan sistemalari asosida
tuziladi.
Boshqaruv dasturiy vositalarni maqsadi real ob’ektlarning xarakatlarini
boshqarishdir.
Dasturlashning o’quv sohasi boshlang’ich dasturlash ko’nikmalariga
o’rgatish va algoritmik hamda dasturlash shaklidagi fikrlashning asosiy
komponentlarini shakllantirishdir.
O’qituvchining ba’zibir funktsiyalarini bajarishni ta’minlaydigan dasturiy
vositalarga odatda kompyuter ishlariga taaluqli bo’lgan komandalarni beradi, ya’ni
ishni to’xtatilishi ҳaqidagi, tekshirishni bajarganligi haqidagi, qo’shimcha
mahlumotlarni olish haqidagi, ish jarayonini muhokamasi haqidagi
ko’rsatmalardir.
Axborot-metodik ta’minlash jarayonini avtomatlashtirishga mo’ljallangan
dasturiy vositalar o’quv dargohlar sistemasida ish boshqaruvini olib borishga
mo’ljallangan.
Foydalanuvchining ishini qulayligini ta’minlaydigan servis dasturiy vositalar
o’qitish natijalarini nazorat jarayonlarini avtomatlashtirish, tarmoq bo’yicha

dasturiy vositalarni yuklash va o’tkazish, dars jarayonini boshqarishdan iborat
bo’ladi.
Dasturiy vositalarning har qanday ko’rinishining metodik aҳamiyati uning
o’qitish jarayonida qo’llanilish jarayonida metodik maqsadini aks ettiradi hamda
o’quv jarayonini yanada sifatli va yuqori darajaga o’tkazuvchi dasturiy
vositalarning imkoniyatlarini akslantiradi.
Metodik y o’ nalishdagi dasturiy vositalarning turlariga q uyidagilar kiradi:.
O’rgatuvchi dasturiy vositalar. Ularning metodik ahamiyati- bilimlarning
yig’indisi haqidagi ma’lumotni berish, o’quv va amaliy faoliyatning ko’nikma va
malakalarini shakllakntirish va o’zlashtirishning zaruriy darajasini ta’minlashdan
iboratdir.
Trenajyor sistemali dasturiy vositalar ko’nikmalarni qayta ishlash, o’quv
faoliyatining malakalarini qayta ishlash, o’z-o’zini tayyorlashni amalga oshirishga
mo’ljallangan. Ular odatda oldin o’ tilgan materiallarni takrorlash va
musta h kamlash uchun ishlatiladi.
O’quv materialni egallash darajasini nazorat qilishga mo’ljalangan dasturlar-
dasturiy vositalarni nazorat qiladi.
Axborotni izlovchi dasturiy tizimlar, axborot-ma’lumotli dasturiy vositalar
foydalanuvchiga zarur bo’lgan axborotlarni tanlash va xulosalar qilish
imkoniyatini beradi. Ularning metodik ahamiyati-axborotlarni tizimlashning
ko’inkma va malakasini shakllantirishdir.
Imitatsion dasturiy vositalar ba’zi cheklangan prametrlar soni yordamida
reallikni asosiy strukturali va funktsional xarakteristikalarini o’zlashtirish uchun
ma’lum bir aspektini namoyon qiladi.
Ixtiyoriy kompozitsiyali modellashtiruvchi dasturiy vositalar o’quvchilarga
ma’lum bir reallikni modelashtirish uchun asosiy elementlar va funktsiyalar
tiplarini taqdim etadi. Ular ob’ektning ҳodisa va jarayonini modelini yaratish
uchun, ularni o’zlashtirish va tatbiq etish maqsadida qo’llaniladi.
Namoyish qiluvchi dasturiy vositalar o’quv materialini namoyish qilinishini
ta’minlaydi, o’zlashtirilayotgan ob’ektlarni vizuallashtirishni ta’minlaydi.

Hordiq chiqaruvchi dasturiy vositalar o’quvchilarni maktabdan, sinfdan
tashqari faoliyatini tashkillashtirish, diqqatni, xotirani va hakozolarni rivojlantirish
uchun mo’ljallangan.
O’rgatish maqsadidagi dasturiy vositalarni ta’lim jarayoniga qo’llash
amaliyotining analizi shuni ko’rsatadiki, ular “har xil” metodik ahamiyatga ega
bo’ladilar. Shuning uchun kompleks metodik maqsadlarni amalga oshirishni
ta’minlaydigan o’quv ahamiyatga ega dasturiy vositalarni ishlab chiqish maqsadga
muvofiqdir. Замонавий информацион технологияларнинг етарлича мукаммал
ишланганлиги туфайли маълумотларни алмашиш ва маълумотлар баъзасини
яратиш имконини енгиллаштиради.
«IHTA kursini o’qitish uslubiyatini takomillashtirishdagi muhim yo’nalishlardan
biri bu yangi o’quv predmeti bo’yicha yaxlit o’quv-uslubiy majmua (O’MK)ni
yaratish hisoblanadi. IHTA kursi bo’yicha O’MKning alohida xususiyati shundaki,
u o’z ichiga faqat darslik va uslubiy qollanmalar, oqish uchun kitoblar tizimini
emas , shuningdek, PDVlarni qo’llash boyicha uslubiy qo’llanmalarni va nihoyat,
PDVlarning o’zini ham qamrab oladi», deb yozadi A.A.Kuznetsov o’zining «O’rta
maktabda informatikani o’qitish uslubiy tizimining rivojlanishi» mavzusidagi
ma‘ruza shaklidagi doktorlik dissertatsiyasida O’quv-uslubiy majmua tarkibiga
tegishli bo’lgan PDVlarni yaratishdagi eng muhim masalalardan biri kompyuter
bilan ishlayotgan o’quvchining o’zini his qilishi masalasi.
Kompyuterli mashg’ulotlarning o’quvchi organizmiga ta‘sirini o’rganishga
qaratilgan qator tadqiqotlar olib borilgan. Ko’pgina tadqiqotlarda PDVlarga
qo’yiladigan metodologik, didaktik , psixologik, texnik,fiziologik-gigienik talablar
ko’rsatib o’tilgan.
Bizning tadqiqotimiz PDVlarni ta‘lim jarayonida qo’llash bilan mazkur
talablarning qay darajada o’rinli ekanligini o’rganish va ularni to’ldirishga ham
qaratildi.
A.S.Lesnevskiy PDVlarga qo’yiladigan talablarni ishlab chiqishda, birinchidan,
didaktika prinsiplari mazmunidan ; ikkinchidan, kompyuterning didaktik
funksiyalaridan; uchinchidan, dastur vositasi tuzilishidan kelib chiqib yondashgan.

Tadqiqotlarda kompyuterli faoliyatning o’sayotgan organizmga ta‘siri va bu
faoliyatni
o’quvchini charchatmagan holda tashkil qilishning eng maqbul sharoitlari
o’rganilgan.
Tadqiqotlar xulosasi mashg’ulotlarni kompyuter yordamida tashkil qilish
mumkinligini, biroq bunda belgilangan gigienik talablarga amal qilish lozimligini
ko’rsatadi.
Pedagogik dasturiy vositalarga qo’yiladigan didaktik talablarga quyidagilar
kiradi:
ilmiylik, tushunarli, qat‘iy va tizimli bayon etilishi bilan birgalikda (pedagogika,
psixologiya, informatika , ergonomikaning asosiy tamoyillarini, zamonaviy fanning
fundamental asoslarini hisobga olib, o’quv faoliyati mazmunini qurish
imkoniyatini ta‘minlash), uzluksizlik va yaxlitlik (ilgari o’rganilgan bilimlarning
mantiqiy oqibati hamda to’ldiruvchisi hisoblanadi), izchillik, muammolilik,
ko’rgazmalilik, faollashtirish (o’qitish mustaqilligi hamda faollilik xususiyatining
mavjudligi), o’qitish natijalarini o’zlashtirish mustahkamliligi, muloqotning
interfaolliligi, o’qitish, tarbiyalash ,rivojlantirish va amaliyotning yaxlit
birligi. Metodik talablarga quyidagilar kiradi: aniq o’quv fanining o’ziga xos
xususiyatlarini
hisobga olish, ma‘lum bir faning o’ziga xosligini hisobga olish, axborotni
zamonaviy metodlari o’zaro bog’liqliligi, o’zaro aloqadorliligi, turli-tumanligi ,
amalga oshirilishi.
Psixologik talablarga quyidagilar kiradi: idrok etish (verbal-mantiqiy, sensor-
perseptiv),
tafakkur (tushunchaviy-nazariy, ko’rgazmali-amaliy), diqqati (qat‘iyliligi,
boshqaga ko’chishi), motivatsiya (ishlashda faol shakllari, yuqori darajada
ko’rgazmalilik, o’z vaqtida qayta aloqa yordamida o’quvchilarning yuqori
darajadagi motivatsiyalarini doimiy ravishda rag’batlantirish), xotira, tasavvuri,
yoshi va individual psixologik xususiyatlarini hisobga olish (egallagan bilim,
ko’nikma va malakalarini hisobga olib, o’quv fani mazmuni hamda o’quv

masalalari murakkablik darajasi o’quvchilarning yosh imkoniyatlari va
individual xususiyatlariga mos kelishi , o’quv materialini o’zlashtirishda ortiqcha
his-hayajonli, asabiy, aqliy yuklamalardan ta‘sirlanishdan himoyalash)
kiradi. Texnik talablarga quyidagilar kiradi: zamonaviy universal shaxsiy
kompyuterlar, tashqi qurilmalari, test o’tkaziladigan manbalar kiradi.
3. Pedagogik dasturiy vositalar – kompyuter texnologiyalari yordamida o`quv
jarayonini qisman yoki to`liq avtomatlashtirish uchun mo`ljallangan didaktik
vosita hisoblanadi. Ular ta`lim jarayonini samaradorligini oshirishning istiqbolli
shakllaridan biri hisoblanib, zamonaviy texnologiyalarning o`qitish vositasi
sifatida ishlatiladi. Pedagogik dasturiy vositalar tarkibiga: o`quv fani bo`yicha aniq
didaktik maqsadlarga erishishga yo`naltirilgan dasturiy mahsulot (dasturlar
majmuasi), texnik va metodik ta`minot, qo`shimcha yordamchi vositalar kiradi.
Pedagogik dasturiy vositalarni quyidagilarga ajratish mumkin:  o`rgatuvchi
dasturlar – o`quvchilarning bilim darajasi va qiziqishlaridan kelib chiqib yangi
bilimlarni o`zlashtirishga yo`naltiradi;  test dasturlari – egallangan bilim, malaka
va ko`nikmalarni tekshirish yoki baholash maqsadlarida qo`llaniladi;  mashq
qildirgichlar - avval o`zlashtirilgan o`quv materialini takrorlash va
mustahkamlashga xizmat qiladi;  o`qituvchi ishtirokidagi virtual o`quv muhitini
shakllantiruvchi dasturlar. Xususan, Pedagogik dasturiy vositalarni yaratish
texnologiyasini amalga oshirish maqsadida ularning an`anaviy vositalardan
ustunligini tasdiqlovchi qator ijobiy omillar mavjud. Mazkur omillar didaktik,
psixologik, iqtisodiy, fiziologik guruhlarga ajratildi.Pedagogik dasturiy vositalarga
qo`yiladigan haqida gaplashamiz. Didaktik talablarga quyidagilar kiradi: ilmiylik,
tushunarli, qat`iy va tizimli bayon etilishi bilan birgalikda (pedagogika,
psixologiya, informatika, ergonomikaning asosiy tamoyillarini, zamonaviy fanning
fundamental asoslarini hisobga olib, o`quv faoliyati mazmunini qurish
imkoniyatini ta`minlash), uzluksizlik va yaxlitlik (ilgari o`rganilgan bilimlarning
mantiqiy oqibati hamda to`ldiruvchisi hisoblanadi), izchillik, muammolilik,
ko`rgazmalilik, faollashtirish (o`qitish mustaqilligi hamda faollilik xususiyatining
mavjudligi), o`qitish natijalarini o`zlashtirish mustahkamliligi, muloqotning

interfaolliligi, o`qitish, tarbiyalash, rivojlantirish va amaliyotning yaxlit birligi.
Metodik talablarga quyidagilar kiradi: aniq o`quv fanining o`ziga xos
xususiyatlarini hisobga olish, ma`lum bir faning o`ziga xosligini hisobga olish,
axborotni zamonaviy metodlari o`zaro bog`liqliligi, o`zaro aloqadorliligi,
turlitumanligi, amalga oshirilishi. Psixologik talablarga idrok etish (verbal-
mantiqiy, sensor-perseptiv), tafakkur (tushunchaviy-nazariy, ko`rgazmali-amaliy),
diqqati (qat`iyliligi, boshqaga ko`chishi), motivasiya (ishlashda faol shakllari,
yuqori darajada ko`rgazmalilik, o`z vaqtida qayta aloqa yordamida o`quvchilarning
yuqori darajadagi motivasiyalarini doimiy ravishda rag`batlantirish), xotira,
tasavvuri, yoshi va individual psixologik xususiyatlarini hisobga olish (egallagan
bilim, ko`nikma va malakalarini hisobga olib, o`quv fani mazmuni hamda o`quv
masalalari murakkablik darajasi o`quvchilarning yosh imkoniyatlari va individual
xususiyatlariga mos kelishi, o`quv materialini o`zlashtirishda ortiqcha his-
hayajonli, asabiy, aqliy yuklamalardan ta`sirlanishdan himoyalash) kiradi. Texnik
talablarga shaxsiy kompyuterlar va ularning tashqi qurilmalari, test o`tkaziladigan
manbalar kiradi. Tarmoq talablariga «mijoz-server» arxitekturasi, Internet-
navigatorlar, tarmoq operasion tizimlari, telekommunikasiya, boshqaruv vositalari
(o`qitish jarayonini individual va jamoaviy ishlari, tashqi qayta aloqa) kiradi.
Estetik talablarga quyidagilar kiradi: tartiblilik va ifodalilik (elementlari,
joylashishi, o`lchami, rangi), bezashning funksional vazifasi va ergonomik
talablarga mosligi. Maxsus talablarga quyidagilar kiradi: interfaollik, maqsadga
yo`nalganlik, mustaqillik va moslashuvchanlik, audiolashtirish, ko`rgazmalilik,
kirish nazorati, intellektual rivojlanish, differensiasiyalash(tabaqalashtirish),
kreativlik, ochiqlik, qayta aloqa, funksionalilik, ishonchlilik. Ergonomik talablarga
quyidagilar kiradi: do`stonalik, foydalanuvchiga moslashish, ekran shakllarini
tashkil etish. Metodik talablar pedagogik dasturiy vositalar asosida o`qitishga
mo`ljallangan o`quv fanining o`ziga xos xususiyatlarini, uning qonuniyatlarini,
izlanish metodlari, axborotga ishlov berishning zamonaviy usullarini joriy qilish
imkoniyatlarini hisobga olishni ko`zda tutadi. Fanlardan yaratiladigan pedagogik
dasturiy vositalar quyidagi metodik talablarga javob berishi kerak: 1. Pedagogik

dasturiy vositalar – o`quv materialini taqdim etishning tushunchali, obrazli va
harakatli komponentlarining o`zaro bog`liqligiga tayangan holda qurilishi. 2.
Pedagogik dasturiy vositalar o`quv materialini yuqori tartibli tuzilma ko`rinishida
ta`minlashi. Fanlararo mantiqiy o`zaro bog`liqlikning hisobga olinishi. 3.
Pedagogik dasturiy vositalarda ta`lim oluvchiga o`quv materialini bosqichma-
bosqich o`zlashtirganligini turli xildagi nazoratlarni amalga oshirish asosida
aniqlash imkoniyatlarining yaratilishini ko’rishimiz mumkin. Bundan tashqari,
pedagogik va axborot texnologiyalarining ta’lim jarayoniga joriy etilishi ta’lim
vositalarining yangi avlodi va ta’limning so‘nggi turlari ko‘rinishida o‘z
mohiyatiga ega bo‘lishi bilan ahamiyatlidir. Bugungi kunda ta’lim jarayonida
foydalanilayotgan an’anaviy o‘qitish usullariga qo‘shimcha o‘quv vositalari deb
hisoblangan barcha multimedia o‘quv uslubiy elektron mahsulotlar shular
jumlasidandir. O‘quv-uslubiy elektron mahsulotlarning imkoniyatlari va kiritilgan
ma’lumotlar asosida turlarga ajratish mumkin. 1. O‘quv darslikning elektron
versiyasi. Namunaviy dasturga muvofiq fanning to‘liq kursini qamrab olgan
ma’lumotlarning elektron variant holdagi mahsulot (ma’ruzalar, matnlar va
boshqalar). 2. Elektron darslik. O‘quv darslik elektron versiyasining
takomillashtirilgan holatidir. Elektron darslik matni, gipermatn, giperizoh, grafik,
diagramma, rasm, chizma va ularning animatsiyalaridan iborat (elektron darslik va
elektron darslik versiyasi professor o‘qituvchilarning o‘quv mashg‘ulotlarni
o‘tkazishda va talabani darsdan tashqari mustaqil ta’lim olish uchun imkoniyat
beradi). 3. O‘quv uslubiy elektron qo‘llanma. O‘quv fanini qisman qamragan
bo‘lib, matn, rasm, gipermatn, chizma va animatsiyalardan iborat. 4. O‘quv uslubiy
elektron ko‘rgazma. Ma’lum bir fan uchun kompyuterlashtirilgan, yaxshi dizaynga
ega bo‘lgan miniplakatlar to‘plami. 2D grafik o‘lchamida tayyorlanadi (dars
jarayonida multimedia proyektor orqali namoyish etiladi). 5. O‘quv uslubiy
kompyuter dasturi. Ma’lum fanning mavzusi keng yoritiladi. Ushbu dastur
algoritmlashtirilgan bloklardan iborat. Har bir blok o‘zining mazmuniga, matni,
grafikasi, animatsiya, o‘quv va nazorat qismidan iborat bo‘lgan dastur. 6.
Multimediali o‘quv-uslubiy kompyuter dasturi va ensiklopediyalar Ushbu o‘quv

kompyuter dasturi matn, gipermatnlar, giperizohlar, grafik, diagrammalar, rasmlar,
chizmalar, harakat, ovoz, videotasmalar, fotorasmlarni o‘z ichiga qamrab olgan
mahsulot bo‘lib. 3D grafik o‘lchamida tayyorlanadi. 7. Kompyuterlashtirilgan
videofilmlar. Ushbu mahsulotda sensorika ishlatiladi. Kompyuterlashtirilgan
videofilmlar skanerdan, raqamli videokamera va fotoapparatlardan matnlar,
rasmlar, harakatlar kiritiladi. Undan tashqari, videomagnitofondan raqamli
o‘zgartirgich orqali videofilmlar joylashtiriladi va tahrirlar kiritish imkonini beradi.
8. Kompyuterlashtirilgan laboratoriya ishlari. Berilgan mavzu bo‘yicha
laboratoriya tajribalarini namoyish qilish, harakatlanishi, asboblarning
ko‘rsatkichlari, vaqt o‘lchash-larini va boshqa jarayonlarni bog‘lovchi kompyuter
dasturi. 3D grafik o‘lchamida tayyorlanadi (Laboratoriya asbob-uskunalari
yetishmaydigan joylarda ishlatish imkoniyatini beradi). 9. Ma’lumotlar banki.
Katta hajmdagi axborotni o‘z ichiga qamrab olgan va ularni turli ko‘rinishda
(jadval, diagramma, gistogramma, matn, rasm va hokazo) bera oladigan, o‘quv
jarayonida bilim oluvchilar tomonidan o‘z ustida mustaqil ishlashi va o‘z
bilimlarini nazorat qilishi uchun qo‘llaniladigan, doimiy ravishda to‘ldirib
boriladigan, keng doirada foydalanishga mo‘ljallangan, tegishli vakolatli davlat
tashkilotida qayd etilgan sohalar bo‘yicha ma’lumotlar bazasi. O‘quv uslubiy
elektron mahsulotlar muassasalarning kutubxonalarida, kompyuter sinflarida
saqlash va foydalanish mumkin. O‘quv uslubiy elektron mahsulotlarning asosiy
xususiyatlari O‘quv uslubiy elektron mahsulotlar quyidagi xususiyatlarga ega
bo‘lishi kerak: • ta’limning yuqori sifat darajasida o‘quv mashg‘ulotlarini o‘tishni
ta’minlash; • mustaqil ta’lim olish va o‘zini — o‘zi mustaqil nazorat qilish
imkonini yuzaga keltirish; • axborotni mustaqil o‘rganishning turli uslublarini
qo‘llash; • tajriba-tadqiqot ko‘nikmalarini hosil qilish; • bilim oluvchilarning ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilganligi; • o‘qitishga noan’anaviy yondashish,
o‘quv materialini o‘rganishning vaqtini tejash (talabalarga masofaviy o‘qish
imkoniyatini berish). O‘quv uslubiy elektron mahsulotlarni yaratish bosqichlari
O‘quv uslubiy elektron mahsulotlarni yaratish texnologiyasi katta mehnat hajmiga
ega bo‘lib, uni yaratishda tajribali professor-o‘qituvchilar va dasturni tuzuvchi

mutaxassis hamkorligida tayyorlanadi. Elektron adabiyotni ishlab chiqish quyidagi
keltirilgan bosqichlar olib borilishi maqsadga muvofiq: • ta’lim muassasalarida
fanlar bo‘yicha Respublikada yaratilgan elektron mahsulotlarning monitoringi
o‘tkaziladi; • yetakchi professor-o‘qituvchi, dasturchi (programmist), dizaynerlar
jalb etiladi. • professor-o‘qituvchilar fan bo‘yicha adabiyot, grafik, chizma, rasm,
test, mashg‘ulot, so‘rov, qiziqarli mashg‘ulot va hokazolar yig‘iladi va ularga
asosan o‘quv-uslubiy elektron mahsulotga ssenariy tuziladi. • O‘quv uslubiy
elektron mahsulotni tuzilmasi ishlab chiqiladi. • Bo‘limlar, boblar va mavzular
bo‘yicha mazmunini hamda ketma-ketligi ishlab chiqiladi. • Dizayner tomonidan
elektron mahsulotga estetik shakl yaratiladi. • Dasturchi o‘quv-uslubiy elektron
mahsulotlarning alohida bloklarning algoritmini tayyorlaydi va berilgan ssenariy,
shakllar bo‘yicha tayyor elektron mahsulot yaratadi

Xulosa.
Axborot asrida insoniyat tarixida sanoat va fan olamida olamshumul
yutuqlar qo’lga kiritildi. Dunyoda axborot eng qimmat narsaga aylandi.
Kompyuter ixtiro qilinishi insonlar bajaradigan yumushlarni yengillashishiga olib
keldi. Fan, ta’lim sohalarida o’qitish o’rganishning zamonaviy vositalari joriy
qilindi. Anashu vositalarni biri va deyarli eng ko’p qo’llaniladigani bu elektron
darsliklardir.
Hozirda deyarli barcha sohaga barcha sohaning elektron qo’llanmalari
mavjud. Lekin hammasini ham foydali deya olmaymiz. Ma’lumot undan insonlar
foydalangandagina foydali bo’lishi mumkin. Shunday ekan elektron darsliklar
tayyorlashda ham anashu jihatga e’tibor qaratish zarur bo’ladi.
Elektron dasrliklar yatuvchi dasturlarning nomlari har xil, lekin ularni
boshqarilish tamoyillari deyarli bir xil bo’ladi. Ularning ba’zilari qo’shimcha
imkoniyatlari mavjudligi va ularda darslik tayyorlash qulayligi bilan farqlanadi.
Dastlab elektron darsliklar o’ta sodda ko’rinishga ega bo’lgan bo’lsa
endilikda turli inson ruhiyatiga ta’sir etadigan tasviriy vositalar bilan boyimoqda.
Bunday vositalarga turli animatsiya va video fayllarni kitish mumkin. Dastlab bu
imkoniyatlar mavjud bo’lmagan. Vaqt o’tishi bilan Flash, 3D Max dasturlarini
ishlab chiqilishi elektron darsliklar tayyorlashni yanada mazmundorroq va
foydalanuvchiga mazmuni tushinarliroq bo’lishiga olib keldi. Bularning barchasi
axborotlarni elektron usulda tezkor almashish va o’zlashtirish imkonini beradi.
Elektron darsliklar iqtisodiy tejamkorlikka olib keladi. Buning uchun
tayyorlangan ma’lumotlar foydalanuvchiga kerakli bo’lishligi ahamiyatlidir.
Dunyoda axborot ko’payib keganidan keraklilarini tanlab olish muammo bo’lib
bormoqda. Ana shu holatlardan qochish maqsadida ko’plab nufuzli muassalar
o’zlarining elektron darsliklarini imkon qadar asosiy va talaba o’zlashtirishi
muhim bo’lgan ma’lumotlar bilan boyitmoqda.

Mavzu: Pedagogik dasturiy vositalar REJA: 1. Kirish 2. Asosiy qismi 1.Pedagogik dasturiy haqida tushincha 2.Pedagogik dasturiy vositalar va ularng yaratish texnologiyalari 3. Pedagogik dasturiy vositalar va ularni yaratuvchi dasturlar tasnifi 3.Xulosa. 4. Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish. Pedagogik dasturiy vositalar – kompyuter texnologiyalari yordamida o‘quv jarayonini qisman yoki to‘liq avtomatlashtirish uchun mo‘ljallangan didaktik vosita hisoblanadi. Ular ta’lim jarayonini samaradorligini oshirishning istiqbolli shakllaridan biri hisoblanib , zamonaviy texnologiyalarning o‘qitish vositasi sifatida ishlatiladi. Pedagogik dasturiy vositalar tarkibiga: o‘quv fani bo‘yicha aniq didaktik maqsadlarga erishishga yo‘naltirilgan dasturiy mahsulot (dasturlar majmuasi), texnik va metodik ta’minot, qo‘shimcha yordamchi vositalar kiradi. Pedagogik dasturiy vositalar – kompyuter texnologiyalari yordamida o‘quv jarayonini qisman yoki to‘liq avtomatlashtirish uchun mo‘ljallangan didaktik vosita hisoblanadi. Ular ta’lim jarayonini samaradorligini oshirishning istiqbolli shakllaridan biri hisoblanib, zamonaviy texnologiyalarning o‘qitish vositasi sifatida ishlatiladi. Pedagogik dasturiy vositalar tarkibiga: o‘quv fani bo‘yicha aniq didaktik maqsadlarga erishishga yo‘naltirilgan dasturiy mahsulot (dasturlar majmuasi), texnik va metodik ta’minot, qo‘shimcha yordamchi vositalar kiradi. Pedagogik dasturiy vositalarni quyidagilarga ajratish mumkin: Pedagogik dasturiy vositalarni quyidagilarga ajratish mumkin:

1.Dasturiy vosita tushunchasi. Pedagogik dasturiy vositalar. Pedagogik dasturiy vositalarning qo‗llanilishi. Pedagogik dasturiy vositalar tasnifi: Elektron darslik. Elektron qo‗llanma. Elektron ensiklopediya. Virtual laboratoriya. Pedagogik dasturiy 5 vositalar guruhlari: namoyish etuvchi dasturlar, nazorat qiluvchi dasturlar, o‗rgatuvchi dasturlar, modellashtiruvchi dasturlar Pedagogik dasturiy vositalar yaratuvchi dasturlar tasnifi. Matn muharrirlari. Grafik muharrirlar. Animator dasturlar. Web muharrirlar. Audio muharrirlar. Video muharrirlar. Ma‘lumotlar bazalarini boshqarish tizimlari. Buyurtmachi yoki ta‘lim muassasasi talablarini o‗rganish. Pedagogik dasturiy vositalarni loyihasini ishlab chiqish. Pedagogik dasturiy vositalar yaratishga qo yiladigan talablar Pedagogikʻ dasturiy vositalar yaratishga qo yiladigan talablar tasnifi: didaktik talablar; ʻ pedagogika-psixologik talablar; ekrandagi tasvirlarning rangiga qoyiladigan talablar; yorqinlik talabi; ekrandagi ma'lumotlarning tuzilishiga qoyiladigan talablar; ekrandagi ob'ektlarning ko'rinishiga qo'yiladigan talablar; foydalanuvchi oynasining qulayligi. Pedagogik dasturiy vositalar yaratishda texnik va ergonomik talablar Dasturning ommaviyligi; dastur ishining uzluksizligi; dastur hajmi; kompyuter imkoniyatlaridan unumli foydalanish; o'quvchi va kompyuteming muloqot usullari; o'quvchi uchun ortiqcha ma'lumotlarning berkitilishi; PDTning hissiy ta'sirchanligi; o'qituvchi va o'quvchi vaqtini tejash kabi talablami olish mumkin. 2-Modul. Pedagogik dasturiy vositalar va ularni yaratish texnologiyalari Elektron dasrlik va uning turlari Elektron darslikning 1-toifasi: o‗quv mat е rialini faqat v е rbal ko‗rinishida taqdim etadigan; elektron darslikning 2-toifasi: o‗quv mat е rialini v е rbal ikki o‗lchamli grafik shaklida taqdim etadigan; elektron darslikning 3-toifasi: ―multim е dia darsligi, ya'ni ma'lumot uch o‗lchamli grafik ‖ ko‗rinishda, ovozli, vid е o, animatsiya va qisman v е rbal shaklida taqdim etiladigan multim е diali el е ktron darslik; elektron darslikning 4-toifasi: mat е rial ovozli va uch o‗lchamli fazoviy ko‗inishda bo‗lib qolmasdan, taktik xususiyatli ma'lumotlar vositasida bayon qilinib, o‗rganuvchini ―ekran olamida st ‖ е r е o nusxasi tasvirlangan r е al olamga kirish va undagi ob' е ktlarga nisbatan xarakatlanish tasavvurini yaratadigan el е ktron darslik. WEB-texnologiyalari asosida elektron

o‗quv materiallarni yaratish texnologiyalari: HTML tilida elektron o‗quv materiallarni yaratish; Dreamweaver dasturida elektron o‗quv materiallarni yaratish. Moodle tizimining interfaol imkoniyatlari Moodle tizimining interfaol imkoniyatlaridan foydalanib elektron o‗quv materiallarni yaratish; ma‘ruza; nazorat testlari; chat; forum; ma‘lumotlar bazasi; topshiriq; anketa-so‗rov. Moodle tizimida nazorat testlari yaratish Moodle tizimining interfaol imkoniyatlaridan foydalanib nazorat testlari yaratish; Test savollarini kiritish yo‗llari; Test savollarini sozlash parametrlari. Multimediyali elektron darslik yaratish Multimediyali elektron darslik loyihasini ishlab chiqish. Flash dasturida Multimediyali elektron darslik qobig‗ini yaratish. Multimediyali elektron darslik qobig‗iga ma‘lumotlarni kiritish. Flash dasturida taqdimot yaratish Flash dasturida taqdimot yaratish uchun uning loyihasini ishlab chiqish. Flash dasturida taqdimot yaratish. Taqdimot boshqaruv elementlarini yaratib olish. Taqdimot qobig‗iga ma‘lumotlarni kiritish. . Flash dasturida nazorat testlari yaratish Flash dasturida nazorat testi yaratish uchun uning loyihasini ishlab chiqish. Flash dasturida nazorat testi yaratish. Nazorat testi boshqaruv elementlarini yaratib olish. Nazorat testi qobig‗iga savol va uning javoblarini kiritish hamda uning kalitlarini belgilash. Flash dasturida interfaol manbalar yaratish Flash dasturida yaratiladigan interfaol manba loyihasini ishlab chiqish. Flash dasturi Actions tili imkoniyatlaridan foydalangan holda interfaol manba yaratish. 3-Modul. Pedagogik dasturiy vositalar yaratishning qo‘shimcha imkoniyatlari . Flash dasturida ob’yekt va jarayonlarni modellashtirish Flash dasturida ob‘yekt va jarayonlarni modellashtirish uchun uning loyihasini ishlab chiqish. Flash dasturida ob‘yekt va jarayonlar modelini yaratish. Ob‘yekt va jarayonlarni modellashtirish boshqaruv elementlarini yaratib olish. iSpring dasturida manbalar yaratish iSpring dasturida manbalar yaratish: anketa-so‗rov hosil qilish; turli xil nazorat testlar yaratish; nazorat testlarini sozlash va nashr qilish; masofali ta‘lim uchun o‗quv kurslari ishlab chiqish. Ta’lim yo’nalishida tuzilgan dasturiy vosita deb, shunday dasturiy vositaga aytiladiki, ularda qandaydir predmetli soha aks ettiriladi, uni o’zlashtirish uchun u yoki bu darajada texnologiya amalga oshiriladi.

Dasturiy vosita orqali o’quv axborotni ekranda har xil ko’rinishda berish, bilimlarni o’zlashtirish jarayonini tashkillashtirish; o’quv yoki amaliy faoliyatida bilim va ko’nikmalarni o’zlashtirish, o’qish natijalarini nazorat qilishni samarali amalga oshirish, takrorlash, o’quvchilarning ijodiy faoliyatini faollashtirish, ma’lum turdagi fikrlash ko’rinishlarini shakllantirish va rivojlantirish mumkin. Dasturiy vositalarni funktsional ji h atdan q uyidagi tiplarga ajratish mumkin: - Amaliy dasturlar, foydalanuvchini kompyuter bilan o’quv dialogini tashkillashtirish uchun mo’ljallangan. Ko’pincha ularni pedagogik dasturiy vositalar deb ham aytiladi. Pedagogik dasturiy vositalarning funktsional qo’llanilishi-o’quv axborotni taqdim etish va ta’lim olishga yo’naltirishdir. Bunda ta’lim oluvchiga nisbatan individual yondashishni ҳisobga olish kerak. Odatda pedagogik dasturiy vositalar yangi axborotlarni o’zlashtirishni nazarda tutadi; - Test, diagnostik dasturlashning maqsadi ta’lim oluvchining xato xarakatlarini sababini aniqlash, uning bilim, malaka va ko’nikmasini baholash, uning o’zlashtirish darajasini aniqlash yoki intellektual rivojlanishini aniqlash; - Instrumental dasturiy vositalar: o’quv yo’nalishida tuzilgan dasturiy vositalarni ishlab chiqishga qaratilgan, o’quv metodik va tashkillovchi materialni tayyorlash, grafik yoki tovushli imkoniyatlarni yaratish va hakozo. Pedagogik dasturiy vositalar o’quv jarayonini texnologik ta’minlashni amalga oshiradi. Ular kompyuter va telekommunikatsiya texnologiyalarini ishlatishga asoslangan. Pedagogik dasturiy vositalarga quyidagilar kiradi: - Instrumental sistemalar- ular avtomatlashgan vositalar yoki nazorat qiluvchi sistemalarni ishlab chiqish uchun mo’ljallangan bo’lib, o’quv materialni “qog’oz” ko’rinishida berilishidan “monitorda” berilishga o’tkazidishiga mo’ljallangan;

Pedagogik dasturiy vositalar

12.08.2023

0

39.0947265625 KB

Похожие