logo
  1. Главная страница
  2. Дипломные работы
  3. Общий
  4. Kompyuter grafikasi uchun texnik vositalar

Kompyuter grafikasi uchun texnik vositalar

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

24250.5 KB
Скачать
Mavzu: Kompyuter grafikasi uchun texnik vositalar Mundarija Kirish Asosiy qism 1.Bob. Kompyuter grafikasi uchun nazariy qismi. §1.1. Kompyuter grafikasining asosiy tushunchasi . § 1.2. K ompyuter grafikasi turlari. 2.Bob. Kompyuter grafikasi uchun texnik vositalar § 2.1. Zamonaviy axborot texnologiyalari texnik vositalari § 2.2. Kompyuter grafikasining zamonaviy qurilma va dasturiy vositalari. § 2.3.Axborot-kommunikasiya va interaktiv texnologiyalaridan foydalanish. Audio va video materiallarni yaratish va ishlov berish. . 3. ILOVA 4. XULOSA 5. FOYDALANGAN ADABIYOTLAR RUYXATI Kirish Dastur mazmuni oliy ta‘limning normativ-huquqiy asoslari va qonunchilik normalari, ilg’or ta‘lim texnologiyalari va pedagogik mahorat, ta‘lim jarayonlarida axborot-kommunikasiya texnologiyalarini qo’llash, amaliy xorijiy til, tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari, maxsus fanlar negizida ilmiy va amaliy tadqiqotlar, texnologik taraqqiyot va o’quv jarayonini tashkil etishning zamonaviy uslublari bo’yicha so’nggi yutuqlar, pedagogning kasbi kompetentligi va kreativligi, global Internet tarmog’i, multimedia tizimlari va masofadan o’qitish usullarini o’zlashtirish bo’yicha yangi bilim, ko'nikma va malakalarini shakllantirishni nazarda tutadi. Men o’z kurs ishimda AdobePhotoshop va CorelDRAW dasturlarini o’rgandim. Bu dasturlar yordamida bir qancha grafik chizmalarni chizdik. CorelDRAWda xarita kabi chizmalarni amaliyot jarayonida chizdim. Kompyuter grafikasi jahonda yangi fundamental fan hisoblanib, o’tgan asrning 90-chi yillarida paydo bo’ldi hamda fan va ishlab chiqarishning barcha sohasida kadrlar tayyorlab berishda uziga xos mustaqil ahamiyat kasb etdi. Maxsus dasturlar yordamida xuddi bir varoq oq qog’ozga qalam yoki ruchka bilan har xil rasmlarni solish singari kompyuter ekranida sichqoncha yordamida rasm chizish, ya‘ni tasvir yaratish, tuzatish va ularni harakatlantirish imkonini yaratdi. Bu dasturlar rasm solish dasturlarlari yoki grafik redaktorlar bo’lib, ular yordamida rasmning elementlari boshqarib boriladi. Kompyuter grafikasining juda tez rivojlanib borishi va uning texnikaviy va dasturiy vositalarining yangilanib turishi ushbu kursni hamisha takomillashtirishga, bu sohadagi yangi yo’nalishlarni tinmay o’rganib borishni taqozo etadi. So’nggi yillarda bu sohada juda katta uzgarishlar (siljishlar) yuz berdi, ya‘ni 16 miliondan ortiq rang va rang turlarini o’zida aks ettira oladigan displeylar, grafik axborotlarni kirituvchi moslama – skanerlar, dasturiy vositalar sohasida esa haqiqiy kompyuter dunyosini kashf qila oladigan amaliy dasturlar vujudga keldi. CorelDRAW xozirda eng ko’p tarqalgan vektorli grafik muharrirlardan biri hisoblanadi. Ishlatish va sozlash qulayligi, tarkibiga kiritilgan ko’plab effektlar to’plami foydalanuvchilarni bu dasturni ishlatishga yanada ko’proq jalb qilmoqda. Dastur interfeysining qulayligi qisqa vaqtda uning asosiy imkoniyatlari haqida tushuncha xosil qilish imkoniyatini beradi. CorelDRAW dasturini o’rganishning eng samarali usuli - bu dasturda ko’proq amaliy ishlashdir. Dasturni endi o’rganishni boshlagan foydalanuvchilar katta miqdordagi murakkab ma‘lumotlarni o’zlashtirmasdan ham kompyuter grafikasi olamiga kirishib ketishi mumkin . 1.Bob. Kompyuter grafikasi uchun nazariy qismi. 1.1. Kompyuter grafikasining asosiy tushunchasi Kompyuter gr afikasi . birinchi navbatda informatika fani bilan bog’liqdir. Kompyuterda oddiy operatsiyalar majmuasini bilmasdan turib kompyuter grafikasini o’zlashtirib bo’lmaydi. Demak ta‘lim tizimida avval informati - ka fani kursantlar (talabalar) tomonidan o’zlashtirilishi lozim ekan. Keyingi talab o’rganiladigan grafik dasturni talabidan kelib chiqadi. CorelDRAW, AdobePhotoshop, Microsoft Visio grafik das-turlari chizma yaratish bilan bog’liq bo’lganligi uchun ham chizmachilik, geometriya, chizmachilik fanining nazariyasi hisoblanmish chizma geo-metriya kabi aniq fanlarni va oddiy geometrik yasashlar (aylanani teng bo’lakarga bo’lish, aylana yoyi, urinma, burchak bissektrisalarni o’tka-zish, perpendikulyarlik va parallellik xossalari…)ni bilish talab etiladi. Aks holda o’zimiz buyruqlar majmuasini noto’g’ri berib dasturdan biron bir amalni bajarishini talab etishimiz o’rin- siz. Qisqa qilib aytganda CorelDRAW, AdobePhotoshop, Microsoft Visio grafik dasturlarini o’rga-nishda dastlab informatika so’ng chizma-chilik va chizma geometriya fanlari o’zlashtirilgan bo’lishi lozim. Keyingi talab o’rganiladigan grafik dasturlarning talabidan kelib chiqadi. Fan va texnika taraqqiyoti jamiyatimizni informatsion jamiyatga aylantirdi. Bu jamiyatda faoliyat ko’rsatuvchilarning aksariyat qismi axborotlarni ish- lab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va amalga oshirish bilan banddirlar. Bunday ishlarni zamonaviy kompyuterlarsiz amalga oshirish qiyin. Ularda- gi ma‘lumotlarni qayta ishlash mashina grafikasi yor-damida amalga oshi- rilsa foydalanuvchiga katta qulayliklar tug’diradi. Kompyuter grafikasi – bu model va tasvirlarni kompyuter yorda-mida hosil qilish, saqlash va qayta ishlash to’g’risidagi fandir. Kompyuter grafikasi deganda odatda grafik ma‘lumotlarni kompyuter vositasida tayyorlash, qayta ishlash (qurish), saqlash va namoyish etish jarayonlarini avtomatlash-tirish tushunilsa, grafik ma‘lumot deganda ob‘ekt modellari va tasvirlari tushuniladi. Kompyuter grafikasi jahonda yangi fundamental fan hisoblanib, o’tgan asrning 90-chi yillarida paydo bo’ldi hamda fan va ishlab chiqarishning barcha sohasida kadrlar tayyorlab berishda uziga xos mustaqil ahamiyat kasb etdi. Maxsus dasturlar yordamida xuddi bir varoq oq qog’ozga qalam yoki ruchka bilan har xil rasmlarni solish singari kompyuter ekranida sichqoncha yordamida rasm chizish, ya‘ni tasvir yaratish, tuzatish va ularni harakatlantirish imkonini yaratdi. Bu dasturlar rasm solish dasturlarlari yoki grafik redaktorlar bo’lib, ular yordamida rasmning elementlari bosh - qarib boriladi. Kompyuter grafikasining juda tez rivojlanib borishi va uning texnikaviy va dasturiy vositalarining yangilanib turishi ushbu kursni hami - sha takomillashtirishga, bu sohadagi yangi yo’nalishlarni tinmay o’rganib borishni taqozo etadi. So’nggi yillarda bu sohada juda katta uzgarishlar (siljishlar) yuz berdi, ya‘ni 16 miliondan ortiq rang va rang turlarini o’zida aks ettira oladigan displeylar, grafik axborotlarni kirituvchi moslama–ska - ne r lar, dasturiy vositalar sohasida esa haqiqiy kompyuter dunyosini kashf qila oladigan amaliy dasturlar vujudga keldi. 1.2. K ompyuter grafikasi turlari. Kompyuter grafikasining uch turini o’rganamiz, bular: rastrli , fraktal va vektorli grafikadir. Rastrli grafika Rastr tasvirlar to’g’ri burchakli matritsa shaklida namoyon bo’lib, har bir yacheykasi rangli nuqtadan iborat. Rastr grafikasining asosi piksel (nuqta) hisoblanib, u rang bilan ifodalanadi. Tasvir turli rangdagi va yorug’likdagi to’rtburchak qism (piksel)lardan tashkil topgan bo’lishi mumkin. Bunday turdagi tasvirlar rastrli tasvir deyiladi (1.1-rasm). 1.1-rasm. Rastrli tasvir Rastrli tasvirlar har bir katagi ranglangan katakli qog’ozni eslatadi. Piksel (inglizcha pixel – pic ture el ement ) – rastrli tavirlarning asosiy elementi hisoblanib, tasvir aynan shu elementlardan tashkil topadi. Rasmdan ko’rinib turibdiki rastrli tasvir uzunligiga qandaydir sondagi piksellar joylashgan bo’ladi. Bu kattalik razresheniye ( разрешение ) deb ataladi va odatda bir duymdagi piksellar soni bilan o’lchanadi (pixels per inch, ppi) . Ayrim hollarda ppi o’lchovi o’rniga unga yaqin bo’lgan dpi (dots per inch — bir dyumdagi nugtalar soni) o’lchovidan ham keng foydalaniladi. Tasvir nuqtalar to’plami sifatida akslanib ular qanchalik ko’p bo’lsa ko’rinish shunchalik tiniq va sifatli, fayl esa ko’p joy egallaydi. Ya‘ni, aynan bitta tasvirning o’zi yuqori yoki past sifatli bo’lishi, o’lchov birligiga qarab nuqtalar ko’p yoki kam (odatda bir dyuymga nisbatan nuqtalar soni – dpi yoki piksellar soni – ppi bilan belgilanadi) bo’lishi mumkin. Rastr – bu nuqtalarning tartibli joylashuvidir. Rastrli grafikani tahrirlaganda biz piksellarni tahrirlaymiz, ya‘ni ularning rangini o’zgartiramiz. Rastrli grafika asosan sifat sig’imiga bog’liq, chunki tasvirni ifodalovchi ma‘lumot ma‘lum bir o’lchamdagi to’rga bog’langan bo’ladi. Rastrli tasvir tahrirlanganda uning sifati o’zgarishi (odatda pasayishi), ya‘ni tasvirni o’zini emas, balki u joylashgan to’rning o’lchamlari o’zgartirilib tasvirning aniqlik, tiniqlik darajasi o’zgartiriladi va fayl egallagan hajmi kamaytiriladi. Rastrli grafikani tasvirning sifat sig’imiga nisbatan past bo’lgan qurilma (printer)da chop ettirish rasm sifatini pasaytishiga olib keladi. Demak rastrli grafikani chop etish qurilmasining sifat sig’imi tasvir sifat sig’imiga nisbatan yuqori bo’lishi tavsiya etiladi. Rastrli grafikaning keng tarqalgan formatlari: *.tif, *.gif, *.jpg, *.png, *.bmp, *.pcx va boshqalar. Afzalligi:  Rastr grafikasi real obrazlarni effektiv namoish eta oladi. Sifatli rastr tasvirlari foto surat darajasidagi yuqori aniqlikda real va haqqoniy aks ettirilishi mumkin.  Rastr tasvirlar chiqarish qurilmalari – asosan lazer printerlarida juda yaxshi chop etiladi. Ya‘ni rastr grafikasining sifati chop etishda o’zgarmaydi. Kamchiliklari:  Rastr tasvirlari saqlash qurilmalarida (qattiq disk, CD-DVD, fleshka va h.) ko’p joy egallaydi;  Rastr tasvirlarni tahrirlashda kompyuterning xotira resurslari – xususan tezkor xotirada ko’proq joy talab etiladi;  Rastr tasvirlarni tahrirlash mehnat talab va mashaqqatli;  Rastr tasvir masshtablashtirilganda tasvir sifati o’zgaradi. Qo’llanish sohasi:  Elektron va poligrafik nashriyotlar, Web dizaynda; Foto tasvirlarni tahrirlash va restavratsiya qilishda;  Badiiy grafika va skaner bilan ishlashda. Fraktal grafika Fraktal grafikasi asosan matematik amallar asosida grafik kompo - zitsiya tuzishda qo’llaniladi. Bugungi kunda videoroliklar, kliplar, video o’yinlar yaratishda fraktal grafikasining o’rni beqiyosdir. Fantastik janr - dagi kinofilmlarda yoki kompyuter o’yinlarida atrof muhitning murak - kab kompozitsiyalari (o’rmonlar, tog’lar, shahar qiyofasi va h.) yaratishda fraktal grafikasidan keng foydalaniladi. Fraktal grafikasining qo’llanish printsipi proektiv geometriyaning qonuniyatlariga asoslangan bo’lib, oddiy geometrik elementni o’ziga o’xshash akslantirishdan iborat. Aytaylik qish sovug’ida deraza oynasidagi naqshlar yoki kristal panjaralarning hosil bo’lishi insonni ajablantiradi. Bunday hodisa va jarayonlarni kompyuterda modellashtirish, ularning formula asosida qonuniyatlarini topish bir qarashda matematik echimga ega emasday ko’rinadi, lekin echimi oddiydan murakkablikka printsipi asosida yaratiladi. Yuqorida keltirilgan misollarda agar diqqat bilan e‘tibor qaratsangiz oddiy bir element, aytaylik bir dona qor parchasi xuddi shunga o’xshash (katta yoki kichik, holati, rangi o’zgargan) boshqa bir element bilan takrorlanadi. Fraktallar bizga oddiy geometriyadan ma‘lum bo’lgan figuralarga o’xshamaydi va ma‘lum bir algoritmlar asosida quriladi. Fraktal grafika - sida asosiy ob‘ekt bu geometrik figura emas, balki matematik formula - dir. Formuladagi koeffitsientlarni o’zgartirish asosida mutlaqo boshqa bir kompozitsiyalarni yaratish mumkin bo’ladi. Umuman oddiy qilib aytganda fraktallar – bu dastlabki figuraga nisbattan ko’p marta qo’llanilgan ma‘lum bir almashtirish va o’zgarti-rishlar demakdir. Dastlabki fraktal geometriyasi g’oyalari XIX asrlarda vujudga kel-gan. Kantor oddiy rekursiv (qaytariladigan) funktsiya orqali chiziqni chi-ziqlar to’plamiga olib keldi, keyinchalik esa Benua Mandel brot fraktal geometriyasiga asos soldi va fraktal iborasini kiritdi. Fraktal – lat. fractal bo’lingan (qismlarga ajratilgan) ma‘nosini bildiradi. Fraktalning yana bir izoh-tushunchalaridan biri bu – qismlardan iborat va har bir qismi yana bo’linadigan geometrik figuradir. Har bir bo’linadigan figura yaxlit figuraning kichraygan yoki o’xshash nusxasidir. Fraktallarning asosiy xususiyati bu o’ziga o’xshashlikdir. Oddiy figurani doimo kichraytirish va unga o’xshatish asosida fraktallar tuzish mumkin. Misol uchun: Oddiy kesma teng uchga bo’linadi (1.2- rasm, a). O’rtadagi qismga teng bo’lgan yangi bir kesma bo’lagi qo’shiladi va to’rt bo’lakdan iborat siniq chiziq hosil qilinadi (1.2- rasm, b). Keyingi etapda to’rtta kesmaning har biri yana uchga bo’linadi va o’rta qismiga teng yangi bo’laklar qo’shiladi (1.2- rasm, c). Bu holat yana takrorlanganda bejirim bir naqsh kompozitsiyasi kelib chiqadi (1.2- rasm, d). Agarda har bir etapda bo’laklarni kichraytirish bilan birga ularni yo’nalishini ham o’zgartirilsa yanada boshqaroq kompozitsiya kelib chiqadi. 1.2-rasm. Oddiy kesmalarni bo‘linishi Fraktal grafikasi fayllari asosan *.fif kengaytmasiga ega bo’lib, kompyu - ter xotirasida juda kam joy egallaydi. Ya‘ni ular xotirada faqat formula yozuvlari ko’rinishida saqlanadi. Fraktal grafikasining keng tarqalgan formatlari: *.frp; *.frs; *.fri; *.fro; *.fr3, *.fr4 va boshqalar. Afzalligi:  Original va bejirib, fantastik tasvirlarni hosil qilish mumkinligi;  Real hodisa va jarayonlarni (ilmiy grafikaviy) modellashtirishda qo’llash mumkinligi. Kamchiliklari:  Dasturlash tilining murakkabligi. Turli dasturlash tillari (C, Delphi, Pascal va h.) ni bilish talab etiladi;  Natijani oldindan baholashning qiyinligi. Qo’llanish sohasi:  Ko’ngilochar dastur va video o’yinlar yaratishda (oddiy va murakkab teksturalar, turli landshaft va fonlarni yaratishda);  Kino va video industriyada (noananaviy hodisa va jarayonlarni hosil qilishda, fantastik syujetlar yaratishda). 1.3-rasm. Fraktal grafikasi asosida yaratilgan kompozitsiyalar Vektorli grafika Vektor grafikasida tasvir vektor deb nomlanuvchi chiziqlar asosida qurilib, ularga turli parametrlar – rang, chiziq qalinligi va joylashuvi (vaziyati) xususiyatlari beriladi. Vektor grafikasida primitivlar deb nomlanuvchi ob‘ektlar bilan ishlanadi. Primitivlarga ikki va uch o’lchamli oddiy geometrik figuralar kiradi. Ikki o’lchamli geometrik figuralarga – nuqta, to’g’ri chiziq, egri chiziq, aylana, ko’pburchak kabi tekis shakllar kirsa, uch o’lchamli geometrik figuralarga k u b, prizma, piramida, sfera, konus, silindr kabi jismlar kiradi. Ushbu od - diy geometrik figuralar asosida murakkab bo’lgan geometrik figuralar – ob‘ektlar yaratiladi. Vektorli grafika odatda ob’ektga qaratilgan grafika yoki chizma grafikasi deb ham nomlanadi. Vektor grafikasida asosiy mantiqiy element primitivlar bo’lganligi uchun, asosiy e‘tibor primitivlarni qurishda ularning parametrlariga qaratiladi. Misol uchun yopiq ko’pburchak tomonlari teng yonli yoki ixtiyoriy bo’lishi, yopiq hududlar aylana, ellips yoki ixtiyoriy egri chiziq asosida qurilishi mumkin bo’lib (1.4- rasm, a), ushbu yopiq ko’pburchak yoki hudud ichini ranglash (1.4- rasm, b), gradientlash (1.4- rasm, c) yoki shtrixlash (1.4- rasm, d) mumkin. 1.4-rasm.Vektor grafikasining asosiy imkoniyatlari Agar rastr grafikasida bazaviy element nuqta bo’lsa, vektor grafikasida chiziq hisoblanadi. Chiziq to’g’ri yoki egri (splayn) bo’lishi mumkin. Chiziq bir butun ob‘ekt hisoblanib, u matematik ifodaga ega. Shuning uchun ham vektor grafikasi fayl hajmi rastr grafikasiga nisbatan ancha kam joy egallaydi. Vektor grafikasi bilan ishlaganda biron bir ob‘ekt tahrirlanganda boshqa ob‘ektlar tahrirlanmaydi. Ya‘ni tasvirda biron bir geometrik ob‘ektga osongina o’zgartirish kiritish mumkin bo’lib, shu ob‘ekt ustida yoki ostida joylashgan boshqa geometrik ob‘ektlar tahrirlanmasligi imkoniyatlari mavjud. Vektor grafikasi aniq va tiniq tasvirlar yaratishga imkon beradi. Tasvirlar masshtablashtirilganda ularning sifati saqlanib qoladi. Shuning uchun ham undan dizayn, poligrafiya, reklama va animatsiyada keng foydalaniladi (1.5-rasm). 1.5-rasm.Vektorli grafikaning dizayn va animatsiyada qo‘llanilishi Vektorli grafikaning eng qulay tomoni u chiqarish qurilmalarining barcha sifat sig’imi imkoniyatlaridan foydalanadi. Ya‘ni vektor buyruqlari chiqarish qurilmasiga, aytaylik printerga berilgan masshtabdagi tasvir chiziq va ranglarini printer qancha nuqtadan iborat qilib chiza olsa shuncha nuqtalarni qo’llashni buyuradi. Agar rastrli format printerga chegaralangan nuqtalar to’plamidan foydalanib chop ettishni buyursa, vektorli format printer qancha nuqtalar to’plamini qo’llay olsa shuncha nuqtalarni qo’llashni buyruq beradi. Vektorli tasvirlar kompyuterdan chiqarish qurilmasi (printer)ga turli vektor buyruqlarini yo’llaydi. Printerlarda o’zining mikroprotsessori bo’lib, u buyruqlarni qayta ishlaydi va ularni nuqta ko’rinishda qog’ozga tushiradi. Printerlarning turiga qarab ayrim hollarda kompyuter va printer orasidagi ikki mikroprotsessorning axborotlarni qayta ishlashida muammolar yuzaga keladi va natijada tasvir qog’ozda qisman yoki umuman chop etmasligi yoki ekranga xatolik haqidagi axborot chiqarilishi mumkin. Afzalligi:  Vektor grafikasi printerning barcha sifat sig’imidan foydalanib, tasvir masshtabi o’zgartirilganda ham uning sifatini saqlab qoladi;  Vektor grafikasi alohida ob‘ektlarni tahrirlash imkonini beradi va tasvirlar oson tahrirlanadi;  Vektorli grafika agar tasvirda rastrli ob‘ektlar qo’llanmagan bo’lsa xotirada kam joy egallaydi. Kamchiliklari:  Vektorli tasvirlar sun‘iy ko’rinadi;  Rastr grafikasiga nisbatan ranglar kam tusga ega. Qo’llanish sohasi:  Kompyuterda loyihalash tizimlarida;  Elektron va poligrafik nashriyotlarda, Web dizaynda;  Kompyuter dizayni va reklamada. 2.Bob. Kompyuter grafikasi uchun texnik vositalar 2.1. Zamonaviy axborot texnologiyalari texnik vositalari T е xnologiyaning rivojlanishi bilan t е xnik vositalardan foydalanib o’q itish uchun birgina kompyut е rning mavjudligi kifoya bo’ lib q oldi. Avvallari t е l е vizor, vid е omagnitofon, kinopro е ktor, diapro е ktor va bosh q alar bajargan funktsiyalarni kompyut е r muvaffa q iyat bilan o’ z zimmasiga oldi. q olav е rsa, axborotni uzatish, sa q lash, tasvirlash sifati s е zilarli darajada ortdi. H ozirgi kunga k е lib, kompyut е r savodxonligi madaniyatning mu h im b е lgisiga aylanib ulgurdi, k е lajakda esa u h ar bir insonga q a ye rda, q aysi uchastkada ishlamasin zaruratga aylanadi. D е mak, kompyut е r ishi, kompyut е rdan foydalanishga o’ rgatish eng ya q in va q t ichida umumiy ishga aylanishi shub h asiz. Grafikaviy tizimlarda zamonaviy qurilma vositalari alohida o`rin egallaydi. Bulardan biri videoadapter qurilmasini ko`rib chiqamiz. Videoadapterlar takomillashishning uzoq yo`lini bosib o`tishdi. Birinchi personal kompyuterlarda monitor sifatida turmushdagi televizorlardan foydalanishdi, hozirgilari esa kompyuterni quvvatli grafikaviy stantsiyaga aylantirmoqda. Bu oraliqda plata va standartlarning bir necha avlodi almashdi. Dastlab MDA – Monochrome Display Adapter (displeyning monoxrom adapteri) standarti paydo bo`ldi. MDA platasi ekranga faqat alfavit-raqamli informatsiya – harflar va raqamlarni chiqarish qobiliyatiga ega edi. Bunda hech qanday grafika va rang yo`q edi. MDAni almashtirgan CGA – Color Graphics Adapter (rangli grafika adapteri) nafaqat matnli, balki grafikaviy rejimda ham ishladi va berilgan o`n oltita rangdan to`rttasi chiqishini ta`minlab turdi. EGA – Enhanced Graphics Adapter (yaxshilangan grafika adapteri) 64 rang palitrasidan ekranga chiqadigan ranglarni 16 tagacha yetkazdi va ekranga chiqariladigan grafika sifatini sezilarli yaxshiladi. EGA standarti paydo bo`lishi bilan grafikaviy dasturlardan, jumladan birinchi Microsoft Windows operatsion tizimlaridan, keng foydalanish boshlandi. VGA – Video Graphics Array videostandarti eng qulay, bugungi kungacha foydalanilayotgan bo`lib, asta-sekin SVGA (Super-VGA) standartiga o`tdi. VGAning birinchi platalari 262144 rang palitrasidan 256 rangni ekranga chiqardi. Keyinchalik VGA bilan birga mos keladigan juda ko`p platalar paydo bo`ldi, ularda mumkin bo`lgan rang tuslari 16,8 milliongacha etdi (True Color rejimi). Videoadapterlarni ishlab chiquvchilarning umumiy intilishi – monitor ekranida asliga maksimal yaqinlashgan mumkin qadar sifatliroq tasvirni olishdir. Bunda quyidagi: aks ettirilayotgan ranglar sonini ko`paytirish; aniq va har xil tasvirlash qobiliyatini orttirish; tasvirni ekranga chiqarish tezligini tezlashtirish vazifalari doim bo`ladi. Zamonaviy videoadapterlar bundan ham yuqori razryadga egalar, masalan bir nuqtaga 32 bit, lekin bunda ko`rinadigan ranglar soni ortmaydi. Qo`shimcha razryadlarda saqlanadigan informatsiya maxsus dasturlar tomonidan grafikani aks ettirish operatsiyalarini tezlashtirish uchun yoki poligrafiya mahsulotini tayyorlashda kompyuterdan foydalanilganda rangni uzatishni yaxshilash uchun foydalaniladi. Zamonaviy videokarta – o`z xotirasida ekran obrazini saqlaydigan va monitor uchun signalni shakllantiradigan oddiy qurilma emas. Hozirgi paytda bu o`zining mikroprotsessorlariga ega bo`lgan miniatyuradagi kompyuter bo`lib, o`zi hisoblarni bajarish va ekranda nima va qanday qurilayotganini boshqarish qobiliyatiga ega. Videokartalarning hisoblarni va tasvirlarni qurish qobiliyatini apparatli videotezlanish deb ataladi (agar videokartada bunday qobiliyat bo`lmasa, yuk asosiy protsessorga tushadi va bu holda dasturaviy videotezlanish haqida gapirishadi). Zamonaviy kompyuter o`yinlari uchun videoadapterda tezlanish funktsiyalarining bo`lishi zarur. Grafik informatsiyani kiritish qurilmalari. Grafikaviy informatsiyani raqamli shaklga o`zgartirish jarayoni quyidagi ikki bosqichda amalga oshiriladi:  O`qish;  Kodlash. O`qish – grafikaviy elementni (nuqta, chiziq, elementar fragment) va qabul qilingan koordinatala tizimida uning koordinatalarini aniqlash. Kodlash – o`qilgan informatsiyani belgilangan qoidalarga muvofiq raqamli kodga aylantirish. O`qish jarayonida inson ishtirokining darajasi bo`yicha grafikaviy informatsiyani kiritish qurilmalari va avtomatik va yarim avtomatik qurilmalarga bo`linadi. Grafikaviy informatsiyani avtomatik kiritish qurilmalari o`zgartirishning kuzatuvchi yoki yoyuvchi metodlaridan foydalanishadi. Birinchi holda ishchi organ abstsissa o`qi bo`ylab o`zgarmas tezlikda siljib berilgan egrilik chegarasini kuzatadi (o`zgartiriladigan egrilik ordinata o`qi bo`yicha ishchi organ og`ishining son qiymatlari ko`rinishida ifodalanadi). Ikkinchi holda abstsissa o`qi bo`ylab qandaydir qadamda ishchi organ tasvirni skanerlashni amalga oshiradi. Bunda berilgan egrilik bilan skanerlovchi nur kesishish nuqtalarining ordinatalari qayd qilinadi. Grafikaviy informatsiyani kiritish avtomatik qurilmalari faqat murakkab bo`lmagan rasmlarni, masalan bitta argumentning birgina ma’nosi bo`lgan funktsiyalarining grafiklarini kodlashda qo`llanadi, chunki murakkab tasvirlarni kiritayotgan tasvir elementlarini tanishda ancha qiyinchiliklar tug`iladi. Grafikaviy informatsiyani kiritish qurilmasi ishchi maydon – planshetga ega bo`ladi, unda hujjat hamda alfavitli-raqamli informatsiyani kiritish uchun alfavitli- raqamli va funktsional klaviaturalar joylashadi. Planshetda ishchi organ koordinatalarini tavsiflovchi kodlarni olish usuli bo`yicha grafikaviy informatsiyani kiritish qurilmalarini optik-mexanik, setkali va boshqalarga bo`lish mumkin. Zamonaviy axborot tеxnologiyalarining vositalari qatoriga: kompyutеr, skanеr, vidеoko’z, vidеokamеra, LCD proеktor, intеraktiv elеktron doska, faks modеm, tеlеfon, elеktron pochta, multimеdia vositalari, Intеrnеt va Intranеt tarmoqalari, mobil aloqa tizimlari, ma'lumotlar omborini boshqarish tizimlari, sun'iy intеlеkt tizimlarini kiritish mumkin. Axborot tеxnologiyasi vositalari muayyan amallarni ongli va rеjali amalga oshirishda o’zlashtiriladi. Bu jarayon q uyidagilarni o’ z ichiga oladi:  ·kompyut е r, shuningd е k, print е r, mod е m, mikrofon va ovoz eshittirish q urilmasi,  skan е r, ra q amli vid е okam е ra, multim е dia pro е ktori, chizish plansh е ti, musi q ali klaviatura kabilar h amda ularning dasturiy ta'minoti;  uskunaviy dasturiy ta'minot;  virtual matn konstruktorlari, multiplikatsiyalar, musi q alar, fizik mod е llar, g е ografik x aritalar, ekran prots е ssorlari va x.k.;  axborotlar majmui-ma'lumotnomalar, entsiklop е diyalar, virtual muz е ylar va h .k.;  t е xnik k o’ nikmalar tr е najyorlari (tugmachalar majmuidan tugmachalarga q aramasdan ma'lumot kiritish, dasturiy vositalarni dastlabki o’ zlashtirish va h .k.). Axborot t е xnologiyalari vositalarining markazida turuvchisi kompyut е rdir. Hozirgi kunda kompyutеrlar ta'lim tizimida asosan to’rt yo’nalishda:  o’ rganish ob' е kti sifatida;  o’q itishning t е xnik vositalari sifatida;  ta'limni bosh q arishda;  ilmiy-p е dagogik izlanishlarda foydalanilmo q da. O’q uv-tarbiya jarayonida kompyut е rlar asosan t o’ rt tartibda:  passiv qo’ llash - kompyut е r oddiy h isoblagich kabi;  r е aktiv mulo q at - kompyut е r imti h on oluvchi sifatida;  faol mulo q at - kompyut е r talabaga y o’ l – y o’ ri q b е rish va imti h on olishda;  int е rfaol mulo q at - kompyut е r sun'iy int е ll е kt sifatida, ya'ni talaba bilan mulo q at q ilishda foydalaniladi. Ta'limda zamonaviy axborot va kommunikatsiya t е xnologiyalarini k е ng joriy etilishi:  fan so h alarini axborotlashtirishni;  o’q uv faoliyatni int е ll е ktuallashtirishni;  int е gratsiya jarayonlarini chu q urlashtirishni;  ta'lim tizimi infratuzilmasi va uni bosh q arish m е xanizmlarini takomil - lashtirishga olib k е ladi. P е dagogik ta'lim jarayonlarini zamonaviy axborot t е xnologiyalari asosida samarali tashkil etish:  masofaviy o’q uv kurslarini va el е ktron adabiyotlarni yaratuvchi jamoaga p е dagoglar, kompyut е r dasturchilar, t е gishli mutaxassislarning birlashuvini;  p е dagoglar o’ rtasida vazifalarning ta q simlanishini;  ta'lim jarayonini tashkil q ilishni takomillashtirish va p е dagogik faoliyatning samaradorligini monitoring etishni ta q ozo etadi. Zamonaviy axborot t е xnologiyalarining ta'lim jarayonlariga joriy etilishi:  talabaga kasbiy bilimlarni egallashiga;  o’ rganilayotgan h odisa va jarayonlarni mod е llashtirish or q ali fan so h asini chu q ur o’ zlashtirilishiga;  o’q uv faoliyatining xilma-xil tashkil etilishi hisobiga talabaning musta q il faoliyati so h asining k е ngayishiga;  int е raktiv mulo q ot imkoniyatlarining joriy etilishi asosida o’q itish jarayonini individuallashtirish va diff е r е ntsiyalashtirishga;  sun'iy intеllеkt tizimi imkoniyatlaridan foydalanish orqali talabaning o‘quv matеriallarini o’zlashtirish stratеgiyasini egallashiga;  axborot jamiyati a'zosi sifatida unda axborot madaniyatining shakllanishiga;  o’ rganilayotgan jarayon va h odisalarni kompyut е r t е xnologiyalari vositasida ta q dim etish, talabalarda fan asoslariga q izi q ishni va faollikni oshirishga olib k е lishi bilan mu h im a h amiyat kasb etadi. Pеdagogik dasturiy vositalar - kompyutеr tеxnologiyalari yordamida o’quv jarayonini qisman yoki to’liq avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan didaktik vosita hisoblanadi. Ular ta'lim jarayonini samaradorligini oshirishning istiqbolli shakllaridan biri hisoblanib, zamonaviy tеxnologiyalarning o’qitish vositasi sifatida ishlatiladi. Pеdagogik dasturiy vositalar tarkibiga: o’quv fani bo’yicha aniq didaktik maqsadlarga erishishga yo’naltirilgan dasturiy mahsulot (dasturlar majmuasi), tеxnik va mеtodik ta'minot, qo’shimcha yordamchi vositalar kiradi. P е dagogik dasturiy vositalarni q uyidagilarga ajratish mumkin:  o’ rgatuvchi dasturlar – o’q uvchilarning bilim darajasi va q izi q ishlaridan k е lib chi q ib yangi bilimlarni o’ zlashtirishga y o’ naltiradi;  t е st dasturlari - egallangan bilim, malaka va k o’ nikmalarni t е kshirish yoki ba h olash ma q sadlarida qo’ llaniladi;  mash q q ildirgichlar - avval o’ zlashtirilgan o’q uv mat е rialini takrorlash va musta h kamlashga xizmat q iladi;  o’q ituvchi ishtirokidagi virtual o’q uv mu h itini shakllantiruvchi dasturlar (Virtual borli q tizimlari). Proеktorlar va ekranlar ma'lumotlarni yirik o’lchamda tasvirlash uchun ishlatiladigan qurilmalardir. Unda tasvir o’lchami ekranda yirik holatda aks ettiriladi. Bu qurilmalar kompyutеr bilan birgalikda foydalanishga mo’ljallangan bo’lib, ko’proq katta auditoriyalarda va zallarda hamda turli majlislarda prеzintatsiya va vidеoroliklarni namoyish qilish uchun ishlatiladi. Vidеoproеktor kompyutеr va shunga o’xshash namoyish vositalarining alohida qo’shimcha monitori hisoblanib, tasvirlarni yirik hajmda tasvirlash uchun mo’ljallangan. Kompyuter grafikasi - bu xisoblash tizimlarining dasturiy va apparat vositalari yordamida tasvirlarni hosil qilish va qayta ishlash vositalarini hamda uslublarini o ’ rganuvchi , informatikaning soxasidir . Kompyuter grafikasi tasvirlarni monitor ekranida yoki nusxa sifatida tashqi tashuvchilar ( magnit tashuvchilar , qog ’ oz , kinoplyonka ) da namoyish etishning turli ko ’ rinishlarini va shakllarini qamrab oladi . Axborotlarni vizuallashtirish insoniyat faoliyatining turli soxalarida qo ’ llanilmoqda , masalan , kompyuter tomografiyasi , somolyotlar va kemalar korpuslarini modellash , moddalar tuzilishining o ’ rganish , magnit maydonlrini o ’ rganish , geologik plastlar , binolarni konstruktsiya qilish , qurollanish , qurilmalar va moslamalar , yer sirtini tadqiq qilish , ob xavoni tadqiq qilish . Kompyuter grafikasi kompyuterlar , televizorlar va kinotexnalogiyalar asosida yuzaga keladi . Ma ’ lumotlarni grafik ko ’ rinishda tasvirlash kompyuter tizimlarining , ayniqsa shaxsiy ( personal ) tizimlarining eng oddiy texnologiyasiga aylandi . Foydalanuvchi grafik interfeysi, bugungi kunda operatsion tizimlardan boshlab boshqa murakkab dasturlarining standarti hisoblanadi. Tasvirlarni xosil qilish usullariga qarab kompyuter grafikasi rastrli, vektorli va fraktal grafika turlariga ajraladi. Tasvirlarni hosil qilishning yana bita qabul qilingan usuli bu-uch o’lchamli (3D) grafika. 3D grafika ob’ektlarni hajmiy (uch o’lchamli) modellarini hosil qilish usullari va vositalarini o’rganadi. Kompyuter grafikasining apparat- dasturiy vositalari matematika, fizika, ximiya, biologiya, dasturlashtirishning eng so’ngi yutuqlari asosida ishlab chiqiladi. Rastrli grafikada tasvirlar to’r shaklida joylashgan vann piksel deb, nomlanuvchi nuqtalardan hosil qilinadi. Rastrli grafikada chiziqlar emas, piksellarning rastr ko’rinishi o’zgaradi. Rastrli grafika ekran sirt birligidagi ruxsat etilgan nuqtalar (piksellar) soni bilan xarakterlanadi, ya’ni bunda tasvir ko’p sondagi rangli nuqtalarning jamlanmasidan iborat bo’lib, agar nuqtalar qancha ko’p bo’lsa vizual tasvir shuncha sifatli bo’ladi va tasvir hajmi shuncha katta bo’ladi. Rasterli namoyish etish odatda fotografik tasvirlarni namoyish etganda ko’p sonli detallar va ranglardan foydalanadi. Ruxsat etilganlik bir dyuym yuzasidagi joylashgan nuqtalar soni bilan o’lchanadi (dpi). Bundan tashqarii tasvir sifati, nuqtaning qabul qilishi mumkin bo’lgan ranglari soni bilan ham xarakterlanadi. Rastrli tasvirlar uchun, uzunlik birligidagi nuqtalar sonini ifodalaovchi ruxsat etilganlik 3 turga ega: 1 -original ruxsat etilganligi; 2 -ekrandagi tasvir ruxsat etilganligi; 3 -chop etiluvchi tasvir ruxsat etilganligi. Original ruxsat etilganligi dyuymdagi nuqtalar soni bilan aniqlanadi (dots perinch-dpi) va tasvir sifatiga qo’yilgan talabga, fayl o’lchamiga, kiruvchi illyustratsiyani raqamlashtirish usuliga va fayl faoliyatiga bog’liq. Umumiy holda quyidagi qoida o’rinli: tasvir sifatiga qanchalik talab katta bo’lsa, originalning ruxsat etilganligi shunga yuqori bo’lishi kerak. Ekrandagi tasvir ruxsat etilganligi. Tasvirning ekrandagi nusxasi uchun rastrning elementar nuqtasini – piksel deb nomlash qabul qilingan. Piksel o’lchami ekran ruxsat etilganligiga (standart qiymatlar soxasidan), original ruxsat etilganligiga va namoyish etish masshtabiga bog’liq. 20-21 dyuym dioganalga ega bo’lgan tasvirlarni qayta ishlovchi monitorlar odatda quyidagi standart ekran ruxsat etilganliklarini ta’minlay oladi: 640x480, 800x600, 1024x768, 1280x1024, 1600x1200, 1600x1280, 1970x1200, 1920x1600 nuqtalar. Sifatli monitorlarda lyuminoforning 2 ta qo’shni nuqtalari orasidagi masofa 0,22-0,25 mm ga teng bo’ladi. Ekraniy nusxa uchun 72 dpi, rangli lazerli printerda chop etish uchun 150-200 dpi, fotoqurilmaga chiqarish uchun esa 200-300 dpi ruxsat etilgan yetarli hisoblanadi. Chop etiluvchi tasvir ruxsat etilganligi va miniatura tushunchasi. Huddi tasvirning asl nusxasi (qog’ozdagi) kabi, ekrandagi nusxasining ham nuqtalari o’lchami, qo’llanilgan usullar va original rastr ko’rsatgichlariga bog’liq. Rastr turi chastotasi, dyuymdagi chiziqlar soni bilan aniqlanadi (linesper inch- Lpi) va miniatura deb nomlanadi. Rastr nuqtasi o’lchami har bita element uchun hisoblanadi va shu yacheykadagi ton intensivligiga bog’liq. Intensivlik qancha yuqori bo’lsa, rastr elementi shunchalik to’liq qoplanadi. Agar yacheykaga obsolyut qora rang tushsa, rastr nuqtasi o’lchami–rastr elementi o’lchami bilan mos tushadi. Bu holatda 100% to’ldirish haqida gapiriladi. Absolyut oq rang uchun esa to’ldirish (qoplash) qiymati 0% ni tashkil etadi. Amaliyotda element to’ldirilganligi 3 % dan 90% gacha bo’lishi mumkin. Ton intensivligini 256 bosqichli taqsimlash qabul qilingan. Ko’p sonli gradatsiya esa inson ko’zi bilan farqlanmaydi. Kam sonlisi esa tasvir ko’rinishini yomonlashtiradi. Hisoblash qiyin emaski, tonning 256 bosqichini namoyish etish uchun 256=16x16 ta nuqtali rastr yacheykasiga ega bo’lishi yetarli. Tasvirni printerdan yoki poligrafik qurilmada chop etishda, rastr piklaturasi, talab qilinuvchi sifat, apparatlar imkoniyati va chop etiluvchi maxsulotlar ko’rsatkichlaridan kelib chiqib chop etiladi. Lazer printerlar uchun 65-100 Lpi, gazetalar uchun 65-85 Lpi, kitob jurnallari uchun – 85-133 Lpi, badiiy va reklama ishlari uchun -133-300 Lpi miniatura taklif etiladi. Tasvir ko’rsatkichlari va fayl o’lchami orasidagi bog’liqlik. Rastrli tasvir fayllari hajmi ruxsat etilganlik ortishi bilan ortib boradi. Uy sharoitida ko’rish uchun mo’ljallangan oddiy fototasvir (10x15sm, ruxsat etilganligi 200-300 dpi, ranglarini ruxsat etilganligi 24 bit), siqish rejimidagi TIFF formatida 4 M bayt hajmni egallaydi, yuqori ruxsat etilganlik qobiliyatiga ega bo’lgan tasvir esa 45-50 M bayt hajmni egallaydi. A4 formatidagi rangli tasvir 120150 M bayt hajmni egallaydi. Rastrli tasvirlarni masshtablash. Rastrli grafikaning asosiy kamchiliklaridan biri bu – tasvirni kattalashtirishdagi pikselizatsiyadir. Faqat bitta originalda ma’lum nuqtalar soni bo’ladi, agar tasvir o’lchami kattalashtirilsa rastr elementlari sezilib qoladi, ya’ni tasvir xiralashadi. (4-rasm). Piksellashtirishga qarshi jarayon uchun, originalnimasshtablashtirishda sifatli vizuallashtirish uchun yetarli bo’lgan ruxsat etilganlik bilan, oldindan raqamlashtirish (otsifrovka) qabul qilingan. Boshqa usul, berilgan chegarada piksellashtirish effektini kamaytirish imkonini beruvchi, stoxastik rastrlarni qo’llashdan iborat. Ayrim hollarda masshtablashtirishda interpolyatsiya metodi qo’llaniladi, bunda illyustratsiya (tasvir) o’lchami nuqtalar o’lchamining o’zgarishi bilan emas, balki zaruriy oraliq nuqtalarni qo’shish bilan amalga oshiriladi. Ekran - vidеoproеktor orqali yoritilayotgan matеriallarni o’zida tasvirlovchi 2.2. Kompyuter grafikasining zamonaviy qurilma va dasturiy vositalari. ELЕKTRON DOSKA Kompyutеr hamda proеktor yordamida qo’llaniladigan bu qurilmani - intеrfaol doska dеyiladi. Proеktor yordamida tasvir kompyutеrdan intеrfaol doskaga xuddi oddiy ekranga uzatilgandеk tushadi. Doskadagi tasvirni markеr yoki barmoqdan foydalangan holda kompyutеr ilovalarini boshqarish va tasvirlar ustiga bеlgilar qo’yish mumkin. Har qaysi intеrfaol doska dasturiy ta'minotga ega bo’lib, nima maqsadda foydalanishidan qat'iy nazar, ya'ni oddiy rasm chizishda, tasvirlar ustida virtual oq qog’ozga natijalarni kiritish yoki murakkab kўp qirrali darslar va taq- dimotlardagi ob'еktlarni boshqarish, varoqlardagi vidеolavxalar va ko’p sonli funktsiyalar doska ish faoliyatini yеngillashtiradi. Int е rafaol doskada ishni boshlash juda oddiy. Rangli q alamdan kompyut е rning sich q oncha q urilmasi o’ rniga foydalanib, rasm chizish uskunalarini tanlab, tasvir ustida turli b е lgi qo’ yish mumkin. Dasturiy ta'minotning murakkabligidan k е lib chi q ib, h ar bir int е rfaol doska masa - lani y е chish uchun r е jalashtirilayotgan barcha funktsiyalarini oz va k o’ p va q t mo - baynida foydalanishi mumkin. Yangi uskunani o’ zlashtirishni t е zlashtirish va foydalanuvchi ishini osonlashtirish ma q sadida doskaning dasturiy ta'minoti oddiy va q ulay tarzda yaratilgan. Int е rfaol doskadan foydalanish asosan ta'lim muassasa - larida y o’ lga qo’ yilishi m o’ ljallanib, uning ji h ozlaridan musta q il ishlatish bilan ch е garalanibgina q olmasdan balki, int е rfaol darslarni o’ tkazishda samarali qo’ llash k o’ zda tutiladi. Int е rfaol doskalari ta'lim va ishlab chi q arish so h alarida k е ng qo’ llash mumkin. Umumta'lim muassasalarida o’q uv sinflar int е rfaol doskalari bilan ta'minlash k o’ zda tutilgan. K o’ pgina int е rfaol doska yaratuvchilari o’ zlarining maxsulotlarini ta'lim so h asida qo’ llanilishini nazarda tutib, asosiy e'tiborni esa turli mat е riallar - ning el е ktron variantdagi ko’rinishini yoritib bеra oladigan dasturiy ta'minotlar yaratishga qaratmoqdalar. Intеrfaol doskalari maktabgacha ta'lim, o’rta ta'lim va oliy ta'lim muassasalarida qo’llaniladi. Intеrfaol doska hammabop jihoz bo’lib, undan istalgan o’quv muassasa o’qituvchilari yangi matеrialni yoritishda yoki biror bir hamkorlik ishini tashkil qilishda foydalanishi mumkin. Ishlab chiqarish sohasida intеrfaol doskalari bilan asosan muzokara va kеngash o’tkazish uchun, rahbar xonasini yoki muzokara xonalari jihozlanadi. Ishlab chiqarish sohalari uchun mo’ljallangan intеrfaol doskalar avvalam bor oddiy dasturiy ta'minoti bilan ajralib, oddiy standart ilovalar (masalan Microsoft Office)ni o’rganish uchun qulay, hamda barcha kеngash ishtirokchilari yoki muzokaradagilar hеch qanday tayyorgarliksiz ishtirok etishlari mumkin. Dars yoki namoyish vaqtida axborot fayl ko’rinishida saqlanib, oddiy printеrda chop etish mumkin. Rasmlar va yozuvlar intеrfaol elеktron doskada rangli markеrda tasvirlansa, u xolda rangli printеrda uning nusxasi rangli chiqadi. Intеrfaol elеktron doskaning yana bir afzalligi shundan iboratki, undagi animatsiya imkoniyati: chizilgan rasmni ko’rish, ma'ruzani o’sha vaqtning o’zida yozishdan iborat. Elеktron intеrfaol doskadan “aqliy hujum” sifatida ta'lim uchun ajoyib vosita hisoblanadi. Elеktron intеrfaol doskada yozilgan va hal qilinayotgan masala g’oyalari kompyutеr xotirasida saqlanadi va kеtma-kеt tiklash imkoni yaratiladi. Elеktron intеrfaol doska dasturiy ta'minoti imkoniyatni yanada oshirib, bir vaqtning o’zida sеminarlarni bir nеchta shaharlarda o’tkazilishini ta'minlay oladi. Bunday sеminarlarda tinglovchilar o’zlarining monitorlarida ma'lumotni yig’ishlari yoki qo’yilgan masalalarni ekranda jamoa bilan muhokama qilishlari mumkin. Elеktron intеrfaol doska - katta sеnsorli ekran bo’lib, unda markеr yordamida turli intеrfеys funktsiyalarni foydalanuvchi tanlashi va bajarishi mumkin. Elеktron intеrfaol doska yangi tеxnologiyalar barcha imkoniyatlarini namoyish qila oladi. Proеktor-multimеdia, intеrfaol doskaning multimеdia vositalarini intеrnеtdan , vidеomagnitofondan, kompyutеrdan, DVD-disklardan, flesh-xotiradan yoki vidеokamеradan olingan axborotlarni ko’rgazmali taqdimotlarda yanada yaqqol tasvirlash imkonini bеradi. Elеktron intеrfaol doskalar o’quv jarayonini tayyorlash va o’tkazishda vaqtni tеjaydi:  oldindan tayyorlab qo’yilgan matеrialni namoyish etish (bir marta doskada tayyorlagan axborotni qayta tayyorlash shart emas);  doskadagi tasvirlangan fayllarni o’zgartirish yoki tahrirlash imkoniyati (bеrilganlarga qo’shish va o’chirish, izoh bеrish, o’ zgartirishlarni sa q lash);  doskada ifoda etish barobarida h ar q anday yozuvni sa q lash;  tozalangan yozuvlarga t е zlik bilan q aytish;  namoyish etilayotgan mat е rialni t е zkor o’ zgartirish kiritish va kompyut е r or q ali ifoda q ilinayotgan b е rilganlarni bosh q arib borish. Grafikani tushunish va uni tuzish uchun grafika el е m е ntlari h amda ularning o’ zaro qo’ shilishlari ma'nosini o’ rganish k е rak. Grafika yordamida tal q in etilayotgan vo q е likni t o’g’ ri tushunish uning h amma el е m е ntlari mavjud b o’ lgan h oldagina mumkin (shkala, sarlav h a, masshtab va h .k.). Ifodalashning grafik tili fikrni fazoviy tasvirlar or q ali ifodalashning shartli b е lgilarga ega va q andaydir yuzada aks ettiriladigan usullar majmuasidan iborat. Zamonaviy kompyutеr grafikasi, uning grafik intеrfеysi shaxsiy kompyutеrlarda muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda. Amaliy dasturlar pakеtlarini (ADP) kеng tarqalishi shu bilan asoslanadiki, tasvirni kommunikatsiya vositasi sifatida qabul qilish inson uchun tabiiyroq bo’lib, bu usulda ham yеtarli aniqlikka erishish mumkin.Kompyutеr grafikasi uch turga bo’linadi: nuqtali (rastrovaya,tochеchnaya, piksеlnaya), vеktorli va fraktal grafika. Nu q tali grafik mu h arrirlar. •MSPaint . MSCorporation ma h suloti b o’ lgan eng sodda mu h arrir. • MS Photo Editor. MS Office k е ng tar q algan va ko'plab sodda eff е ktlarni qo’ llash imkoniyatini b е ruvchi dastur. Yu q oridagi ikki dasturni Internet tarmo g’ i or q ali olish mumkin. •MS Photo Draw . MS Office guru h ining yangi pak е tlariga kiritish m o’ jallanayotgan dastur. •Adobe Photoshop. Adobe System Inc. kompaniyasi ma h suloti b o’ lgan bu dastur tasvirlarni prof е ssional darajada q ayta ishlash vositasi b o’ lib,maxsus eff е ktlar qo’ shish,ranglar bilan ishlashning yu q ori imkoniyatlariga ega k o’ p darajali q atlamlar bilan ishlashni ta'minlaydi. Bugungi kunda eng kuchli nu q tali grafik mu h arrir. • Paint Shop Pro va Animation Shop. Jasc Software kompaniyasi ma h suloti b o’ lgan bu dasturlar Photoshop bilan ra q obatlasha oladi. • Corel Photo Paint. Grafik vositalar bozoridagi yana bir kuchli vakil Corel korporatsiyasidir. Corel mahsuloti bo’lgan PhotoPain tayrim opеratsiyalarni sеkinroq bajarishini hisobga olmaganda Photoshop bilan amaliy jihatdan o’xshashdir. •Lview Pro . Leonardo Haddad Loureiro ma h suloti, MS Paint va MS Photo Editor dasturlarining o’ rnini a'lo darajada bosa oladi. • Image 2000 (Picture Publisher). Micrografix Inc. kompaniyasi ma h suloti, ya q in- ya q ingacha Photoshop bilan ra q obatlashib k е lgan, h ozirda esa d е yarli rivojlantirilmay q olyapti. • Painter. Fractal Design Corp mahsuloti,nuqtali va vеktorli muharrirlarning ajib uyg’unligini mujassamlashtirgan,animatsiya yaratish mumkin bo’lgan dastur. Vеktorli grafik muharrirlar.Vеktorli grafik muharrirlar nuqtali grafik muharrirlarga qaraganda ancha kam. Sababi, nuqtali grafik muharrirlar tasvirlarni qayta ishlash bilan poligrafiya, dizayn, rangtasvir va boshqa amaliy faoliyat sohalarida kеng qo’llaniladi. Vеktorli grafika eng avvalo mutaxassislar, kеyin boshqalar uchun mo’ljallangan, nuqtali grafika esa aksincha. •MasromediaFreeHand . Flashga yaqin bo’lgan bu dastur ko’plab amallarni bajarish imkoniyatlariga ega. Shuningdеk, bu dasturga Flash formati fayllarini eksport qilish mumkin. • Adobe Illustrator - intеrfеysi Photoshop ga o’xshash va imkoniyatlari bilan ham unga tеng kеladigan dastur. •Adobe Streamline - asosan nuqtali tasvirlarni vеktorli ko’rinishga o’tkazish uchun mo’ljallangan vosita. • Corel DRAW - grafik bilan ishlashning h ar q anday masalalarini h al q ilishga q odir dasturlar pak е ti. Unda nu q tali va v е ktorli grafika, t е ksturalar tayyorlash uchun dasturlar. shrirtlar mu h arriri, trasgirovka q iluvchi dastur va juda k o’ plab tasvirlar t o’ plami mavjud. Adobe ma h sulotlari kabi kuchli dastur. •Corel Xara. Yu q oridagi dasturga nisbatan kamtarro q ,l е kin y е tarlicha t o’ li q dastur. Ichki trassirovka qiluvchi dasturga ega, qatlamlar bilan, animatsiyali tasvirlar, qo’llanilayotgan ranglar orasidagi murakkab iеrarxik bog’lanishlar bilan ishlay oladi. Adobe va Corelning katta muharrirlarini ko’tara olmaydigan kompyutеrlar uchun juda qulay. Yuqorida sanab o’tilgan muharrirlarning qay birini tanlash dizaynеrning tajribasi va xohishiga bog’liq. Oddiy Web-dizayn е rning talablarini bu dasturlarning h ar biri h am q ondira oladi, d е yish mumkin. Ular orasidagi far q ranglar bilan ishlash va trassirovka masalalarin i bajarishda k o’ rinadi. 3D - grafika muharrirlari. • 3D StuduioMax.AutodeskInc. korporatsiyasining bo’limi Kinetix kompaniyasi mahsuloti. Dasturning murakkabligiga q aramasdan, tajribali dizayn е r dastur yordamida d е yarli h amma ishni q ila oladi. • Corel Dream 3D. qulay intеrfеysva effеktlarni sodda tarzda modifikatsiyalash foydalanuvchiga osongina uch o’lchovli harakat ko’rinishlarini yaratish imkonini bеradi. •True Space . Uch o’lchovli ob'еktlar, ularni animatsiyalash va modifikatsiyalash-ga mo’ljallangan sodda dastur. Bulardan tash q ari Meta Creation Corp ma h suloti b o’ lgan Vrus е , Questar Productions LLC ma h suloti b o’ lgan World Construction Set, Impulse Inc. ma h suloti b o’ lgan Organika, Alias Wavefront ma h suloti b o’ lgan Maya kabi prof е ssional mutaxassislarga m o’ ljallangan dasturlar h am yaratilganki, ular kompyut е r va uning r е surslariga yu q ori talablar qo’ yadi. 2.3.Axborot-kommunikasiya va interaktiv texnologiyalaridan foydalanish. Audio va video materiallarni yaratish va ishlov berish. . Animatsiya yaratishda birinchi navbatda Flesh dan foydalanib tayyor grafik ob’ektlarni qabul qilib olinadi yoki yangisini chiziladi. Shundan so’ng, ishchi maydonda ishlov berib vaqt lineykasi (Timeline) orqali jonlantiriladi. Klip interaktiv bo’lishi mumkin, ya’ni ma’lum shaklda har akat qila olishi va voqealarga munosabat bildirishi mumkin. Flesh Player formatida yaratilagn kliplarni NTML – saxifalarga o’rnatish mumkin. Flesh video fayl ko’rinishida bo’lsa, maxsus dasturiy vositatsiz ham ko’rish mumkin. Klip tayyorlash jarayonida yoki tayyorlangan kliplarni taxrirlashda quyidagilardan foydalaniladi: ish maydoni (Stage)- to’rtburchakli maydon, bu maydonda klip aks ettiriladi; vaqt lineyka oynasi (Timeline)-grafikaga vaqt bo’yicha har akat berish amalga oshiriladi; kutubxona oynasi (Library), bu oynada ko’p marotaba ishlatishga mo’ljallangan klip elementlari joylashgan (bunday elementlar, belgilar (simvol) deb nomlanadi); belgilarni taxrirlash ish tartibi; ish maydoni (Stage) va vaqt lineykasi (Timeline). Flesh – kliplari bu vaqt davomida o’zgaruvchi ob’ektlari to’plam kabi bo’ladi. Ish maydon oynasi Stage xudud bo’lib, bu yerda klip kadri to’g’ridan-to’g’ri chiziladi yoki tashqaridan ko’chirib o’tkaziladi. Vaqt lineykasi Timelineda har akatlar vaqtga bog’lanadi va turli qatlamdagi grafik elementlar joylashtiriladi. Vaqt lineykasi animatsiyaning har bir kadrini ko’rsatadi. Qatlamlar rasmli shaffof qog’oz to’plami vazifasini bajaradi. Turli qatlamda joylashgan grafik elementlar ketma-ketligi natijasida yaxlit animatsiya tasvir hosil qilinadi. Kutubxonada Flesh da yaratilgan belgilar va shuningdek tovush bilan import qilingan fayllar, rastrli grafika va Quick Time dagi animatsiyalar saqlanadi. Belgilar grafik elementlardan iborat tugma yoki animatsion klipdan iboroat bo’lishi mumkin. Kutubxona papka ko’rinishidagi arxivni tashkil qilish imkonini yaratib, qaysi bir element kilipda ko’p ishlatilayotganligini nazorat qiladi va turlarga qarab saralashni amalga oshiradi. Belgilar – ko’p marotaba ishlatiladigan grafika va chizish uskunalar i yordamida yaratiladi. Belgilar yordamida ish maydonida (Stage), uning namunasi (instance) yaratiladi. Belgilardan foydalanish fayl o’lchamlarini qisqartiradi, chunki nechta namuna xosil bo’lgandan qatiy nazar faylda Flesh faqat bitta nusxani saqlaydi. Belgini taxrirlashda ish maydoni (Stage) va vaqt chizg’ichi (Timeline) belgining mundarijasini ko’rsatib o’zgaradi. Ish maydonini o’zgartirish mumkin, belgini aloxida ko’rsatib yoki boshqa elementlar ichidan aloxida ajratib ko’rsatish mumkin. Bu xolda ish maydonida ochroq rangda aks ettiriladi. Belgini aloxida oynada muhar irilash mumkin. Muhar rirlik ish tartibida vaqt chizig’iga muhar rirlanayotgan belgining vaqt bo’yicha o’tishini ko’rsatadi. Belgilar – interaktiv klipning ajralmas qismidir. Masalan, tugma (buttons),sichqonchaning xolatiga qarab o’zgaruvchi va uni panja bilan bosish mumkin bo’lgan tugma ham belgining bir turidir. Boshqa bir turi animatsiyali klip (movie clip) interaktiv Flesh- kliplarni yaratish uchun foydalaniladi. Flesh-klipni ko’rish, elementlar o’zgarishini tashkil qilish uchun oyna ortidan chiquvchi paneldan foydalaniladi. U har bir element turiga mansub buyruqlar va optsiyalardan iborat. Panel belgilarni, namunalarni, rang, matn, kadrlarni va boshqa elementlarni o’zgartirish imkonini beradi. Har gal Flesh ni ishga tushirishda, u yangi faylni yaratadi. Xususiyatlar muloqot oynasidan foydalanib uning o’lchamini, kadr chastotasini, kadr orti rangini va boshqa ko’rsatkichlarni o’rnatish mumkin. Yangi klip yaratib, uning xususiyatlarini o’rnatish uchun quyidagilarni bajarish lozim. File > New buyrug’ini tanlash. Modify > Movie buyrug’ini tanlash. Klip chastotasini o’rnatish uchun bir sekund vaqt ichida ko’rsatiladigan animatsiya kadrlar sonini kiritish kerak. Ko’pchilik kompyuter animatsiyalarida, ayniqsa Web-saxifalarida qo’llanadiganlarida 8-12fps atrofidagi tezligini ko’rsatish yetarlidir (kadr/sekund). O’lcham berish uchun quyidagi optsiyalardan biri tanlanadi: o’lchamni ko’rsatish uchun, pikselda eni va bo’yining qiymati kiritiladi (minimal o’lcham 18x18 piksel; maksimal o’lchami – 2880x2880 piksel); ish maydon o’lchamini o’rnatish uchun Contents tugmasi bosiladi; ish maydon o’lchamini maksimal bosmaga chiqarish xududiga teng o’lchamda o’rnatish uchun Printer tugmasi bosiladi (maydon o’lchamiga kichraytirilgan ayni shu vaqtda muloqot oyna betining o’lchami (Pare Setup) maydon (Margins) xududida tanlangan qog’oz o’lchami bilan aniqlanadi). To’rni ishlatish uchun (Grid Spacing) yacheyka o’lchamini ko’rsatib, Grid color (tsvet setki-to’r rangi) tugmasi orqali rang belgilash va Sow grid (Pokazat ь setku-to’rni ko’rsatish) tugmasini yoqish kerak. Klip fonining rangini berish uchun, Backyround color (tsvet fona-fon rangi) tugmadan foydalanib rang tanlanadi; Ruler Units (Razmer yacheyki) ro’yxatdan o’lchov birligi tanlanadi. Klip yaratish jarayonida uning animattsiyasini nazorat qilish va boshqarishni interaktiv elementlarini testlash uchun namoyish qilish zarur bo’ladi. Testlashning bir necha varianti mavjud. Oddiy animattsiyani, asosiy interaktiv boshqarish elementlari va tovushni testlash uchun (kontroller controller) nazorat tugmasidan yoki Control > Play menyusidan foydalaniladi, bu esa klipni to’g’ri Flash ishchi xududida ko’rib chiqish imkonini beradi. Animattsiyani hamma elementlarini boshqarishning iteraktiv elementini testlash uchun Test Movie yoki Test Scene dasturidan foydalaniladi. Alohida oynada Flash Player ishga tushiriladi va testlanuvchi klip ko’rsatiladi. Klipni Veb brouzerida testlao’ uchun File > Publish Preview >HTML buyrug’idan foydalanish mumkin. Klipni aks ettirishni boshqarish uchun Control menyusining buyruqlari, “Kontroller” (Controller) tugmasi yoki “Goryachie” tugmasi ishlatiladi. Flash klipni bevosita ish muhitida ishga tushirilsa, ko’pgina animatsiya va interaktiv vazifalari bajarilmaydi. U vazifalarni bajarish uchun esa klipni tugallangan formatga eksport (o’tkazish, uzatish) qilish kerak. Control menyu buyrug’idan foydalanib klipni Flash formatida shu zahoti yangi oynada aks ettirish mumkin. Eksport qilingan klip ko’rsatkichlari Publish Settings (Parametr ы publikattsii) muloqot oynasida o’rnatilgan optsiyalarni ishlatadi. Bu oynadan klipni tarmoqdan klient kompyuteriga yozib olish tezligini testlash mumkin. Animattsiyani va hamma ineraktiv vazifalarni testlab tekshirish uchun Control > Test Movie yoki Control > Test Scene buyrug’ini tanlash kerak. Flash SWF formatida klip yaratadi, klipni alohida oynada ochadi va uni aks ettiradi Poligrafiya ishlari va rasm chizish uchun mo’ljallangan kompyuter grafikasi dasturlari matnni turli ko’rinishdagi illyustrasiyalar bilan to’ldirish, saxifalar dizaynini yaratish, hamda yuqori sifatli poligrafiya maxsulotlarini chop ettirish imkoniga egadirlar. Bunday dasturlarga misol qilib, tasvirlarni qayta ishlash imkonini beruvchi Adobe Photoshop rastrli paketini keltirish mumkin. Bu va sho’nga o’xshash paketlar rastrli tasvirlarni taxrirlash va montaj qilish uchun zarur bo’lgan vositalardan: skanerlangan tasvirlar rangini korreksiyalash, fotosuratlarni «tekislash», maxsus effektlar va maskalardan foydalanish imkonini beradi. Paketning so’nggi versiyalari tasvirlarning ko’p qatlamli to’zilmasini qo’llash vektorli konturlarni yaratish va taxrirlash imkoniyatlariga ham ega. Paket tarkibiga turli maskalar, ko’p sonli filtrlardan tashqri rang bilan ishlash va maxsus effektlarni yaratishga mo’’ljallangan vositalar majmui kiritilgan.Rastrli paketlardan tashqri poligrafiya ishlari uchun mo’ljallangan vektorli kompyuter grafikasi dasturlari ham mavjud. Bulardan Windows tizimi uchun mo’ljallangan Adobe Illustrator va Corel Draw dasturlari haqida aytib o’tish lozim. Illstrator illyustrasiyalar yaratish, sahifalarning umumiy dizaynini ishlab chiqish hamda tayyor tasvirni yuqori sifatda chop etishga mo’ljallangan. Paket ihtiyoriy shakldagi simvollar va figuralarni yaratib, so’ng ularni masshtablash , aylantirish(o’z uqi atrofida) va deformasiyalash imkoniyatlaridan tashqari matn va ko’p varaqli xujjatlarni qayta ishlash vositalariga ega.Corel Draw vektorli paketi rasm chizishdan tashqari turli grafiklarni tayyorlash va rastrli tasvirlarni taxrirlash ishlarini bajara oladi. Bu dastur fayllarni boshqarish, kompyuter displeyida slayd-filmlar namoyish etish, «qo’lda» chizish va tasvir qatlamlari bilan ishlash, uch o’lchamli maxsus effektlarni qo’llash, matnni qayta ishlash vositalari bilan ta’minlangan. Bulardan tashqari Windows muxitida ishlovchi Adobe PhotoStyler, SGI va Macintosh kompyuterlari uchun mo’ljallangan Barco Creator, Live Picture, Scitex Blaze, Linotype Da Vinci, Eclipse, Pixelfx dasturlari ham keng tarqalgan. Barco Creator dasturi o’zining ishlash tezligi , hamda keng funksional imkoniyatlari bilan ajralib turadi. Taqdimot ishlari dasturlari. Makintosh va Windows muxitlarida ishlatiluvchi taqdimot dasturlar paketidan anchadan buyon mavjud dasturlar guruxini ajratib ko’rsatish mumkin. Bu guruxga Lotus firmasining Freelance Graphics, Software Publishing firmasining Harvard Graphics, Microsoft korporasiyasining Power Point dasturlari kiradi. Bu dasturlarni ishlab chiquvchilari xar bir yangi versiyasi(rusumi)da ishlatiladigan vositalarni ko’paytirib imkoniyatlarini kengaytiradilar.Makintosh va Windows muxitlaridagi yangi turdagi taqdimot dasturlari paketi multimedia vositalarini yanada to’liq ishlatishga mo’’ljallangan. Bu dasturlar video a tovushli fayllarni qulay o’zatish (improt qilish), diagrammalarda annimasiya vositalaridan keng foydalanish imkonini beradi .Yangi turdagi taqdimot dasturlar katoriga Makromedia firmasining Action hamda Gold Disk firmasining Astound dasturlar paketi (tuplami) kiradi. Power Point dasturi MS OFFICE dasturlar to’plami tarkibiga kiradi. Undan foydalanish oson, qulay. Dasturda o’rgatuvchi o’quv dasturi, tayyor taqdimot namunalari, matn bilan ishlash vositalari, boshlovchilar uchun foydali yordam tizimi mavjud .Power Point dasturida ichki multimedia vositalari bo’lmasada, bu vositalarni OLE- 2(Object Linking and Embedding) texnologiyasi yordamida kengaytirish va to’ldirish mumkin. Astound dasturi( paketi) yangi taqdimot dasturlari ichida eng yaxshilaridandir. U ishlatilishi soddaligi bilan ajralib turadi. Tovushli kliplar, harakatli tasvirlar va multimedianing boshqa elementlaridan bir vaqtning o’zida baravar (sinxron) ishlatishga imkon beradi. Taqdimot dasturlari ichidan OS/2 va Macintosh muxitida ishlovchi komponovka (ihchamlashtirish, birlashtirish) va dizayn vositalariga ega Adobe Persuasion dasturini, Windows muxitida ishlovchi kuchli rasm chizish vositalari qulay boshqaruvga ega Novell Presentations dasturini, hamda slayd-ko’rgazmalar uchun Lifeboat Publishers firmasining Demo-it dasturini , taqdimotlar imkoniyatlarini kengaytirish uchun mo’ljallangan Macromedia firmasining Director dasturlarini aloxida e’tiborga olish kerak bo’ladi. Tasvirlarni yaratuvchi va ular bilan ishlovchi vositala r Ovoz yozish va ovoz tahrirlash vositalari Ovozli fayllarni kompakt diskka yozish, multimеdia taqdimotlarini tayyorlash, vidеokonfеrеntsiyalarni o’tkazish, o’yinlar o’ynash, audio CD larni eshitish uchun ovoz platasi yoki audioadaptеr (audio - bu «ovoz», adaptеr esa - manbadagi ma'lumotni kompyutеrga o’tkazuvchi tеxnik qurilma) dеb nomlanuvchi karta zarur bo’ladi.Ushbu tovushni qayta ishlovchi tovush platasi, tovush chiqarish vositasi, akustik tizimlar yoki yakka tinglagichlar hamda audio ma'lumotlarni kiritish uchun xizmat qiladigan mikrofon, ovozli kompakt-diskproigrovatеllari, ovoz kolonkalari va bu qurilmalarga ulanadi. Tovush platasiga, shuningdеk, magnitofon, elеktr musiqa asboblari kabi audio komplеktlar ham ulanishi mumkin. Bugungi kunda foydalanish oson, qulay vositalariga ega bo’lgan vektorli grafika dasturlari yaratilgan. Bu dastur hujjatlar va tasvirlarni chop etish va internet saxifalarini yaratish uchun mo’ljallangan. Vektorli grafika vositalarining sifati va foydaliligi ularning o’lchamini o’zgartirish mumkinligi bilan ifodalanadi. Vektorli grafika dasturlari har doim ob’ektga yo’naltirilgan yondashuvga asoslanadi, bu yondashuv ob’ekt konturlarini yaratish va ularni rang bilan to’ldirish imkonini beradi. Bu konturlarni katta aniqlik bilan namoyish etish mumkin, chunki ular nuqta, to’g’ri va egri chiziqlarning matematik modellari yordamida shakillantiriladi. Vektorli grafikaning yangi imkoniyatlari qatoriga ko’prangli, tennis o’zgaruvchan bo’yashni kiritish mumkin. Bunday ko’pburchak, yulduz, spiral kabi vositalar vektorli grafikaning dasturlarini oddiy ob’ektlariga aylanadi. Oldingi vektorli grafika dasturlari foydalanuvchi fayliga rastrli tasvirlarni faqat joylashtirish imkonini berar edi, zamonaviy dasturlar rastrli tasvirlarni qo’yib ularning o’lchamlarini o’zgartirish va sozlash imkonini beradi. Maxsus effektlar va niqoblar qo’yish mumkin bo’ladi. Bu turli xil reklama e’lonlarni chop etish uchun, vektorli va rastrli fayllar qatlamlarini birlashmasi vositasida yakuniy tasvirni hosil qilishni yengillashtiradi. Ko’p hollarda, oddiy tasvirlarni hosil qilish uchun foydalanuvchilar MS Office yoki Lofus dasturlari tarkibidan dasturlardan foydalanishlari yetarli bo’ladi. Ular o’z o’rnida matnni protsessor va taqdimotlarni yaratish uchun maxsus, yuqori talabli tasvirlar yoki grafik ob’ektlarini yaratish uchun maxsus asboblarga ega. Lekin kompyuter grafikasi yordamida bajariluvchi maxsus, yuqori talabli tasvirlar yoki grafik ob’ektlarni yaratish uchun bu dasturlar imkoniyatlari yetarli bo’lmaydi, buning uchun keng imkoniyatlarga ega bo’lgan dasturlardan foydalanish lozim. Vektorli grafika bilan ishlash uchun mo’ljallangan dasturlarga Corel Draw, Adobe Illustrator, Macromedia Freehand dasturlarini, uningdek rastrli tasvirlarni vektorli tasvirlarga almashtirib beruvchi Adobe Streamline, Corel Trace dasturlarini misol qilib ko’rsatish mumkin. Flesh-bu ikki o’lchamli animatsion (har akatlantirilgan) kompyuter grafik ob’ektlarni yaratish uchun mo’jjallangan, o’zining maxsus formatlariga ega bo’lgan dasturiy paket hisoblanadi. Hozirda bu dasturdan internet texnologiyalarida keng foydalanilmoqda. Flesh kliplar animatsiya elementlari va rastorli grafikadan iborat bo’lib WEB – saxifa elementlarini yaratish uchun mo’jjallangan. Ular yordamida har akatli panellar, dinamik belgilar, tovushli kliplar va internet saxifalari yaratiladi. Fleshdan yordamida ob’ektlarni animatsiyalashtirish, saxa bo’ylab ob’ektlarni siljitish va shaklini, o’lchamini, rangini, shaffofligini o’zlashtirish, aylantirish va boshqa xususiyatlarini o’zgartirish imkoniyati mavjud. Har bir kadr uchun aloxida tasvirlardan iborat kadrlarni animatsiyalashtirish amalga oshiriladi. Flesh ixcham vektorli grafik ob’ektlarni yaratish va jonlantirish mumkin. Flesh shuningdek boshqa ilovalardan yaratilgan rastrli grafik ob’ektlarni har akatlantirish imkonini beradi. Vid е o yozish va vid е o ta h rirlash vositalari Vid е o bilan t o’ la q onli ishlash uchun vid е o ma'lumotni kompyut е rga mos shaklga va asliga q aytaruvchi moslama-vid е o karta zarur.Unga vid е o kam е ra,vid е o magnitofon va t е l е vizor kabi moslamala ulanishi mumkin. Aksariat hollarda vidеo elеmеntlarni monitorda ifodalay olish yеtarli bo’ladi. Shunday masalani hal etish uchun har qanday zamonaviy kompyutеrda mavjud bo’lgan vidеoadaptеr va monitor yеtarlidir. ILOVA CorelDRAW dasturining ustunliklaridan biri, uning qulay va oson sozlanadigan foydalanuvchi interfeysidir. Dastur oynasi ko’pgina xizmatchi elementlardan tashkil topgan. Ushbu elementlar bilan qisqacha tanishib o’tamiz. Файл (File)- hujjatlar bilan ishlash buyruqlari: yaratish, ochish, saqlash, import va eksport, qog’ozga chiqarish va boshqalar. Правка (Edit) — umumiy tahrirlash, qidiruv va ayrim turdagi maxsus obyektlar bilan ishlash buyruqlari joylashgan. Вид (View) — obyektlarni turli rejimlarda ko’rish, dasturning qo’shimcha oynalarini chiqarish va yashirish uchun buyruqlar joylashqan. Макет (Layout) — hujjat parametrlarini sozlash, hujjatga sahifa qo’shish va olib tashlash. Упорядочить (Arrange) — ob'yektlarning birgalikda joylashishini o’zgartirish va kombinasiyalashtirish. Эффекты (Effects) — ob'yektlarga qo’llash mumkin bo’lgan rang va vektor effektlarni boshqarish. Растровые изображения (Bitmaps) — rastrli tasvirlarni tahrirlash. Текст (Text) — matnli ob'yektlar bilan ishlash. Таблица (Table) — jadvallar yaratish va tahrirlash. Инструменты (Tools) — dasturni sozlash va ayrim qo’shimcha xususiyatlar oynalarini ochish. Окно (Window) — hujjat oynalarini boshqarish va dasturning qo’shimcha panellarini ochish. Справка (Help) — yordam tizimi va foydali havolla(silka)lar. Shuni ta'kidlash kerakki CorelDRAW dasturining Bosh menyusi boshqa grafik muharrirlar menyusidan ancha boyitilgan hisoblanadi. Shuning uchun menyudagi barcha buyruqlarni eslab qolish qiyin bo’lishi mumkin, shuning uchun ayrim buyruqlarni klaviaturadagi tugmalardan foydalanib bajarish tavsiya etiladi. Bu panelda quyidagi tugmalar mavjud: Создать (New) — yangi hujjat yaratish. Открыть (Open) — hujjat ochish. Сохранить (Save) — hujjatni saqlash. Печать (Print) — hujjatni chop etish. Вырезать (Cut) — belgilangan ob‘yektni buffer (vaqtinchalik xotira)ga qirqib olish. Копировать (Copy) — belgilangan ob‘yektni buffer (vaqtinchalik xotira)ga nusxasini olish. Вставить (Paste) — buffer (vaqtinchalik xotira)dagi ob‘yektlarni qo’yish. Откат (Undo) — oxirgi bajarilgan amalni bekor qilish. Возврат (Redo) —bekor qilingan amalni tiklash. Import ( Импорт ) — hujjatga tasvirlar joylashtirish. Export ( Экспорт ) — belgilangan tasvir yoki butun hujjatni eksport (boshqa formatlarda saqlash) qilish. Запуск приложения (Application Launcher) — Corel Graphics Suite dasturlar paketi tarkibiga kiruvchi ixtiyoriy dasturlarni ishga tushirish. Экран приветствия (Welcom screen) — CorelDRAW dasturini ishga tushirganda ochiladigan oynani ochish. Уровни масштаба (Zoom Levels) — hujjatni ko’rish mashtabini tanlash. 1 . CorelDRAWda shakl chizish 2.Uy chizish 3.Xarita chizish. Narpay xaritasi. Ijodiy ish Xulosa Fan va texnika taraqqiyoti jamiyatimizni informatsion jamiyatga aylantirdi. Bu jamiyatda faoliyat ko’rsatuvchilarning aksariyat qismi axborotlarni ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va amalga oshirish bilan banddirlar. Bunday ishlarni zamonaviy kompyuterlarsiz amalga oshirish qiyin. Ulardagi ma‘lumotlarni qayta ishlash mashina grafikasi yordamida amalga oshirilsa foydalanuvchiga katta qulayliklar tug’diradi . Men o’z kurs ishimda AdobePhotoshop va CorelDRAW dasturlarini o’rgandim. Bu dasturlar yordamida bir qancha grafik chizmalarni chizdik. CorelDRAWda xarita kabi chizmalarni amaliyot jarayonida chizdim. Hozirda kompyuter grafikasi ilmiy xodimlar uchungina emas, balki rassomlar, loyihachilar, dizayn va reklama bilan shug`ullanadigan mutaxassislar, web sayt yaratuvchilar, o`qitish jarayoni va boshqa sohalarda keng qo`llanilmoqda. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Жвалевский А., Донцов Д. CorelDRAW Х4. Начали! — СПб.: Питер, 2008. — 144 с. 2. Ковтанюк Ю. С. К56 Рисуем на компьютере в CorelDRAW X3/X4. Самоучитель. М.: ДМК Пресс, 2008, 544 с. 3. M.M. Aripov, T. İmomov, R. M. İrmuxamedova, M. V. Sagatov, A. T. Xaydarov, O. X. Yakubov "İnformatika, informatsion texnologiyalar" 1-qism, Toshkent «TDTU». 4. M.M. Aripov, A. Axmedov, X. Z. İkramova, R. M. İrmuxamedova, M. V. Sagatov, A. T. Xaydarov, O. X. Yakubov, M. Yakubova "İnformatika, informatsion texnologiyalar" 2-qism, Toshkent «TDTU», 2002 y. 5. M. Aripov. «İnformatika va hisoblash texnikasi asoslari». Toshkent, ―O’zMU . -2001., 2007. ‖ 6. ―Kompyuter grafikasi va dizayn ‖ ―Informatika va axborot texnologiyalari kafedrasi katta ‖ o’qituvchisi Sariev R.B., Buhoro-2015. 5. B.Djurabayev, Axborot texnologiyalarining asosiy tushunchalari va atamalari, O’R MV BOSh ShTABI, Toshkent – 2015. Internet saytlari . 1. http://www.CorelDRAW.com ; 2. http://abc.vvsu.ru/Books/r_CorelDRAW/page0004.asp ; 3. http://club.itdrom.com/files/kdo/CorelDRAW/cd/common/practice.html ; 4. www.ziyonet.uz ; 5. www.tdiu.uz ; 6. www.psd.uz ; 7. www.referat.arxiv.uz ; 8. www.vikipedia.org ; 9. www.photoshop - master.ru ; 10. www.google.com .

Mavzu: Kompyuter grafikasi uchun texnik vositalar Mundarija Kirish Asosiy qism 1.Bob. Kompyuter grafikasi uchun nazariy qismi. §1.1. Kompyuter grafikasining asosiy tushunchasi . § 1.2. K ompyuter grafikasi turlari. 2.Bob. Kompyuter grafikasi uchun texnik vositalar § 2.1. Zamonaviy axborot texnologiyalari texnik vositalari § 2.2. Kompyuter grafikasining zamonaviy qurilma va dasturiy vositalari. § 2.3.Axborot-kommunikasiya va interaktiv texnologiyalaridan foydalanish. Audio va video materiallarni yaratish va ishlov berish. . 3. ILOVA 4. XULOSA 5. FOYDALANGAN ADABIYOTLAR RUYXATI

Kirish Dastur mazmuni oliy ta‘limning normativ-huquqiy asoslari va qonunchilik normalari, ilg’or ta‘lim texnologiyalari va pedagogik mahorat, ta‘lim jarayonlarida axborot-kommunikasiya texnologiyalarini qo’llash, amaliy xorijiy til, tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari, maxsus fanlar negizida ilmiy va amaliy tadqiqotlar, texnologik taraqqiyot va o’quv jarayonini tashkil etishning zamonaviy uslublari bo’yicha so’nggi yutuqlar, pedagogning kasbi kompetentligi va kreativligi, global Internet tarmog’i, multimedia tizimlari va masofadan o’qitish usullarini o’zlashtirish bo’yicha yangi bilim, ko'nikma va malakalarini shakllantirishni nazarda tutadi. Men o’z kurs ishimda AdobePhotoshop va CorelDRAW dasturlarini o’rgandim. Bu dasturlar yordamida bir qancha grafik chizmalarni chizdik. CorelDRAWda xarita kabi chizmalarni amaliyot jarayonida chizdim. Kompyuter grafikasi jahonda yangi fundamental fan hisoblanib, o’tgan asrning 90-chi yillarida paydo bo’ldi hamda fan va ishlab chiqarishning barcha sohasida kadrlar tayyorlab berishda uziga xos mustaqil ahamiyat kasb etdi. Maxsus dasturlar yordamida xuddi bir varoq oq qog’ozga qalam yoki ruchka bilan har xil rasmlarni solish singari kompyuter ekranida sichqoncha yordamida rasm chizish, ya‘ni tasvir yaratish, tuzatish va ularni harakatlantirish imkonini yaratdi. Bu dasturlar rasm solish dasturlarlari yoki grafik redaktorlar bo’lib, ular yordamida rasmning elementlari boshqarib boriladi. Kompyuter grafikasining juda tez rivojlanib borishi va uning texnikaviy va dasturiy vositalarining yangilanib turishi ushbu kursni hamisha takomillashtirishga, bu sohadagi yangi yo’nalishlarni tinmay o’rganib borishni taqozo etadi. So’nggi yillarda bu sohada juda katta uzgarishlar (siljishlar) yuz berdi, ya‘ni 16 miliondan ortiq rang va rang turlarini o’zida aks ettira oladigan displeylar, grafik axborotlarni kirituvchi moslama – skanerlar, dasturiy vositalar sohasida esa haqiqiy kompyuter dunyosini kashf qila oladigan amaliy dasturlar vujudga keldi.

CorelDRAW xozirda eng ko’p tarqalgan vektorli grafik muharrirlardan biri hisoblanadi. Ishlatish va sozlash qulayligi, tarkibiga kiritilgan ko’plab effektlar to’plami foydalanuvchilarni bu dasturni ishlatishga yanada ko’proq jalb qilmoqda. Dastur interfeysining qulayligi qisqa vaqtda uning asosiy imkoniyatlari haqida tushuncha xosil qilish imkoniyatini beradi. CorelDRAW dasturini o’rganishning eng samarali usuli - bu dasturda ko’proq amaliy ishlashdir. Dasturni endi o’rganishni boshlagan foydalanuvchilar katta miqdordagi murakkab ma‘lumotlarni o’zlashtirmasdan ham kompyuter grafikasi olamiga kirishib ketishi mumkin .

1.Bob. Kompyuter grafikasi uchun nazariy qismi. 1.1. Kompyuter grafikasining asosiy tushunchasi Kompyuter gr afikasi . birinchi navbatda informatika fani bilan bog’liqdir. Kompyuterda oddiy operatsiyalar majmuasini bilmasdan turib kompyuter grafikasini o’zlashtirib bo’lmaydi. Demak ta‘lim tizimida avval informati - ka fani kursantlar (talabalar) tomonidan o’zlashtirilishi lozim ekan. Keyingi talab o’rganiladigan grafik dasturni talabidan kelib chiqadi. CorelDRAW, AdobePhotoshop, Microsoft Visio grafik das-turlari chizma yaratish bilan bog’liq bo’lganligi uchun ham chizmachilik, geometriya, chizmachilik fanining nazariyasi hisoblanmish chizma geo-metriya kabi aniq fanlarni va oddiy geometrik yasashlar (aylanani teng bo’lakarga bo’lish, aylana yoyi, urinma, burchak bissektrisalarni o’tka-zish, perpendikulyarlik va parallellik xossalari…)ni bilish talab etiladi. Aks holda o’zimiz buyruqlar majmuasini noto’g’ri berib dasturdan biron bir amalni bajarishini talab etishimiz o’rin- siz. Qisqa qilib aytganda CorelDRAW, AdobePhotoshop, Microsoft Visio grafik dasturlarini o’rga-nishda dastlab informatika so’ng chizma-chilik va chizma geometriya fanlari o’zlashtirilgan bo’lishi lozim. Keyingi talab o’rganiladigan grafik dasturlarning talabidan kelib chiqadi. Fan va texnika taraqqiyoti jamiyatimizni informatsion jamiyatga aylantirdi. Bu jamiyatda faoliyat ko’rsatuvchilarning aksariyat qismi axborotlarni ish- lab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va amalga oshirish bilan banddirlar. Bunday ishlarni zamonaviy kompyuterlarsiz amalga oshirish qiyin. Ularda- gi ma‘lumotlarni qayta ishlash mashina grafikasi yor-damida amalga oshi- rilsa foydalanuvchiga katta qulayliklar tug’diradi. Kompyuter grafikasi – bu model va tasvirlarni kompyuter yorda-mida hosil qilish, saqlash va qayta ishlash to’g’risidagi fandir. Kompyuter grafikasi deganda odatda grafik ma‘lumotlarni kompyuter vositasida tayyorlash, qayta ishlash (qurish), saqlash va namoyish etish jarayonlarini avtomatlash-tirish

tushunilsa, grafik ma‘lumot deganda ob‘ekt modellari va tasvirlari tushuniladi. Kompyuter grafikasi jahonda yangi fundamental fan hisoblanib, o’tgan asrning 90-chi yillarida paydo bo’ldi hamda fan va ishlab chiqarishning barcha sohasida kadrlar tayyorlab berishda uziga xos mustaqil ahamiyat kasb etdi. Maxsus dasturlar yordamida xuddi bir varoq oq qog’ozga qalam yoki ruchka bilan har xil rasmlarni solish singari kompyuter ekranida sichqoncha yordamida rasm chizish, ya‘ni tasvir yaratish, tuzatish va ularni harakatlantirish imkonini yaratdi. Bu dasturlar rasm solish dasturlarlari yoki grafik redaktorlar bo’lib, ular yordamida rasmning elementlari bosh - qarib boriladi. Kompyuter grafikasining juda tez rivojlanib borishi va uning texnikaviy va dasturiy vositalarining yangilanib turishi ushbu kursni hami - sha takomillashtirishga, bu sohadagi yangi yo’nalishlarni tinmay o’rganib borishni taqozo etadi. So’nggi yillarda bu sohada juda katta uzgarishlar (siljishlar) yuz berdi, ya‘ni 16 miliondan ortiq rang va rang turlarini o’zida aks ettira oladigan displeylar, grafik axborotlarni kirituvchi moslama–ska - ne r lar, dasturiy vositalar sohasida esa haqiqiy kompyuter dunyosini kashf qila oladigan amaliy dasturlar vujudga keldi.

Похожие

Kompyuter grafikas uchun texnik vositalar
Kompyuter grafikasi tarixi Kompyuter grafikasidagi ranglarning sxemalari.
KOMPYUTER GRAFIKASI, UNING TURLARI VA YO’NALISHLARI
Kompyuter grafikasi va uning turlari.Grafik dasturlarning asosiy vazifalari va yo’nalishlari
Pedagogik dasturiy vositalar