Kompyuter grafikasi va uning turlari.Grafik dasturlarning asosiy vazifalari va yo’nalishlari

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2191.794921875 KB

Скачать

Kompyuter grafikasi va uning turlari.Grafik
dasturlarning asosiy vazifalari va yo’nalishlari
Reja:
I. KIRISH
1. Kompyuter grafikasi haqida tushuncha.
II. ASOSIY QISM
1. Kompyuter grafikasi turlari.
2. Ikki va uch o’lchovli grafika.
3. Kompyuter grafikasi turkumlari.
4. Кompyuter grafikasi bilan ishlovchi dastur sinflari.
III. XULOSA
IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

I. KIRISH
Kompyuter grafikasi haqida tushuncha .
Inson tashqi dunyo haqidagi axborotning asosiy qismini ko‘zlari yordamida qabul
qiladi. Ko‘rish tizimi turli obyektlaming tasvirini qabul qilib ola- di. Ular yordamida
insonda tashqi muhit va undagi obyektlar haqida tasawur paydo bo‘ladi.
Obyektlaming tasvirini yaratish, ulami saqlash, qayta ishlash va tasvirlash qurilmalarida
tasvirlab berish kompyuteming eng qiyin va asosiy masalalaridan biridir. Kompyuterga
hech qanday topshiriq berilmaganda, ya’ni bekor turganida ham ekranida ko‘rinishi kerak
bo‘lgan tasvimi sekundiga o‘nlab marta qayta ishlab ko‘rsatadi.
Kompyuteming ekranida paydo bo‘ladigan tasvirlar uning videokarta deb ataluvchi
qurilmasi yordamida yaratiladi va ekranga chiqariladi. Videokartalar uchun maxsus
videoprotsessorlar ishlab chiqariladi. Videoprotsessorlar kompyuteming asosiy
protsessorini murakkabligi va hisoblash ishlari- ni bajarish tezligi bo‘yicha ortda qoldirib
ketgan.
Kompyuter ekranida tasvir qanday yaratilishi bilan tanishib chiqamiz. Kompyuteming
ma’lumotlami elektron ko'rinishda tasvirlash qurilmasi monitor (monitor - kuzatish,
nazorat) deb ataladi. Кompyuter grafikasi – EHM boshqaruvida grafik ob’ektlarni kiritish,
chiqarish, tasvirlash, o’zgartirish va tahrirlashdir.
Kompyuterda bo‘layotgan jarayonlami monitor orqali kuzatish mumkin. Monitoming
tasvirlar ko‘rsatiladigan qismi, ya’ni ekrani displey (display - tasvirlamoq) deb ataladi.
Hozirgi paytda alohida korpusda yig‘ilgan tasvirlash qurilmalari kompyuter monitori,
kompyuter bilan birga joylangan tasvirlash qurilmalari (masalan, noutbuk, planshet hamda
telefonlarda) displey deb atalmoqda.
Displey to‘g‘ri to‘rtburchak ko‘rinishida bo‘lib, uning tomonlari nisbati odatda 16 ga 9
kabi bo‘ladi. Bundan tashqari, displey tomonlari nisbati 16 ga 10, 4 ga 3, 5 ga 4 kabi
bo‘lishi ham mumkin. So‘nggi paytda 21 ga 9 nisbat- dagi displeylar ishlab chiqarila
boshlandi. 16x9 va 16x10 nisbatli displeylar keng, 21x9 nisbatlilari o‘ta keng, 5x4
nisbatlilari kvadrat displeylar deb ata- ladi.
Piksellar soni bo‘yicha displeylardan keng tarqalganlari va ulaming nom- lari quyida
keltirilgan:

320x240 CGA (Color Graphic Adapter - rangli grafik qurilma);
640x480 VGA (Video Graphic Adapter - video grafik qurilma);
800x600 SVGA (Super VGA);
1024x768 XVGA (eXtended VGA - kengaytirilgan VGA);
1280x720 HD (High Definition - yuqori aniqlik);
1280x800 HD+ (HD dan ko‘proq);
1366x768 WXVGA (Wide XVGA - keng XVGA);
1440x900 IID++ (HD dan yanada ko‘proq);
1600x900 HD+++ (HD dan yanada ko‘proq);
1920x1080 FHD (Full HD - to‘liq HD);
2560x1440 QHD (Quadra HD - to‘rtlangan HD);
3840x2160 4K (4 kilo - to‘rt ming ustun) yoki UHD (Ultra HD - o‘ta HD).
Displey ekrani satrlarga va ustunlarga
ajratib ~ flfe' 4 chiqilgan bo‘lib, har bir
qator va ustun kesishgan joy- mZG da
piksel deb ataluvchi juda kichik tasvir
bo‘laklari joylashgan. Piksellaming har biri
alohida manzilga 1 - ega va mustaqil
boshqarilishi mumkin. Har bir piksel uchun
xotirada bir baytdan to‘rt baytgacha joy ajratilishi mumkin. Demak, har bir piksel 256
tadan 4 milliardgacha bo‘lgan ranglardan birida bo‘lishi mumkin.
Ekrandagi har bir pikselning o‘zi uchga bo‘linadi. Ulardan biri qizil, ikkinchisi yashil,
uchinchisi ko‘k rangda porlaydi. Bu ranglar asosiy ranglar deb ataladi va turli nisbatda
qo‘shilib, tabiatda uchraydigan ranglaming de- yarli barchasini yarata oladi.
Kompyuter grafikasi faoliyatning shunday turi-ki, unda kompyuter va maxsus
yaratilgan dasturlardan foydalanib, tasvirlar yaratiladi, mavjudlari raqamli ko‘rinishga
o‘tkaziladi, qayta ishlanadi, saqlanadi va qulay ko‘rinish- da tasvirlanadi.
Kompyuter grafikasi o‘tgan asming 70 - 80-yillaridan boshlab ommaviylasha boshladi.
Hozirgi kunda kompyuter grafikasi shu qadar rivojlanganki, uning ehtiyojlarini qondirish
kompyuter texnikasining jadal rivojlanishining asosiy sabablaridan biri bo‘lib qolmoqda.

Kompyuter grafikasi ilm-fanga, tijoratga, san’at va sportga ham tegishli bo‘lib, barcha
sohalarda keng qo‘llaniladi. Kompyuter grafikasi bo‘yicha har yili ko‘plab konferensiyalar
o‘tkaziladi, ilmiy jumallar va o‘quv qo‘llanma- lar chop etiladi, dissertatsiyalar himoya
qilinadi.
Har yili bir necha yuz milliard dollarlik kompyuter grafikasi mahsulot- lari ishlab
chiqariladi va sotiladi. San’at durdonalari yaratiladi. Kompyuter grafikasi asosida
yaratilgan elektron o‘yinlar bo'yicha jahon birinchiliklari o'tkaziladi va ularda millionlab
qatnashchilar ishtirok etadilar.
Kompyuter grafikasi nimaning tasviri yaratilishiga qarab quyidagi sinf- larga ajratiladi:
1) statsionar (o‘zgarmas) yoki oddiy grafika; 2) kompyuter animatsiyasi; 3) multimedia.
Oddiy grafika vaqt o'tishi bilan o‘zgarmaydigan tasvirlami yaratish bilan shug‘ullanadi.
Ularga misol sifatida rasmlar, fotosuratlar, chizmalami kelti- rish mumkin. Kompyuter
animatsiyasi vaqt o‘tishi bilan o'zgaradigan tasvir- lar yaratadi. Masalan, multfilmlar,
videoklip va videoroliklar.
Multimedia mahsulotlari rasmlar va animatsiya bilan birga boshqa turda- gi
axborotlami, masalan, ovoz va matnni ham o‘z ichiga oladi. Multimedia- ning o‘ziga xos
jihati uning interfaolligi bo'lib, unda bir joydan ikkinchi joyga o'tish imkoniyati ko‘zda
tutilgan bo‘ladi. Multimediaga yorqin misol sifatida butun olam to‘ri - wwwni, undagi
www-saytlar va www-sahifalami keltirish mumkin.

II. ASOSIY QISM
Kompyuter grafikasi turlari. 2 va 3 o’lchovli grafika.
Yaratish usuliga ko'ra kompyuter grafikasi ikki guruhga ajratiladi:
1) 2D (inglizeha two dimension - ikki oTchamli jumlasidan olingan).
2) 3D (inglizcha three dimension - uch oTchamli jumlasidan olingan). Ikki oTchamli
grafika yassi va tekis sirtlarda yaratilgan tasvirlar boTib,
ularga misol sifatida printerda qog‘ozga chop etilgan fotosurat, rassom tomonidan xolst
(maxsus mato)da chizilgan rasmlami keltirish mumkin. Ikki o‘lchamli grafikaning turlari
bilan keyingi sahifada batafsil tanishamiz.
Uch o‘lchamli grafika yordamida hajmga ega jismlar tasvirlanadi. Bunda jismning fazoda
egallagan o‘mi mayda kublar bilan to‘ldiriladi. Agar bu kub- lar yetarlicha kichik bo‘lsa,
inson ko‘zi ulami ilg‘amaydi va kublar yaxlit bir jism sifatida ko‘z o‘ngimizda
gavdalanadi.
Lekin hozirgi paytda boshqacha yo‘l tutiladi. Jismning o‘zi emas, balki uning chegarasini
tashkil etuvchi sirt shakllantiriladi. Natijada ko‘zlarimiz oldida jismning o‘zi namoyon
bo‘ladi.

Bunda jism sirti mayda uchburchaklar bilan qoplab chiqiladi. Agar bu uchbur- chaklar
yetarlicha kichik bo‘lsa, ko‘z bu uchburchaklardan iborat to‘mi ilg‘amaydi va jism bir
butun holda shakllanadi.
To‘r ko‘zga tashlanmasligi uchun jism sirti bo‘yab chiqiladi. YomgTik manbalari jism
sirtini yoritishini va jismning soyasi- ni inobatga olsak, uch oTchamli jismning sirtini
bo‘yash katta hajmdagi hisob-kitob- lami bajarishga olib kelishi maTum boTadi.
Uch oTchamli grafikadan animatsiya, kompyuter o‘yinlari va virtual (xayoliy) borliq
yaratishda keng foydalaniladi. Virtual borliq, asosan, maxsus bosh kiyim - shlemlarda
tasvirlanadi. Bunda har bir ko‘z uchun alohida tasvir yaratiladi. Ular birgalikda tasvimi
uch oTchamda ko‘rish imkonini yaratadi.
Uch o’lchamli grafikadan ikki o’lchamli grafikada ham, ayniqsa, animatsiyada keng
foydalaniladi.
Ikki o‘lchamli kompyuter grafikasi quyidagi turlarga ajratiladi:
1) rastrli grafika; 2) vektorli grafika; 3) fraktal grafika.
Rastr so‘zi informatikaga televideniyedan kirib kelgan bo‘lib, lotin tilidagi rastrum -
xaskash, omoch so‘zidan olingan. Monitor ekranida tasvir televizor ekranidagi kabi
yaratiladi. Hozirgi paytda ekrandagi tasvir ham raqamli ko‘rinishda yaratiladi: tasvir
qatorlar va ustunlarga bo‘linadi, tasviming mayda bo‘laklari - piksellardan iborat bo‘ladi.
Rastrli tasvirlar skanerlar, raqamli fotoapparatlar, shu jumladan, telephoning
fotokameralarida yaratiladi. Kompyuter ekranidagi tasvirdan nusxa olin- ganda ham rastrli
tasvir paydo bo‘ladi.
Printerlarda chop etilgan tasvirlar ham rastrlar orqali yaratiladi.

$Rastrli tasviming o‘lchami deganda undagi ustunlar va satrlar soni tushuniladi. Masalan, 3200x2400 o‘lchamli tasvirda 7 million 680 ming- ta, 1920x1080 o‘lchamlisida 2 million 73 ming 600 ta piksel bor. Rastrlar zichligi deganda uzunlik birligiga mos keladigan piksellar soni tushuniladi va dpi (dots per inch - bir dyuymdagi nuqtalar) da o‘lchanadi. Masalan, 3200x2400 o‘lchamli tasvimi 300 dpi zichlikda chop etish uchun 11x8 dyuym2 yoki 27x20 sm2 o‘lchamli qog‘oz kerak bo‘ladi.Rastrli grafikaning afzalliklari: har qanday tasvimi saqlay olishi, tas- viming sifatli bo‘lishi, deyarli barcha qurilmalar u bilan ishlay olishi- dir. Kamchiliklari: uni saqlash uchun katta hajmdagi xotira kerakligi, masshtab kattalashtirilganda tasvir sifati pasayishi, ba’zi amallami bajarish ko‘p hisobkitoblar talab qilishidir. Shunga qaramay, rastrli grafika kompyuter grafikasining barcha sohalarida keng qo‘llaniladi. Oddiygina 500x500 o‘lchamli kvadratni saqlash uchun 250 mingta piksel va 0,25 -1 MB xotira kerak bo‘ladi. Lekin biz bu kvadratni Pascal dasturlash tilida Rectangle (0,0,500,500) buymg‘i orqali osongina yarata olamiz va bunda bizga bor-yo‘g‘i 22 bayt kerak bo‘ldi. Tasvirlami oddiy grafik shakllar yordamida yaratish vektor grafikasining asosini tashkil etadi. Vektor grafikasida tasvir oddiy shakllaming yig‘indisi ko'rinishi ifodalanadi, saqlanadi va tasvirlanadi. Natijada tas- virlami yaratish, qayta ishlash, saqlash va tasvirlash osonlashadi. Ulami saqlashga kam joy talab qilinadi, tasviming masshtabi kattalashtirilgan- da uning sifati yomonlashmaydi. Lekin vektor grafikasi yordamida fotosuratlami saqlashning iloji yo‘q. Vektor grafikasidan chizmalar, animatsiyalar yaratishda keng foydalaniladi. Operatsion tizimdagi shriftlar vektor grafikasi asosida yaratil- gan va ulaming yuqori sifati barcha tomonidan e’tirof etilgan.Fraktal so‘zi lotincha fractus so'zidan olingan boTib,$

maydalangan, boTib chiqilgan degan ma’noni bildiradi. Fraktallar deb o‘ziga o‘xshash
qismlardan iborat boTgan geometrik shakllarga aytiladi.
Fraktal atamasi fanga 1975-yili kiritilgan boTib, u qisqa vaqt ichi- da juda
ommaviylashib ketdi. Fraktallar oddiy matematik formulalar yordamida ajoyib tasvirlar
yaratish imkonini beradi. Ular yordamida daraxtlar, o'rmonlar, bulutlar, mavjlanayotgan
dengiz, alanga va tutun, oqayotgan suyuqlik kabi tasvirlami yaratish mumkin.
Fraktallardan vir- tual borliq, animatsiya, kompyuter o‘yinlari va matematik modellashti-
rishda keng foydalaniladi. ompyuter grafikasi – informatikaning mahsus qismi bo’lib,
dasturiy-apparat hisoblash komplekslari yordamida tasvirlarni yaratish va qayta ishlash
usullari va vositalarini o’rganadi.Virtual fazoda xajmli ob’ektlarni yaratish usullarini
o’rganuvchi soha uch o’lchovli (3D) grafika deb nomlanadi. Odatda unda tasvir
yaratishning vektorli va rastrli usullaridan foydalaniladi.
To’zilishiga ko’ra tasvirlar rastrli yoki vektorli bo’lishi mumkin. Masalan tasvir xosil
qilishda skaner uni ko’pgina mayda elementlar (piksellar)ga bo’lib chiqadi va ulardan
rastrli surat xosil qiladi.Piksel – bu rastrli tasvirning eng kichik elementi bo’lib, uning
rangi kompyuter xotirasiga bitlarning ma’lum bir miqdori vositasida kiritiladi. Masalan
800x600 suratda bu sonlar gorizontal bo’yicha (800) va vertikal bo’yicha (600) piksellar
sonini belgilaydi. Piksellar soni qanchalik ko’p bo’lsa tasvirning ekrandagi va qoq’ozda
chop etilgandagi sifati (razreshenie) yuqori bo’ladi.Vektorli grafikada tasvirlar matematik
egri chiziqlarni rangi va bo’yalish rangini ko’rsatish orqali xosil qilinadi. Masalan oq
fondagi qizil ellips bor yo’q’i ikki formula – to’q’ri to’rtburchak va ellipsning ranglari,
o’lchamlari va joylashuvini aniqlovchi formulalari orqali tasvirlanadi. Demak, bunday

tasvirlash kompyuter xotirasida rastrli rasmdan ko’ra kamroq joy egallaydi.Vektorli
tasvirlarning yana bir afzalligi – ularning sifatini yo’qotmagan xolda kattalashtirish yoki
kichiklashtirish imkoniyatidir. Ob’ektlarni masshtablash matematik formulalardagi mos
koeffisientlarni kattalashtirish yoki kichiklashtirish orqali amalga oshiriladi.Shunday qilib
rastrli yoki vektorli formatni tanlash tasvir bilan ishlash maqsad va vazifalaridan kelib
chiqqan xolda amalga oshiriladi. Rangni o’zatishning fotografik aniqligi talab etilgshanida
rastrli formatdan foydalanish lozim. Logotip, sxemalar va chizmalarni tasvirlashda
vektorli formatdan foydalanish maqsadga muvofiq. Shuni ta’kidlash lozimki, rastrli va
vektorli tasvirlashda (matn ham) grafika ekranga yoki chop etish qurilmasiga nuqtalar
jamlanmasi sifatida o’zatiladi.

Kompyuter grafikasi turkumlari.
Kompyuter grafikasining quyidagi turkumlarini ajratib ko’rsatish mumkin:
● tijoratga oid
● namoyishlarga oid
● muhandislikka oid
● ilmiy
● ko’rgazmaviy
● animatcion
Tijoratga oid grafika elektron jadvallarda yoki berilganlar bazasidagi axborotlarni
aks ettirish uchun xizmat qiladi. Bu axborotlar ShEHM monitor ekranida grafik,
gistogramma, diagramma va xoxlagan boshqa ko’rinishlarda aks ettirilishi mumkin.
Bunda grafiklar matn izohlari va ma`lum joylarda shartli belgili izohlar bilan ta`minlanadi.
Tijorat grafikasiga tegishli bo’lgan amaliy dasturlar paketi tasvirni ekranda tezda va
qulay ifodalashga qaratilgan, chunki tijorat-chining asosiy maqsadi axborotlarni qayta
ishlash jarayonidagi o’zgarishlarni tezda muhokama qilib, tegishli qarorlar qabul qilishdan
iboratdir. Tasavvurni yanada oshirish uchun ushbu paketlarda tasvirni turli xildagi grafika
shaklida tasvirlash imkoniyati kiritilgan. Bu esa o’z navbatida barcha turdagi tasvirlarni
ekranda birgalikda ko’rib, tahlil qilish imkoniyatini oshiradi. Bu paketlarning eng
ahamiyatli tomoni shundaki, ular tasvirlarni turli xil shaklda berishdan tashqari aks
ettirilgan grafikalarni tahlil qilish imkoniyatini ham beradi. Shu sababli bu paketlarga turli
xil matematik tahlil usullari, jumladan statistik tahlil, ehtimollar nazariyasi, iqtisodiy
jarayonlar bashorati kabi usullar kiritilganki, ular berilgan axborot to’plamini tahlil qilish
imkonini beradi.
Namoyish qilish grafikasi - matn, sxema, eskiz kabi hujjatlarni mashinaviy tasvirini
hosil qilib uni namoyish etishga tayyorlash uchun xizmat qiladi. Bu erda eng asosiy vazifa
- yuqori sifatli va chiroyli ko’rinishdagi tasvirlar hosil qilishdan iborat. Bu turdagi

grafikalarning eng afzal tomoni shundaki, undagi tasvirlar to’plami va ko’rinishini tezda
o’zgartirish mumkin.
Injenerlik grafikasi - bunday grafika chizmachilik, loyihalash va konstruktorlik
ishlarini avtomatlashtirishda keng qo’llaniladi. Injener-lik grafikasi analiz, sintez,
modellashtirish, chizmachilik, boshqarish va shu kabi loyixalashni ishlarini
avtomatlashtirishning hamma bosqichlarini o’z ichiga oladi.
Ilmiy grafika - ilmiy izlanishlar uchun xizmat qiladi va geografik, fizik, biologik va
boshqa jarayonlarni tadqiq qilishda qo’llaniladi. Ilmiy grafikaning eng asosiy maqsadi
ilmiy izlanishlarda hosil bo’ladigan axborotlarni vizuallashtirish - ko’zga ko’rinarli
shaklda ifodalashdir. Ayniqsa bu yo’nalish atom energiyasi manbalarini tadqiq qilishda,
kosmonavtika, samolyotsozlikda, geografiyada va okeanologiyada - xulas qamrovi katta
bo’lgan, tez kechadigan jarayonlarni o’rganishda juda keng qo’llaniladi. Shuningdek,
ilmiy izlanishlar natijalarini kerakli shaklda diagrammalar, xaritalar, jadvallar va turli
matematik formulalar shaklida tasvirlashdaishlatilishi mumkin.
Ko’rgazmaviy grafika - namoyish va tijorat grafikalarining rivoji bo’lib, shu ikkala
grafika imkoniyatlarini yig’indisi integratciyasini tashkil etadi. Bu grafika ayrim
grafikalarini slaydlar ketma-ketligidan iborat slaydfilm qilib yaratib, so’ngra uni ma`lum
vaqt ichida ekranda ketma-ket ko’rgazma shaklida namoyish etadi. Har bir slaydning
ekrandagi tasviri ovoz va vizual effektlar bilan qo’shib olib borilishi mumkin. Undan
tashqari, tayyor grafikni tahrir qilish imkoniyat ham mavjud.
Animatcion grafika - rang bilan ishlashdagi muvaffaqiyatlarni injenerlik
grafikasidagi uch o’chovli ob`ektlarni modellashtirishdagi yutuqlar bilan (masalan
reklama e`lonlari va teleko’rsatuvdagi bir tasvirni ichiga ikkinchisini kiritish) qo’shib
uyg’unlashtirilgan.
Mashina grafikasi - bu kompyuter yordamida ob`ekt shakllari, uning modelini
yaratish va saqlash uchun xizmat qiluvchi kompyuter grafiksining bir bo’limi.
Kompyuterda turli grafik tasvirlarni hosil qilish mumkin, biroq ular bir – biridan
farqlanadi, chunki hozirgi zamon kompyuterlari o’tgan asrning 90-yillardagi tizimlarga

nisbatan shakllarni aniq tasvirlash imkoniyatiga ega bo’lgan va maxsus dastur bilan
kengaytirilagan tizimlar yaratildi. Interfaol grafika – bu mashina grafakasi sanaladi.
Interfaol garafika - kompyuter grafikasining eng asosiy bo’limlari-dan biri bo’lib,
unda foydalanuvchi tasvirni dinamik boshqarish imkoniga ega bo’ladi, ya`ni tasvirning
shakli, o’lchamlari va monitor yuzasidagi ranglarni o’zaro ta`sir qiluvchi moslama
(klaviatura yoki sichqon) yordamida boshqaradi.
Kompyuter grafikasida aniq va mavhum ob`ektlar tasvirini yaratish mumkin va bu
tasvirlarni ikki ko’rinishda kuzutish mumkin:
Kuzatuvchi qo’zg’almas bo’lib oldidagi ob`ektni xohlaganicha aylantirib kuzatishi
mumkin - bu panorama effekti;
Ob`ekt qo’zg’almas bo’lib kuzatuvchi uning atrofida aylanib tomosha qilishi
mumkin - bu kamera effekti.
Interaktiv grafika yaratilgandan keyin, televidenie va fotografiyada tasvirni yaratish
va tayyorlashdagi eng asosiy texnik moslamalardan biri bo’lib qoldi. Uning yutuqlaridan
biri sintezlangan abstrakt ob`ektlarini, tasvirlarni EHM yordamida hosil qilishdir. Inson
mashina grafikasidan foydalanish vaqtida juda ko’p zerikarli va har xil mayda ishlardan
(juda ko’p mikdorda tekstli varaqalar va sonli materiallarini ko’rib chiqishdan) qutildi.
Statik tasvirlar infomatciyalarni etkazib berishda yaxshi bo’lishiga qaramay ko’p
holatlarda dinamik o’zgaruvchi tasvirlar ulardan ustun turadi. Hayotda asosan jarayon
vaqtida o’zgarib turuvchi tasvirlar - dinamik o’zgaruvchan tasvirlar (tovushdan tezlikdan
tez uchar samolyot qanotining egilishi yoki inson yuzini uning hayoti mobaynida o’zgarib
turishi). Dinamik harakatlar qo’zg’almay turgan tomoshabinga ob`ektlarning sirpanishi va
harakatlanishini ko’rishga yordam beradi. Bunda ob`ekt qismlarni boshqa ob`ektga
yaqinlashtirish yoki uzoqlashtirish va ob`ekt detallarini kattalashtirib yoki kichraytirib
ko’rish mumkin.

Кompyuter grafikasi bilan ishlovchi dasturlar.
Xozirgi kunga kelib kompyuter grafikasi va animasiyasi vositalari kirib bormagan soxani
topish qiyin.
Кompyuter grafikasi va animasiyasi vositalarini qo’llanish soxasiga ko’ra quyidagi
guruxlarga ajratish mumkin:
· poligrafiya ishlari uchun mo’’ljallangan kompyuter grafikasi dasturlari;
· ikki o’lchamli rang tasvir kompyuter grafikasi;
· taqdimot ishlari uchun mo’’ljallangan dasturlar;
· ikki o’lchamli animasiya dasturlari;
· uch o’lchamli animasiya dasturlari;
· ikki o’lchamli animasiya dasturlari;
· ikki o’lchamli va uch o’lchamli animasiya dasturlari;
· videotasvirlarni qayta ishlovchi komplekslar;
· ilmiy vizuallashtirish ishlarini bajaruvchi dasturlar.
Кompyuter grafikasi va animasiyasi dasturlari rassom va dizaynerlar, poligrafchi va
kinematografchilar, kompyuter o’yinlari va o’qitish dasturlari yaratuvchilari, klipmeyker
va olimlar, shuningdek o’z faoliyatida turli formatdagi tasvirlardan foydalanuvchi barcha
mutaxassislarda ham katta qiziqish uyg’otadi.
Poligrafiya ishlari va rasm chizish uchun mo’ljallangan kompyuter grafikasi dasturlari
matnni turli ko’rinishdagi illyustrasiyalar bilan to’ldirish, saxifalar dizaynini yaratish,
hamda yuqori sifatli poligrafiya maxsulotlarini chop ettirish imkoniga egadirlar. Bunday

dasturlarga misol qilib, tasvirlarni qayta ishlash imkonini beruvchi Adobe Photoshop
rastrli paketini keltirish mumkin. Bu va sho’nga o’xshash paketlar rastrli tasvirlarni
taxrirlash va montaj qilish uchun zarur bo’lgan vositalardan: skanerlangan tasvirlar rangini
korreksiyalash, fotosuratlarni «tekislash», maxsus effektlar va maskalardan foydalanish
imkonini beradi. Paketning so’nggi versiyalari tasvirlarning ko’p qatlamli to’zilmasini
qo’llash vektorli konturlarni yaratish va taxrirlash imkoniyatlariga ham ega. Paket
tarkibiga turli maskalar, ko’p sonli filtrlardan tashqri rang bilan ishlash va maxsus
effektlarni yaratishga mo’’ljallangan vositalar majmui kiritilgan.
Rastrli paketlardan tashqri poligrafiya ishlari uchun mo’ljallangan vektorli kompyuter
grafikasi dasturlari ham mavjud. Bulardan Windows tizimi uchun mo’ljallangan Adobe
Illustrator va Corel Draw dasturlari haqida aytib o’tish lozim. Illstrator illyustrasiyalar
yaratish, sahifalarning umumiy dizaynini ishlab chiqish hamda tayyor tasvirni yuqori
sifatda chop etishga mo’ljallangan. Paket ihtiyoriy shakldagi simvollar va figuralarni
yaratib, so’ng ularni masshtablash, aylantirish(o’z uqi atrofida) va deformasiyalash
imkoniyatlaridan tashqari matn va ko’p varaqli xujjatlarni qayta ishlash vositalariga ega.
Corel Draw vektorli paketi rasm chizishdan tashqari turli grafiklarni tayyorlash va rastrli
tasvirlarni taxrirlash ishlarini bajara oladi. Bu dastur fayllarni boshqarish, kompyuter
displeyida slayd-filmlar namoyish etish, «qo’lda» chizish va tasvir qatlamlari bilan
ishlash, uch o’lchamli maxsus effektlarni qo’llash, matnni qayta ishlash vositalari bilan
ta’minlangan. Bulardan tashqari Windows muxitida ishlovchi Adobe PhotoStyler, SGI va
Macintosh kompyuterlari uchun mo’ljallangan Barco Creator, Live Picture, Scitex Blaze,
Linotype Da Vinci, Eclipse, Pixelfx dasturlari ham keng tarqalgan. Barco Creator dasturi
o’zining ishlash tezligi, hamda keng funksional imkoniyatlari bilan ajralib turadi.
Taqdimot ishlari dasturlari.
Makintosh va Windows muxitlarida ishlatiluvchi taqdimot dasturlar paketidan anchadan
buyon mavjud dasturlar guruxini ajratib ko’rsatish mumkin. Bu guruxga Lotus firmasining
Freelance Graphics, Software Publishing firmasining Harvard Graphics, Microsoft
korporasiyasining Power Point dasturlari kiradi. Bu dasturlarni ishlab chiquvchilari xar bir

yangi versiyasi(rusumi)da ishlatiladigan vositalarni ko’paytirib imkoniyatlarini
kengaytiradilar.
Makintosh va Windows muxitlaridagi yangi turdagi taqdimot dasturlari paketi multimedia
vositalarini yanada to’liq ishlatishga mo’’ljallangan. Bu dasturlar video a tovushli fayllarni
qulay o’zatish (improt qilish), diagrammalarda annimasiya vositalaridan keng foydalanish
imkonini beradi .
Yangi turdagi taqdimot dasturlar katoriga Makromedia firmasining Action hamda Gold
Disk firmasining Astound dasturlar paketi (tuplami) kiradi.
Power Point dasturi MS OFFICE dasturlar to’plami tarkibiga kiradi. Undan foydalanish
oson, qulay. Dasturda o’rgatuvchi o’quv dasturi, tayyor taqdimot namunalari, matn bilan
ishlash vositalari, boshlovchilar uchun foydali yordam tizimi mavjud .
Power Point dasturida ichki multimedia vositalari bo’lmasada, bu vositalarni OLE-
2(Object Linking and Embedding) texnologiyasi yordamida kengaytirish va to’ldirish
mumkin.
Astound dasturi( paketi) yangi taqdimot dasturlari ichida eng yaxshilaridandir. U
ishlatilishi soddaligi bilan ajralib turadi. Tovushli kliplar, harakatli tasvirlar va
multimedianing boshqa elementlaridan bir vaqtning o’zida baravar (sinxron) ishlatishga
imkon beradi.
lmiy vizuallashtirish dasturlari
Ilmiy vizuallashtirish dasturlari nafaqat maxalliy rejalashtirish masalalarini hal qilishga,
balki quyosh portlashlarini vizualashtirish masalalarini hal qilishgacha mo’ljallangan.
ShК da ishlatiladigan ilmiy va muxandislik grafikasi dasturlari ichidan Golden Software
firmasining Surfer va Grapher, MapViewer dasturlarini aloxida ko’rsatish mumkin. Bu
dasturlar tekislik va grafiklar hamda rangli kartalar(xaritalar) yaratish uchun
mo’ljallangan. Ular DOS va Windows muxitlarida ishlaydi. Rangli grafik va xaritalarni bu
dasturlar yordamida ixtiyoriy monitor yoki tashqi qurilmalarga chiqarish mumkin. Surfer
paketi z=f(x,y) ko’rinishdagi funksiyalar bilan aniqlanadigan ikki o’lchovli berilganlarga
ishlov berish va vizuallashtirishga mo’ljallangan. U tekislikning raqamli modelini ko’radi,

yordamchi amallarini bajaradi hamda natijalarni vizuallashtiradi. Grapher dasturi y=f(x)
ko’rinishdagi funksiyalarga ishlov berish va grafiklarini yasashga mo’ljallanagan. Unda
bir rasmdagi grafiklar soni va grafiklardagi egri chiziqlar soni cheklanmagan. Xar bir egri
chiziq 32000 tagacha nuqtadan iborat bo’lishi va bir grafikda xar hil o’lchovli, masshtabli
bir nechta koordinata o’qlari bo’lishi mumkin. MapViewer paketi kartalarni kiritish
taxrirlash-masshtablarni o’zgartirish, koordinatalarni o’zgartirish hamda kartalar bilan
bog’lik raqamli axborotga( masalan- demografik ma’lumotlarga) ishlov berish va grafik
ko’rinishda chiqarish imkonini beradi.
Video va komponovka bilan ishlash tizimlari.
Raqamli videotasvirlarga ishlov berish dasturlari hamda ikki o’lchovli va uch o’lchovli
grafikadan foydalangan holda ko’pqatlamli kompozisiyalarni yaratish, murakkab(syomka)
suratga olish jarayoni o’rnini egallashi, kompyuter grafikasi yordamida suratga olingan
materiallarga ishlov berish, suratga olingan materiallarni kompyuter animasiyasi bilan
qo’shish, natijalarni kino va videotasmalarga chiqarish mumkin.
Windows va Macintosh muxitlarida ishlovchi videotasvirlarni taxrirlash dasturi Adobe
Premier raqamlashtirilgan videoni, statik tasvirlarni va tovushli fayllarni montaj qilish
imkonini beradi. Paketning eng oxirgi versiyasi (rusumi) turli usullar bilan bir nechta
mustaqil videoroliklarga ishlov berish, ko’pgina filtrlardan foydalanish, maxsus effekt va
shriftlarni xosil qilish imkoniga ega. Bu dasturning raqobatchilari sifatida ATI firmasining
MediaMerge dasturini, eng kuchli dasturlardan yuqoridagi Adobe firmasining CoSA After
Effects dasturini ko’rsatish mumkin. SGI muxitida ishlovchi Composer dastur
Alias/Waferfront firmasining maxsulotidir. Bu dastur maxsus effektlarni yaratish,
videoyozuv vositalari, kompleks saxnalarni xosil qilish uskunalaridan foydalanish
imkoniga ega .Shular yordamida yuqori sifatli video maxsulotlarni yaratish, yozish,
taxrirlash, mumkin. Bulardan tashqari alohida kadrlarni va animsiyali kliplarni
kompanovka qilish, aralashtirish (mikshirovat), ularga maxsus effektlarni matnlarni
qo’shish mumkin. Paket (dastur) nafaqat videoyozuvning oxirgi natijasini, balki oraliq
kadrlarni (natijalarni) quyi imkoniyati kichik ekranlarda ko’zatish, ko’rish mumkin.
Modellashtirish 2 o’lchovli va 3 o’lchovli (2D va 3D).

2 o’lchovli va 3 o’lchovli modellashtirish dasturlari dizaynerlik va muxandislik
ishlanmalari uchun qo’l keladi. Bulardan tashqari bu dasturlarni uch o’lchovli animasiya,
poligrafik, taqdimot paketlari bilan to’ldirish mumkin.
Modellashtirish dasturlari ichida WINDOWS muxitida ishlatiluvchi eng kuchli
avtomatlashtirilgan loyixalash tizimi sifatida Autodesk firmasining AutoCad dasturini
olish mumkin. Odatda, AutoCad ni avtomatlashtirilgan loyixalash tizimi(SAPR)ning
grafik yadrosi sifatida qabul qiladilar. Dastur yordamida turli chiziq, yoy, matnlar xosil
qilish, taxrirlash, 2D va 3D modellarni yaratish, loyixalash jarayonida vujudga keladigan
ko’pgipa muammolarning yechimini avtomatlashtirish, xususiy ssenariy va
makrokomandalar yaratib, aniq(konkret) masala va ilovalarga tizimni sozlash, adaptasiya
qilish mumkin.
AutoCad paketi Auto LISP ichki dasturlash tiliga ega bo’lib, uning yordamida
foydalanuvchi yangi buyruqlarni xosil qilishi va xatto yuqori darajadagi dasturlash
tillaridan foydalanishi mumkin.
IBM va Macintosh muxitlarida uch o’lchovli modellashtirish uchun ko’pincha Alias/
Wavefront firmasining splaynli modellashtirish dasturi Sketch! ishlatiladi. Bu dastur
yuqori sifatli vizuallashtirish imkonini beradi. Ray Dream Designer dasturi esa maxsus
modellashtirish vositalari to’plamiga ega bo’lib, tasvirning fotorealistik sifatiga erishish
imkonini beradi.Macromedia firmasining MacroModel paketi va Auto.des.sys firmasining
Form.Z dasturi uch o’lchovli ob’ektlarni modellashtirish va deformasiyalash vositalariga
ega.
IBM ga mos kompyuterlarda yana Crystal Graphics firmasining Crystal 3D Designer
dasturidan foydalanish mumkin. Bu dastur vizuallashtirish, soyali effektlar hosil qilish,
yuzalarga materiallarni joylashtirish (nalojenie materialov na poverxnosti) vositalariga ega
. Silicon Graphics ning ishchi stansiyalarida ishlatiluvchi eng kuchli modellashtirish va
dizayn dasturlari qatoriga Alias/ Wavefront firmasining Designer, Studio va AutoStudio
dasturlarini kiritish mumkin. Bu dasturlar yordamida bir vaqtning o’zida 2D va 3D
modellar bilan ishlash hamda mavjud avtomatlashtirilgan loyixalash tizimlari bilan
mujassamlashish masalasining yechimini topish mumkin.

Designer dasturi splaynlar asosida yuqori darajada modellashtirishni qo’llash bilan birga
geometrik ob’ektlar xususiyatlarini baxolashning yetarli vositalariga, animasiyaning qulay
uskunalariga hamda renderingning sifatli moduliga ega.
Designer imkoniyatlarini to’ldirib, kengaytirib Studio ga aylantirish mumkin. Studio
dasturi modellashtirish imkonining yuqoriligi, yo’zalar va egri chiziqlar bilan ishlash
tizimining mukammalligi, geometrik ob’ekt, rendering va rasm chizishni baxolashning
qo’shimcha imkoniyatlari bilan Designer dan farq qiladi. AutoStudio esa Studio dasturiga
avtomobil dizaynerlari uchun maxsus ishlab chiqilgan, modellar va animasiyani
taxrirlovchi maxsus vositalar qo’shilishi natijasida vujudga kelgan.
XULOSA
Кompyuter grafikasida 2 va 3 o’lchovli grafikaning ahamiyati.
2 o’lchovli va 3 o’lchovli modellashtirish dasturlari dizaynerlik va muxandislik
ishlanmalari uchun qo’l keladi. Bulardan tashqari bu dasturlarni uch o’lchovli
animasiya, poligrafik, taqdimot paketlari bilan to’ldirish mumkin.
2 o’lchovli va 3 o’lchovli grafikaning turli hil kasblarda ishlatiladi va ulardan
ko’plab kino yaratuvchilar keng foydalanishadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. S.I. Raxmonqulova «IBM PC shaxsiy kompyutеrlarida ishlash». T.: NMK «Sharq-
instar» 1996
2. Ливингестон Б. “ E шё о Секретах WINDOWS » 1995
A. Axmеdov, N. Toyloqov . «Informatika». T. «O`zbеkiston». 2001 y.
3. Sattarov, B. Kurbonboеv «Informatika va hisoblash tеxnikasi asoslari». T.:
«O`qituvchi» 1996
4. Asadulina R. Kuvasoy «Informatika». 2000 y.
5. Polvonov F.Farg`ona. «Informatika». 2002 y
6. Holmatov T. «Informatika» Toshkеnt. 2000 y.
7. “ Informatika va axborot texnologiyalari” 11-sinf.Toshkent-2018.

Kompyuter grafikasi va uning turlari.Grafik dasturlarning asosiy vazifalari va yo’nalishlari Reja: I. KIRISH 1. Kompyuter grafikasi haqida tushuncha. II. ASOSIY QISM 1. Kompyuter grafikasi turlari. 2. Ikki va uch o’lchovli grafika. 3. Kompyuter grafikasi turkumlari. 4. Кompyuter grafikasi bilan ishlovchi dastur sinflari. III. XULOSA IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

I. KIRISH Kompyuter grafikasi haqida tushuncha . Inson tashqi dunyo haqidagi axborotning asosiy qismini ko‘zlari yordamida qabul qiladi. Ko‘rish tizimi turli obyektlaming tasvirini qabul qilib ola- di. Ular yordamida insonda tashqi muhit va undagi obyektlar haqida tasawur paydo bo‘ladi. Obyektlaming tasvirini yaratish, ulami saqlash, qayta ishlash va tasvirlash qurilmalarida tasvirlab berish kompyuteming eng qiyin va asosiy masalalaridan biridir. Kompyuterga hech qanday topshiriq berilmaganda, ya’ni bekor turganida ham ekranida ko‘rinishi kerak bo‘lgan tasvimi sekundiga o‘nlab marta qayta ishlab ko‘rsatadi. Kompyuteming ekranida paydo bo‘ladigan tasvirlar uning videokarta deb ataluvchi qurilmasi yordamida yaratiladi va ekranga chiqariladi. Videokartalar uchun maxsus videoprotsessorlar ishlab chiqariladi. Videoprotsessorlar kompyuteming asosiy protsessorini murakkabligi va hisoblash ishlari- ni bajarish tezligi bo‘yicha ortda qoldirib ketgan. Kompyuter ekranida tasvir qanday yaratilishi bilan tanishib chiqamiz. Kompyuteming ma’lumotlami elektron ko'rinishda tasvirlash qurilmasi monitor (monitor - kuzatish, nazorat) deb ataladi. Кompyuter grafikasi – EHM boshqaruvida grafik ob’ektlarni kiritish, chiqarish, tasvirlash, o’zgartirish va tahrirlashdir. Kompyuterda bo‘layotgan jarayonlami monitor orqali kuzatish mumkin. Monitoming tasvirlar ko‘rsatiladigan qismi, ya’ni ekrani displey (display - tasvirlamoq) deb ataladi. Hozirgi paytda alohida korpusda yig‘ilgan tasvirlash qurilmalari kompyuter monitori, kompyuter bilan birga joylangan tasvirlash qurilmalari (masalan, noutbuk, planshet hamda telefonlarda) displey deb atalmoqda. Displey to‘g‘ri to‘rtburchak ko‘rinishida bo‘lib, uning tomonlari nisbati odatda 16 ga 9 kabi bo‘ladi. Bundan tashqari, displey tomonlari nisbati 16 ga 10, 4 ga 3, 5 ga 4 kabi bo‘lishi ham mumkin. So‘nggi paytda 21 ga 9 nisbat- dagi displeylar ishlab chiqarila boshlandi. 16x9 va 16x10 nisbatli displeylar keng, 21x9 nisbatlilari o‘ta keng, 5x4 nisbatlilari kvadrat displeylar deb ata- ladi. Piksellar soni bo‘yicha displeylardan keng tarqalganlari va ulaming nom- lari quyida keltirilgan:

320x240 CGA (Color Graphic Adapter - rangli grafik qurilma); 640x480 VGA (Video Graphic Adapter - video grafik qurilma); 800x600 SVGA (Super VGA); 1024x768 XVGA (eXtended VGA - kengaytirilgan VGA); 1280x720 HD (High Definition - yuqori aniqlik); 1280x800 HD+ (HD dan ko‘proq); 1366x768 WXVGA (Wide XVGA - keng XVGA); 1440x900 IID++ (HD dan yanada ko‘proq); 1600x900 HD+++ (HD dan yanada ko‘proq); 1920x1080 FHD (Full HD - to‘liq HD); 2560x1440 QHD (Quadra HD - to‘rtlangan HD); 3840x2160 4K (4 kilo - to‘rt ming ustun) yoki UHD (Ultra HD - o‘ta HD). Displey ekrani satrlarga va ustunlarga ajratib ~ flfe' 4 chiqilgan bo‘lib, har bir qator va ustun kesishgan joy- mZG da piksel deb ataluvchi juda kichik tasvir bo‘laklari joylashgan. Piksellaming har biri alohida manzilga 1 - ega va mustaqil boshqarilishi mumkin. Har bir piksel uchun xotirada bir baytdan to‘rt baytgacha joy ajratilishi mumkin. Demak, har bir piksel 256 tadan 4 milliardgacha bo‘lgan ranglardan birida bo‘lishi mumkin. Ekrandagi har bir pikselning o‘zi uchga bo‘linadi. Ulardan biri qizil, ikkinchisi yashil, uchinchisi ko‘k rangda porlaydi. Bu ranglar asosiy ranglar deb ataladi va turli nisbatda qo‘shilib, tabiatda uchraydigan ranglaming de- yarli barchasini yarata oladi. Kompyuter grafikasi faoliyatning shunday turi-ki, unda kompyuter va maxsus yaratilgan dasturlardan foydalanib, tasvirlar yaratiladi, mavjudlari raqamli ko‘rinishga o‘tkaziladi, qayta ishlanadi, saqlanadi va qulay ko‘rinish- da tasvirlanadi. Kompyuter grafikasi o‘tgan asming 70 - 80-yillaridan boshlab ommaviylasha boshladi. Hozirgi kunda kompyuter grafikasi shu qadar rivojlanganki, uning ehtiyojlarini qondirish kompyuter texnikasining jadal rivojlanishining asosiy sabablaridan biri bo‘lib qolmoqda.

Kompyuter grafikasi ilm-fanga, tijoratga, san’at va sportga ham tegishli bo‘lib, barcha sohalarda keng qo‘llaniladi. Kompyuter grafikasi bo‘yicha har yili ko‘plab konferensiyalar o‘tkaziladi, ilmiy jumallar va o‘quv qo‘llanma- lar chop etiladi, dissertatsiyalar himoya qilinadi. Har yili bir necha yuz milliard dollarlik kompyuter grafikasi mahsulot- lari ishlab chiqariladi va sotiladi. San’at durdonalari yaratiladi. Kompyuter grafikasi asosida yaratilgan elektron o‘yinlar bo'yicha jahon birinchiliklari o'tkaziladi va ularda millionlab qatnashchilar ishtirok etadilar. Kompyuter grafikasi nimaning tasviri yaratilishiga qarab quyidagi sinf- larga ajratiladi: 1) statsionar (o‘zgarmas) yoki oddiy grafika; 2) kompyuter animatsiyasi; 3) multimedia. Oddiy grafika vaqt o'tishi bilan o‘zgarmaydigan tasvirlami yaratish bilan shug‘ullanadi. Ularga misol sifatida rasmlar, fotosuratlar, chizmalami kelti- rish mumkin. Kompyuter animatsiyasi vaqt o‘tishi bilan o'zgaradigan tasvir- lar yaratadi. Masalan, multfilmlar, videoklip va videoroliklar. Multimedia mahsulotlari rasmlar va animatsiya bilan birga boshqa turda- gi axborotlami, masalan, ovoz va matnni ham o‘z ichiga oladi. Multimedia- ning o‘ziga xos jihati uning interfaolligi bo'lib, unda bir joydan ikkinchi joyga o'tish imkoniyati ko‘zda tutilgan bo‘ladi. Multimediaga yorqin misol sifatida butun olam to‘ri - wwwni, undagi www-saytlar va www-sahifalami keltirish mumkin.

II. ASOSIY QISM Kompyuter grafikasi turlari. 2 va 3 o’lchovli grafika. Yaratish usuliga ko'ra kompyuter grafikasi ikki guruhga ajratiladi: 1) 2D (inglizeha two dimension - ikki oTchamli jumlasidan olingan). 2) 3D (inglizcha three dimension - uch oTchamli jumlasidan olingan). Ikki oTchamli grafika yassi va tekis sirtlarda yaratilgan tasvirlar boTib, ularga misol sifatida printerda qog‘ozga chop etilgan fotosurat, rassom tomonidan xolst (maxsus mato)da chizilgan rasmlami keltirish mumkin. Ikki o‘lchamli grafikaning turlari bilan keyingi sahifada batafsil tanishamiz. Uch o‘lchamli grafika yordamida hajmga ega jismlar tasvirlanadi. Bunda jismning fazoda egallagan o‘mi mayda kublar bilan to‘ldiriladi. Agar bu kub- lar yetarlicha kichik bo‘lsa, inson ko‘zi ulami ilg‘amaydi va kublar yaxlit bir jism sifatida ko‘z o‘ngimizda gavdalanadi. Lekin hozirgi paytda boshqacha yo‘l tutiladi. Jismning o‘zi emas, balki uning chegarasini tashkil etuvchi sirt shakllantiriladi. Natijada ko‘zlarimiz oldida jismning o‘zi namoyon bo‘ladi.

Kompyuter grafikasi va uning turlari.Grafik dasturlarning asosiy vazifalari va yo’nalishlari

12.08.2023

0

2191.794921875 KB

Похожие