MUNDARIJA: KIRISH: I. Bob.Qadimgi ARABISTON davlatining tashkil topishi. 1.Qadimgi Arabiston davlatining geografik o‘rni va tarixiy manbalar. 2. Janubiy Arabistonning qadimgi aholisi va davlatlari. II. Bob. Qadimgi Arabistonning ijtimoiy va siyosiy hayoti. 1.Qadimgi Arabiston aholisining ijtimoiy hayoti. 2. Qadimgi Arabiston davlatining madaniyati. XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR Kirish Arabiston yarim orolining Makka, Madina, Toif, Xaybar singari bir qancha eng muhim shaharlarini o‘z ichiga olgan qismini qadimdan Hijoz deb atashgan. Makkadan taxminan 350-400 km. shimolda Madina shahri joylashgan. Qadimda Yasrib nomi bilan ma’lum bo‘lgan bu shahar hosildor, sersuv vohadan iborat edi. Qadimgi Yasrib tarixi hali yaxshi o‘rganilmagan. Yasrib tarixi hijratdan taxminan bir asr oldin, ya’ni VI asr boshlarida ishonchli tus oldi, deyish mumkin. Bu paytda Yasrib bir necha qishloqlarga bo‘linganligi haqida ma’lumotlar bor. Har bir qishloq o‘z navbatida yana ikki qismga bo‘linib, birinchisi u yoki bu urug‘ga qarashli yerlar va uylarni o‘z ichiga olgan bo‘lsa, ikkinchisi utm (ko‘pligi otom) deb atalgan, devor va darvozalari bor qo‘rg‘ondan iborat edi. Katta urug‘lar bir necha utmga ega bo‘lishlari mumkin edi. Tashqi hujum xavfi tug‘ilganda yoki urug erkaklari urushga ketganlarida ayollar, yosh 1

bolalar va qariyalar utmga berkinardilar. Bundan tashqari urug‘ning g‘allasi, qurol- yarog va qimmatbaho buyumlari ham utmlarda saqlanardi. O‘z utmiga ega bo‘lmagan, ochiq mahallada yashaydigan mayda urug‘lar ham yo‘q emasdi. Ammo bunday urug‘lar albatta boshqa yirik urug‘ning homiyligida bo‘lmog‘i zarur edi. Yasrib aholisi asosan yahudiylar va arablardan iborat edi. Yahudiylar katta-katta guruh bo‘lib yashardilar. Har biri ikki mingdan ortiq odamgaega bo‘lgan uchta yahudiy qabilasi ma’lum: qaynuqo‘, nadiyr, qurayza. Arab adabiyotida bundan tashqari 20 dan ortiq mayda va nisbatan yirik yahudiy urug‘larining nomi keltiriladi. Yasrib yahudiylari odatda ochiq joyda emas, balki mustahkam utmlarda yashaganlar.Hech shubha yo‘qki, islomdan oldingi davrni o‘rganish juda muhim, chunki bu bizga arablar hayotining islomdan oldingi davrdagi ahvolini to‘g‘ri ko‘rish imkonini beradi, uni islom johiliyat davri deb ataydi. Shuning uchun biz o‘sha davrni va o‘sha vaziyatni o‘rganishdan oldin Arabiston yarim orolining geografiyasini yoritish uchun. Arabiston yarim oroli keng diametrli bo‘lib, taxminan bir million kvadrat milya, bir million uch yuz ming kvadrat milya maydonga ega va u janubi- g‘arbiy Osiyoni o‘z ichiga oladi. Yarim orol deb ataladi, chunki suv uni uch tomondan o‘rab oladi .Arabiston ko‘rfazi va Ummon dengizi, Hind okeani va g‘arbda Qizil dengiz, va Levant. Vodiy shimolda joylashgan. G‘azodagi shimoliy chegarasi O‘rta er dengizi qirg‘og‘ida joylashgan bo‘lib, O‘lik dengizdan o‘tadi va Iordaniyani cho‘zadi, so‘ngra Damashq orqali Furot tomon yo‘naladi va Perda tugaydi. Geologlarning fikricha, u Afrika qit’asi bilan Tim qa’rida joylashgan. Shimoliy Afrikadan Qizil dengiz ko‘rinishi bilan. Shunday qilib, shimoldan tashqari orol bilan o‘ralgan va bu erdan yarim orol yoki (Arab yarim oroli) deb nomlangan, chunki bu Arah xalqining o‘zi tomonidan yaratilgan. Yunoniston va Rimliklarning qadimgi geograflari uni uch qismga bo‘lishdi: 1. Qoyali arab mamlakatlari, 2. Cho‘l Arah mamlakatlari, 3. Baxtli Arah mamlakatlari. Tosh arab mamlakati Sinay orolidan iborat bo‘lib, u Falastin chegaralaridan Qizil dengizgacha cho‘zilgan va toshli toshlar 2

bilan o‘ralgan, siyrak aholi punktlari bilan o‘ralgan. Arab geograflari qatiq arab mamlakatlarini Arabiston yarim orolining bir qismi deb hisoblamaydilar, garchi geografik va etnografik jihatdan toshli arab mamlakatlarini Arabiston yarim orolining bir qismiga aylantiradi. Mavzuning o‘rganilganlik darajasi . Bugungi kunda Qadimgi Arabiston davlatlarida o zgarishlar katta . Arabiston yarim orolining g arbiy qismida,Qizil dengiz sohillaridaʻ ʻ geografik bir hududda joylashgan va xijoz deb nom olgan tuman bu davrda iqtisodiy taraqqiyotda ancha ilgarilab ketgan . Tadqiqotning ob‘yektlari . Janubiy Arabiston sivilizatsiyalarining ichki hududlardagi ko chmanchilar bilan doimiy qo shnichiligi ularning taraqqiyotiga o z ta sirini ʻ ʻ ʻ ʼ o tkazgan. Janubiy Arabistonda boshqaruv ishlari va ijroiy hokimiyatga ega bo lgan ʻ ʻ mansabdor shaxslar muharriblar bajargan . Kurs ishining predmeti .Qadimgi Arabiston davlatining tarixini, iqlimini, tuzilishini o rganish. Qanday yodgorliklar borligini bilish uchun kurs ishi yozdim . ʻ Tadqiqot usullari. Kurs ishida ilmiy sharh, qiyosiy tavsiflash va sistemali yondashuv , nazariy va ma rifiy tahlil usullaridan foydalaniladi. Tadqiqotning ilmiy yangiligi . ʼ Tabiiy fanlar o qitish jarayonida nazariy bilimlar asosida turli tabiiy ob ektlar ʻ ʼ hodisalarni olib keladi. Kurs ishining maqsadi. Tabiiy fanlarni o qitishda zamonaviy ʻ metodlardan o rganib , foydalanish o quvchilar bilim , ko nikma masalalarni hosil ʻ ʻ ʻ qilish mumkin. Tadqiqotning vazifalari. Darslik materiallarining audio va vidio variantlari ham mavjud bo lib , ular ilk bor AR to ldirilgan borliq tizimiga joylashtirildi. Darslik ʻ ʻ muqovasidagi QR kodga smartfon bilan yuklab olinsa o quvchilar o rganayotgan ʻ ʻ ob ektni xususiyatlari bilan tanishtiriladi. ʼ 3

Kurs ishining tuzilishi va hajmi. Kurs ishi kirish, 2 bob, 4 paragirifdan iborat asosiy qism . Xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro yxatidan iborat. ʻ _______________________ 2 Kabirov A. Qadimgi Sharq Tarixi, Toshkent – 2016. 189-bet. I . Bob.Qadimgi Arabiston davlatining tashkil topishi. 1. Qadimgi Arabiston davlatining geografik o ‘rni va tarixiy manbalar. Arabiston Osiyodagi eng katta yarim oral bo‘lib, 3 mln. kv.km. hududni egallaydi. Uni g‘arbda Qizil dengiz, sharqda Fors va Ommon qo‘ltiqlari suvi, janubda Adan qo‘ltig‘i va Arabiston dengizi yuvadi. Arabistonning bepoyon yerlari asosan sahrolardan iborat. Daryolar juda kam. Arabiston yarim oroli tabiiy boyliklarga boy. Qadimgi Sharqda o‘zining ziravorlari va xushbo‘y moylari bilan mashhur bo‘lgan. Ziravor va xushbo‘y moylardan qadimda kosmetika va parfyumeriya, tibbiyotda, diniy marosimlami bajarishda foydalanilgan. Arabistonni o‘rab turgan dengizlardan qadimdan marvarid, qizil va qora maijonlar olingan. Yarim orolda oltin, temir, qalay, 4

mis va surma kabi xomashyolar bor. Janubiy-g‘arb va janubiy-sharqda qadimda oq marmar, oniks, alebaster, qimmatbaho toshlan zumrad, berulliy, feruza va tuz konlari bor edi. Arabiston yarim oroli orqa qadimda xalqaro savdo yollari o‘tgan. Bosh savdo yo‘li «Xushbo‘y moy yo‘li» deb atalgan. Arabistonning janubiy-sharqiy, Sharqiy O‘rtayer dengizi qiig‘og‘iga ikki yo‘nalish bilan: biri Gazo va Ashdad, boshqasi, Tir va Damashqqa yo‘nalgan, yana bir savdo yo‘li janubiy Arabistondan janubiy Mesopotamiyaga bo ‘lgan. Bundan tashqari, Qizil dengiz va Fors qo‘ltig‘i dengiz yo‘li orqali Arabiston, Sharqiy Afrika va Hindiston bilan savdo aloqalari o‘matilgan. Arabiston yarim orolida odamning izlari paleolit davriga borib tarqaladi. Mezolit va neolit (er.avv X—V ming yilliklar)ga oid yodgorliklar mavjud. Arabiston yarim orolining er.avv. IV—III ming yilliklardagi aholisi to‘g‘risida aniq maiumotlar yo‘q. Shumer hujjatlarida Magan va Melukka (ba ‘zi tadqiqotchilar Maganni Arabiston yarim orolining sharqi deb taxmin qiladilar) mamlakatlari to‘g‘risida eslatib o‘tiladi. Er.avv. II ming yillikda Arabiston yarim orolining janubiy g‘arbida semit tillarining janubiy arab shevasida so‘zlashadigan Saba, Mina va Kataban ittifoqlari vujudga keladi. Arabistonning shimoliy-g‘arbiy qismida er.avv. II ming yillikda midianit qabilalari yashagan. 1 Arabistonning katta qismini Katta Nefud, Dyaxna, Rub-al-Xali kabi jazirama dashti sahrolar egallagan. Hududning hayvonot dunyosi va o‘simliklar olami boshqa joylarga nisbatan nihoyatda qashshoq. Yarimorolning shimol qismi “Arab sahrosi ‘‘ 2 deb atalib, uning g‘arbiy tomoni toshloq Sinay yarimoroli bilan tutashib ketadi. Shimol tomoni esa Suriya-Mesopatamiya dashtiga ulanadi 3 . Uning g‘arbiy qismini Qizil dengiz bo‘yi dashtlari va sho‘rxoklari egallab yotadi. Arabistonda daryolar kam bo‘lib ular katta-kichik kam suvli soy va jilg‘alardan iborat. Sel-sovur paytlaridagina 1 Rajabov R. Qadimgi Dunyo tarixi, Toshkent-2009. 138-bet. 2 2 Kabirov A. Qadimgi Sharq Tarixi, Toshkent – 2016. 189-bet. 3 5