Quyosh sistemasi , uning tuzilishi,elementlari, vujudga kelishi haqidagi gipotezalar Mundarija I.Kirish…………………………………………………………….. II.Asosiy qism 2.1.Koinot va galaktika…………………………………………….. 2.2.Quyosh sistemasining vujudga kelishidagi gipotezalar………… 2.3.Quyosh tizimi va uning sayorlari haqida umumiy ma`lumotlar… 2.4.Quyosh tizimining mitti jismlari……………………………….. III.Xulosa………………………………………………………….. IV.Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………….

Kirish Quyosh sistemasi- Quyosh va uning atrofida aylanuvchi barcha osmon jismlari Quyosh sistemasini tashkil qiladi. Unga sakkiz yirik sayyoralardan biri bo’lgan sayyoramiz — Yer ham kiradi .Sayyoralar katta-kichikligi jihatidan bir xil emas. Ular ikki guruhga bo‘linadi. Birinchi guruhga ulkan sayyoralar — Yupiter, Saturn, Uran, Neptun kiradi. Bu sayyoralar asosan suv va gazlardan iborat. Ikkinchi guruhga Yer tipidagi sayyoralar: Yer, Merkuriy, Venera va Mars kiradi.Merkuriy, Venera, Yer va Mars Quyoshga boshqa sayyoralardan ko‘ra yaqinroq joylashgan.Bu sayyoralar qiyin eriydigan toshsimon moddalar, metallar va ularning kislorod bilan birikmalaridan tashkil topgan. Ularda yengil gazlar va suv juda oz. Quyosh atrofida yirik sayyoralardan tashqari minglab kichik sayyoralar ham aylanadi. Ular asteroidlar deb ataladi. Quyosh sistemasida 40 mingga yaqin kichik sayyora, ya’ni asteroidlar bor deb taxmin qilinsa-da, hozirgacha faqat 2000 tachasi topilib, orbitalari hisoblangan. Eng yirik asteroid hisoblangan Sereraning diametri 770 kilometr. Kometalar ham Quyosh yo‘ldoshlariga kiradi. Kometalarning gaz va changdan iborat dumlari 1

osmon gumbazi bo‘ylab kometaning bosh qismiga charaqlagan uzun etak kabi ergashib yuradi.Bu juda ajoyib manzara. Asteroid va kometalar parchalanib turadi. Ularning zarrachalari — meteorlar atmosferaga kirgach, yonib ketadi. Lekin ba’zi meteor zarrachalari batamom yemirilmasdan, tosh va temir parchalari — meteorit holatda Yerga tushadi.Butun sayyoralararo fazo juda mayda kosmik chang va gaz zarralari bilan to’lgan.Koinotdagi va Quyosh sistemasidagi barcha jismlarning harakati butun olam tortishish qonuniga bo‘ysunadi. Butun Quyosh sistemasi: Quyoshning o‘zi, sayyoralar, kometalar ulkan yulduzlar sistemasi — Galaktika tarkibiga kiradi. Bizning Quyosh sistemamiz sekundiga 250 kilometrga yaqin tezlik bilan o‘z orbitasi bo‘ylab Galaktika markazi atrofida aylanadi.U Galaktika markazi atrofidagi masofani taxminan 200 million yilda bosib o’tadi. Bu naqadar katta vaqt ekanligini tasawur qilish uchun bizning sayyoramiz «atigi» 4,5 milliard yildan beri mavjudligini aytish kifoya. Quyosh sistemasini yanada batafsilroq o’rganish uchun yaqin kelajakda boshqa sayyoralarga borish, uzoq kosmosga ilmiy apparatlar yuborish, asteroid va kometalarga qo‘nib, sayyoralararo ilmiy sayohat qilish ishlari mo’ljallanmoqda.

2 Koinot va galaktika Tun osmonidagi yulduzlar sochilgan manzara har doim va har joyda butun bashariyatni lol qoldirib keladi. Аbadiylikning sirli olami hayratlangan inson nazari oldida bepoyon cheksizlik eshigini ochadi va chuqur o yga to’ldiradi. Bu abadiylikda Quyosh tizimidagi sayyoralarʼ uchib yurishadi va hozirgacha ko plab sirlarni o zida saqlab keladi. ʼ ʼ Bizni o rab turgan moddiy olam, bir so z bilan aytganda, Koinot ʼ ʼ (yunoncha dunyo, olam) deyiladi. Galaktikamizning sipralsimon tuzilishi

3 Koinotning fazo va makonda o lchami yo q - cheksizdir. Koinotdaʼ ʼ materiya bir xildagi taqsimotga ega bo lmasdan, galaktikalar, yulduzlar, ʼ sayyoralar, meteoritlar, kometalar va turli gazlar majmuasidan iborat. Galaktika deb yulduzlararo gaz, chang, qora materiya va, ehtimol, qora energiya, o zaro ta sir etuvchi gravitatsion kuchlari mavjud bo lgan ʼ ʼ ʼ yulduzlarning katta tizimiga aytiladi . Odatda Galaktikalar umumiy og irlik markazi atrofida aylanuvchi 10 milliondan bir necha ʼ trilliongacha yulduzlarga ega bo ladi. Аlohida yulduzlar va ʼ siyraklashgan yulduzlararo muhitdan tashqari, Galaktikaning katta qismi ko plab yulduzlar tizimi, yulduzlar to dasi va turli tumanliklarga ega. ʼ ʼ Odatda Galaktika diametri birnecha mingdan birnecha yuz ming yorug lik yiliga, ular orasidagi masofa esamillionlab yorug lik yiliga ʼ ʼ teng.Galaktikalar massasining 90 % ga yaqini qora materiya va energiya ulushiga to g ri kelsada, bu ko rinmas unsirlarning tabiati hali ʼ ʼ ʼ o rganilmagan. Ko plab Galaktikalarning markazida o ta massiv qora ʼ ʼ ʼ teshiklarning mavjudligi to g risida ma lumotlar bor. Ehtimol, ʼ ʼ ʼ Koinotning ko rinadigan qismida ga yaqin Galaktika mavjud. ʼ