logo

Samarqand shahri sharoitida ko’p yillik lianalarning biologik xususiyatlari.

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

115.5 KB
Dissertatsiya mavzusi :  Samarqand shahri sharoitida ko’p yillik lianalarning
biologik xususiyatlari. 
KURSNING ASOSIY QISMLARI 
I. Umumiy konsepsiya va metodologik savollar
II. Nazariy qism
MUNDARIJANING ASOSIY QISMLARI
      Botanika bu  o ‘simliklar shahar ekotizimining ajralmas qismi sifatida inson yashash
muhitining   tarkibiy   qismidir.     Atrof-muhitning   estetik   komponentida,   balki   gigienik
holatda   ham   o‘simliklar   alohida   rol   o‘ynaydi.     Ular   mikroiqlim   yaratadi,   atmosfera
havosini   changdan   tozalaydi,   ifloslantiruvchi   moddalarni   o‘zlashtiradi,   turar-joy
hududlarini   shovqindan   himoya   qilishning   muhim   vositasidir,   ba’zi   o‘simliklar
patogenlarning rivojlanishiga to‘sqinlik qiladigan fitonsid xususiyatlariga ega.   Biroq,
shahar ekotizimlarining sanitariya-gigienik holatini qo‘shishda shahar o‘simliklari ham
salbiy   rol   o‘ynaydi   -   ular   tarkibida   allergen   o‘simliklar   mavjud.     Bunga   nafaqat
daraxtzorlarda   sanitariya   holatini   yaxshilash   muammosini   hal   qilish   asosiy   hissa
qo‘shmoqda.
 “Botanika tarixi”  o’simliklar  to g risidagi fanlar majmui. Botanika yer yuzidagiʻ ʻ
o simliklar   dunyosini,   o simliklar   organizmlarining   yashash   va   rivojlanish	
ʻ ʻ
qonuniyatlarini   hamda   ularning   bu   jarayondagi   o zaro   aloqalarini,   tashqi   muhitga	
ʻ
nisbatan   munosabatlarini   ilmiy   jihatdan   o rganadi.   Botanika   bir-biri   bilan   o zaro	
ʻ ʻ
bog langan   o simliklar   sistematikasi,   paleobotanika,   geobotanika,   morfologiya,	
ʻ ʻ
anatomiya,   sitologiya,   antekologiya,   filogeniya,   florogenetika,   fiziologiya,   ekologiya,
o’simliklar   xom   ashyosi,   biokimyo,o’simliklar   geografiyasi,   dendrologiya,
palinologiya kabi tarmoqlarga bo linadi. 	
ʻ
“ Botanika ” fanini o qitishdan maqsad	
ʻ  -umumiy biotexnologiya, uning predmeti,
o’rganish ob‘ektlari, muammolari, sohalari haqida ma‘lumot berish   h amda egallangan
bilimlar bo’yicha ko’nikma va malakalarni shakllantirish. 
  “Botanika”   fanining   vazifasi   –   Butun   yer   yuzidagi   o’simliklar   dunyosini
o’simliklar organizmlarining yashash va rivojlanish o’rganishdan iborat.  
1 UMUMIY KONSEPSIYA VA METODOLOGIK SAVOLLAR
NAZARIY QISM
BOTANIKA TARIXI:
            Botanika   (yun   botanikos   -   o simlikka   tegishli,   botane-   o simlik,   o t,ʻ ʻ ʻ
giyoh)o’simliklar   to g risidagi   fanlar   majmui.Botanika   yer   yuzidagi   o simliklar	
ʻ ʻ ʻ
dunyosini, o simliklar organizmlarining yashash  va rivojlanish qonuniyatlarini hamda	
ʻ
ularning   bu   jarayondagi   o zaro   aloqalarini,   tashqi   muhitga   nisbatan   munosabatlarini	
ʻ
ilmiy   jihatdan   o rganadi.Botanika   bir-biri   bilan   o zaro   bog langan   o simliklar	
ʻ ʻ ʻ ʻ
sistematikasi,   paleobotanika,   geobotanika,   morfologiya,   anatomiya,   sitologiya,
antekologiya, filogeniya, florogenetika, fiziologiya, ekologiya, usimliklar xom ashyosi,
bioqimyo,   usimliklar   geografiyasi,   dendrologiya,   palinologiya   kabi   tarmoqlarga
bo linadi.Botanika   suvo tlar,   po sinlar,   qirqbo g imlar,   qirqquloqlar,   ochiq   urug li	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
o simliklar,   yopiq   urug li   o simliklar,   zamburug lar   va   lishayniklar   deb   ataladigan
ʻ ʻ ʻ ʻ
bo limlardan iborat.
ʻ
          Botanika   boshqa   biologiya   fanlari   kabi   kuzatish,   tarixiy   taqqoslash   va   tajriba
usullaridan   foydalanadi.Bu   usullar   kolleksiyalar   yig ish   va   tuzishdan,   tabiatda   va	
ʻ
tajriba maydonlarida kuzatish va tajribalar o tkazish, olingan ma lumotlarni matematik	
ʻ ʼ
usulda ishlab chiqishdan iborat.Botanika metodlari bilan bir qatorda zamonaviy kimyo,
fizika, kibernetika va boshqa fanlarning ilmiy tadqiqot metodlaridan ham foydalanadi.
O simliklar   to g risidagi   dastlabki   ma lumotlar   qadimgi   Sharq   xalqlari	
ʻ ʻ ʻ ʼ
qo lyozmalarida   uchraydi.Lekin   ilmiy   botanikaga   yunonlar   asos   solishgan.
ʻ
O simliklarni   tekshirishga   bag ishlangan   eng   qadimiy   ma lumotlar   yunon   faylasufi
ʻ ʻ ʼ
Aristotel   ishlarida   uchraydi.Aristotelning   shogirdi   Teofrast   birinchi   bo lib	
ʻ
o simliklarning   hayotiy   shakllari   tasnifini   bergan,   o simliklarni   daraxtlar,   butalar,	
ʻ ʻ
yarim butalar va o tlarga ajratgan.Teofrast botanikaning otasi hisoblanadi. O rta asrda	
ʻ ʻ
yashagan vatandoshlarimiz Beruniy va Ibn Sino asarlarida ham shifobaxsh o simliklar	
ʻ
to g risida   ko plab   ma lumotlar   beriladi.Endilikda   o simliklar   qoplamining	
ʻ ʻ ʻ ʼ ʻ
biosferadagi ahamiyati, biosferaning eng muhim komponenti sifatida ularni muhofaza
qilish,   o simliklar   dunyosi   genofondini   saqlash,   o simlik   boyliklaridan   oqilona	
ʻ ʻ
foydalanish muammolari birinchi o ringa chiqdi.	
ʻ
              O zbekistonda   botanika.   sohasidagi   dastlabki   ilmiy   tadqiqot   ishlari   XX-asrning	
ʻ
20-yillarida boshlangan. O sha yillari O rta Osiyo davlat universiteti, 40- yillar boshida	
ʻ ʻ
esa   O zbekiston   Fanlar   akademiyasi   O zbekiston   usimliklarini   o rganish   bo yicha   bir	
ʻ ʻ ʻ ʻ
necha   ekspeditsiyalar   uyushtiradi.Yig ilgan   o simliklar   kolleksiyasi   O zbekiston	
ʻ ʻ ʻ
gerbariysini tuzish uchun asos bo ldi. Hozir Fanlar akademiyasi Botanika institutidagi	
ʻ
markaziy gerbariyda 1 mln.dan ortiq usimliklar namunasi va 10000 dan ziyod o simlik	
ʻ
2 turlari   bor.   Bu   kolleksiyalar   va   tabiatda   olib   borilgan   kuzatishlar   O’rta   Osiyo
florasining genezisi va o’simliklar krplamining rivojlanishi to g risida yirik nazariy vaʻ ʻ
fundamental   ishlarni   amalga   oshirishda   asosiy   baza   bo lib   xizmat   qildi.Xususan	
ʻ
O zbekiston Fanlar akademiyasi Botanika instituti tomonidan 1941-62 yillarda 6 jildli	
ʻ
O zbekiston florasi va o simliklar qoplami bo yicha ilmiy tadqiqotning natijalari M. G.
ʻ ʻ ʻ
Popov (1927), Ye. P. Korovin (196162), I. I. Granitov (196467), Q. 3. Zokirov (1955
—61)   ishlarida   keng   yoritiddi.   1965-yilga   kelib   O zbekiston   o simliklarining   yirik	
ʻ ʻ
masshtabli geobotanik haritasi tuzildi.
           Botanika institutida olib borilgan geobotanikaga oid materiallar asosida 4 jilddan
iborat   "O zbekistonning   o simliklar   qoplami   va   ulardan   oqilona   foydalanish"   asari	
ʻ ʻ
nashr qilindi. Botanika institutida dorivor va efir moyli yem-xashak hamda oziq-ovqat
sifatida   ishlatiladigan   o simliklarni   aniqlash   va   ulardan   foydalanish   sohasida   ham   bir	
ʻ
qancha   ilmiy   tadqiqot   ishlari   bajarildi.J.   K.   Saidov   rahbarligida   o’simliklarning   cho l	
ʻ
sharoitiga   moslashuv   xususiyatlari   ustida   ilmiy   tadqiqot   ishlari   olib   borildi.Noyob   va
yo qolib   borayotgan   turlarni   muhofaza   qilish   sohasida   olib   borilgan   ishlar   asosida	
ʻ
1984-yilda 163 o simlik turini o z ichiga olgan "O zbekiston Qizil kitobi" yaratildi.	
ʻ ʻ ʻ
O simliklar   morfologiyasi,   anatomiyasi,   ekologiyasi   va   fiziologiyasi   sohasida   cho l	
ʻ ʻ
o simliklarining qurg oqchilikka moslanishining o ziga xos morfologik xususiyatlariga
ʻ ʻ ʻ
oid   ko p   ilmiy   tadqiqot   ishlari   olib   borildi   va   yirik   monografiya   hamda   to plamlar	
ʻ ʻ
nashr etildi.
            Suv   o tlarini   o rganish   ishlari   akademik   A.   M.   Muzaffarov   rahbarligida   olib	
ʻ ʻ
borildi.   Suv   o tlarini   jadal   ko’paytirish,   ulardan   chorvachiliqda   va   xalq   xo jaligining
ʻ ʻ
boshqa   sohalarida   foydalanish   usullari   ishlab   chiqildi   va   O rta   Osiyo   hamda	
ʻ
O zbekistonning   algoflorasiga   oid   qator   asarlar   chop   etildi.Kelgusida   botanika	
ʻ
sohasida   olib   boriladigan   ishlar   ekologiya,   tabiat   muhofazasi,   o simlik   xom	
ʻ
ashyolaridan   oqilona   foydalanish,   Respublikada   uchraydigan   zamburug ,   tuban   va
ʻ
yuksak o simliklar turlarini aniqlash, ular orasidan muhofazaga molik turlarni ajratish,	
ʻ
o simliklar qoplamining hozirgi holatini aniqlash, eroziyaga uchragan yerlarning katta	
ʻ
hajmdagi   xaritalarini   tuzish   va   o’simliklarning   qayta   tiklanishi   bilan   bog liq	
ʻ
muammolarni   ishlab   chiqish,   o’simliklarning   ayniqsa   cho l   sharoitida   o’sishga	
ʻ
moslanish qonuniyatlarini,Orol dengizining suvi qurib qolgan joylarda tuzga, issiqlikka
va   qurg oqchilikka   chidaydigan   o simliklarni   topib   o stirish   hamda   turli   darajada	
ʻ ʻ ʻ
ifloslangan   oqova   suvlarni   biologik   (botanik)   usulda   tozalash   hamda   eng   foydali
(dorivor,   yem-xashak   va   boshqalar)   o simliklar   biol.sini   o rganib,   ularni   ekma	
ʻ ʻ
o simliklar qatoriga kiritish kabi masalalarga qaratiladi.	
ʻ
3 Nazariy-metodologik kurs bo‘yicha e’tibor qaratilishi lozim bo‘lgan bilim va ko‘nikmalar
№ Mundarija  Ajratil
gan
soati 
1 Tanlangan   mutaxasislik   bo‘yicha   nazariy-metodologik
kursning o‘quv rejasini tuzish 6
2 Tayanch   doktorant   tadqiqotchini   ilmiy   tadqiq
metodikasi,metodlari,metodologiyasi bilan tanishtirish 4
3 Tadqiqotchini   ilmiylik,   mustaqil   fikrlash,   ilmiy   farazlar
chiqara olish, ijodiylik sari etaklash 4
4 Tadqiqot   mavzusi,   uning   tanlanishi,   o‘rganilish   tarixi   xaqida
tadqiqotchi   bilan   birgalikda   muloxaza   yuritish,   mavzuning
dolzarbligini,   muammolarini,   yechimlari   farazini,   ilmiy   va
amaliy axamiyatini asoslash. 10
5 Ilmiy   tadqiqot   bosqichlari   va   jarayonlarini   doktorant   bilan
birgalikda belgilash. 6
6 Tadqiqot   manbai   va   predmetiga   oid   manbalarning   tavsifi   va
tasnifini belgilash.  6
7 Dissertatsiya   avtoreferati   ustida   ish   olib   borish   xaqida
maslaxat 4
8 Dissertatsiya   boblarini   to‘ldirishdaishning   umumiy   tavsifini
yoritish uchun tadqiqotchiga kerakli tavsiyalar berish. 6
9 Tadqiqot   mavzusini   o‘rganish   tarixini   o‘zgartirish   darajasini
tekshirib ko‘rish  6
10 Tadqiqotchi   o‘z   tadqiqotini   to‘gri   va   davr   bilan   uygun
ravishda   amalga   oshirishig,   ishning   zamon   fani,   jamiyat
extiyojlari   bilan   bogliqligini   taminlashga   va   ilmiy   farazini
to‘gri belgilashga yordam berish 6
11 Nashr qilingan adabiyotlarni taxlil qilish 6
4 12 Ilmiy   tadqiqot   ishning   asosiy   moxiyati   va   uning
manbashunoslik asoslarini belgilash 4
13 Dissertatsiya   boblarini   malumotlar   bilan   boyitish     yuzasidan
kerakli tavsiyalar berish 6
14 Dissertatsiya   mavzusi   yuzasidan   isbot   va   dalil   asosida
materiallar yigish  10
15 Avtoreferatning   rus   va   ingliz   tili   variantlarini   o‘zbek   tili
varianti bilan solishtirish orqali bir xilligini taminlash 14
16 Tadqiqotchini   ilmiy   seminar   va   ilmiy   konferensiyalarga
tayyorlash 12
Jami: 100
Nazariy-metodologik kurs bo‘yicha e’tibor qaratilishi lozim bo‘lgan bilim va ko‘nikmalar
№ Mundarija  Bajarilg
an vaqti  
1 Tanlangan   mutaxasislik   bo‘yicha   nazariy-metodologik
kursning o‘quv rejasini tuzish Yanvar
2 Tayanch   doktorant   tadqiqotchini   ilmiy   tadqiq
metodikasi,metodlari,metodologiyasi bilan tanishtirish Fevral
3 Tadqiqotchini   ilmiylik,   mustaqil   fikrlash,   ilmiy   farazlar
chiqara olish, ijodiylik sari etaklash Mart
4 Tadqiqot   mavzusi,   uning   tanlanishi,   o‘rganilish   tarixi   xaqida
tadqiqotchi   bilan   birgalikda   muloxaza   yuritish,   mavzuning
dolzarbligini,   muammolarini,   yechimlari   farazini,   ilmiy   va
amaliy axamiyatini asoslash. Mart
5 Ilmiy   tadqiqot   bosqichlari   va   jarayonlarini   doktorant   bilan
birgalikda belgilash. Aprel
6 Tadqiqot   manbai   va   predmetiga   oid   manbalarning   tavsifi   va Aprel
5 tasnifini belgilash. 
7 Dissertatsiya   avtoreferati   ustida   ish   olib   borish   xaqida
maslaxat May
8 Dissertatsiya   boblarini   to‘ldirishdaishning   umumiy   tavsifini
yoritish uchun tadqiqotchiga kerakli tavsiyalar berish. May
9 Tadqiqot   mavzusini   o‘rganish   tarixini   o‘zgartirish   darajasini
tekshirib ko‘rish  Iyun 
10 Tadqiqotchi   o‘z   tadqiqotini   to‘gri   va   davr   bilan   uygun
ravishda   amalga   oshirishig,   ishning   zamon   fani,   jamiyat
extiyojlari   bilan   bogliqligini   taminlashga   va   ilmiy   farazini
to‘gri belgilashga yordam berish Iyul
11 Nashr qilingan adabiyotlarni taxlil qilish Avgust
12 Ilmiy   tadqiqot   ishning   asosiy   moxiyati   va   uning
manbashunoslik asoslarini belgilash Sentabr
13 Dissertatsiya   boblarini   malumotlar   bilan   boyitish     yuzasidan
kerakli tavsiyalar berish Oktabr
14 Dissertatsiya   mavzusi   yuzasidan   isbot   va   dalil   asosida
materiallar yigish  Oktabr
15 Avtoreferatning   rus   va   ingliz   tili   variantlarini   o‘zbek   tili
varianti bilan solishtirish orqali bir xilligini taminlash Noyabr
16 Tadqiqotchini   ilmiy   seminar   va   ilmiy   konferensiyalarga
tayyorlash Dekabr
Jami: 100
ADABIYOTLAR
           1.  Abdurahmonov L.T. Gulchilik. T., 2000.
6           2.Бейдеман И.Н. Изучение фенологии растений// Полевая геоботаника. Т .
2. - М .-  Л :  Изд .  АН   СССР , 1960. - С .333-366.
        3. “Флора   Узбекистана.   (под   редакцией   Сенникова)   –   Ташкент:   Наврўз,
2017. – Т.1. – С. 3-10.
   4.Фирсова К.М.Семенний контроль.-М.: Колос.1969.-С.156-200.
 5.Аксенова Н.А. Фенологические наблюдения / Н.А. Аксенова // Биология в
школе 
 6.Жукова Л.А. и др. Онтогенетический атлас растений: Научное издание. 
Том  VII . - Йошкар-Ола: МарГУ, 2013.-364 с.
. - 1994. - № 2, 3, 4,5
7.Куприянова М.К.  Зимние фенологические  наблюдения (для учащихся 5-7
классов) / М.К. Куприянова // Биология в школе. - 1980. - № 1.
8.Мак-Миллан Броуз Ф. Размножение растений. Пер. с англ. 1987. 192 с.
9. Нухимовский   Е.Л.   Основы   биоморфологии   семенных   растений.   Том   1:
Теория организации биоморф. 1997.   632   с.   ISBN   5-247-03772-3.
10.Ромашова   А.Т.   О   фенологической   работе   в   школах   /   А.Т.   Ромашова   //
Биология в школе. - 1981. - № 4.
11.Шалыт   М.С.   Вегетативное   размножение   и   возоновление   высших
растений методы его изучения// Полевая геоботаника. Т.2-М. -Л.:Изд.Анн СССР.
1960. -С. 163-205.
12.Юркевич И.Д., Голод Д.С., Ярошевич Э.П. Фенологические исследования
древесных и травянистых растений : Метод. пособие / - Минск: Наука и техника,
1980. - 87 с.
13.Артюшенко   З.Т.,   Федоров   Ал.А.   Атлас   по   описательной   морфологии
высших растений: Семя. - Л.: Наука. 1990. -204 с.
14. Пaрдaев Г.Р. Климaт Сaмaркaндa. -Тaшкент. Фaн, 1976. -87 с.
15.Петрoв Ю.М. Сaмaркaнд: Климaт и пoгoдa. -Ленингрaд, 1982. -104 с.
         16.Bo‘riev H.CH., Abdurahmonov L.A., Djananbekova A.T. Gulchilik.  T., 
«Mehnat», 1999. 10-13 b. 
      17. Qayimov A.Q., Turok Dj. «Aholi yashash joylarini ko‘kalamzorlashtirish» 
Toshkent-2012 107 b 
INTERNET MANBALARI:
1. www.lex.uz  
7 2. www.ziuonet.uz
3. http://www.plants.usda.gov
8

Dissertatsiya mavzusi : Samarqand shahri sharoitida ko’p yillik lianalarning biologik xususiyatlari. KURSNING ASOSIY QISMLARI I. Umumiy konsepsiya va metodologik savollar II. Nazariy qism MUNDARIJANING ASOSIY QISMLARI Botanika bu o ‘simliklar shahar ekotizimining ajralmas qismi sifatida inson yashash muhitining tarkibiy qismidir. Atrof-muhitning estetik komponentida, balki gigienik holatda ham o‘simliklar alohida rol o‘ynaydi. Ular mikroiqlim yaratadi, atmosfera havosini changdan tozalaydi, ifloslantiruvchi moddalarni o‘zlashtiradi, turar-joy hududlarini shovqindan himoya qilishning muhim vositasidir, ba’zi o‘simliklar patogenlarning rivojlanishiga to‘sqinlik qiladigan fitonsid xususiyatlariga ega. Biroq, shahar ekotizimlarining sanitariya-gigienik holatini qo‘shishda shahar o‘simliklari ham salbiy rol o‘ynaydi - ular tarkibida allergen o‘simliklar mavjud. Bunga nafaqat daraxtzorlarda sanitariya holatini yaxshilash muammosini hal qilish asosiy hissa qo‘shmoqda. “Botanika tarixi” o’simliklar to g risidagi fanlar majmui. Botanika yer yuzidagiʻ ʻ o simliklar dunyosini, o simliklar organizmlarining yashash va rivojlanish ʻ ʻ qonuniyatlarini hamda ularning bu jarayondagi o zaro aloqalarini, tashqi muhitga ʻ nisbatan munosabatlarini ilmiy jihatdan o rganadi. Botanika bir-biri bilan o zaro ʻ ʻ bog langan o simliklar sistematikasi, paleobotanika, geobotanika, morfologiya, ʻ ʻ anatomiya, sitologiya, antekologiya, filogeniya, florogenetika, fiziologiya, ekologiya, o’simliklar xom ashyosi, biokimyo,o’simliklar geografiyasi, dendrologiya, palinologiya kabi tarmoqlarga bo linadi. ʻ “ Botanika ” fanini o qitishdan maqsad ʻ -umumiy biotexnologiya, uning predmeti, o’rganish ob‘ektlari, muammolari, sohalari haqida ma‘lumot berish h amda egallangan bilimlar bo’yicha ko’nikma va malakalarni shakllantirish. “Botanika” fanining vazifasi – Butun yer yuzidagi o’simliklar dunyosini o’simliklar organizmlarining yashash va rivojlanish o’rganishdan iborat. 1

UMUMIY KONSEPSIYA VA METODOLOGIK SAVOLLAR NAZARIY QISM BOTANIKA TARIXI: Botanika (yun botanikos - o simlikka tegishli, botane- o simlik, o t,ʻ ʻ ʻ giyoh)o’simliklar to g risidagi fanlar majmui.Botanika yer yuzidagi o simliklar ʻ ʻ ʻ dunyosini, o simliklar organizmlarining yashash va rivojlanish qonuniyatlarini hamda ʻ ularning bu jarayondagi o zaro aloqalarini, tashqi muhitga nisbatan munosabatlarini ʻ ilmiy jihatdan o rganadi.Botanika bir-biri bilan o zaro bog langan o simliklar ʻ ʻ ʻ ʻ sistematikasi, paleobotanika, geobotanika, morfologiya, anatomiya, sitologiya, antekologiya, filogeniya, florogenetika, fiziologiya, ekologiya, usimliklar xom ashyosi, bioqimyo, usimliklar geografiyasi, dendrologiya, palinologiya kabi tarmoqlarga bo linadi.Botanika suvo tlar, po sinlar, qirqbo g imlar, qirqquloqlar, ochiq urug li ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ o simliklar, yopiq urug li o simliklar, zamburug lar va lishayniklar deb ataladigan ʻ ʻ ʻ ʻ bo limlardan iborat. ʻ Botanika boshqa biologiya fanlari kabi kuzatish, tarixiy taqqoslash va tajriba usullaridan foydalanadi.Bu usullar kolleksiyalar yig ish va tuzishdan, tabiatda va ʻ tajriba maydonlarida kuzatish va tajribalar o tkazish, olingan ma lumotlarni matematik ʻ ʼ usulda ishlab chiqishdan iborat.Botanika metodlari bilan bir qatorda zamonaviy kimyo, fizika, kibernetika va boshqa fanlarning ilmiy tadqiqot metodlaridan ham foydalanadi. O simliklar to g risidagi dastlabki ma lumotlar qadimgi Sharq xalqlari ʻ ʻ ʻ ʼ qo lyozmalarida uchraydi.Lekin ilmiy botanikaga yunonlar asos solishgan. ʻ O simliklarni tekshirishga bag ishlangan eng qadimiy ma lumotlar yunon faylasufi ʻ ʻ ʼ Aristotel ishlarida uchraydi.Aristotelning shogirdi Teofrast birinchi bo lib ʻ o simliklarning hayotiy shakllari tasnifini bergan, o simliklarni daraxtlar, butalar, ʻ ʻ yarim butalar va o tlarga ajratgan.Teofrast botanikaning otasi hisoblanadi. O rta asrda ʻ ʻ yashagan vatandoshlarimiz Beruniy va Ibn Sino asarlarida ham shifobaxsh o simliklar ʻ to g risida ko plab ma lumotlar beriladi.Endilikda o simliklar qoplamining ʻ ʻ ʻ ʼ ʻ biosferadagi ahamiyati, biosferaning eng muhim komponenti sifatida ularni muhofaza qilish, o simliklar dunyosi genofondini saqlash, o simlik boyliklaridan oqilona ʻ ʻ foydalanish muammolari birinchi o ringa chiqdi. ʻ O zbekistonda botanika. sohasidagi dastlabki ilmiy tadqiqot ishlari XX-asrning ʻ 20-yillarida boshlangan. O sha yillari O rta Osiyo davlat universiteti, 40- yillar boshida ʻ ʻ esa O zbekiston Fanlar akademiyasi O zbekiston usimliklarini o rganish bo yicha bir ʻ ʻ ʻ ʻ necha ekspeditsiyalar uyushtiradi.Yig ilgan o simliklar kolleksiyasi O zbekiston ʻ ʻ ʻ gerbariysini tuzish uchun asos bo ldi. Hozir Fanlar akademiyasi Botanika institutidagi ʻ markaziy gerbariyda 1 mln.dan ortiq usimliklar namunasi va 10000 dan ziyod o simlik ʻ 2

turlari bor. Bu kolleksiyalar va tabiatda olib borilgan kuzatishlar O’rta Osiyo florasining genezisi va o’simliklar krplamining rivojlanishi to g risida yirik nazariy vaʻ ʻ fundamental ishlarni amalga oshirishda asosiy baza bo lib xizmat qildi.Xususan ʻ O zbekiston Fanlar akademiyasi Botanika instituti tomonidan 1941-62 yillarda 6 jildli ʻ O zbekiston florasi va o simliklar qoplami bo yicha ilmiy tadqiqotning natijalari M. G. ʻ ʻ ʻ Popov (1927), Ye. P. Korovin (196162), I. I. Granitov (196467), Q. 3. Zokirov (1955 —61) ishlarida keng yoritiddi. 1965-yilga kelib O zbekiston o simliklarining yirik ʻ ʻ masshtabli geobotanik haritasi tuzildi. Botanika institutida olib borilgan geobotanikaga oid materiallar asosida 4 jilddan iborat "O zbekistonning o simliklar qoplami va ulardan oqilona foydalanish" asari ʻ ʻ nashr qilindi. Botanika institutida dorivor va efir moyli yem-xashak hamda oziq-ovqat sifatida ishlatiladigan o simliklarni aniqlash va ulardan foydalanish sohasida ham bir ʻ qancha ilmiy tadqiqot ishlari bajarildi.J. K. Saidov rahbarligida o’simliklarning cho l ʻ sharoitiga moslashuv xususiyatlari ustida ilmiy tadqiqot ishlari olib borildi.Noyob va yo qolib borayotgan turlarni muhofaza qilish sohasida olib borilgan ishlar asosida ʻ 1984-yilda 163 o simlik turini o z ichiga olgan "O zbekiston Qizil kitobi" yaratildi. ʻ ʻ ʻ O simliklar morfologiyasi, anatomiyasi, ekologiyasi va fiziologiyasi sohasida cho l ʻ ʻ o simliklarining qurg oqchilikka moslanishining o ziga xos morfologik xususiyatlariga ʻ ʻ ʻ oid ko p ilmiy tadqiqot ishlari olib borildi va yirik monografiya hamda to plamlar ʻ ʻ nashr etildi. Suv o tlarini o rganish ishlari akademik A. M. Muzaffarov rahbarligida olib ʻ ʻ borildi. Suv o tlarini jadal ko’paytirish, ulardan chorvachiliqda va xalq xo jaligining ʻ ʻ boshqa sohalarida foydalanish usullari ishlab chiqildi va O rta Osiyo hamda ʻ O zbekistonning algoflorasiga oid qator asarlar chop etildi.Kelgusida botanika ʻ sohasida olib boriladigan ishlar ekologiya, tabiat muhofazasi, o simlik xom ʻ ashyolaridan oqilona foydalanish, Respublikada uchraydigan zamburug , tuban va ʻ yuksak o simliklar turlarini aniqlash, ular orasidan muhofazaga molik turlarni ajratish, ʻ o simliklar qoplamining hozirgi holatini aniqlash, eroziyaga uchragan yerlarning katta ʻ hajmdagi xaritalarini tuzish va o’simliklarning qayta tiklanishi bilan bog liq ʻ muammolarni ishlab chiqish, o’simliklarning ayniqsa cho l sharoitida o’sishga ʻ moslanish qonuniyatlarini,Orol dengizining suvi qurib qolgan joylarda tuzga, issiqlikka va qurg oqchilikka chidaydigan o simliklarni topib o stirish hamda turli darajada ʻ ʻ ʻ ifloslangan oqova suvlarni biologik (botanik) usulda tozalash hamda eng foydali (dorivor, yem-xashak va boshqalar) o simliklar biol.sini o rganib, ularni ekma ʻ ʻ o simliklar qatoriga kiritish kabi masalalarga qaratiladi. ʻ 3

Nazariy-metodologik kurs bo‘yicha e’tibor qaratilishi lozim bo‘lgan bilim va ko‘nikmalar № Mundarija Ajratil gan soati 1 Tanlangan mutaxasislik bo‘yicha nazariy-metodologik kursning o‘quv rejasini tuzish 6 2 Tayanch doktorant tadqiqotchini ilmiy tadqiq metodikasi,metodlari,metodologiyasi bilan tanishtirish 4 3 Tadqiqotchini ilmiylik, mustaqil fikrlash, ilmiy farazlar chiqara olish, ijodiylik sari etaklash 4 4 Tadqiqot mavzusi, uning tanlanishi, o‘rganilish tarixi xaqida tadqiqotchi bilan birgalikda muloxaza yuritish, mavzuning dolzarbligini, muammolarini, yechimlari farazini, ilmiy va amaliy axamiyatini asoslash. 10 5 Ilmiy tadqiqot bosqichlari va jarayonlarini doktorant bilan birgalikda belgilash. 6 6 Tadqiqot manbai va predmetiga oid manbalarning tavsifi va tasnifini belgilash. 6 7 Dissertatsiya avtoreferati ustida ish olib borish xaqida maslaxat 4 8 Dissertatsiya boblarini to‘ldirishdaishning umumiy tavsifini yoritish uchun tadqiqotchiga kerakli tavsiyalar berish. 6 9 Tadqiqot mavzusini o‘rganish tarixini o‘zgartirish darajasini tekshirib ko‘rish 6 10 Tadqiqotchi o‘z tadqiqotini to‘gri va davr bilan uygun ravishda amalga oshirishig, ishning zamon fani, jamiyat extiyojlari bilan bogliqligini taminlashga va ilmiy farazini to‘gri belgilashga yordam berish 6 11 Nashr qilingan adabiyotlarni taxlil qilish 6 4

12 Ilmiy tadqiqot ishning asosiy moxiyati va uning manbashunoslik asoslarini belgilash 4 13 Dissertatsiya boblarini malumotlar bilan boyitish yuzasidan kerakli tavsiyalar berish 6 14 Dissertatsiya mavzusi yuzasidan isbot va dalil asosida materiallar yigish 10 15 Avtoreferatning rus va ingliz tili variantlarini o‘zbek tili varianti bilan solishtirish orqali bir xilligini taminlash 14 16 Tadqiqotchini ilmiy seminar va ilmiy konferensiyalarga tayyorlash 12 Jami: 100 Nazariy-metodologik kurs bo‘yicha e’tibor qaratilishi lozim bo‘lgan bilim va ko‘nikmalar № Mundarija Bajarilg an vaqti 1 Tanlangan mutaxasislik bo‘yicha nazariy-metodologik kursning o‘quv rejasini tuzish Yanvar 2 Tayanch doktorant tadqiqotchini ilmiy tadqiq metodikasi,metodlari,metodologiyasi bilan tanishtirish Fevral 3 Tadqiqotchini ilmiylik, mustaqil fikrlash, ilmiy farazlar chiqara olish, ijodiylik sari etaklash Mart 4 Tadqiqot mavzusi, uning tanlanishi, o‘rganilish tarixi xaqida tadqiqotchi bilan birgalikda muloxaza yuritish, mavzuning dolzarbligini, muammolarini, yechimlari farazini, ilmiy va amaliy axamiyatini asoslash. Mart 5 Ilmiy tadqiqot bosqichlari va jarayonlarini doktorant bilan birgalikda belgilash. Aprel 6 Tadqiqot manbai va predmetiga oid manbalarning tavsifi va Aprel 5