logo
  1. Главная страница
  2. Дипломные работы
  3. Общий
  4. Sanoq sestemalari ustida amallar bajarish uchun interaktiv dasturiy ta’minot

Sanoq sestemalari ustida amallar bajarish uchun interaktiv dasturiy ta’minot

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

634.306640625 KB
Скачать
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA -MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI MEXANIKA -MATEMATIKA FAKULTETI AMALIY MATEMATIKA VA INFORMATIKA BO’LIMI 5110700 -INFORMATIKA O’QITISH METODIKASI YO’NALISHI „Sanoq sestema lari ustida amallar bajarish uchun interaktiv dasturiy ta’minot “ MAVZUSIDAN 206 guruh ta laba si : Xasanov J. Kurs ishi rahbari: Nazarov F . SAMARQAND -2016 Mundar ija Kirish. I. C++ tilida bir sanoq sestemadan boshqa sanoq sestemaga o’tuvchi dastur tuzish doir nazariy tushunchalar; 1.1 Turlar va C++ da o’zgaruvchilarni tavsiflash 1.2 .Bеlgi va satrlar . II. C++ tilida bir sanoq sestemadan boshqa sanoq sestemaga o’tuvchi dastur dasturiy ta’minoti; 2.1 . Sanoq sistemalarni boshqasiga o’tkazishning matematik tahlili. 2.2. Borland C++ da bir sanoq sestemadan boshqa sanoq sestemaga o’tuvchi dastur dasturiy ta’minoti; Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati Kirish . Bizga ma’lumki, dasturlash tillarining yuzdan ortiq ko‘rinishlari mavjud, lekin qo‘llanilishi ko‘lamiga qarab C/C++ va C# dasturlash tillari yuqori dasturlash sinfiga mansubdir.Keyingi yillarda amaliy dasturchilarga juda ko‘p integratsion dastur tuzishmuhitlari taklif etilmoqda. Bu muhitlar u yoki bu imkoniyatlari bilan bir – biridanfarq qiladi. Men ham ushbu kurs ishim davomida C++ tilida sanoq sestemalar bilan ishlovchi obektlarga mo’ljallangan dasturni tuzib chiqmoqchiman. Ush bu dastur kichik dastur bo’lsada kelajakda boshqa dasturlar tuzishim uchun fundament vazifasini bajarishga harakat qilaman. Bu dasturni tuzib nafaqat hisoblashni amalga oshirish balki kichik dastur ko’ rinishdagi hisoblash dasturi va sanoq sestemani tushinm aydigan foydalanuvchi ham bir ko’rinishda tushinadigan tushinarli, bejirm ko’rinishga ega dastur tuzmoqchiman. Men bu dasturni tuzib obektlar yaratishni va ular orqali shunga o’xshash yana boshqa obektlar yaratmoqchiman bu dasturda ishlashimga yana bir s abab boshqa obektlarga mo’ljallanmagan dasturlash tilla rida faqat masalani matematik d asturi tuzib natija olinadi bunda yani C++ builderda esa b oshqa imkoniyatlar va kampanentalar bilan ham ishlash imkoni bor. EHM - bu elektron raqamli qurilmadir. Elektron qurilma deyilishiga sabab har qanday ma’lumotlar EHM da elektr signallari orqali qayta ishlanadi. Raqamli deyilishiga sabab EHM da har qanday ma’lumot sonlar yordamida tasvirlanadi. Sonlarni yozish usuliga sanoq sistemasi deb ataladi. Sonlarni yozish uch un har bir sanoq sistemasida o‘ziga xos turli belgilar to‘plamidan foydalaniladi. Foydalanilgan to‘plamdagi belgilar ularning soni, sanoq sistemasini xarakterlovchi asosiy kattaliklardir. Sanoq sistemasida foydalaniladigan belgilar soni sanoq sistemasining asosini tashkil etadi. Berilgan sanoq sistemasida sonlarni yozishdagi foydalanilgan belgilar soniga qarab, o‘nlik, ikkilik, sakkizlik, o‘n oltilik va boshqa sanoq sistemalarni kiritish mumkin. C++ tilida bir sanoq sestemadan boshqa sanoq sestemaga o’t uvchi dastur tuzish doir nazariy tushunchalar; 1. Turlar va C++ da o’zgaruvchilarni tavsiflash Har bir nom va har bir o’zgaruvchi ular ustida bajariluvchi amallar aniqlovchi turlarga ega bo’ladi. Masalan, int i; tavsiflash i o’zgaruvchi int tur iga tegishli, ya’ni i butun o’zgaruvchi deb aniqlaydi. Tavsiflash - dasturga nom kirituvchi buyruqdir. Tavsiflash o’zgaruvchining turini aniqlaydi. Tur nom va ifodalardan to’g’ri foydalanishni aniqlaydi. Butun tur uchun quyidagi a mallar aniqlangan: +, -, * va /.Asosiy turlar . Bevosita apparat ta’minotiga javob beradigan asosiy turlar quyidagilar: char; short; int; long; float; double. Birinchi to’rtta tur butun kattaliklarni, oxirgi ikkitasi suzuvchi nuqtali, ya’ni kasr sonlarn i tasvirlash uchun ishlatiladi. char turidagi o’zgaruvchi mazkur kompyuterda belgilarni (odatda bayt) saqlash o’lchoviga ega, int turidagi o’zgaruvchi esa mazkur kompyuterdagi butun arifmetikaga mos o’lchovga ega (odatda so’z). Turlar bilan t asvirlangan butun sonlar diapazoni uning o’lchoviga bog’liq bo’ladi (uni sizeof buyrug’i yordamida hisoblash mumkin).C++ da o’lchovlar char turidagi kattaliklar o’lchovi birligida o’lchanadi. Asosiy turlar o’rtasidagi munosabatlarni quyidagicha yoz ish mumkin: 1 = sizeof(char) <= sizeof(short) <= sizeof(int) <= sizeof(long) = sizeof(float) <= sizeof(double). Umuman, asosiy turlar xususida yana boshqa narsalarni faraz qilish ma’nosiz. Xususan, ko’rsatgichlarni saqlash uchun butun tur etarli, d egan xulosa barcha kompyuterlar uchun to’g’ri emas. Asosiy turlarga const so’zini qo’shib tavsiflash mumkin. Bu boshlang’ich turga shu turning o’zini beradi, faqat bu holatda const turidagi o’zgaruvchilarning qiymatlari initsializatsiyadan so’ng o’zgari shi mumkin emas. const float pi = 3.14; const char plus = '+'; Bittalik qo’shtirnoqqa olingan belgilar belgi o’zgarmaslar hisoblanadi. Shunga e’tibor berish lozimki, bu usulda tavsiflangan o’zgarmaslar xotirada joy egallamaydi. uning qiymati talab qilingan joyda bevosita ishlatiladi. O’zgarmaslar initsializatsiya paytida tavsiflanishi shart. O’zgaruvchilar uchun initsializa tsiya shartemas, ammo albatta tavsiya qilinadi. Lokal o’zgaruvchilarni initsializatsiyasiz kiritish asoslari juda ko’p.Bu turlarning ixtiyoriy kombinatsiyasiga quyidagi arifmetik amallar qo’llanilishi mumkin: + (plyus, unar va binar); - (minus, un ar va binar); * (ko’paytirish); / (bo’lish). Hamda taqqoslash amallari: == (teng); != (teng emas); < (kichik); > (katta); <= (kichik yoki teng); >= (katta yoki teng). Agar operandlar qo’yilgan shartni qanoatlantirsa , u holda taqqoslash amallari natijada 1 qiymatni beradi, aks holda esa 0 qiymatni beradi.Butunga bo’lish amali butun natijani beradi: 7/2 = 3. Butun kattaliklar ustida % - qoldiqni hisoblash amali bajariladi: 7%2 = 1.O’zlashtirishda va arifmetik amallarda C++ ularni guruhlash uchun asos iy turlar o’rtasida barcha ma’noli almashtirishlarni bajaradi: double d = 1; int i = 1; d = d + i; i = d + i; Satriy turlar . C++ da belgilarning biron -bir ketma -ketligi (massivlar) dan iborat matn qatorlarini xotirada saqlash uchun maxsus AnsiStrin g ma’lumotlar turi qo’llaniladi. «Stroka» - «Satr» turidagi o’zgaruvchilar barcha boshqa o’zgaruvchilar kabi e’lon va initsializatsiya qilinadi.Kompilyatorga navbatdagi belgilar ketma -ketligi yangi o’zgaruvchining nomi emas, balki satr eka nnligini bildirish uchun satrlar bittalik qo’shtirnoq ichiga olinadi.Misol: AnsiString st = ‘matn qatori’; Satr turidagi o’zgaruvchilar ustida boshqa satr o’zgaruvchilar bilan qo’shish amali bajarilishi mumkin. Bu amal ikkita satrni ularning kelish ta rtibida birlashtirish deb tushuniladi.Misol: AnsiString s1 = ‘qatori’; AnsiString s2 = ‘ matn’; AnsiString s = s1 + s2; Natijada s o’zgaruvchi s1 va s2 o’zgaruvchilardan tashkil topgan ‘stroka teksta’ degan qiymatni qabul qiladi.Qo’shimcha turla rBorland C++ da butun qiymatli o’zgaruvchilarning turlarini qo’shimcha ajratish imkoni mavjud. Bu holda o’zgaruvchilarning barcha tur nomlari quyidagicha yoziladi - int X, bu erda X o’zgaruvchiining bitlardagi maydon o’lchami. X qu yidagi qiymatlardan birini qabul qilishi mumkin: 8, 16, 32 va 64. Bu turdagi o’zgaruvchilardan foydalanish standart turda aniqlangan o’zgaruvchilardan foydalanishdan farq qilmaydi. Quyidagi jadvalda bunday turlar bilan ishlash yaqqol ko’rsatilgan. Tur nomi misol O’lcham int8 c = 128; 8 bit int16 s = 32767; 16 bit int32 i = 123456789; 32 bit int64 big = 12345654321; 64 bit Turlarni o’zgartirish protseduralari . Standart turlarni o’zgartirishC++ ning ma’lumotlarning turlari ustida qattiq nazorati tufayli imkoni boricha qiymatlarni saqlovchi, turlarni o’zgartirish amallari kiritilgan.Boshqa o’zgaruvchidan ma’lum bir tur qiymatlarini olish uchun quyidagi konstruksiya ishlatiladi: (yangi tur)o’zgaruvchi.Misol: short S = 100; int I = (int)S; Bu misol ortiqcha buyruqlarga ega. C++ da ko’pgina tur o’zgaruvchilarining to’g’ridan - to’g’ri o’zlashtirilishi nazarda tutilgan, ammo ba’zi hollarda bu buyruqlar majburiy hisoblanadi (masalan, o’zgaruvchining qiymatini biror funksiyaga uzatishd a). Sonli qiymatlarni satrga almashtirish. C++ turlarning to’g’ridan -to’g’ri almashtirishda o’zgaruvchini uning o’nlik ko’rinishidan belgilar qatori ko’rinishiga yo’l qo’ymaydi, chunonchi, ular shakllarning ko’gina komponentalarida ishlatiladi. To’ g’ridan -to’g’ri almashtirish faqatgina asosiy va qo’shimcha turlar uchun amalga oshiriladi. Massiv hisoblanadigan satr kattaliklar hosilaviy tur bo’lganligi sababli bunday almashtirishga yo’l qo’yilmaydi.Bunday almashtirishlar uchun quyi dagi standart almashtirish funksiyalari ishlatiladi: IntToStr, StrToInt, FloatToStr va boshqalar. Ko’pchilik ma’lumotlar turlari uchun shu kabi satrga va teskari o’tkazish funksiyalari mavjud.Misol: char S[10]; // belgilar massivi int I = 100; // butun qiymatli o’zgaruvchi S = IntToStr(I); // o’tkazish Shartli buyruq . Dasturda tarmoqlanishni amalga oshirish, ya’ni ba’zi faktorlarga bog’liq holda turli amallar bajarilishi uchun if buyrug’i ishlatiladi.Buyruq quyidagi formatga ega: if (if oda){ 1 - operator;} [else { 2 - operator;}] if-buyrug’ining bajarilishi ifodaning qiymatini hisoblashdan boshlanadi. So’ngra ish quyidagi sxema asosida amalga oshiriladi: agar ifoda rost bo’lsa (ya’ni 0 dan farqli), u holda 1 - operator bajariladi. agar ifoda yolg’on bo’lsa (ya’ni 0 ga teng), u holda 2 - operator bajariladi. agar ifoda yolg’on va 2 - operator yo’q bo’lsa (kvadrat qavsga zarur bo’lmagan konstruktsiya kiritiladi), u holda if dan keyingi buyruq bajariladi. Misol: if (i < j ) { i++; } else { j = i -3; i++; } Bu misol 1 - operatorning o’rnida ham, 2 - operatorning o’rnida ham murakkab konstruktsiya qatnashishi mumkinligini bildiradi. Ichma -ich if buyrug’ini ishlatish imkoniyati ham mavjud. if buyrug’i boshqa if buyrug’ining if yoki else konstruktsiyalari ichida qatnashishi ham mumkin. 2. Bеlgi va satrlar : Standart C++ tili ikki xildagi b еlgilar majmuasini qo’llab quvvatlaydi. Birinchi toifaga, an'anaviy, «tor» b еlgilar d еb nomlanuvchi 8 -bitli b еlgilar majmuasi kiradi, ikkinchisiga 16 -bitli «k еng» b еlgilar kiradi. Til kutubxonasida har bir guruh b еlgilari uchun maxsus funksiyalar to’plami aniqlangan. C++ tilida satr uchun maxsus tur aniqlanmagan. Satr char turidagi b еlgilar massivi sifatida qaraladi va b u b еlgilar k еtma -kеtligi satr t еrminatori d еb nomlanuvchi 0 kodli bеlgi bilan tugaydi (‘ \0’). Odatda, nol -tеrminator bilan tugaydigan satrlarni AS СIIZ - satlar d еyiladi. Quyidagi jadvalda С++ tilida b еlgi sifatida ishlatilishi mumkin bo’lgan o’zgarmaslar to ’plami k еltirilgan. С++ tilidagi bеlgi o’zgarmaslar Bеlgilar sinflari Bеlgi o’zgarmaslar Katta harflar 'А' ...' Z', 'А'...'Я' = Kichik qarflar = Da' ...' z', ' a'...'я' = Raqamlar = '0' ...'9' = Bo’sh joy = =gorizontal tabulyatsiya (ASCII kodi 9),satrni o’tkazish (ASCII kodi 10), vеrtikal tabulyatsiya (ASCII kodi 11), formani o’tkazish (ASCII kodi 12) karеtkani qaytarish (ASCII kodi 13F = Punktuasiya bеlgilari = (ajratuvchilarF = ! ” # $ & ‘ ( ) * + -=, . / :;Y== > ? @ [ y=] ^ _ { | } ~ = Boshqaruv bеlgilari = ASCII kodi 0…1Fh oralig’ida va 7Fh bo’lgan bеlgilar = Probеl = ASCII kodi 32 bo’lgan bеlgi = O’n oltilik raqamlar = ‘0’…’9’,’A’…’F’,’a’…’f’ = = Satr massivi e'lon qilinishida, satr oxiriga tеrminator qo’yilishi va natijada satrga qo’shimcha bitta bayt bo’lishini inobatga olinishi kеrak: сhаr satr[10] ; Ushbu e'londa satr satri uchun jami 10 bayt ajratiladi - 9 satr hosil qiluvchi bеlgilar uchun va 1 bayt tеrminator uchun. Satr o’zgaruvchilar e'lon qilinishida boshl ang’ich qiymatlarni qabul qilishi mumkin. Bu holda kompilyator avtomatik ravishda satr uzunligini hisoblaydi va satr oxiri ga tеrminatorni qo’shib qo’yadi Satrqiymatinio ’qishdaoqimlio ’qishop еratori ">>" o’rnigagetline () funk - siyasiniishlatganma 'qulhisoblana di , chunkioqimlio ’qishdaprob еllarinkorqilinadi (garchiularsatrb еlgisihisoblansaham ) o’qilayotganb еlgilark еtma -kеtligisatrdan «oshib » kеtgandahamb еlgilarnikiritishdavometishimumkin . Natijadasatro ’zigaajratilgano ’lchamdanortiqb еlgilarni «qabul » qiladi . Shusababli , getline () funksiyasiikkitaparam еtrgaegabo ’lib , birinchiparam еtro ’qishamalgaoshirilayotgansatrgako ’rsatkich , ikkinchiparam еtrdaesao ’qilishik еrakbo ’lganb еlgilarsoniko ’rsatiladi . Programmadaishlatilgansatrsatri 5 tab еlginiqabulqilishimumkin , ortiq chalaritashlabyuboriladi . getline () funksiyasigamurojaatdaikkinchiparam еtrqiymatio ’qilayotgansatruzunligidankattabo ’lmas ligik еrak . Satr bilan ishlaydigan funksiyalarning aksariyati «string.h» kutubxonasida jamlangan. Nisbatan ko’p ishlatiladigan funksi yalarning tavsifini k еltiramiz. Satr uzunligini aniqlash funksiyalari: Satrlar bilan ishlashda, aksariyat hollarda satr uzunligini bilish zarur bo’ladi. Buning uchun «string.h» kutubxonasida strlen() funksiyasi aniqlangan bo’lib, uning sintaksisi quyidagicha bo’ladi: size_t strlen(const char* string ) Bu funksiya uzunligi hisoblanishi k еrak bo’lgan satr boshiga ko’rsatkich bo’l -gan yagona param еtrga ega va u natija sifatida ishorasiz butun sonni qaytaradi. strlen() funksiyasi satrning r еal uzunlig idan bitta kam qiymat qaytaradi, ya'ni nol -tеrmina tor o’rni hisobga olinmaydi. Xuddi shu maqsadda sizeof() funksiyasidan ham foydalanish mumkin va u strlen() funksiyasidan farqli ravishda satrning r еal uzunligini qaytaradi. Odatda sizeof() f unksiyasidan getline() funksiyasining ikkinchi argumеnti si -fati ishlatiladi va satr uzunligini yaqqol ko’rsatmaslik imkonini bеradi: Satrlarni nusxalash : Satr qiymatini biridan ikkinchisiga nusxalash mumkin. Bu maqsadda bir qator standart funksiyalar aniqlangan bo’lib, ularni ayrimlarining tavsif - larini kеltiramiz. strcpy() funksiyasi prototipi char* strcpy (char* str1, const char* str2); ko’rinishga ega va bu funksiya str2 satrdagi b еlgilarni str1 satrga baytma -bayt nusxalaydi. Nusxalash st r2 ko’rsatib turgan satrdagi nol -tеrminal uchraguncha davom etadi. Shu sababli, str2 satr uzunligi str1 satr uzunligidan katta emas -ligiga ishonch hosil qilish k еrak, aks hol b еrilgan sohasida (s еgm еntda) str1 satrdan k еyin joylashgan bеrilganlar «ustita» str2 satrning «ortib qolgan» qismi yozilishi mumkin. Navbatdagi programma qismi “Satrni nusxalash!” satrini Str satrga nusxalaydi: char Str[20]; strcpy(Str, “Satrni nusxalash!”); Zarur bo’lganda satrning qaysidir joyidan boshlab, oxirigacha nusxalash mumkin. strncpy() funksiyasining strcpy() funksiyasidan farqli joyi shundaki, unda bir satrdan ikkinchisiga nusxalanadigan b еlgilar soni ko’rsatiladi. Uning sintaksisi quyidagi ko’rin ishga ega: char* strncpy(char* str1, const char* str2, size_t num) Agar str1 satr uzunligi str2 satr uzunligidan kichik bo’lsa, ortiqcha b еlgilar «k еsib» tashlanadi. strdup() funksiyasiga yagona param еtr sifatida satr -manbaga ko’rsatkich uzatiladi. Funksiy a, satrga mos xotiradan joy ajratadi, unga satrni nusxalaydi va yuzaga k еlgan satr -nusxa adr еsini javob sifatida qaytaradi, strdup() funksiya sintaksisi: char* strdup(const char* sourse) Quyidagi programma bo’lagida satr1 satrining nusxasi xotiraning satr2 ko’rsatgan joyida paydo bo’ladi: char* satr1=”Satr nusxasini olish.”; char* satr2; satr2=strdup(satr1); Satrlarni ulash :Satrlarni ulash (konkat еnatsiya) amali yangi satrlarni hosil qilishda k еng ko’llaniladi. Bu maqsadda «string.h» kutubxonasida strcat() va strncat() funksiyalari aniqlangan. strcat() funksiyasi sintaksisi quyidagi ko’rinishga ega: char* strcat(char* str1, const char* str2) Funksiya ishlashi natijasida str2 satr, funksiya qaytaruvchi satr str1 satr oxiriga ulanadi. Funksiyani cha qirishdan oldin str1 satr uzunligi, unga str2 satri ulanishi uchun y еtarli bo’lishi hisobga olingan bo’lishi k еrak. Quyida k еltirilgan amallar k еtma -kеtligining bajarilishi natijasida satr satriga qo’shimcha satr ulanishi ko’rsatilgan: char satr[80]; strc py(satr,”Bu satrga”); strcat(satr,”satr osti ulandi.”); Amallar k еtma -kеtligini bajarilishi natijasida ko’rsatayotgan joyda “Bu satrga satr osti ulandi.” satri paydo bo’ladi. strncat() funksiyasi strcat() funksiyadan farqli ravishda str1 satrga str2 s atr -ning ko’rsatilgan uzunlikdagi satr qismini ulaydi. Ulanadigan satr qismi uzunligi funksiyaning uchinchi param еtri sifatida b еriladi. Garchi bu masala ostilarining y еchimlari C++ tilning standart kutubxonalarida funksiyalar ko’rinishida mavjud bo’lsa ham, ular kodini qayta yozish foydalanuv -chiga bu amallarning ichki mohiyatini tushunishga imkon b еradi. II.C++ tilida bir sanoq sestemadan boshqa sanoq sestemaga o’tuvchi dastur dasturiy ta’minoti; 1.Sanoq sistemalarni boshqasiga o’tkazishning matematik tahlili. EHM - bu elektron raqamli qurilmadir. Elektron qurilma deyilishiga sabab har qanday ma’lumotlar EHM da elektr signallari orqali qayta ishlanadi. Raqamli deyilishiga sabab EHM da har qanday ma’lumot sonlar yordamida tasvirlanadi. Sonlarni yozish u suliga sanoq sistemasi deb ataladi. Sonlarni yozish uchun har bir sanoq sistemasida o‘ziga xos turli belgilar to‘plamidan foydalaniladi. Foydalanilgan to‘plamdagi belgilar ularning soni, sanoq sistemasini xarakterlovchi asosiy kattaliklardir. Sanoq sistema sida foydalaniladigan belgilar soni sanoq sistemasining asosini tashkil etadi. Berilgan sanoq sistemasida sonlarni yozishdagi foydalanilgan belgilar soniga qarab, o‘nlik, ikkilik, sakkizlik, o‘n oltilik va boshqa sanoq sistemalarni kiritish mumkin. Shu bil an birga sanoq sistemalarini pozision va nopozision turlarga ajratish mumkin. Pozitsion sanoq sistemasida berilgan sonning qiymati sonni tasvirlovchi raqamlarning egallagan o‘rniga bog‘liq bo‘ladi. Misol sifatida, 0,1,2,3,. . . ,9 arab raqamlaridan tashkil topgan o‘nlik sanoq sistemani qarash mumkin. Nopozitsion sanoq sistemalarida, belgining qiymati uning egallagan o‘rniga bog‘liq emas. Misol sifatida rim raqamlari sanoq sistemasini keltirish mumkin. Masalan, XX sonida X raqami, qayerda joylashganiga qaram asdan o‘nlik sanoq sistemasidagi 10 qiymatini anglatadi. Quyidagi jadvalda o‘nlik sanoq sistemasida berilgan 1 dan 16 gacha sonlarning ikkilik, sakkizlik va o‘n oltilik sanoq sistemalaridagi ko‘rinishi keltirilgan. SANOQ SISTEMALARI 2 3 4 5 6 8 10 16 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 10 2 2 2 2 2 2 2 11 10 3 3 3 3 3 3 100 11 10 4 4 4 4 4 101 12 11 10 5 5 5 5 110 20 12 11 10 6 6 6 111 21 13 12 11 7 7 7 1000 22 20 13 12 10 8 8 1001 100 21 14 13 11 9 9 1010 101 22 20 14 12 10 ? 1011 102 23 21 15 13 11 ? 1100 110 30 22 20 14 12 ? 1101 111 31 23 21 15 13 ? 1110 112 32 24 22 16 14 ? 1111 120 33 30 23 17 15 F 10000 121 100 31 24 20 16 10 Bu jadval bo‘yicha bir sanoq sistamasidan ikkinchisiga o‘tish masalasini ko‘rib o‘taylik. Masalan: 10 lik sanoq sistemasidagi 13 soniga 8 lik sanoq sistemasida 15 soni mos keladi va u 13 ni 8 ga bo‘linganda hosil bo‘lgan butun son 1 va qoldiq 5 lardan tash kil topgan. Xuddi shuningdek 13 ni 6 ga bo‘lganda hosil bo‘luvchi butun son 2 va qoldiq 1 lar 21 sonini hosil qiladi. Bu son 13 sonining 6 lik sanoq sistemasidagi qiymatidir. Odatda biror X sonining qaysi sanoq sistemasiga tegishliligini ko‘rsatish uchun uning pastida indeks sifatida zarur sanoq sistemasining asosi ko‘rsatiladi. Masalan, X6 – X sonining 6 lik sanoq sitemasiga tegishli ekanligini ko‘rsatadi. X 10=13 sonining X2 -ikkilik sanoq sistemasidagi ko‘rinishini topaylik. Yuqoridagidek, 13 ni ketma -ket 2 ga bo‘lamiz va bo‘lishni to butun qismida nol hosil bo‘lguncha davom ettiramiz. O‘ngdan chapga tartibida yozilgan qoldiqlar, ya’ni 1101 soni X 10=13 10 sonining ikkilik sanoq sistemasidagi ko‘rinishi bo‘ladi. Endi 8 lik sanoq sistemasidan 10 lik sanoq sistemasiga bo‘lish yo‘li bilan o‘tishga doir misol lar ko‘raylik. Masalan, jadval bo‘yicha 15 8 ga 13 10 mos keladi. Endi uni topib kuraylik, buning uchun 15 8 ni 10 lik sanoq sistemasining asosi –10 ning 8 lik sanoq sistemasidagi ko‘rinish – 12 ga bo‘lish kera k bo‘ladi. 158 ni 128 ga bo‘lsa butun qismida 1 va qoldiqda 3, ya’ni 13 10 – hosil bo‘ladi. Bunga jadval orqali ishonch hosil qilish ham mumkin. Ikkinchi misol : 175 8 sonini 10 lik sanoq sistemasidagi ko‘rinishini topish talab qilingan bo‘lsin. Xuddi yuqori dagidek 175 8 ni 12 8 ga ketma -ket bo‘lamiz. Eslatib o‘tamiz, bo‘lish amali 8 sonlik sanoq sistemasida olib boriladi. (Jadvalga qaralsin) R sanoq sistemasida berilgan sonni Q sanoq sistemasiga o‘tkazish uchun, R sanoq sistemasidagi X soni Q sanoq sistemasining asosiga, ya’ni Q ga ketma -ket, to butun qismida 0 hosil bo‘lguncha davom ettirish kerak. Qoldiqlar o‘ngdan chapga karab ketma - ket yozilsa, R sanoq sistemasida berilgan Xr sonining Q sanoq sistemasidagi Xq ko‘rinishi hosil bo‘ladi. Bo‘lish ama li berilgan R sanoq sistemasida amalga oshiriladi. Ba’zi bir sanoq sistemalaridan ikkinchisiga qulayroq, osonroq holda o‘tish imkoniyatlari mavjud. Xususiy holda, 2 ga karrali sonlarning biridan 2 ikkinchisiga o‘tish qoidasini ko‘rib o‘tamiz. Masalan, 8 li k sanoq sistemasida berilgan X 8=5361 sonidan X 2 ga bo‘lish uchun, X 8ning har bir raqamini 2 likdagi ko‘rinishi -triadalar (2 3=8) bilan almashtirib chiqamiz: D8A2 16ni 2 lik sanoq sistemasiga o‘tkazish uchun uning har bir raqamini 2 lik sanoq sistemasidagi to‘rtliklar -tetradalar bilan almashtiramiz: Ikkilik sanoq sistemasida berilgan sondan 8 lik sanoq sistemasiga o‘tish uchun, uning o‘ng tomonidan boshlab har bir uchliklarni (triadalarni) 8 likdagi mos raqamlar bilan almashtiramiz. Masalan Yuqoridagi X 2 sonini 16 lik sanoq sistemasiga o‘tkazish uchun X 2 ni o‘ng tomondan boshlab to‘rtliklar (tetradalar) bilan almashtiramiz. Endi, ixtiyoriy sanoq sistemasidan o‘nlik sanoq sistemasiga o‘tishning xususiy qoidasini ko‘rib o‘tamiz. Sakkizlik sanoq sistemasi da berilgan sonning 175 8o‘nlik sanoq sistemasidagi ko‘rinishini X 10 topish talab etilsin. Buning uchun berilgan sonning 8 lik sanoq sistemasidagi yoyilmasini yozib olamiz. va 8 lik sanoq sistemasida 10 8 =8 ekanligini hisobga olib topamiz. Xuddi yuqori dagilardek, quyidagi misol larni ham qurish mumkin: Shu paytgacha biz butun sonlarni bir sanoq sistemasidan boshqasiga o‘tkazish bilan shug‘ullandik. Kasr sonlarni bir sanoq sistemasidan ikkinchisiga o‘tkazish uchun, uning butun qismi yuqorida keltirilgan qoida, ya’ni bo‘lish asosida amalga oshiriladi. Kasr qismini R sanoq sistemasidan Q sanoq sistemasiga o‘tkazish uchun kasr sonni Q ga ketma -ket ko‘paytirishda hosil bo‘lgan sonning butun kismlari ketma -ketligi, berilgan son kasr qismining Q sanoq sistemasidagi ko‘rinishini hosil qiladi. Misol sifatida o‘nli k sanoq sistemasida berilgan X 10=25,205 sonini 8 lik sanoq sistemasiga o‘tkazaylik. Berilgan sonning butun qismi -25 10 sakkizlik sanoq sistemasida 41 8 ga teng. Endi kasr qismi 0,205 ni 8 lik sanoq sistemasiga o‘tkazamiz. Buning uchun uni ketma -ket 8 ga ko‘p aytiramiz va hosil bo‘lgan butun qismini chiziqning chap tomoniga o‘tkazamiz. 0,205 ni 8 ga ko‘paytirganimizda 1,640 hosil bo‘ladi va uning butun qismini chiziqning chap tomoniga o‘tkazamiz. Keyin 0,640 yana 8 ga ko‘paytiramiz va hosil bo‘lgan 5,040 soni ning butun qismini chiziqning chap tomoniga o‘tkazamiz. Ko‘paytirishni shu tarzda davom ettiramiz natijada 0,15028 sonini hosil qilamiz va butun qismini 41 8 ni hisobga olib, berilgan X 10=25,205 sonini 8 lik sanoq sistemasidagi ko‘rinishini topamiz: 2. Borl and C++ da bir sanoq sestemadan boshqasiga o’tkazuvchi dastur. Dasturni tuzish jarayoni. Dastlab C++ Builder dasturlash tilini ishga tayyorlab olamiz. Bu dasturni uchun quyidagi ketma - ketlikda C++ Builder 6 dasturiga kiramiz: Пуск ->Всепрограмми -> Borland C++ Builder 6 -> C++ Builder 6 . dastur ishga tushirgach quydagi oyna hosil bo’ladi Form oynasi hosil bo’lgach unga mos ravishda 2 ta edit, 2 label, 5 ta radiobutton, 5ta button kampanentalarini form oynsiga tashlaymiz. Keyin mos ravishda bu kampanentalarni xossalarni dastur ishlashiga to’g’irlaymiz quydagicha: Edit1 va edit2 larning text xossasini bo’ sh holatga aylantiramiz. Label1 va label2 larning caption xossasini bo’sh holatga aylantiramiz. . Form1 ni tanlab uning xam vaption xossasini o’zgartirish mumkin va color xossasidan o’zimizga yoqqan rang ni tanlaymiz. Radiobuttonlarning caption xossasiga mos ravishda ikkilik, to’rtlik, sakkizlik, o’nlik, o’noltilik deb yozi b chiqamiz va font xossasidan o’zimiz xoxlagan rangni, shrift o’lchamini tanlaymiz. Checked xossasini ham ture (rost) qilamiz bunday qilishga sabab dastur ishlagan vaqtda radiobuttonlarni tanlash mumkin bo’ladi. Buttonlarni xamcaption xossasiga mos ravishda ikkilikga, to’rtlikga, sakkizlikga, o’nlikga, o’noltilikga deb yozib chiqamiz. Form oynasiga kerakli kampanentalarni tashlab ularning xossalarini o’zgartirgandan so’ng form oynasi quydagi ko’rinishni egallaydi. Formani shakillantirib bo’lgach “ikkilik” yani button1 ning kod oynasiga quydagilarni kiritamiz . void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { Label1 ->Caption ="ikkilikka" ; String u; u=Edit1 ->Text ; if (RadioButton1 ->Checked ==true) Edit2 ->Text =u; String a,s,c ; int i,n,k,z,q,m,j; if (RadioButton2 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ) { q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*4; m=m+q*z; } s=""; k=0; while (m!=0) { j= m % 2; c= IntToStr(j); k=k+1; s+=c; m=m/2; } Edit2 ->Text =""; for (i=k; i>=1; i --) Edit2 ->Text=Edit2 ->Text+s[i];; } if (RadioButton3 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ) { q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*8; m=m+q*z; } s=""; k=0; while (m!=0) { j= m % 2; c= IntToStr(j); k=k+1; s+=c; m=m/2; } Edit2 ->Text =""; for (i=k; i>=1; i --) Edit2 ->Text=Edit2 ->Text+s[i];; } if (RadioButton4 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ) { q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*10; m=m+q*z;} s=""; k=0; while (m!=0 { j= m % 2; c= IntToStr(j); k=k+1; s+=c; m=m/2; } Edit2 ->Text =""; for (i=k; i>=1; i --) Edit2 ->Text=Edit2 ->Text+s[i];;} if (RadioButton5 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ) {if (u[i]==char(65)) q=10; else if (u[i]==char(66)) q=11; else if (u[i]==char(67)) q=12 ; else if (u[i]==char(68)) q=13; else if (u[i]==char(69)) q=14; else if (u[i]==char(70)) q=15; else q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*16; m=m+q*z;} s=""; k=0; while (m!=0){ j= m % 2; c= IntToStr(j); k=k+1; s+=c; m=m/2; } Edit2 ->Text =""; for (i=k; i>=1; i --) Edit2 ->Text=Edit2 ->Text+s[i];; }} “To’rtlik” yani button2 ning kod oynasiga qu ydagilarni kiritamiz . void __fastcall TForm1::Button2Click(TObject *Sender) { Label1 ->Caption ="to'rtlikka" ; String u; u=Edit1 ->Text ; if (RadioButton2 ->Checked ==true) Edit2 ->Text =u; String a,s,c ; int i,n,k,z,q,m,j; if (RadioButton1 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ){ q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*2; m=m+q*z;} s=""; k=0; while (m!=0){ j= m % 4; c= IntToStr(j); k=k+1; s+=c; m=m/4;} Edit2 ->Text =""; for (i=k; i>=1; i --) Edit2 ->Text=Edit2 ->Text+s[i];;} if (RadioButton3 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ){ q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*8; m=m+q*z;} s=""; k=0; while (m!=0){ j= m % 4; c= IntToStr(j); k=k+1; s+=c; m=m/4;} Edit2 ->Text =""; for (i=k; i>=1; i --) Edit2 ->Text=Edit2 ->Text+s[i];;} if (RadioButton4 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ){ q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*10; m=m+q*z;} s=""; k=0; while (m!=0){ j= m % 4; c= IntToStr(j); k=k+1; s+=c; m=m/4; } Edit2 ->Text =""; for (i=k; i>=1; i --) Edit2 ->Text=Edit2 ->Text+s[i];;} if (RadioButton5 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ) {if (u[i]==char(65)) q=10; else if (u[i]==char(66)) q=11; else if (u[i]==char(67)) q=12 ; else if (u[i]==char(68)) q=13; else if (u[i]==char(69)) q=14; else if (u[i]==char(70)) q=15; else q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*16; m=m+q*z;} s=""; k=0; while (m!=0){ j= m % 4; c= IntToStr(j); k=k+1; s+=c; m=m/4;} Edit2 ->Text =""; for (i=k; i>=1; i --) Edit2 ->Text=Edit2 ->Text+s[i];; } “Sakkizlik” yani button3 ning kod oynasiga quydagilarni kiritamiz . void __fastcall TForm1::Button3Click(TObject *Sender) { Label1 ->Caption ="sakkizlikka" ; String u; u=Edit1 ->Text ; if (RadioButton3 ->Checked ==true) Edit2 ->Text =u; String a,s,c ; int i,n,k,z,q,m,j; if (RadioButton1 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ){ q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*2; m=m+q*z; } s=""; k=0; while (m!=0){ j= m % 8; c= IntToStr(j); k=k+1; s+=c; m=m/8;} Edit2 ->Text =""; for (i=k; i>=1; i --) Edit2 ->Text while (m!=0){ j= m % 8; c= IntToStr(j); k=k+1; s+=c; m=m/8;} Edit2 ->Text =""; for (i=k; i>=1; i --) Edit2 ->Text=Edit2 ->Text+s[i];;} if (RadioButton4 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ){ q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*10; m=m+q*z;} s=""; k=0; while (m!=0){ j= m % 8; c= IntToStr(j); k=k+1; s+=c; m=m/8; } Edit2 ->Text =""; for (i=k; i>=1; i --) Edit2 ->Text=Edit2 ->Text+s[i];; } if (RadioButton5 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ) {if (u[i]==char(65)) q=10; else if (u[i]==char(66)) q=11 ; else if (u[i]==char(67)) q=12 ; else if (u[i]==char(68)) q=13; else if (u[i]==char(69)) q=14; else if (u[i]==char(70)) q=15; else q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*16; m=m+q*z;} s=""; k=0; while (m!=0){ j= m % 8; c= IntToStr(j); k=k+1; s+=c; m=m/8;} Edit2 ->Text =""; for (i=k; i>=1; i --) Edit2 ->Text=Edit2 ->Text+s[i];; } “O’nlik” yani button1 ning kod oynasiga quydagilarni kiritamiz . void __fastcall TForm1::Button4Click(TObject *Sender) { Label1 ->Caption ="o'nlikka" ; String a,s,c,u,jj ; int i,n,k,z,q,m,j; if (RadioButton1 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ){ q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*2; m=m+q*z; Edit2 ->Text =IntToStr(m); }} else if (RadioButton2 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ){ q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*4; m=m+q*z; Edit2 ->Text =IntToStr(m); }}if (RadioButton3 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ){ q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*8; m=m+q*z; Edit2 ->Text =IntToStr(m); }} else if (RadioButton5 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ) { if (u[i]==char(65)) q=10; else if (u[i]==char(66)) q=11; else if (u[i]==char(67)) q=12 ; else if (u[i]==char(68)) q=13; else if (u[i]==char(69)) q=14; else if (u[i]==char(70)) q=15; else q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*16; m=m+q*z; Edit2 ->Text =IntToStr(m); }} if (RadioButton4 ->Checked==true) Edi t2->Text =Edit1 ->Text ;} void __fastcall TForm1::Button5Click(TObject *Sender) { Label1 ->Caption ="o'noltilikka" ; String u; u=Edit1 ->Text ; “O’noltilik” yani button5 ning kod oynasiga quydagilarni kiritamiz . if (RadioButton5 ->Checked ==true) Edit2 ->Text =u; String a,s,c ; int i,n,k,z,q,m,j; if (RadioButton1 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ) { q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*2; m=m+q*z; } s=""; k=0; while (m!=0) { j= m % 16; if (j==10) c="A"; else if (j==11) c="B"; else if (j==12) c="C"; else if (j==13) c="D"; else if (j==14) c="E"; else if (j==15) c="F"; else c= IntToStr(j); k=k+1; s+=c; m=m/16; } Edit2 ->Text =""; for (i=k; i>=1; i --) Edit2 ->Text=Edit2 ->Text+s[i];; } if (RadioButton2 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ) { q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*4; m=m+q*z; } s="" ; k=0; while (m!=0) { j= m % 16; if (j==10) c="A"; else if (j==11) c="B"; else if (j==12) c="C"; else if (j==13) c="D"; else if (j==14) c="E"; else if (j==15) c="F"; else c= IntToStr(j); k=k+1; s+=c; m=m/16; } Edit2 ->Text =""; for (i=k; i>=1; i --) Edit2 ->Text=Edit2 ->Text+s[i];; } if (RadioButton3 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ) { q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*8; m=m+q*z; } s=""; k=0; while (m!=0) { j= m % 16; if (j==10) c="A"; else if (j==11) c="B"; else if (j==12) c="C"; else if (j==13) c="D"; else if (j==14) c="E"; else if (j==15) c="F"; else c= IntToStr(j); k=k+1; s+=c; m=m/16; } Edit2 ->Text =""; for (i=k; i> =1; i --) Edit2 ->Text=Edit2 ->Text+s[i];; } if (RadioButton4 ->Checked==true) { u=Edit1 ->Text ; n=u.Length(); m=0; for (i=1; i<=n; i++ ) { q=StrToInt(u[i]); z=1; for (k=1; k<=n -i; k++) z=z*10; m=m+q*z; } s=""; k=0; while (m!=0) { j= m % 16; if (j==10) c="A"; else if (j==11) c="B"; else if (j==12) c="C"; else if (j==13) c="D"; else if (j==14) c="E"; else if (j==15) c="F"; else c= IntToStr(j); k=k+1; s+=c; m=m/16; } Edit2 ->Text =""; for (i=k; i>=1; i --) Edit2 ->Text=Edit2 ->Text+s[i];; } Qaysi sanoq sestemada edit1 ga raqam kiritish va qaysi sanoq sestemani tanlashimizga qarab qaysi raqamlar kiritilishi label2 ning captionda xossasida chiqishi uchun radiobuttonning click xossasiga quydagilarni kiritamiz voi d __fastcall TForm1::RadioButton1Click(TObject *Sender) { Label2 ->Caption ="0 dan 1 gacha raqamlar kiriting"; } //-------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::RadioButton2Click(TObject *Sender) { Label2 ->Caption ="0 dan 3 gacha raqamlar kiriting"; } //--------------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::RadioButton3Click(TObject *Sender) { Label2 ->Caption ="0 dan 7 gacha raqamlar kiriting"; } //------- -------------------------------------------------------------------- void __fastcall TForm1::RadioButton4Click(TObject *Sender) { Label2 ->Caption ="0 dan 9 gacha raqamlar kiriting"; } //---------------------------------------------------------------------- ----- void __fastcall TForm1::RadioButton5Click(TObject *Sender) { Label2 ->Caption ="0 dan 9 gacha va A,B,C,D,E,F larni kiriting "; } Barcha kodlarni kod oynasiga kiritgac h tuzgan dasturimizni ishga tush iramiz Dasturni ishga tushurgach dastur tog’ri ishlashini sinab ko’ramiz ikkilikni tanlab ikkilikda son kiritamiz va javobni skkizlikda chiqaramiz Ushbu dasturi taminot yordamida ikkilik, to’rtlik, sakkizlik, o’nlik, o’noltilik sanoq sestemadagi sonlarni boshqasiga o’tkazishga moslashgan. Xulosa. Men ushbu dasturni ishlab chiqish jarayonida C++ builder obektlar bilan ishlash muhitida turli kampanentalar bilan ishlashni o’rgandim. C++ builder obektlar bilan ishlash muhitida nafaqat berilgan masalani yechish dasturini tuzishni balki bu yerda xuddi hisob lash qurilmasida ishlayotgandek obektlar bilan ishladim, bu obektga o’zim xoxlagandek dizayn berib , obekt yaratdim. Bu dasturni tuzib obektlar yaratishni va ular orqali shunga o’xshash yana boshqa obektlar yaratmoqchiman bu dasturda ishlashimga yana bir sabab boshqa obektlarga mo’ljallanmagan dasturlash tillarida faqat masalani matematik dasturi tuzib natija olinadi bunda yani C++ builderda esa boshqa imkoniyatlar va kampanentalar bila n ham ishlash imkoni o’rgandim . Foydalanilganadabiyotlarro ’yhati 1. СтрауструпБ . Язык программирования С++. Третье издание, М.: Бином, 1999. 2. Шмидский Я.К.Программирование на языке С++: Самоучитель. Учебное пособие. Диалектика. 361 стр, 2004 г. 3. Q.Abduraximov C++ Dasturlash asoslari 2014 4. Ашарина Н.А. Основы программирования на языках Си,С++. Учебный курс.М.: 2002 г. 5. Подбельский В.В. Язык С++ М.: Финансы и статистика, 1996. 6. www .tammi .uz 7. www .ziyonet .uz 8. www.google.uz qidiruv sayti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA -MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI MEXANIKA -MATEMATIKA FAKULTETI AMALIY MATEMATIKA VA INFORMATIKA BO’LIMI 5110700 -INFORMATIKA O’QITISH METODIKASI YO’NALISHI „Sanoq sestema lari ustida amallar bajarish uchun interaktiv dasturiy ta’minot “ MAVZUSIDAN 206 guruh ta laba si : Xasanov J. Kurs ishi rahbari: Nazarov F . SAMARQAND -2016

Mundar ija Kirish. I. C++ tilida bir sanoq sestemadan boshqa sanoq sestemaga o’tuvchi dastur tuzish doir nazariy tushunchalar; 1.1 Turlar va C++ da o’zgaruvchilarni tavsiflash 1.2 .Bеlgi va satrlar . II. C++ tilida bir sanoq sestemadan boshqa sanoq sestemaga o’tuvchi dastur dasturiy ta’minoti; 2.1 . Sanoq sistemalarni boshqasiga o’tkazishning matematik tahlili. 2.2. Borland C++ da bir sanoq sestemadan boshqa sanoq sestemaga o’tuvchi dastur dasturiy ta’minoti; Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

Kirish . Bizga ma’lumki, dasturlash tillarining yuzdan ortiq ko‘rinishlari mavjud, lekin qo‘llanilishi ko‘lamiga qarab C/C++ va C# dasturlash tillari yuqori dasturlash sinfiga mansubdir.Keyingi yillarda amaliy dasturchilarga juda ko‘p integratsion dastur tuzishmuhitlari taklif etilmoqda. Bu muhitlar u yoki bu imkoniyatlari bilan bir – biridanfarq qiladi. Men ham ushbu kurs ishim davomida C++ tilida sanoq sestemalar bilan ishlovchi obektlarga mo’ljallangan dasturni tuzib chiqmoqchiman. Ush bu dastur kichik dastur bo’lsada kelajakda boshqa dasturlar tuzishim uchun fundament vazifasini bajarishga harakat qilaman. Bu dasturni tuzib nafaqat hisoblashni amalga oshirish balki kichik dastur ko’ rinishdagi hisoblash dasturi va sanoq sestemani tushinm aydigan foydalanuvchi ham bir ko’rinishda tushinadigan tushinarli, bejirm ko’rinishga ega dastur tuzmoqchiman. Men bu dasturni tuzib obektlar yaratishni va ular orqali shunga o’xshash yana boshqa obektlar yaratmoqchiman bu dasturda ishlashimga yana bir s abab boshqa obektlarga mo’ljallanmagan dasturlash tilla rida faqat masalani matematik d asturi tuzib natija olinadi bunda yani C++ builderda esa b oshqa imkoniyatlar va kampanentalar bilan ham ishlash imkoni bor. EHM - bu elektron raqamli qurilmadir. Elektron qurilma deyilishiga sabab har qanday ma’lumotlar EHM da elektr signallari orqali qayta ishlanadi. Raqamli deyilishiga sabab EHM da har qanday ma’lumot sonlar yordamida tasvirlanadi. Sonlarni yozish usuliga sanoq sistemasi deb ataladi. Sonlarni yozish uch un har bir sanoq sistemasida o‘ziga xos turli belgilar to‘plamidan foydalaniladi. Foydalanilgan to‘plamdagi belgilar ularning soni, sanoq sistemasini xarakterlovchi asosiy kattaliklardir. Sanoq sistemasida foydalaniladigan belgilar soni sanoq sistemasining asosini tashkil etadi. Berilgan sanoq sistemasida sonlarni yozishdagi foydalanilgan belgilar soniga qarab, o‘nlik, ikkilik, sakkizlik, o‘n oltilik va boshqa sanoq sistemalarni kiritish mumkin.

C++ tilida bir sanoq sestemadan boshqa sanoq sestemaga o’t uvchi dastur tuzish doir nazariy tushunchalar; 1. Turlar va C++ da o’zgaruvchilarni tavsiflash Har bir nom va har bir o’zgaruvchi ular ustida bajariluvchi amallar aniqlovchi turlarga ega bo’ladi. Masalan, int i; tavsiflash i o’zgaruvchi int tur iga tegishli, ya’ni i butun o’zgaruvchi deb aniqlaydi. Tavsiflash - dasturga nom kirituvchi buyruqdir. Tavsiflash o’zgaruvchining turini aniqlaydi. Tur nom va ifodalardan to’g’ri foydalanishni aniqlaydi. Butun tur uchun quyidagi a mallar aniqlangan: +, -, * va /.Asosiy turlar . Bevosita apparat ta’minotiga javob beradigan asosiy turlar quyidagilar: char; short; int; long; float; double. Birinchi to’rtta tur butun kattaliklarni, oxirgi ikkitasi suzuvchi nuqtali, ya’ni kasr sonlarn i tasvirlash uchun ishlatiladi. char turidagi o’zgaruvchi mazkur kompyuterda belgilarni (odatda bayt) saqlash o’lchoviga ega, int turidagi o’zgaruvchi esa mazkur kompyuterdagi butun arifmetikaga mos o’lchovga ega (odatda so’z). Turlar bilan t asvirlangan butun sonlar diapazoni uning o’lchoviga bog’liq bo’ladi (uni sizeof buyrug’i yordamida hisoblash mumkin).C++ da o’lchovlar char turidagi kattaliklar o’lchovi birligida o’lchanadi. Asosiy turlar o’rtasidagi munosabatlarni quyidagicha yoz ish mumkin: 1 = sizeof(char) <= sizeof(short) <= sizeof(int) <= sizeof(long) = sizeof(float) <= sizeof(double). Umuman, asosiy turlar xususida yana boshqa narsalarni faraz qilish ma’nosiz. Xususan, ko’rsatgichlarni saqlash uchun butun tur etarli, d egan xulosa barcha kompyuterlar uchun to’g’ri emas. Asosiy turlarga const so’zini qo’shib tavsiflash mumkin. Bu boshlang’ich turga shu turning o’zini beradi, faqat bu holatda const turidagi o’zgaruvchilarning qiymatlari initsializatsiyadan so’ng o’zgari shi mumkin emas. const float pi = 3.14; const char plus = '+'; Bittalik qo’shtirnoqqa olingan belgilar belgi o’zgarmaslar hisoblanadi. Shunga e’tibor berish lozimki, bu usulda tavsiflangan o’zgarmaslar xotirada joy egallamaydi. uning qiymati talab qilingan joyda bevosita ishlatiladi. O’zgarmaslar

initsializatsiya paytida tavsiflanishi shart. O’zgaruvchilar uchun initsializa tsiya shartemas, ammo albatta tavsiya qilinadi. Lokal o’zgaruvchilarni initsializatsiyasiz kiritish asoslari juda ko’p.Bu turlarning ixtiyoriy kombinatsiyasiga quyidagi arifmetik amallar qo’llanilishi mumkin: + (plyus, unar va binar); - (minus, un ar va binar); * (ko’paytirish); / (bo’lish). Hamda taqqoslash amallari: == (teng); != (teng emas); < (kichik); > (katta); <= (kichik yoki teng); >= (katta yoki teng). Agar operandlar qo’yilgan shartni qanoatlantirsa , u holda taqqoslash amallari natijada 1 qiymatni beradi, aks holda esa 0 qiymatni beradi.Butunga bo’lish amali butun natijani beradi: 7/2 = 3. Butun kattaliklar ustida % - qoldiqni hisoblash amali bajariladi: 7%2 = 1.O’zlashtirishda va arifmetik amallarda C++ ularni guruhlash uchun asos iy turlar o’rtasida barcha ma’noli almashtirishlarni bajaradi: double d = 1; int i = 1; d = d + i; i = d + i; Satriy turlar . C++ da belgilarning biron -bir ketma -ketligi (massivlar) dan iborat matn qatorlarini xotirada saqlash uchun maxsus AnsiStrin g ma’lumotlar turi qo’llaniladi. «Stroka» - «Satr» turidagi o’zgaruvchilar barcha boshqa o’zgaruvchilar kabi e’lon va initsializatsiya qilinadi.Kompilyatorga navbatdagi belgilar ketma -ketligi yangi o’zgaruvchining nomi emas, balki satr eka nnligini bildirish uchun satrlar bittalik qo’shtirnoq ichiga olinadi.Misol:

Похожие

Dasturiy ta’minot haqida
Informatika fanini o‘rgatishda masofadan o‘qitishning zamonaviy vositalaridan foydalanish uslubiy va dasturiy taʼminotini yaratish
FOYDALANUVCHI INTERFESINI YARATISHDA VEZUAL TEXNALOGIYALARDAN FOYDALANISH
Arifmetik amallar
C++ dasturlash tili yordamida matritsalar va determinatlar ustida amallar bajaruvchi dasturlar yaratish