logo
  1. Главная страница
  2. Дипломные работы
  3. Общий
  4. “Shifoxona” ma’lumotlar bazasini yaratish.

“Shifoxona” ma’lumotlar bazasini yaratish.

Загружено в:

13.08.2023

Скачано:

0

Размер:

386.2275390625 KB
Скачать
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA -MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR FAKULTETI AMALIY MATEMATIKA INFORMATIKA YO’NALISHI 302 - guruh talabasi Rahmatova Mashhuraning MA’LUMOTLAR BAZASI TEXNOLOGOYALARI FANIDAN “Shifoxona ” ma’lumotlar bazasini loyhalash mavzusida KURS ISHI Tekshirdi: Eshonqulov E. SAMARQAND – 202 1 Mavzu: “Shifoxona” ma’lumotlar bazasini yaratish. Reja: I. Kirish. 1.1. MBBT ni hozirgi kundagi ilm -fandagi o’rni. 1.2. MBBT istiqbollari. II. Nazariy qism. 2.1. MBBT haqida umumiy ma’lumot. 2.2. MBBT da jadvallar, so’rovlar, formalar va hisobotlar bilan ishlash. 2.3. MBBT tillari haqida ma’lumot. III. Amaliy qism. 3.1. “Shifoxona” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish . 3.2. Jadvallarning o’zaro bog’lanishi. IV. Xulosa. V. Foydalanilgan adabiyotlar. Kirish O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga asosan, Axborot texnologiyalari va kommunikastiyalarini rivojlantirish vazirligi tashkil etildi. Farmonning O’zAda keltirilgan matniga ko’ra, vazirlik O’zbekiston Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikastiya texnologiyalari davlat qo’mitasi negizida tashkil etilgan.Yangi vazirlikning asosiy vazifalari va faoliyat yo’nalishlari sifatida quyid agilar belgilangan:axborot texnologiyalari va kommunikastiyalar soxasida, “elektron xukumat”ni joriy etishda yagona davlat siyosati amalga oshirilishini ta’minlash;aloqa va telekommunikastiyalar soxasidagi faoliyatni, shuningdek, radiochastotali spektrdan foydalanishni davlat yo’li bilan boshqarish, listenziyalash va nazorat qilish borasidagi funkstiyalarni amalga oshirish;Internet tarmog’ining milliy segmenti yanada shakllantirilishini ta’minlash;raqobatdosh dasturiy maxsulotlarning mamlakatimizda ishlab c hiqarilishini va ichki bozorini xamda ularga ko’rsatiladigan xizmatlarni rivojlantirishga ko’maklashish;axborot xavfsizligini ta’minlash;zamonaviy kommunikastiya vositalari soxasida ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalarni, kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishni tashkil qilish;vazirlik faoliyati doirasiga kiruvchi boshqa yo’nalishlar bo’yicha xorijiy investistiyalarni jalb etish va boshqalar. “Gazeta.uz” ning qayd etishicha, Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikastiya texnologiyalari d avlat qo’mitasi 2012 yil 16 oktyabrida Aloqa va axborotlashtirish agentligi negizida tashkil etilgan edi. O’zAAA esa, o’z navbatida, 2002 yili Pochta va telekommunikastiyalar agentligi negizida, ushbu agentlik esa 1997 yili Aloqa vazirligi negizida tashkil etilgan edi. Aloqa vazirligining o’zi 1992 yilda tashkil etilgan. Biz dasturchilar uchun bu qarorlar juda muhim qarorlardan biri bo’ldi. 2013 - yildan 2020 -yilgacha Elektron hukumat tizimiga o’tilish talab qilinmoqda. Shuning uchun axborot tizimlariga o’ti lishga kata ahamiyat berilmoqda.Yangi o’quv yurtlari va yangi fakultetlar ochilmoqda. Dunyo globallashib borgani sari axborot tehnalogiyalarga bo’lgan talab ortib bormoqda. O’zbekiston ham rivojlangan davlatlar qatoriga kirib bormoqda. Bunda esa yoshlarni ongini saviyasini oshirish va zamon talablariga mos ravishda kadrlarni tayyorlash davlatimiz taraqiyotini rivojlanishiga sabab bo’ladi. Mamlakatimizda axborot -kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish jarayoni izchil davom ettirib kelinmoqda. Eng avv alo, O‘zbekistonda mazkur sohani tartibga soluvchi mukammal qonunchilik bazasi yaratilganini alohida ta'kidlash joiz. Shu bilan birga, bugun dunyoda shiddat bilan kechayotgan globallashuv sharoitida AKT sohasining keskin taraqqiy etib borishi kuzatilayotga nligi, ilg‘or davlatlarning ushbu soha rivojiga alohida e'tibor qaratayotgani bejiz emas. Darhaqiqat, hozirgi davrda AKT orqali uzatiladigan axborot jamiyat rivojining eng muhim shartlaridan biri bo‘lib qoldi. U ishlab chiqarish resursi, insonlar orasidagi aloqani ta'minlovchi qudratli vositaga aylandi. Shu bois, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, umuman, jamiyatning axborot uzatish tezligi hamda sifatiga bo‘lgan talablari kun sayin ortib bormoqda. AKT sohasini jadal sur'atlar bilan taraqqiy ettiris h O‘zbekiston iqtisodiyotida amalga oshirilayotgan tarkibiy o‘zgarishlar hamda iqtisodiy islohotlarning bosh yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Chunki bu yo‘nalish nafaqat respublikani axborotlashgan jamiyatga aylantirish uchun xizmat qiladi, balki mamlaka timiz iqtisodiyotini jadal sur'atlar bilan rivojlantirishda o‘ziga xos yetakchi tarmoq — «lokomotiv» rolini o‘ynaydi.Dasturiy vazifalardan kelib chiqib, mamlakatimizda komputer va axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya va ma'lumot uzatish tarmoqlarini , internet xizmatlarini rivojlantirish va zamonaviylashtirish, ularni dunyo standartlari darajasiga yetkazish maqsadida keng ko‘lamli islohotlar bosqichma -bosqich amalga oshirilmoqda. Albatta, ijtimoiy hayotning barcha sohalarida bo‘lgani kabi axborot -komm unikatsiya texnologiyalari sohasidagi islohotlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish, o‘z navbatida, ushbu sohaning huquqiy asosini shakllantirish va takomillashtirib borishni taqozo etadi. Shuning uchun ham mamlakatimizda mazkur sohada samarali huquqiy mexan izmlarni yanada takomillashtirishga jiddiy e'tibor qaratilmoqda. O‘tgan davr mobaynida sohani yanada rivojlantirishga qaratilgan 11ta qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 3ta farmoni, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti hamda Vazirlar Mahkamasini ng 40dan ortiq qarorlari va 300dan ortiq idoraviy qonunosti hujjatlari qabul qilindi. Mustaqillik yillarida yaratilgan keng huquqiy maydon mamlakatimizda siyosiy modernizatsiya jarayonlarida tobora muhim ahamiyat kasb etib borayotgan axborotkommunikatsiya texnologiyalarining jadal sur'atlarda rivojlanishi yo‘lida qulay imkoniyatlar yaratmoqda.Jamiyatni axborotlashtirish va axborot -kommunikatsiya texnologiyalarini yanada rivojlantirish maqsadida 2003 - 2004 yillarda «elektron» qonunlar bloki qabul qilindi. Bul ar «Elektron raqamli imzo to‘g‘risida»gi, «Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida»gi va «Elektron tijorat to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonunlaridir. Mazkur qonun hujjatlarini ishlab chiqishda ushbu sohadagi xalqaro huquqiy me'yorlar hamda bir qat or rivojlangan davlatlarning tajribalari ham atroflicha o‘rganilib, milliy qonunchiligimizga maqbul jihatlari uyg‘unlashtirildi. Ushbu qonunlarning qabul qilinishi va joylarda ularning ijrosi ta'minlanishi, o‘z navbatida, ish yuritish madaniyatining elektr on ko‘rinishi shakllanishiga, masofa qisqarishiga, vaqt tejalishiga hamda iqtisodiy samaradorlikning oshishida muhim omil bo‘ldi. Mamlakatimizda axborot -kommunikatsiya texnologiyalarining jadal sur'atlarda rivojlanishi elektron hujjat aylanishi, elektron r aqamli imzo, elektron tijorat, elektron to‘lovlar kabi yana bir qancha yangi xizmat turlarining shakllanishiga, jumladan, tadbirkorlarimizga masofadan turib dunyoning xohlagan mamlakatidan o‘ziga hamkor topish va tijorat ishlarini yuritishiga keng yo‘l och di. Mamlakatimiz milliy iqtisodiyotida yangi yo‘nalish hisoblangan mazkur tizimlarning tez sur'atlarda taraqqiy etishining yana bir omili — bu axborotkommunikatsiya texnologiyalarini raqamlashtirish darajasining ortishi, xususan, xalqaro axborot tarmoqlari dan foydalanishning umumiy tezligi o‘tgan yilga nisbatan 61 foizga oshib, bugungi kunda 7780 Mbit/s.ni tashkil etayotgani va ulardan foydalanish uchun qulay shart - sharoitlar yaratilganligidadir. Shuningdek, joriy yil boshida ma'lumotlar uzatish, jumladan, internetga ulanish bo‘yicha xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jalik subyektlarining soni 930 taga yetgan bo‘lsa, jamoaviy foydalanish maskanlari 1063tani tashkil etdi.Xorijiy mamlakatlar tajribasidan ma'lumki, elektron tijoratning shiddat bilan rivojlanishiga interne tdan foydalanuvchilar soni aholining 20 -25 foizini tashkil etgandagina erishish mumkin. Bugungi kunda mamlakatimizda internetdan foydalanuvchilar soni 10 millionga yetgani elektron tijoratning kelgusidagi yorqin istiqbolidan darak berib turibdi. O‘zbekisto nda elektron hujjatlarga huquqiy mavqe beruvchi «Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida»gi qonunning qabul qilinishi, shubhasiz, elektron hujjat aylanishi tizimini rivojlantirishga ko‘maklashib, davlat hokimiyatining turli idoralari o‘rtasidagi hujjat aylan ishini avtomatlashtirishga qulay imkoniyat yaratmoqda. Elektron hujjat aylanishi tizimini joriy etish o‘zaro axborot almashinuvi darajasi va sifatini oshirishga, axborot izlash samaradorligi o‘sishiga, katta hajmdagi ma'lumotlar bilan ishlash va ulardan fo ydalanishga ko‘maklashib, qog‘ozli hujjat aylanishi ulushining kamayishiga yordam bermoqda. Ushbu qonun elektron hujjatning huquqiy maqomini va uning rekvizitlarini aniqlagan bo‘lib, elektron hujjat aylanishi ishtirokchilarini, elektron hujjatni olish, jo‘ natish, ularni saqlash va muhofaza etish tartibini belgilab berdi. «Elektron raqamli imzo to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni elektron hujjatdagi elektron raqamli imzo va qog‘ozdagi shaxsiy imzo teng kuchga ega ekanligini ta'minlab berdi. Natija da yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan internet tarmog‘idan foydalangan holda kerak bo‘lgan barcha hisobot formalari va boshqa ma'lumotlarni elektron ravishda interaktiv holda olish hamda soliq va statistika hisobotlarini topshirish imkoniyatini yaratdi . Bu tizim kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarining vaqtini tejash, davlat xizmatchilari bilan bevosita muloqot uchun navbat kutish yoki soliq hisobotlarini to‘ldirishdagi xato va kamchiliklarni tuzatishga emas, balki o‘z tadbirkorlik ishlarini rivojl antirishga sarf etishlariga imkon bermoqda.Shuningdek, mazkur qonunning qabul qilinishi va ijrosining ta'minlanishi natijasida respublikamizda 9ta elektron raqamli imzo kalitlarini ro‘yxatga olish markazlari tashkil etildi. Agar elektron raqamli imzo kalit lari soni 2006 yilda 93tani tashkil etgan bo‘lsa, hozirgi kunga kelib 300 mingtadan ortib ketdi.Shu bilan bir qatorda, mijozlarga yangi xizmat turlarini ko‘rsatishning huquqiy asoslari kafolatlab qo‘yildi. Bu bilan iqtisodiyotimizga «Paynet» kabi elektron to‘lovlar xizmatini ko‘rsatuvchi muassasalar kirib keldi, «SMS -banking»,«Internet - banking» kabi yangi elektron to‘lov xizmatlari joriy etildi. Endilikda ushbu xizmatlar sharofati bilan mijozlar kommunal, mobil aloqa va internet xizmatlarini hisob -kitob qil ib, uy -ro‘zg‘or mollarini internet orqali sotib olishmoqda.2005 yildan boshlab O‘zbekistonda davlat organlarining internetdagi rasmiy veb -saytlari ochilishi tatbiq etildi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Axborotlashtirish sohasida normativ -huquqiy bazani takomillashtirish to‘g‘risida»gi 256 -qarori bilan ushbu saytlarga asosiy talablar belgilangan bo‘lib, unda saytlarni to‘laqonli rasmiylashtirish, undan foydalanish va yangilash maqsadida veb -saytda joylashtiriladigan zaruriy axborotlar ro‘y xati, mazmuni va boshqa kerakli shartlarga nisbatan xalqaro standartlar aniq shakllantirildi. Davlat va xo‘jalik boshqaruvi, mahalliy davlat hokimiyati organlarining axborotkommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish vositasida jismoniy va yuridik shaxsl ar bilan o‘zaro tezkor hamkorligini ta'minlash, shuningdek, davlat va xo‘jalik boshqaruvi, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan ko‘rsatiladigan xizmatlardan keng foydalanilishni ta'minlash maqsadida Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2007 yil 23 avgust da «Davlat va xo‘jalik boshqaruvi, mahalliy davlat hokimiyati organlarining axborot -kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda yuridik va jismoniy shaxslar bilan o‘zaro hamkorligini yanada takomillashtirish chora -tadbirlari to‘g‘risida»gi qaror qa bul qilinib, u bilan axborot - kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda interaktiv davlat xizmatlari ko‘rsatish to‘g‘risidagi nizom tasdiqlandi. Ma’lumotlarni boshqarish vositalarining rivojlanishi axborot texnologiyalari bazasiga qurilgan har qan day axborot tizimining asosi hisoblanadi. Ma’lumotlar bazasi (date base) - bu EHM ning tashqi xotirasida saqlanadigan, har qanday jismoniy, ijtimoiy, statistik, tashkiliy va boshqa ob’yektlar, jarayonlar, holatlarning o‘zaro bog‘liq va tartiblashtirilgan m ajmuidir.Ma’lumotlar bazasi (MB) har xil foydalanuvchilarning axborot yetishmovchiligini ta’minlash uchun mo‘ljallangan. Amaliyotda ko‘pchilik ma’lumotlar bazasi chegaralangan predmet sohasi uchun loyihalashtiriladi. Bitta EHMda bir qancha ma’lumotlar baza si yaratiladi. Vaqti bilan turdosh vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan ba’zi bir ma’lumotlar bazasi birlashishi ham mumkin. MB ni loyihalashtirishda asosan ikkita masala echiladi: • predmet sohasi ob’ektlarini qanday qilib ma’lumotlar modellarining abstr akt obektlari shaklida ifodalash. Ayrim hollarda bu masalaga ma’lumotlar bazasini mantiqiy loyihalash masalasi deyiladi. • ma’lumotlar bazasiga so‘rovlarning bajarilish effektivligini qanday ta’minlash. Bu masalaga ma’lumotlar bazasini fizik loyihalash ma salasi deyiladi. Ixtiyoriy turdagi MBni loyihalashtirishning birinchi bosqichdagi predmet sohasini tahlil qilish bo‘lib, u axborot tuzilmasini (konseptual sxemalar) tuzish bilan yakunlanadi. Bu bosqichda foydalanuvchining so‘rovlari tahlil qilinadi, axboro t ob’ektlari va uning xarakteristikalari tanlanadi, hamda o‘tkazilgan tahlil asosida predmet sohasi tuzilmalashtiriladi. Predmet sohasini tahlil qilishni uch bosqichga bo‘lish maqsadga muvofiqdir: • konseptual talablar va axborot ehtiyojlarini tahlil qili sh; • axborot ob’ektlari va ular orasidagi aloqalarni aniqlash; • predmet sohasining konseptual modelini qurish va MBni konseptual sxemasini loyihalashtirish. 2.1.MBBT haqida umumiy ma’lumot. Informatsion texnologiyalarning rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora ortib borishi, ma’lumotlarning tez o’zgarishi kabi holatlar insoniyatni bu ma’lumotlarni o’z vaqtida qayta ishlash choralarini qidirib topishga undaydi. Ma’lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun ma’lumotlar bazasi (MB) ni yaratish, so’ngra undan keng foydalanish bugungi kunda dolzarb bo’lib qolmoqda. Ma’lumotlar bazasi – bu o’zaro bog’langan va tartiblangan ma’lumotlar majmuasi bo’lib, u ko’rilayotgan ob’ektlarning xususiyatini, hol atini va ob’ektlar o’rtasidagi munosabatni ma’lum sohada tavsiflaydi. Darhaqiqat, hozirgi kunda inson hayotida MBda kerakli axborotlarni saqlash va undan oqilona foydalanish juda muhim rol o’ynaydi. Sababi: jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar so lmaylik o’zimizga kerakli ma’lumotlarni olish uchun, albatta, MBga murojaat qilishga majbur bo’lamiz. Demak, MBni tashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining eng dolzarb hal qilinadigan muammolaridan biriga aylanib borayotgani davr taqozasi.Ma’lumki, MB tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma’lumotlardan turli ko’rinishda foydalanish juda qiyin edi. Programma tuzuvchilar ma’lumotlarini shunday tashkil qilar edilarki, u faqat qaralayotgan masala uchungina o’rinli bo’lardi. Har bir yangi masalani hal qilishda ma’lumotlar qaytadan tashkil qilinar va bu hol yaratilgan programmalardan foydalanishni qiyinlashtirar edi. Shuni qayd qilish lozimki, MBni yaratishda ikkita muhim shartni hisobga olmoq zarur: ma’lumotlarning turi va ko’rinishi ularni qo’llaydiga n programmalarga bog’liq bo’lmasligi lozim, ya’ni MBga yangi ma’lumotlarni kiritganda yoki ma’lumotlar turini o’zgartirganda, programmalarni o’zgartirish talab etilmasligi lozim; MBdagi kerakli ma’lumotni bilish yoki izlash uchun biror programma tuzishga hojat qolmasin.Shuning uchun ham MBni tashkil etishda ma’lum qonun va qoidalarga amal qilish lozim. Bundan buyon axborot so’zini ma’lumot so’zidan farqlaymiz, ya’ni axborot so’zini umumiy tushuncha sifatida qabul qilib, ma’lumot deganda aniq bir belgilanga n narsa yoki hodisa sifatlarini nazarda tutamiz. Bugungi kunda ma’lumotlarni eng ishonchli saqlaydigan vositalardan biri hozirgi zamon kompyuterlaridir. Kompyuterlarda saqlanadigan MB maxsus formatga ega bo’lgan muayyan tuzilmali fayl demakdir. Kompyuter xotirasida har bir fayl yozuv deb ataladigan bir xil turdagi qismlardan iborat bo’ladi. Yozuv o’zaro bog’langan ma’lumotlarning bir qismidir. Fayldagi yozuvlar soni qaralayotgan ma’lumotning o’lchoviga bog’liq. Har bir yozuv esa maydon deb ataladigan bo’la klardan tashkil topadi. Maydon ma’lumotlarning qisqa to’plamidan iborat bo’lishi lozim. Har bir maydon, o’zi ifodalaydigan ma’lumotlariga ko’ra, biror nomga ega bo’ladi. MB tashkil qilish, ularga qo’shimcha ma’lumotlarni kiritish va mavjud MBdan foydalani sh uchun maxsus MBlar bilan ishlaydigan programmalar zarur bo’ladi. Bunday programmalar majmui ma’lumotlar bazasini boshqarish sistemalari (MBBT) deb yuritiladi. Aniqroq qilib aytganda, MBBT –bu ko’plab foydalanuvchilar tomonidan MBni yaratish, unga qo’shim cha ma’lumotlarni kiritish va MBni birgalikda ishlatish uchun zarur bo’lgan programmalar majmuidir. MBBSning asosiy tarkibiy qismi –ma’lumotlar bo’lsa, boshqa tarkibiy qismi – foydalanuvchilardir. Bulardan tashqari Hardware - texnik va Software -dasturiy ta’mi noti ham MBBSning samarali ishlashini ta’minlovchi tarkibiy qismlar hisoblanadi. Hardware tashqi qo’shimcha qurilma iborat bo’lsa, programma qismi esa MB bilan foydalanuvchi o’rtasidagi muloqotni tashkil qilishni amalga oshiradi. MBning tuzilishi o’rganila yotgan ob’ektning ma’lumotlari ko’rinishi, ma’nosi, tuzilishi va hajmiga bog’liq bo’ladi. Odatda, foydalanuvchilar quyidagi kategoriyalarga bo’linadilar: • foydalanuvchi -programma tuzuvchi; • sistemali programma tuzuvchi; • ma’lumotlar bazasi administra tori. Bunda programma tuzgan foydalanuvchi MBBT uchun yozgan programmasiga javob beradi, sistemali programma tuzuvchi esa butun sistemaning ishlashi uchun javobgar hisoblanadi. U holda MB administratori sistemaning saqlanish holatiga va ishonchliligiga ja vob beradi. MBBT quyidagicha tavsiflanadi: Ispolnimost -Bajarilishlik, foydalanuvchi so’roviga hozirjavoblik bilan muloqotga kirishish; Minimalnaya povtoryaemost – Minimal takrorlanishlik, MBdagi ma’lumot iloji boricha kam takrorlanishi lozim, aks holda ma’lumotlarni izlash susayadi; Yaxlitlik –axborotni MBda saqlash iloji boricha ma’lumotlar orasidagi bog’liqlikni asragan holda bo’lgani, ayni muddao; Bezopasnost –Xavfsizlik, MB ruxsat berilmagan kirishdan ishonchli himoya qilingan bo’lishi lozim. F aqat foydalanuvchi va tegishli tashkilotgina ma’lumotlarga kira olish va foydalanish huquqiga egalik qilishi mumkin; Migratsiya –ba’zi bir ma’lumotlar foydalanuvchilar tomonidan tez ishlatilib turiladi, boshqalari esa faqat talab asosida ishlatiladi. SHuni ng uchun ma’lumotlar tashqi xotiralarda joylashtiriladi va uni shunday tashkil qilish kerakki, eng ko’p ishlatiladigan ma’lumotlarga murojaat qilish qulay bo’lsin. Ma’lumotlar bazasini boshqarish sistemasida har bir MB modeli quyidagi xususiyatlari bo’yic ha tavsiflanadi: Ma’lumotlar tuzilmalarining turi; Ma’lumotlar ustida bajariladigan amallar; Butunlikning cheklanganligi. Ma’lumotlar. Belgili shaklda ifodalangan ob’ekt yoki ob’ektlarning muomalasi haqidagi axborotlar ma’lumotni tashkil qiladi.Bu ma’lumotlar inson yoki qandaydir texnik qurilma tomonidan qabul qilinishi va tegishli tarzda interpretatsiya qilinishi mumkin. Ma’lumotlarning tavsifli xususiyati shu hisoblanadiki, ya’ni ularni bir belgili tizimdan boshqasiga qayta kodlash axbor otni yuqotmagan holda o‘tkazish mumkin. Belgili ifodalanishning bunaqangi xususiyatining ahamiyati - mavjud predmetli holatning qabul qiluvchiga yo‘naltirilgan, belgilarning har xil tizimlarida ifodalanish imkonini beradi.Ma’lumotlar bazasini qurishda inso nga yo‘naltirilgan mantiqiy ifodalanish haqida va uzoq muddatli xotira qurilmasiga yo‘naltirilgan jismoniy ifodalanish haqida gapirish an’anaga aylangan. 2.1 -rasmda predmet sohasining ma’lumotlar bazasida ifodalanishi bilan bog‘liq asosiy tushunchalar kel tirilgan. 2.1 -rasm. Ma’lumotlar bazasida predmetli muhitning ifodalanishi . Ma’lumotlarning joylashuvi va xotira qurilmasida ularning o‘zaro aloqalari haqida gapirishdan oldin, o‘zigan xos ma’lumotlar modelini yaratgan holda, ma’lumotlar o‘zaro bog‘liqligini mantiqiy darajada keltirish lozim.Shunday qilib, predmet sohasining barch a ob’ektlarida yozuv tarkiblari va ularning o‘zaro aloqasi aniqlandi, ya’ni predmet sohasining ma’lumotlar modeli vazifalashtirildi. Ma’lumotlar modelining asosiy vazifasi saqlash ahamiyatlari bilan bog‘liq, chalg‘itadigan detallarsiz axborot kartinasini t o‘liq namoyon etish imkonini berishdan iborat. U ma’lumotlar bankida saqlanayotgan har qanday ma’lumotni olish mexanizmini ishlab chiqishda yordam beradigan asbobdir. MBni yaratishda predmet sohasini tahlil qilish MB ni loyihalashtirishda asosan ikkita m asala yechiladi: 1.Predmet sohasi ob’ektlarini qanday qilib ma’lumotlar modellarining abstrakt obektlari shaklida ifodalash. Ayrim hollarda bu masalaga ma’lumotlar bazasini mantiqiy loyihalash masalasi deyiladi. 2.Ma’lumotlar bazasiga so’rovlarning bajar ilish effektivligini qanday ta’minlash. Bu masalaga ma’lumotlar bazasini fizik loyihalash masalasi deyiladi. Ixtiyoriy turdagi MBni loyihalashtirishning birinchi bosqichdagi predmet sohasini tahlil qilish bo’lib, u axborot tuzilmasini (kontseptual sxemala r) tuzish bilan yakunlanadi. Bu bosqichda foydalanuvchining so’rovlari tahlil qilinadi, axborot ob’ektlari va uning xarakteristikalari tanlanadi, hamda o’tkazilgan tahlil asosida Real dunyo Ob’ektlar Xususiyat Munosabat. Muammoli muhitning mantiqiy aks ettirilishi Muammoli muhitning jismoniy aks ettirilishi predmet sohasi tuzilmalashtiriladi. Predmet sohasini tahlil qilishni uch bosq ichga bo’lish maqsadga muvofiqdir: • kontseptual talablar va axborot ehtiyojlarini tahlil qilish; • axborot ob’ektlari va ular orasidagi aloqalarni aniqlash; • predmet sohasining kontseptual modelini qurish va MBni kontseptual sxemasini loyihalashtirish . Kontseptual talablar va axborot extiyojlarini tahlil qilishda quyidagi masalalarni hal qilish kerak: • foydalanuvchilarning MBga bo’lgan talablarini tahlil qilish; • MBdan o’rin olishi lozim bo’lgan axborotlarga ishlov berish bo’yicha mavjud masalalarini aniqlash; • kelajakda hal qilinishi lozim bo’lgan masalalarni aniqlash; • tahlil natijalarini hujjatlashtirish. 2.2. MBBT da jadvallar,so’rovlar,formalar va hisobotlar bilan ishlash. Ma’lumot bazasi (MB) buyurtmachisi bilan birgalikda , ma’lumot bazasiga so‘rovlar tizimini ishlab chiqish zarur. Ishlab chiqilgan so‘rovlar tizimi relevant yaratilgan Mohiyat aloqa modeliga va buyurtmachini talablarini maksimal darajada qondirishi kerak . Agar buyurtmachini qo ‘ygan talablariga qurilgan mohiyat aloqa modeli so‘rovlar tizimiga , uni to‘la javob bermasa, unda predmet sohani qushimcha o‘ranib chiqib, mohiyat aloqa modeli kerakli elnementlar , bog‘lanishlar va munosobatlar bilan to‘ldiriladi. 1. So‘rovlar tizimini ma’lumotlar bazasidan foydalanuvchiga beriladigan axborot bo‘yicha standart va nostandart (reglamentlamagan) so‘rovlarga sinflanadi. 2. Ma’lumot bazasiga reglamentlanmagan so‘rovlar - shunday so‘rovlarki, ular foydalanuvchilarni joriy ehtiyojlariga qarab , lekin qurilgan model imkoniyatlari chegarasida va bu surovlarni unga relevantligini saqlagan xolda o‘zini ta’rifini uzgartirish imkonini beradi. "Omborxona" predmet sohasi uchun surovlar sistemasi 1. Omborxonada mavjud barcha materiallarni tashki tavsif ini toping; 2. Materiallarni nomlarini va qabul qilish sanasini toping; 3. Omborxonada mavjud materiallar nomini toping; 4. Iste’molchilar va materiallar nomini toping; 5. Materiallarni olgan, omborxona nomlarini toping; 6.bir material uchun omborxona nomeru ularning kirim chiqimini toping; 7.№1 nomerli materiallar sonini va iste’molchini toping; 8. Vazni >100 bulgan materiallarni kirim va chiqim sonini toping; 9. S1 omborxonadagi materiallar nomini va ularni sonini aniklang; 10. Maksimal ogirlikka ega bulgan qizil rangli materiallarni nomini toping; 11. Eng engil vaznli detal uchun zarur bulgan materialga talab (son va iste’molchi)ni toping; 12. 31.04 kunda kabul k.ilingan material nomerini toping; 13. P1 iste’molchiga zarur bulgan barcha materiallar saqlanadigan hamma omborxonalarni toping; 14. Qizil rangli materiallar kerak bulgan barcha iste’molchilarni toping; 15. Vazni 40 dan katta bulgan talab kilingan mivdordagi materiallarni va ular uchun barcha iste’molchilarni topi ng; 16. K1 va K2 materiallar saqlanaetgan barcha omborxonalarni toping; 17.31.04 sanada olingan materiallar zarur bulgan barcha iste’molchilarni toping; 18. S1 raqamli omborxonadagi materiallar nomini va ularni mivdorini aniqlang; 19. P1 iste’molchi za rur bulgan materiallarni umumii mikdorini aniqlang; 20. P1 iste’molchiga zarur bulgan materiallar umumii sonini toping; 21. Xar bir material va har bir omborxona uchun omborxona yangi xolatini kuyidagi formula bilan hisoblang 22. kol = kol0 + kol1 - kol 2 | | | Q oldiq kirim chikim 23. bir material buiicha kirimlarni umumii sonini toping; bir omborxona va har bir material uchun chik;imlarni umumii sonini toping; 24. Talab eng ko‘p miqdorda bo‘lgan materiallarni toping; 25. k irim munosabatiga tanlash quying 26.Omborxona joriy holatini uzgartiring (kirim va chikim hisobga olinsin); 27.Barcha munosabatlarda tanlashlarni olib tashlang; 28.har bir material uchun etishmaslikni hisoblang; 29. Oq materialni ortiqchasini hisoblang ; 30. maksimal ortiklikka ega materiallarni tanlang; 31. K1 va K2 materiallar saqlanadigan barcha omborxonalarni kushimcha munosabat yaratib toping. 2.3.MBBT tillari haqida ma’lumot. SQL - kompyuter berilganlar bazasida saqlanuvchi ma’lumotlarni qayta ishlash va o‘qish uchun muljallangan instrumentdir. SQL – bu strukturlashgan so‘rovlar tilining (Structured Query Language) qisqartirilgan nomlanishidir. SQL abbreviaturasi odatda “sikvel” deb o‘qiladi. Ba’zi xollarda, “ESKYUEL” talaffu zi xam SQL abbreviaturasini o‘qishda ishlatiladi. Nomlanishidan ko‘rinib turibdiki, SQL foydalanuvchining berilganlar bazasi bilan o‘zaro aloqasini tashkil etish uchun qo‘llaniluvchi dasturlashtirish tilidir. Xaqiqatda esa SQL faqat relyasion deb nomlanuvc hi bir turdagi berilganlar bazasi bilan ishlaydi. Hozirda bu til MBBT foydalanuvchilariga taqdim etayotgan barcha funksional imkoniyatlari qo‘llanilmoqda. Bu imkoniyatlar quyidagilardir: 1. Ma’lumotlar strukturasini tuzish. SQL foydalanuvchilarga ma’lumo tlar strukturasini tuzish, o‘zgartirish xamda berilganlar bazasi elementlari o‘rtasida aloqalarni o‘rnatish imkoniyatini beradi. 2. Ma’lumotlarni o‘qish. SQL foydalanuvchi yoki dasturga berilganlar bazasida saqlanuvchi ma’lumotlarni o‘qish va ulardan foyd alanish imkonini beradi. 3. Ma’lumotlarni qayta ishlash. SQL foydalanuvchiga yoki dasturga berilganlar bazasini o‘zgartirish, ya’ni unga yangi ma’lumotlar qo‘shish, mavjud ma’lumotlarni o‘zgartirish va o‘chirish imkonini beradi. 4. Berilganlar bazasini x imoyalash. SQL yordamida ma’lumotlar bazasi foydalanuvchilarini undagi ma’lumotlarni o‘qish va o‘zgartirish imkoniyatlarini chegaralab qo‘yish mumkin. Bu orqali ruxsat berilmagan foydalanuvchilardan axborotlar ximoyalanadi. 5. Ma’lumotlardan birgalikda fo ydalanish. SQL ma’lumotlardan birgalikda foydalanishni koordinatsiya qiladi, bu esa paralel ishlayotgan foydalanuvchilar birbirlariga xalaqit bermasdan berilganlar bazasidagi ma’lumotlardan foydalanishlari imkonini beradi. 6. Ma’lumotlar yaxlitligini ta’m inlash. SQL berilganlar bazasini yaxlitligini ta’minlashga imkon beradi va unda noo‘rin o‘zgartirishlar qilishni oldini oladi. MySQL ni faqat mSQL kamchiliklariga javob sifatida qarash noto‘g‘ridir. Uning ixtirochisi Maykl Videnius (+ yana Monty sifatida ma’lum) shved kompaniyasi TsX xodimi ma’lumotlar bazasi bilan 1979 yildan beri ishlaydi. Yaqin paytgacha Videnius TsX da faqat dasturchi edi. 1979 yilda firma ichida foydalanish uchun UNIREG nomli ma’lumotlar bazasini boshqarish vositasini yaratdi. 1979 yi ldan so‘ng UNIREG bir necha tillarda yozildi va katta ma’lumotlar bazalarini qo‘llash uchun kengaytirildi. Bitta dastur bajarilayotgan har bir jarayon bu dastur nusxasi deyiladi, chunki xuddi o‘zgaruvchi nusxasi kabi xotiradan joy oladi. 1994 yilda TsX WWW uchun Amaliy dasturlar yarata boshladi va bu loyihani qo‘llashda UNIREG dan foydalandi. Baxtga qarshi, UNIREG katta harajatlar talab qilgani uchun, undan veb -sahifalarni dinamik generatsiya qilish uchun muvaffaqiyatli foydalanib bo‘lmadi. Va TsX shundan s o‘ng SQL va mSQL ga murojaat qildi Lekin o‘sha paytda mSQL faqat 1.x relizlari shaklida mavjud edi. Yuqorida aytganimizdek mSQL 1.x versiyalari hech qanday indekslarni qo‘llamas edi va shuning uchun UNIREG dan unumdorligi past edi.Videnius mSQL avtori s Xy uz bilan bog‘landi va mSQL ni UNIREG dagi V+ ISAM qayta ishlovchisiga ulash fikri Bilan qiziqtirmoqchi bo‘ldi. Lekin Xyuz shu paytga keldib mSQL 2 yaratish yo‘lida anchaga ketgan va indekslar Bilan ishlash vositalarini yaratgan edi. TsX o‘z talablariga ko‘ proq mos keluvchi ma’lumotlar bazalari serverini yaratishga qaror qildi. TsX xodimlari Yangidan velosiped ixtiro qilib o‘tirmadilar. Ular UNIREG ni asos qilib oldilar va soni oshib borayotgan o‘zga dasturchilar utilitalaridan foydalandilar. O‘z tizimlari u chun boshida mSQL uchun yaratilgan API bilan deyarli ustma -ust tushuvchi API yaratdilar. Natijada Yangi kengroq imkoniyatga ega TsX ma’lumotlar bazasiga o‘tmoqchi bo‘lgan mSQL foydalanuvchisi o‘z kodiga juda kam o‘zgartirish kiritishi talab qilinardi. Shu bilan birga Yangi ma’lumotlar bazasi kodi to‘la original edi. 1995 yil may oyiga kelib TsX kompaniya ichki talablarini qanoatlantiruvchi ma’lumotlar bazasi, - MySQL 1.0 ga ega edi. Firma biznes - partneri Detron HB dan David Aksmark (David Axmark) TsX ga o‘z serverini Internetda ko‘rsatishni taklif qildi. Serverni Internetda ko‘rsatishdan maqsad - birinchi bo‘lib Aladdin Peter Deych (Aladdin Peter Deutsch) qo‘llagan biznes modelldan foydalanishdir. Natijada MySQLni mSQL ga nisbatan «tekinroq» qiluvchi o‘ta mo slashuvchan avtorlik huquqlari olindi. Nomiga kelganda Videnius bu haqida shunday deydi: «Xozirgacha noma’lum MySQL nomi qaerdan kelib chiqqani. TsX da asosiy kattalog, hamda bibliotekalar va utilitalar ko‘p qismi bir necha o‘n yildan beri «mu» prefiksiga ega. Shu bilan birga mening qizim (bir necha yilga kichik) ismi ham May (My). Shuning uchun haligacha sir, bu ikki manbaning qaysi biri MySQL nomini bergan». 3.1 “Shifoxona” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish "Shifo xona Bo’limini" ma'lumotlar bazasini ishlab chiqish 2.1 " Shifo xona Bo’limini " mavzusini tahlil qilish "Bolim" ma'lumotlar bazasi berilgan bo’limlar, xodimlar mehnatining dinamikasi, bo’limda ishash shartlari,. Ushbu mavzu sohasida ob'ektlarning izini ajratish mumkin: -Shifo xona (Shifohona nomi, telifoni, email pochtasi) -Bo’limi (Bo’lim nomi, Rahbari). -Mijoz (To'liq ismi, pasport ma'lumotlari,Kasalik turi,). -Shifo xona xodimlari. (hujjatlarni yig'ish, (agar filialga so'rov yuborilsa) yordam berish). Ob'ektlarning o'zlaridan tashqari, ular o'rtasida ham bog'liqlik mavjud. Ob'ektlar o'rtasidagi munosabatlar - predmet sohasidagi ob'ektlarning aloqasi. Mavzu maydoniga muvofiq tizim quyidagi xususiyatlar ni hisobga olgan holda quriladi: - Bemor Sog’ligiga javob berish. - Bemorning kasalik turini aniqlash. - Bemorning yotoq joyi va tinchligi - xodim mijozga xizmat qiladi. “Shifo xona ” – Shifo xona haqida ma’lumotni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idShifo xona int(6) Kalit maydon Shifo xona_name varchar(255) Shifo xona nomi Shifo xona_Adress varchar(255) Shifo xona Manzili Shifo xona_Maneger varchar(255) Shifo xona Menijeri Phone varchar(255) Shifo xona telifoni Email varchar(255) Email pochta manzili Shifo xona_Sete varchar(255) Shifo xona Internit “ Bo’lim ” – Bo’lim haqida ma’lumotni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idBolim int(5) Kalit maydon Bolim_Nomi varchar(60) Bo’lim nomi “Lavozim ” –jadvali Maydon nomi Tipi Izoh idLavozim int(11) Kalit maydon LavozimName varchar(100) Lavozim Nomi “ X ona ” –haqidag saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh id X ona int(11) Kalit raqami X onaTuri varchar(45) X ona Turi X onaSoni int(11) X onalar soni X onaRaqami int(11) X ona raqami “Employee ” –Xodimlar haqida ma’lumot saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idEmployee int(5) Kalit maydon Full_name varchar(45) F.I.O Phone varchar(45) Telifoni Position varchar(45) Lavozmi EmployeeDate varchar(45) Ishchi kelgan vaqti 3.2 . Jadvallarning o’zaro bog’lanishi. Shifo xona va Bo’lim jadvallari n:1 bog’lanish turini hosil qilgan. Bo’lim va Xon a 1:1 bog’lanish jadvali Lavozim va Xodim jadvallari 1:1 b og’lanish Shifo xona va X odim jadvallari n:1 bo’lanish SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish 1-jadval. “Shifo xona” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Shifo xona ( idShifo xona INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY, Shifo xona_name VARCHAR(55) NOT NULL, phone VARCHAR(55) NOT NULL, email VARCHAR(15) NOT NULL Shifo xonaAdres VARCHAR(15) NOT NULL Shifo xonaMeniger VARCHAR(15) NOT NULL ); 2-jadval. “ X odim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE X odim ( id X odim INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY, EmployeEFullName VARCHAR(45) NOT NULL, EmployeeDate INT(10) NOT NULL, EmployeeAdres Varchar(45) NOT NULL, phone VARCHAR(45) NOT NULL, ); 3-jadval. “Bemor” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Bemor ( idBemor INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY, Full_name VARCHAR(45) NOT NULL, BemorAdresi VARCHAR(45) NOT NULL, KasalDate DATETIME(2) ); 4-jadval. “ X ona” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Hodim ( Id X ona INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY, X onaTuri VARCHAR(20) NOT NULL, X onaSoni INT(2) NOT NULL, X onaRaqami INT(2) NOT NULL ); 5-jadval. “Bo’lim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Bolim ( idBolimINT(11) NOT NULL PRIMARY KEY, BolimNomi VARCHAR(45) NOT NULL, ); 6-jadval. “Lavozim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Lavozim ( idLavozim INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY, LavozimNomi VARCHAR(45) NOT NULL, ); 7-jadval. “Shifo xona va Hona n:1 bog’lanish” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Shifo xona_has_ X ona( Shifo xona_idShifo xona INT(4) NOT NULL PRIMARY KEY, X ona_id X ona INT(3)) NOT NULL, ); 8-jadval. “Shifo xona va Bo’lim n:1 bog’lanish” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Shifo xona_has_Bolim( Shifo xonaBolim INT(4) NOT NULL PRIMARY KEY, Shifo xona_idS hifox ona INT( 3) NOT NULL, X odim_id X odim INT(3) NOT NULL, ) SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish 1-jadval. “Shifo xona” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Shifo xona VALUES( 1,’Ko’pTarmoqli','Samarqand’,’+998986987858’,’ Odilova Dilshoda ’, ‘Kup tarmoqli@gmail.com’,’Kuptarmoqli.uz’ ); INSERT INTO Shifo xona VALUES(2,‘Tramatalogiya',‘ Qashqadaryo ’,’+998986574892’,’Odilova Charos’,’ Tramatalogiya@gmail.com’,’Tramatalogiya.uz’ ); 2-jadval. “Xodim” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Xodim VALUES(1,’ Ergashova Gulmira ','23.02.1987 ’,’Samarqand’, ‘+998903215674’ ); INSERT INTO Xodim VALUES(2,’Jabborov Olim ','21.02.1976’,’Samarqand’, ‘+998990342138’); 3-jadval. “Bemor” jadvalini INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Bemor VALUSE(1,’Dilmurodova Guljahon’,’Jizzax’,’02.05.2021’) ; INSERT INTO Bemor VALUSE(2,’Dostonov Dilshod’,’ Qashqadaryo’,’02.05.2021’); 4-jadval. “Xona” jadvalini INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Xona VALUSE(1,’Lyukis’,’8’); INSERT INTO Xona VALUSE(2,’Oddiy’,’25’); 5-jadval. “Bo’lim” jadvalini INSERT operatori yordamida jadval qo’shish INSERT INTO Bulim VALUSE(1,’Terapeya’); INSERT INTO Bulim VALUSE(2,’Genikalogiya’); 6-jadval. “Lavozim” jadvalini INSERT operatori yordamida jadval qo’shish INSERT INTO Lavozim VALUSE(1,’Terapev’); INSERT INTO Bulim VALUSE(2,’Genikalog’); Xulosa Hozirgi kunda Respublikamizda keng tarqalib borayotgan ish joylarini avtomalashtirish va ish joylarida axborot kommunikatsiya vositalaridan keng foydalanishga katta e’tibor berilmoqda. Men ushbu “Shifoxona ma’lumotlar bazasini yaratish” mavzusidagi kurs ishimni bajarish davomida ko`plab izlanishlar olib bordim. Jumladan, Xodimlarni oylik maoshini ishlab chiqish bo`yicha yaratilgan ma’lumotlar bazasi bilan tanishib chiqdim. U yerda kerakli ma’lumotlarni qanda y olish haqida tassavvurga ega bo`ldim. MB ni yaratish davomida dasturlash texnologiyasi bilan chuqurroq tanishib chiqdim va chuqur malaka hosil qildim. Shuningdek ma’lumotlar bazasi bilan ishlash, ularni oddiy va dinamik usullarda tashkil qilish malakas ini hosil qildim. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari bilan tanishib chiqdim va “ Shifoxona ma’lumotlar bazasini yaratish” ma’lumotlar bazasini bilan shuningdek undagi turli xil so’rovlar orqali ishlar olib bordim. Xulosa qilib shuni ta’kidlash mumki n, xozirgi fan -texnika xamda informatsion texnologiyalarining jadal rivojlanayotgan vaqtida Shifoxona larga bo`lgan talablar juda xam kuchli bo`lib, bu talablarni to`laqonli qondirish biz va bizga o`xshash yosh dasturchilarning oldida turgan ulkan vazifalar dan biri bo`lib xisoblanadi. Shifoxona lar ishini takomillashtirish bilan qog`oz bozlikdan ozod bo`lish va ish unumdorligini yuqori darajada oshirishga erishishimiz mumkin ekan. Foydalanilgan adabiyotlar. 1. Karimov I.A. “Bizning bosh maqsadimiz – jamiyat ni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir”. – T.,”Xalq so‘zi”, 2005 - yil 29 -yanvar. 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot -kommunikatsiya texnologiyalarini jori y etish to‘g‘risida”gi Farmoni (№PF -3080 30.05.2002 y.). 3. O‘zbekiston Respublikasining “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi Qonuni. (№563 -11. № 560 -II 11.12.2003 y.). 5. “Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlar” fani bo’yicha elektron o’quv qo’llanma, TATU F F. 4. Ayupov R.X., Ismoilov S.I., Azlarov A.X., “MS Access 2002 - ma’lumotlar majmuasini boshqarish tizimi”(o’quv qo’llanma) Toshkent.: Toshkent Moliya instituti, 2004. 5. Кодд Э.Ф., “Реляционная модель данных для больших совместно используемых банков данных”. СУБД . 1995 г. Internet saytlari 1. www.ictcouncil.gov.uz -Kompyuterlashtirishni rivojlantirish bo`yicha Vazirlar Maxkamasi muvofiqlashtiruvchi Kengashining sayti. 2. www.ecsoman.edu.ru –Rossiya Federatsiyasi Oliy o`quv yurtlarida o`qitilayotgan fanlar bo`yicha o`quv -uslubiy komplekslar. 3. http://www.voydod.uz/ - qidiruv tizimi. 4. ziyonet.uz –O`zbekistonning axborotlarni izlab topish tizimi. 5. http://ITPortal sayti.

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA -MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR FAKULTETI AMALIY MATEMATIKA INFORMATIKA YO’NALISHI 302 - guruh talabasi Rahmatova Mashhuraning MA’LUMOTLAR BAZASI TEXNOLOGOYALARI FANIDAN “Shifoxona ” ma’lumotlar bazasini loyhalash mavzusida KURS ISHI Tekshirdi: Eshonqulov E. SAMARQAND – 202 1

Mavzu: “Shifoxona” ma’lumotlar bazasini yaratish. Reja: I. Kirish. 1.1. MBBT ni hozirgi kundagi ilm -fandagi o’rni. 1.2. MBBT istiqbollari. II. Nazariy qism. 2.1. MBBT haqida umumiy ma’lumot. 2.2. MBBT da jadvallar, so’rovlar, formalar va hisobotlar bilan ishlash. 2.3. MBBT tillari haqida ma’lumot. III. Amaliy qism. 3.1. “Shifoxona” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish . 3.2. Jadvallarning o’zaro bog’lanishi. IV. Xulosa. V. Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga asosan, Axborot texnologiyalari va kommunikastiyalarini rivojlantirish vazirligi tashkil etildi. Farmonning O’zAda keltirilgan matniga ko’ra, vazirlik O’zbekiston Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikastiya texnologiyalari davlat qo’mitasi negizida tashkil etilgan.Yangi vazirlikning asosiy vazifalari va faoliyat yo’nalishlari sifatida quyid agilar belgilangan:axborot texnologiyalari va kommunikastiyalar soxasida, “elektron xukumat”ni joriy etishda yagona davlat siyosati amalga oshirilishini ta’minlash;aloqa va telekommunikastiyalar soxasidagi faoliyatni, shuningdek, radiochastotali spektrdan foydalanishni davlat yo’li bilan boshqarish, listenziyalash va nazorat qilish borasidagi funkstiyalarni amalga oshirish;Internet tarmog’ining milliy segmenti yanada shakllantirilishini ta’minlash;raqobatdosh dasturiy maxsulotlarning mamlakatimizda ishlab c hiqarilishini va ichki bozorini xamda ularga ko’rsatiladigan xizmatlarni rivojlantirishga ko’maklashish;axborot xavfsizligini ta’minlash;zamonaviy kommunikastiya vositalari soxasida ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalarni, kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishni tashkil qilish;vazirlik faoliyati doirasiga kiruvchi boshqa yo’nalishlar bo’yicha xorijiy investistiyalarni jalb etish va boshqalar. “Gazeta.uz” ning qayd etishicha, Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikastiya texnologiyalari d avlat qo’mitasi 2012 yil 16 oktyabrida Aloqa va axborotlashtirish agentligi negizida tashkil etilgan edi. O’zAAA esa, o’z navbatida, 2002 yili Pochta va telekommunikastiyalar agentligi negizida, ushbu agentlik esa 1997 yili Aloqa vazirligi negizida tashkil etilgan edi. Aloqa vazirligining o’zi 1992 yilda tashkil etilgan. Biz dasturchilar uchun bu qarorlar juda muhim qarorlardan biri bo’ldi. 2013 - yildan 2020 -yilgacha Elektron hukumat tizimiga o’tilish talab qilinmoqda. Shuning uchun axborot tizimlariga o’ti lishga kata ahamiyat berilmoqda.Yangi o’quv yurtlari va yangi fakultetlar ochilmoqda. Dunyo globallashib borgani sari axborot tehnalogiyalarga bo’lgan talab ortib bormoqda. O’zbekiston ham rivojlangan davlatlar qatoriga kirib bormoqda. Bunda esa yoshlarni ongini saviyasini oshirish va zamon talablariga mos ravishda kadrlarni tayyorlash davlatimiz taraqiyotini

rivojlanishiga sabab bo’ladi. Mamlakatimizda axborot -kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish jarayoni izchil davom ettirib kelinmoqda. Eng avv alo, O‘zbekistonda mazkur sohani tartibga soluvchi mukammal qonunchilik bazasi yaratilganini alohida ta'kidlash joiz. Shu bilan birga, bugun dunyoda shiddat bilan kechayotgan globallashuv sharoitida AKT sohasining keskin taraqqiy etib borishi kuzatilayotga nligi, ilg‘or davlatlarning ushbu soha rivojiga alohida e'tibor qaratayotgani bejiz emas. Darhaqiqat, hozirgi davrda AKT orqali uzatiladigan axborot jamiyat rivojining eng muhim shartlaridan biri bo‘lib qoldi. U ishlab chiqarish resursi, insonlar orasidagi aloqani ta'minlovchi qudratli vositaga aylandi. Shu bois, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, umuman, jamiyatning axborot uzatish tezligi hamda sifatiga bo‘lgan talablari kun sayin ortib bormoqda. AKT sohasini jadal sur'atlar bilan taraqqiy ettiris h O‘zbekiston iqtisodiyotida amalga oshirilayotgan tarkibiy o‘zgarishlar hamda iqtisodiy islohotlarning bosh yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Chunki bu yo‘nalish nafaqat respublikani axborotlashgan jamiyatga aylantirish uchun xizmat qiladi, balki mamlaka timiz iqtisodiyotini jadal sur'atlar bilan rivojlantirishda o‘ziga xos yetakchi tarmoq — «lokomotiv» rolini o‘ynaydi.Dasturiy vazifalardan kelib chiqib, mamlakatimizda komputer va axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya va ma'lumot uzatish tarmoqlarini , internet xizmatlarini rivojlantirish va zamonaviylashtirish, ularni dunyo standartlari darajasiga yetkazish maqsadida keng ko‘lamli islohotlar bosqichma -bosqich amalga oshirilmoqda. Albatta, ijtimoiy hayotning barcha sohalarida bo‘lgani kabi axborot -komm unikatsiya texnologiyalari sohasidagi islohotlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish, o‘z navbatida, ushbu sohaning huquqiy asosini shakllantirish va takomillashtirib borishni taqozo etadi. Shuning uchun ham mamlakatimizda mazkur sohada samarali huquqiy mexan izmlarni yanada takomillashtirishga jiddiy e'tibor qaratilmoqda. O‘tgan davr mobaynida sohani yanada rivojlantirishga qaratilgan 11ta qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 3ta farmoni, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti hamda Vazirlar Mahkamasini ng 40dan ortiq qarorlari va 300dan ortiq idoraviy qonunosti hujjatlari qabul qilindi. Mustaqillik yillarida yaratilgan keng huquqiy maydon

mamlakatimizda siyosiy modernizatsiya jarayonlarida tobora muhim ahamiyat kasb etib borayotgan axborotkommunikatsiya texnologiyalarining jadal sur'atlarda rivojlanishi yo‘lida qulay imkoniyatlar yaratmoqda.Jamiyatni axborotlashtirish va axborot -kommunikatsiya texnologiyalarini yanada rivojlantirish maqsadida 2003 - 2004 yillarda «elektron» qonunlar bloki qabul qilindi. Bul ar «Elektron raqamli imzo to‘g‘risida»gi, «Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida»gi va «Elektron tijorat to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonunlaridir. Mazkur qonun hujjatlarini ishlab chiqishda ushbu sohadagi xalqaro huquqiy me'yorlar hamda bir qat or rivojlangan davlatlarning tajribalari ham atroflicha o‘rganilib, milliy qonunchiligimizga maqbul jihatlari uyg‘unlashtirildi. Ushbu qonunlarning qabul qilinishi va joylarda ularning ijrosi ta'minlanishi, o‘z navbatida, ish yuritish madaniyatining elektr on ko‘rinishi shakllanishiga, masofa qisqarishiga, vaqt tejalishiga hamda iqtisodiy samaradorlikning oshishida muhim omil bo‘ldi. Mamlakatimizda axborot -kommunikatsiya texnologiyalarining jadal sur'atlarda rivojlanishi elektron hujjat aylanishi, elektron r aqamli imzo, elektron tijorat, elektron to‘lovlar kabi yana bir qancha yangi xizmat turlarining shakllanishiga, jumladan, tadbirkorlarimizga masofadan turib dunyoning xohlagan mamlakatidan o‘ziga hamkor topish va tijorat ishlarini yuritishiga keng yo‘l och di. Mamlakatimiz milliy iqtisodiyotida yangi yo‘nalish hisoblangan mazkur tizimlarning tez sur'atlarda taraqqiy etishining yana bir omili — bu axborotkommunikatsiya texnologiyalarini raqamlashtirish darajasining ortishi, xususan, xalqaro axborot tarmoqlari dan foydalanishning umumiy tezligi o‘tgan yilga nisbatan 61 foizga oshib, bugungi kunda 7780 Mbit/s.ni tashkil etayotgani va ulardan foydalanish uchun qulay shart - sharoitlar yaratilganligidadir. Shuningdek, joriy yil boshida ma'lumotlar uzatish, jumladan, internetga ulanish bo‘yicha xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jalik subyektlarining soni 930 taga yetgan bo‘lsa, jamoaviy foydalanish maskanlari 1063tani tashkil etdi.Xorijiy mamlakatlar tajribasidan ma'lumki, elektron tijoratning shiddat bilan rivojlanishiga interne tdan foydalanuvchilar soni aholining 20 -25 foizini tashkil etgandagina erishish mumkin. Bugungi kunda mamlakatimizda internetdan foydalanuvchilar soni 10 millionga yetgani elektron tijoratning kelgusidagi yorqin

Похожие

Shifoxona ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish
“RESTORAN” ma’lumotlar bazasini yaratish
Talabalar turar joyi” ma’lumotlar bazasini yaratish
O‘quv kurslari bilan shug‘ullanuvchi kompaniya ma’lumotlar bazasini yaratish
Televideniya ma’lumotlar bazasini loyihalash