Sinfdan tashqari asosiy bosqich darslarni tashkil etish
![Mavzu: Sinfdan tashqari asosiy bosqich darslarni tashkil etish
REJA
I. Kirish
II. Asosiy qism
1. bob. Sinfdan tashqari o’qishni tashkil etish metodlari
1.1. Sinfdan tashqari o’qishning maqsad va vazifalari.
1.2. Sinfdan tashqari o’qishni tashkil etish usullari.
2. bob. Sinfdan tashqari o’qish darslarini tashkil etish bosqichlari
2.1.Sinfdan tashqari o’qishda yosh xususiyatlarini hisobga olish
2.2. Sinfdan tashqari o’qish darslarining namuna-ishlanmasi
III. Xulosa.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_1.png)
![Kirish
MAVZUNING DOLZARBLIGI. Boshlang’ich sinflarda sinfdan tashqari
o’qishga kichik yoshdagi o’quvchilarni ona tilini puxta o’zlashtirishga
tayyorlashning ajralmas qismi, ta’lim jarayonoda ularni ahloqiy-estetik
tarbiyalashning muhim vositasi sifatida qaraladi. Sinfdan tashqari o’qishning
maqsadi-kichik yoshdagi o’quvchilarni bolalar adabiyoti va xalq og’zaki ijodining
xilma-xil namunalari bilan tanishtirish, ularda kitobxonlik madaniyatini tiklab tarkib
toptirishdir.
Sinfdan tashqari o’qish dasturining mazmuniga ko’ra ta’limning har bir
bosqichida ikki asosiy bo’lim ajratiladi:
bosqichda o’qish doirasi, ya’ni o’qitiladigan kitoblar va ularni qaysi tartibda
o’qish bilan tanishtirish yuzasidan o’quvchilarga ko’rsatma beriladi.
bosqichda shu o’quv materiallari asosida bilim, ko’nikma va malakalar
shakllantiriladi.
Umumiy o’rta ta’limning Davlat standartlari va o’quv dasturiga ko’ra 1-
sinfda sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarida savod o’rgatish darslarida hosil
qilingan ko’nikma va malakalar asosida bolalarning ona-vatan, istiqlol, milliy
qadriyatlar haqidagi tasavvurlar-tushunchalari kengaytiriladi, boyitiladi.
MAVZUNING ISHLANGANLIK DARAJASI. Umumiy o’rta ta’limning
Davlat standartlari va o’quv dasturiga ko’ra 1-sinfda sinfdan tashqari o’qish
mashq’ulotlarida savod o’rgatish darslarida hosil qilingan ko’nikma va malakalar
asosida bolalarning ona vatan, istiqlol, milliy qadriyatlar haqida ta’lim sohasida
Q.Shodiyeva, F.R.Qodirova, M.R.Qodirova, Y.Razbayeva, Q.Abdullayeva,
K.Nazarov, Sh.Yo‘ldosheva, K.Qosimova, S.Matchonov, Sh.Sariyev, O.Roziqov,
M.Mahmudov, B.Adizov, A.Hamroyev va boshqalar qator o‘quv qo‘llanmalar,
darsliklar, uslubiy qo‘llanmalar yaratganlar. Yuqorida keltirilgan olimlarimizdan
Q. Shodiyeva, Q.Abdullayeva, K.Nazarov, SH.Yo‘ldoshevalarning maktabgacha
ta’limda va umuman, savod o‘rgatish metodikasi bo‘yicha olib brogan ishlarini
alohida](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_2.png)
![ta’kidlab o‘tish maqsadga muvofiqdir. Chunki, aynan, ularning olib borgan
tadqiqotlari bolalarni savodga o‘rgatish sohasida katta ahamiyatga egadir.
TADQIQOTNING OB’EKTI. Sinfda va sinfdan tashqari o’qish darslari
boshlang’ich sinflarda o’tiladigan barcha predmet dasturlarining bo’limlari bilan
bevosita bog’liq mashg‘ulotlarning yangiligini ta’minlashga qaratilgan innovatsion
texnologiyalar asosida dars o‘tish jarayoni tadqiqotimizning ob’ektini tashkil etadi.
TADQIQOTNING PREDMETI. Sinfdan tashqari o’qish darslari,o’qish
samaradorligini ijobiy tomonga ta’sir qilishning eng qulay usulidir. Sinfda va
sinfdan tashqari o’qish darslari boshlang’ich sinflarda o’tiladigan barcha predmet
dasturlarining bo’limlari bilan bevosita bog’liq. O’qish darslarida o’tilgan
mavzular asosida badiiiy kitiblar axtarish,asar qahramonlarining nomlarini
yozish,ularni tasvirlab berish,ijodiy rasm ishlash,fikrni yakunlash uchun mos
maqollar yod olish ko’nikmalarini shakllantirish dolzarb metodik manba ekanligini
aniqlash, ularning didaktik asosini belgilash ham mashg‘ulotning predmeti
hisoblanadi.
TADQIQOTNING MAQSADI. Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarida va
unga ma’lum bir o‘zgartirishlar kiritishda yangi pedagogik texnologiyalardan
foydalanishning samarali usullarini shakllantirish kurs ishi mavzusi bo‘yicha olib
borayotgan tadqiqot ishimizning maqsadi hisoblanadi.
TADQIQOTNING VAZIFASI: Yuqorida oldimizga qo‘ygan
maqasadimizdan kelib chiqib:
Kurs ishida tanlangan mavzu bo‘yicha ijtimoiy-pedagogik, falsafiy-ma’rifiy,
ilmiy-metodik hamda o‘quv adabiyotlarni o‘rganib chiqish va umumlashtirish.
Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlari o’qish darslariga oid mashg‘ulotlari
bilan ishlash jarayonini o‘rganish va tahlil qilish.
Mavzuga oid ilmiy metodik manbalarni o‘rganish va tahlil qilish asosida
sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarini shakllantirishga oid mashg‘ulot](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_3.png)
![mazmuni, maqsadi va qurilishini o‘rganish hamda qayta takomillashtirish
dolzarb nuammo ekanligini aniqlash.
Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlariga oid mashg‘ulotlarning
samaradorligini oshirishga yo‘naltirilgan yangi pedagogik texnologiyalar
asosida dars ishlanmalarini yaratish.
TADQIQOT ISHINING ILMIY FARAZI.
Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarini shakllantirishga oid mashg‘ulotlar
bugungi davr va bugungi kun bolasi nuqtai nazarini hamda uning individual, yosh
xususiyatlarini hisobga olgan holda rivojlantirish;
Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlari shakllantirishga oid
mashg‘ulotlarning izchil tizimi yaratish;
Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarini shakllantirishga oid mashg‘ulotlarni
takomillashtirishning yangi-yangi usullari o‘ylab topish;
TADQIQOTNING METODOLOGIK ASOSLARI. Ozbekiston
Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi”, prezidentimiz I.A.Karimovning asarlari va ma’ruzalarida bayon qilingan
ta’limni isloh qilish, maktabgacha ta’limni rivojlantirishga qaratilgan
yondashuvlar, qarashlar, ta’lim jarayonini takomillashtirishga yo‘naltirilgan
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari, mavzuga oid ilmiy-
pedagogik, ilmiy-metodik manbalar.
TADQIQOT ISHINING ILMIY AHAMIYATI. Ushbu kurs ishini bajarish
natijasida boshlang’ich sinflarda sinfdan tashqari o’qishga kichik yoshdagi
o’quvchilarni ona tilini puxta o’zlashtirishga tayyorlashning ajralmas qismi,ta’lim
jarayonida ularni ahloqiy-estetik tarbiyalashning muhum vositasi sifatida
qaraladi.Sinfdan tashqari o’qishning maqsadi kichik yoshdagi o’quvchilarni bolalr
adaboyoti va xalq o’gzaki ijodining xilma-xil namunalari bilan tanishtirish,ularda
kitobxonlik madaniyatini tiklashga oid mashg‘ulot ishlanmalarini, uning maqsadi,](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_4.png)
![mazmuni, tipi, qurilishiga oid yangi tushunchalari bilan boyitishning didaktik
asoslari ko‘rib chiqildi hamda ilmiy-metodik tavsiyalar bilan boyitish nazarda
tutildi.
TADQIQOT ISHINING AMALIY AHAMIYATI. Tadqiqot natijasida
aniqlangan ilmiy yondashuvlar, ishlab chiqilgan tavsiyalardan nutqning tovush
madaniyatini shakllantirishga oid mashg‘ulotlarini boyitish, maktabgacha ta’lim
muassasalarida olib boriladigan turli o‘quv pretmetlarini takomillashtirish hamda
bolalarni maktabga tayyorlashda, ularning bilimini o‘stirishda, malakasini
oshirishda keng foydalaniladi.
KURS ISHINING TARKIBIY TUZILISHI. Ushbu kurs ishi kirish, ikki bob,
har bir bobda ikkitadan qism, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_5.png)
![I bob. Sinfdan tashqari o’qishni tashkil etish metodlari
Boshlang’ich sinflarda sinfdan tashqari o’qishga kichik yoshdagi
o’quvchilarni ona tilini puxta o’zlashtirishga tayyorlashning ajralmas qismi,ta’lim
jarayonida ularni ahloqiy-estetik tarbiyalashning muhum vositasi sifatida
qaraladi.Sinfdan tashqari o’qishning maqsadi kichik yoshdagi o’quvchilarni bolalr
adaboyoti va xalq o’gzaki ijodining xilma-xil namunalari bilan tanishtirish,ularda
kitobxonlik madaniyatini tiklashdan iboratdir.
Sinfdan tashqari o’qish dasturining mazmuniga ko’ra ta’limning har bir
bosqichida ikki-asosiy bo’limga ajratiladi.
1-boshqichda o’qish doirasi,ya’ni o’qitiladigan kitoblar va ularni qaysi tartibda
o’qish bilan tanishtirish yuzasidan o’quvchilarga ko’rsatma beriladi.
2-bosqichda shu o’quv materiallari asosida bilim,ko’nikma va malakalar
shakllantiriladi.
Umumiy o’rta ta’limning Davlat standartlari va o’quv dasturiga ko’ra 1-sinfda
sinfdan tashqari o’qish mashq’ulotlarida savod o’rgatish darslarida hosil qilingan
ko’nikma va malakalar asosida bolalarning ona vatan,istiqlol,milliy qadriyatlar
haqidagi tasavvurlari kengay-tiriladi,boyitiladi.
Sinfdan tashqari o’qish va qiroatxonlik savodlari 1-sinfda haftada 1 marta savod
o’rgatish darslarining 20 daqiqasida bolalar badiiy adaboyoti bilan
tanishtiriladi.Maqsad kichik yoshdagi bolalarda kitobga mehr uyg’otish, mustaqil
uquvlarini paydo qilishdir.Asosan bu sinf o’quvchilariga kitob bilan muamola
qilish,kitob o’qish qolidlari, kitobni asrash,asar qhramonlarining hatti-harakatlarini
kuzatish,ijobiy tamonlarni o’rgamnish,obrazli qilib qayta hikoya qilib berish,
bilim,ko’nikma va malakalarini shakllantirishdir.Bu sinf o’quvchilari uchun asosan
rasmlarga boy kitoblar olinadi.O’qituvchi bolalarning his-tuyg’ularini o’stiradigan
kitoblarni o’qib berish orqali mustaqil mamlakatimiz,uning go’zal
shaharlari,qishloqlari,milliy urf-odatlari,qadriyatlari,o’tmishi,insonlarning orzu-
istaklari bilan tanishtiradi.Ularda bilimga havas uygotadi.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_6.png)
![2-sinfda o’quvchilar kichik hajmdagi asarlarni o’qituvchining yordami va
topshirrigi asosida mustaqil o’qishga o’tadilar.Bu sinfda 2 haftada bir marta
sinfdan tashqari o’qish darlari o’tkaziladi.Ona-Vatan va ota-bobolar
jasorati,o’simliklar,qushlar hamda hayvonlar haqidagi asarlarini o’qituvchi
topib,tanlab o’quvchilarga o’qish uchun tavsiya qiladi.
3 va 4-sinflarda sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarida o’quvchilarning
mustaqil o’qishlari uchun kishilarninig hayoti,yorqin tasvirlardan,ularning
ma’naviy- ahloqiy turmush tarzi aks rttirilgan badiiy va ilmiy-ommobop asarlar
tavsiya etiladi.3-4 sinflarda sinfdan tashqari o’qish darslari ikki harflarda bir marta
o’tkaziladi.Bu sinflarda o’qituvchi sinf kutubxonasida kerakli bo’lgan o’quvchilar
yoshiga mos kitoblarni o’qish darslari ikki haftada bir marta o’tkaziladi.Bu
sinflarda o’qituvchi sinf kutubxonasiga kerakli bo’lgan o’quvchilar yoshiga mos
kitoblarni to’plashni davom ettiradi.Sinfdan tashqari o’qish burchagi turlicha
bezatishi mumkin.Bunda o’qituvchi va o’quvchilar hamkorlikda ish olib
boradilar.Badiiy va ilmiy-ommsbop asarlar mustaqil ravishda va izchil oqib
borilsagina,o’quvchilarning dunyoqarasglarini kengaytirishga,shakllantirishga
xixmat qiladi.
Sinfdan tashqari o’qish bolalarda ezgulikka muxabbat,yozuvlikka nafrat
uyg’otish,boglanishli nutqni o’stirish,adabiy-estetik tafakkurlarni yuksaltirishga
xizmat qiladi.Bolalr adabiyoti avvalo o’zining qiziqarli mazmuni,badiiy
obrazlarning go’zalligi,tilning ifodaliligi,she’riy so’zlarning musiqaviyligi bilan
bolalarga quvonch bahsh etadi.Ayni vaqtda u bolalarga tarbiyaviy ta’sir ham
ko’rsatadi.Bolalar adabiyoti o’quvchilarga jonajon o’lka, tabiyatini,kishilarning
mehnati,hayoti,ularning qilayotgan ishlari va ko’rsatayotgan
qahramonliklari,bolalar hayotidan olingan voqelikni,bolalarning o’yinlarini
tushunshga o’rgatadi.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_7.png)
![1.1. Sinfdan tashqari o’qishning maqsad va vazifalari.
Xalqimimzning tarixi,uning urf odaÜari,moddiy va ma’naviy
boyliklari,barcha orzu istaklari yillar davomida yaratilgan ertaklarda saqlanib
kelmoqda.Kishilar o’z orzu havaslarini yosh avlodlarda il-qizlarida ko’rishni
istaydilar.Shu sababdan ham o’quvchilarga ertaklarni o’qishga tavsiya
qilinadi.Ertak o’qigan bolalar qiyinchilikni yengishga,botir,jasur bo’lishga
intiladilar.O’quvchilar yer yuzidagi barcha insonlarning men bir bo’lagiman,men
o’z xalqimga qilayotgan ishlarim bilan ularga munosib bo’lib ulg’ayishim kerak
desalargina o’z xalqini munosib farzandlari bo’la oladilar.Ertaklar yosh avlodni
ana shu ruhda tarbiylaydigan baynalminal badiiy quroldir.”Uch og’ayni
botirlar”,”Zumrad va qimmat”,”Egri va To’g’ri” kabi bir qator ertaklar
o’quvchilarning sevimli ertaklaridir.O’quvchilar bu ertaklardan kishi o’z
mehnatiga ishonib yashashni kerakligigini,birovning boyligiga hasad bilan
qaramaslik kerak degan hayotiy xulosalarni o’qituvchi yordamida tushinib
yetadilar.
“Ur to’qmoq” ertagining bola harakterining shakllanisida alohida o’rni bor:
ertak yaxchiga-yaxshi,yomonga-yomon bo’lish kerak degan muhim qoidani
o’rtaga tashlaydi.Haqiqatdan ham xalqimizning “Qaynar xumcha”,”Ochil
dasturxon”larini zo’rovonlik bilan tortib oladigan shaxslarga nisbatan “Ur
to’qmoq”larni ishlatish zarurligini uqtiradi.
Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlari o’qish darslari bilan bog’lab olib
boriladi.O’quvchilar o’qituvchi rahbarligi ostida avval mavzuga oid bir necha kitob
bilan tanishsalar,so’ngra bolalarning qiziqishlariga yaqin har xil mualliflarning bir
mavzuga doir kitoblarini mustaqil tanlab olishga o’tadilar.Bunga asosan o’qituvchi
o’quvchilar bilan maktab kutubxonasiga,3-4- sinflardan boshlab tuman yoki shahar
kutubxonasiga sayohat uyushtirib,bolalar adabiyoti bilan muntazam tanishtirib
boraradi.Shuningdek bolalar gazeta va jurnallari ham o’quvchilarga ertak,hikoyalar
o’qishga yordam beradi.
Sinfdan tashqari o’qish darslari,o’qish samaradorligini ijobiy tomonga ta’sir
qilishning eng qulay usulidir. Sinfda va sinfdan tashqari o’qish darslari](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_8.png)
![boshlang’ich sinflarda o’tiladigan barcha predmet dasturlarining bo’limlari bilan
bevosita bog’liq.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_9.png)
![O’qish darslarida o’tilgan mavzular asosida badiiiy kitiblar axtarish,asar
qahramonlarining nomlarini yozish,ularni tasvirlab berish,ijodiy rasm ishlash,fikmi
yakunlash uchun mos maqollar yod olish o’quvchini ijod qilishga undaydi.
Har bir sinfda sinfdan tashqari o’qilgan barcha asarlarni o’quvchilarga mos
ravishda biror voqeani sahnalashtirish mumkin.Bu boladagi nutqni
rivojlantirishga,lug,at boyligini oshirishga yordam beradi.Shungdek
sahnalashtirilgan asarni tomosha qilgan o’quvchilarning diqqatilari oshib
xotiralarida saqlash qobiliyati o’sadi.Hatto sahnalashtirish o’quvchini har
tomonlama yo’naltiradi, ya’ni aktiyorlik qobiliyatini rivojlantiradi,
suxandonlik, rejissorlik kabi kasblarda ilk tasavvurlarni o’rgata
boshlaydi.Asarni sahnalashtirishga davrida albatta o’qituvchi rahbarlik
qiladi.O’quvchilar ifodali o’qishlari o’quvchilarda zavq-shavq uyg’otib
kitobga,badiiy asarga havas,uni o’qib o’rganishga intilish uyg’toadi.Sinfdan
tashqari o’qish darslarida o’qituvchi o’quvchilarni bolalar yozuvchilari va shoirlar
bilan tanishtirib borishi lozim.Q.Muhammadiy,P.Mo’min,Z.Diyor,A.Obidjon kabi
yozuvchi va shoirlarning asarlari o’quvchilarda katta qiziqish uyg’otadi.Shuning
uchun har bir maktab, ta’lim muasssasi o’quvchilar o’rtasida turli mavzularda ijod
ahli bo’lgan shoir va yozuvchilar bilan uchrashuvlar tashkil etib turishlari
kerak.Bunday uchrashuvlar o’quvchilarni vatanni madh qilishga uni sevib
ardoqlashga chaqiradi.Kitobni,asarni qanday paydo bo’lishini,uni hurmat qilish,
asrab-avaylashni o’’rgatadi.Shunday qilib badiiy adabiyot,bolalar adabiyoti
voqelikni haqqoniy aks ettirish,yorqin obrazlar yaratish bilan bolalarda estetik did
va ahloqiy sifatlarni mujassamlashtradi.Ularda hayot go’zalligini idrok etishga
o’rgatadi.So’z san’ati badiiy asarda o’z ifodasini topadi.Xalq badiiy so’zning yosh
avlod tarboyasidagi kuch-qudrati va jozibasiga qadim zamonlardanoq e’tibor berib
kelingan.Badiiy so’z xalqning barcha madaniy boyliklarini
abadiylashtirgan.Buning uchun esa o’quvchi albatta og’zaki xalq ijodni yaqindan
o’rganishi lozim.Ertaklar-yaxshilikka yetaklar deganlariday o’quvchi ertaklar bilan
tanishar ekan mard,jasur,vatanparvar,mehribon bo’lishga,topishmoqlar o’qir
ekan,topog’on,bilimdon,zukko bo’lishga intiladi.Shu bilan bir qatorda sinfdan](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_10.png)
![tashqari o’qish darslarini samaradorligini o’stirishda sinf- dan tashqari o‘qish
burchagini yuritish juda katta ahamiyatga ega.Chunki “Sinfdan tashqari o’qish
burchagi turlicha bezatilishi mumkin.Bu ishlar o’quvchilarning ilg’or pedagogik
mahoratiga va ijodkorligiga bog’liqdir.”Sinfdan tashqari o’qish burchagi” qanday
bezatilmasin,u yerda topshiriq,,rasm va shu kabilarni ishlab ilib qo’yish uchun
taxta yoki kitob javoni bo’lishi shart.(150x100) kattalikdagi stend devorga
qistirilib,uning tepa qismiga “Sinfdan tashqari o’qish burchagi” deb yozub
qo’yiladi.O’quvchilar navbatdagi sinfdan tashqari o’qish darsigacha o’qishlari
uchun tavsiya etiladigan adabiyotlar ro’yxati unga joylashtirilishi mimkin.
Masalan:“ Do’stlik” mavzusida sinfdan tashqari o’qish burchagi tashkil qilsak
ishni quyidagicha bajaramiz.
Tavsiya qilinadigan adabiyotlar: Ertak asosida chizilgan sur’atlar va
aplikassiyalar.
”Laylak bilan tulki” O’zbek
xalq ertagi.
”Arslon bilan it”. Lev Tolstoy.
”Kapalak” Zulfiya. Sherlar
to’plami.
”O’tinchi yigit bilan sher” ertak.
”Ko’ngilchan o’tinchi” ertak.
”Asalari bilan pashsha” ertak. O’qilgan adabiyotlar. O’quvchilar tavsiya
qiladigan adabiyotlar.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_11.png)
![O’quvchilar ikki xafta davomida kitoblar bilan tanishadilar.O’zlariga yoddan
asar qaxramonlarining rasmlarini chizadilar,aplikasiyalar bilan bezatilgan rasmlar
ham tayyorlashlari mumkin.Xafta yakunida o’qigan kitoblari asosida sahna
ko’rininshlari tayyorlaydilar,monolog va diologlar o’iydilar.Savol-javob,test
uslublaridan foydalanadilar.
Darsllar jarayonida o’zgangan xalq maqollari,hikmatli so’zlar,tez aytishlardan
foydalanib o’quvchilarning o’g’zaki nutq ko’nikmalarini shakllantiish,mustaqil
fikrlash qobiliyatlarini o’stirishga ega bo’ladilar.
Masalan:”Mexnatsevarlik” mavzusida quyidagi interfaol uslublardan
foydalanish mumkin.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_12.png)
![Mehnat-mehnatning raxat Mehnat.... keltirar
Xunar-xunardan unar Ishlagan tishlaydi, Ishlamagan
Ishlaganing uyingga, o’rganganing Halol mehnat yahshi odat, berar
senga
Yigit kishiga Xarakating erta bo’lsa Kyzda
o’rasan.
Gap bilan berma,
Ish bilan dalda ber Mehnat bersa to’yimli.
Shunday ekan mashaqqatli, ammo sharafli kasbimizni bajarishda
izlanuvchan ijodkor bo’lishimiz zarurdir.Chunki yurtboshimiz aytganidek,
”Farzandlarimiz bizdan ko’ra kuchli,bilimli,dono va albatta baxtli bo’lishlari shart”](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_13.png)
![](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_14.png)
![2.1.Sinfdan tashqari o’qishda yosh xususiyatlarini hisobga olish
Maktabdagi tarbiya ishlari, avvalo ta’lim jarayonida amalga oshiriladi.
O’qituvchi o’quvchilarga ta’lim berishda faqat ma’lum bilimlargagina berish bilan
cheklanmay, ularda kuchli e’tiqod, iroda va xarakter sifatlarini ham tarkib
toptirishi, qobiliyat va iste’dodlarini o’stirish kerak.
Maktabda ta’lim- tarbiya ishlarini yaxshilashda, o’quvchilarning har
tomonlama kamol topishida sinfdan tashqari o’qish darslarini muntazam ravishda
o’tkazib turish yoshlarning hayotda o’z o’rinlarini egallashlarida muhim
ahamiyatga egadir.
Bolalar va o’smirlar ta’limga bo’lgan, yakka tartibdagi ortib boruvchi talab
ehtiyojlarini undirish ularning bo’sh vaqtini va dam olishini tashkil etish uchun
davlat organlari jamoa tashkilotlari shuningdek boshqa yuridik va jismoniy
shaxslar madaniy-estetik, ilmiy, texnikaviy, sport va boshqa yo’nalishlarda
maktabdan tashqari va nodavlat ta’lim muassasalarini tashkil etadilar.
Maktabdan tashqari ta’limni rivojlantirish, uning tuzilmasi va mazmun,
mundarijasini takomillashtirish vazifalarini hal etish uchun quyidagilarni amalga
oshirishi kerak: ta’lim berish va kamol toptirishga yo’naltirilgan xizmatlar
ko’rsatuvchi muassasalar tarmog’ini kengaytirish va bunday xizmatlar turlarini
ko’paytirish;
Milliy pedagogik qadriyatlarga asoslangan va jahondagi ilg’or tajribani
inobatga oluvchi dasturlar va uslubiy materiallar ishlab chiqish;
O’quvchilarning bo’sh vaqtini tashkil etishning, shu jumladan ommaviy
sport va jismoniy tarbiya sog’lomlashtirish tadbirlarining, bolalar turizmining, xalq
xunarmandchiligining mavjud turlari va shakllarini tiklash hamda amaliyotga joriy
etish.
Sinfdan tashqari o’qishning asosiy maqsadi, o’quvchilarni kitoblarga, badiiy
asarlarga qiziqishlarini oshirish, bilimlari asosida kitob ustida ishlash yuzasidan
ko’nikma va malakalar hosil qilish, dunyoqarashi va nutqlarini o’stirish hamda
kutubxonada mustaqil ishlash tajribalarini paydo qilishdan iboratdir. Boshlang’ich](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_15.png)
![ta’lim va nutq o’stirish dasturida sinfdan tashqari uqishning maqsadi
o’quvchilarning bilimlarini kengaytirish, kitobga va bilim olishga havasini
tarbiyalash, kitob bilan mustaqil ishlash malakasini takomillashtirish, ularning
kitob o’qishga qiziqishlarini oshirishdir.
Bu maqsadlarni amalga oshirish uchun yosh kitobxonlarda kitobni mustaqil
o’qishga havas uyg’otish; yosh xususiyatlariga mos bo’lgan adabiyotlar va
ularning turlari bilan o’quvchilarni tanishtirish, mustaqil o’qish uchun kitob
tanlash, tanlangan kitoblarni ongli ravishda o’qib, o’qilganlarning mazmunini
idrok etish, fikrlash, mulohaza yuritishga o’rgatish talab etiladi. Sinfdan tashqari
o’qish uchun kitob tanlashda uning ta’limiy va tarbiyaviy ahamiyatiga e’tibor
beriladi.
Sinfdan tashqari o’qish sinfdagidek dars shaklida emas, balki suhbat,
ertaklik, mustaqil o’qish kabi turli ko’rinishlarda amalga oshiriladi. Ammo, o’qish
dasturidagi talablar asosida, sinfdagi dars mashg’ulotlari bilan bog’liq holda
o’quvchilar bilimini kengaytirish, o’qish ko’nikma va malakalarini o’stirish
maqsadida guruh tartibda olib boriladi.
Sinfdan tashqari o’qish uchun o’zbek xalq og’zaki ijodi materiallari, o’zbek
bolalar yozuvchilari asarlari va O’zbekiston tabiati manzaralari asos qilib olinadi.
Sinfdan tashqari o’qish bolaning sinfda olgan bilimlarini chuqurlashtiradi.
O’quvchi maktabga qadam qo’ygan kundan boshlab kitobni mustaqil o’qish
malakalari shakllana va bosqichli amalga osha boradi.
1. T a y yo r l o v b o s q i ch i:
Bu 1-sinfning savod o’rgatish davriga to’g’ri keladi. Unga darsning bir qismi
17-20 daqiqasi ajratilgani uchun STU mashg’uloti deb yuritiladi. Uning o’ziga xos
xususiyatlari shundaki, o’qituvchi asarni o’zi tanlaydi, asarning kichik hajmda
bo’lishiga va boshqa kitob tanlash tamoyillariga e’tibor beradi. Asarni o’zi o’qib
beradi. O’quvchilar asarni eshitishga, eshitganlarini idrok etishga, ularga
soddagina baho berishga, asar mazmuni bilan sarlavhasining mosligini aniqlashga
o’rgatiladi,](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_16.png)
![asar mazmunini hikoyalab berishga o’rgatiladi. O’qish gigienasi,kitobga qanday
munosabatda bo’lish bilan tanishadilar.
B o sh l a n g’ i ch b o s q i ch:
sinfning 2-yarim yilligiga to’g’ri keladi. 1 va 2 -bosqichdagi STU haftada 1 marta
o’tkaziladi. Boshlang’ich bosqichda 45 daqiqalik dars ajratiladi. Tanlangan asar
yaxshi o’qiydigan o’quvchiga maxsus tayyorgarlikdan so’ng o’qitiladi. Asarning
oson o’qiladigan o’rinlarini bo’sh o’qiydigan o’quvchilarga o’qitish mumkin. Bu
ularda o’qishga qiziqish uyg’otadi. Asar o’qilgan o’quvchilar asar nomini, muallifi
bilan tanishadilar, rasmlarini tomosha qiladilar, kitobxonlik daftarlariga u haqida
qisqa va soddagina qilib muallif, asar nomini yozadilar. Asar elementar tarzda
tahlil qilinadi.
A s o s i y b o s q i ch:
4 sinfga to’g’ri keladi. Bu davrda o’quvchilarning o’qish malakalari
mustaqkamlanadi. Bu bosqichda o’quvchilarning sinfdan tashqari o’qiganlariga
baho quyiladi. Baho qo’yishda dastur talablariga asoslaniladi: sinfning umumiy
ishlariga qatnashishi, o’qigan kitoblarining sifat o’zlashtirishiga miqdoriga,
o’qigan kitobiga munosabat bildira olishiga e’tibor beriladi. Bunda o’quvchilar
muayyan mavzuga doir bir necha asarlarni o’qib keladilar, ularning ayrim
o’rinlarini ifodali o’qib beradilar, o’qigan asarlarini o’zaro taqqoslaydilar.
STO’ darslarini xususiyatlari. STO’ bosqichlari, dastur talablari, tarbiyaviy
vazifalari, o’quvchilarning qiziqishlari bilan belgilanadi. Masalan, tayyorlov
bosqichida kichik hajmdagi asarni o’qituvchi o’qib bersa, o’qilganlari yuzasidan
suhbat, qayta hikoyalash o’tkazilsa, boshlang’ich bosqichda butun sinf
o’quvchilari bir xil kitob bilan ta’minlanadi, barcha o’quvchilar bitta matn ustida
ishlaydilar. Bunda bitta yozuvchi yoki bir mavzudagi asarlar ko’rgazmasi tashkil
qilinadi. Asar ichida o’qishga topshirilishi ham mumkin, albomlar
tayyorlanadi, kinofilm, diafilmlardan](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_17.png)
![parchalar ko’rsatiladi, musiqiy daqiqalar o’tkaziladi, asar mazmuni yuzasidan
ijodiy rasmlar chizdiriladi, kitobni saqlash maqsadida kitobni yamash, urash
o’rgatiladi, «ertaklar bayramlari», «Ifodali o’qish konkursi» o’tkaziladi.
Asar tahliliga doir ishlar kengaytiriladi, o’quvchilar o’qiganlarini
taqqoslashga umumlashtirishga, xulosalashga o’rgatiladi. Qahramonlarni
elementar tavsiflaydi. Rollarga bo’lib o’qishdan foydalaniladi. Asosiy bosqichda
STU darslari 2-sinfda haftada 1 marta,3-4 sinflarda 2 haftada 1 marta o’tkaziladi.
O’quvchilar mustaqil o’qishga o’rgatiladi, ular «G’uncha», «Gulxan» jurnalari
bilan, «Tong yulduzi» gazetasi bilan tanishtiriladi, ya’ni bolalar matbuoti bilan
tanishtiriladi. Bu bosqichda o’zbek, qardosh, chet el adabiyoti yozuvchilarining
turli janrdagi, turli mavzudagi asarlaridan foydalaniladi. Qo’shimcha
sahnalashtirishlardan foydalaniladi. Bir darsga o’quvchilar bir nechta asarlar o’qib
kelib, ular haqida o’z fikrlarini aytib beradilar. Qahramonlarni tasvirlab rasm
chizadilar. Yozuvchilar hayoti va ijodiga doir kechalar uyushtiriladi. Shu tarzda
adabiyotni sevadigan, mustaqil fikr yurita oladigan kitobxon shaxsi
shakllantiriladi.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_18.png)
![Dars tuzilishiga doir dars namunalari
l.Tayyorlov bosqichi.
Mavzu: Cho’pon yigit bilan Shiroq.
Darsning maqsadi:
a) afsonaviy qahramonlar haqida ma’lumot berish. b) o’quvchilarda vatan
tushunchasini,vatanparvarlik tuyg’ularini tarbiyalash;
Darsning metodi: suhbat.
Darsning jihozi: asar mazmunini yorituvchi rasmlar. Darsning borishi:
Kirish suhbati. O’quvchilardan vatanini dushmandan asragan
qahramonlardan kimlarni bilishlari so’raladi. To’maris, Jaloliddin Manguberdi,
Najmiddin Kubro nomlari sanalib, Shiroq degan qahramon ham o’tganligini, uning
qahramonligi haqida halqimiz, «Cho’pon yigit Shiroq» degan afsona yaratgani
aytiladi.
«Cho’pon yigit Shiroq» afsonasi o’qib beriladi.
Afsona yuzasidan dastlabki suhbat:
Afsona sizga yoqdimi? Unda kimning qahramonligi hikoya qilib berilgan?
Shiroq nima uchun hanjari bilan burni, quloqlarini kesdi? Keyin Shiroq kimning
oldiga bordi? U shox Doroga nima dedi? Shiroq Doro qo’shinlarini qaerga olib
bordi? Shiroq nima deb hayqirdi? O’quvchilar javobi umumlashtirilib, ular vatanni
sevishga; uning tinchligi uchun kurashishga chorlaydilar.
Asarga ishlangan rasmlar ko’rsatiladi.
5.Shiroq rasmini uyda chizib kelish topshirig’i beriladi.
Ota-onalaridan qahramonlik haqida ertak, hikoya bilib kelishlari va ota-
onalariga Shiroq haqida gapirib berishlari aytiladi.
6.Yana nimalar haqida bilishni istashlari o’quvchilardan so’raladi. O’quv
yilining ikkinchi yarmida 1-sinfda o’tkaziladigan sinfdan tashqari o’qish darsining
rejasi birinchi yarim yildagiga qaraganda bir muncha murakkablashadi. Darslarda
o’quvchilar badiiy asarni ovoz chiqarib o’qishga hajmi uncha katta](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_19.png)
![bo’lmagan ertak, hikoya va she’rlarni ichga o’qishga, o’qilganlarning mazmuni
yuzasidan suhbat orqali esa asar qahramonlarining xatti-harakati, odob-axloqini
taqqoslab, xulosa chiqarishga o’rgatib boriladi; avval o’qilganlar yuzasidan hosil
qilingan bilim va malakalari mustahkamlanadi; navbatdagi bunday darsda
o’qiladigan kitoblar, bajariladigan ishlar tushintiriladi.
Boshlang’ich bosqichda sinfdan tashqari o’qish uchun haftada bir dars
ajratiladi.
O’quv yilinig birinchi yarmida o’tkazilgan sinfdan tashqari o’qish
mashg’ulotida o’quvchi asar mazmunini o’quvchining o’qib, yoki hikoya qilib
berishi orqali idrok etgan bo’lsa, ikkinchi yarim yilda o’tkaziladigan sinfdan
tashqari o’qish darsi uchun mavzudagi yoki temasi yaqin ikki badiiy asar tanlanadi.
Ularni birinchi o’qituvchi o’qib beradi, ikkinchisini o’quvchilar mustaqil
o’qiydilar. Har ikki asarni o’zaro taqqoslab suhbat o’tkaziladi. Bunda
o’quvchilarning kitob o’qishga bo’lgan xohishini hisobga olib, yaxshi o’qiy
olmaydigan o’quvchilar sarlavhasini o’qib, rasmlarini ko’rib chiqib, mazmunini
aytishga o’rgatiladi.
Bu bosqichda o’tkaziladigan sinfdan tashqari o’qish darsning ko’rilishi
quyidagicha bo’lishi mumkin;
l.Darsning qisqacha kirish qismida o’quvchilar uy vazifasini qanday
bajarganliklari aniqlanadi. O’quvchi tanlagan kitobni ko’rib chiqib, mavzu
aniqlanadi.
2.O’quvchilarning kitobxonlik darajasini kengaytirish, o’stirish, ularga mustaqil
o’qishga havas uyg’otish, qiziqtirish maqsadida tanlangan badiiy asarni o’qituvchi
ovoz chiqarib, ifodali o’qib beradi.
3.O’qilgan kitob mazmuni yuzasidan suhbat o’tkaziladi.
4.O’quvchilar mustaqil o’qish uchun tanlangan yangi kitobni o’zlari ko’zdan
kechirib chiqadilar.
5.O’quvchilar o’zlari ko’rib chiqqan badiiy asarni mustaqil ravishda ichda o’qiy
oladilar.
6.O’quvchilar o’qigan asarni o’qituvchi ifodali o’qib bergan asar bilan](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_20.png)
![taqqoslagan holda suhbat o’tkaziladi.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_21.png)
![Sinfdan tashqari va dasrdan tashqari vaqtlarda o’quvchilar yozuvchilarning
asarlari «Tong yulduzi» gazetasi va «G’uncha» jurnalini o’qiydilar.
Sinfda sinfdan tashqari o’qish darslariga tayyorgarlik ko’rish va uni
o’tkazish quyidagicha bo’lishi mumkin: mashg’ulot boshlanishidan bir hafta oldin
mavzusi e’lon qilinadi. Mashg’ulotda ko’zda tutilgan maqsad, amalga
oshiriladigan vafalar uqdiriladi. Sinfdan tashqari o’qish uchun asarlar ro’yxati
tavsiya etiladi.
Masalan tabiat va ekologiya, Orol dengizi mavzusiga oid she’r, maqolalar,
o’qish va yodlash, gazeta va jurnallarda shu mavzuga doir rasmlar to’plash
topshiriladi. Olib kelingan materiallar o’qituvchi rahbarligida ko’zdan kechiriladi
va dars davomida maqola, she’r va rasmlardan o’rni bilan foydalanish maqsadga
muvofiqdir.
Bolani nima qiziqtirsa, u shu haqda fikr yuritadi, esda saqlab qoladi. Bu sea
quvonch hislarining yuzaga kelishiga sabab bo’ladi. Dastlabki jarayonda
o’quvchilarni yangi sharoitlarga o’rgatish, ko’niktirish muhim o’rin tutali. Buning
uchun ishni biz birinchi kundan boshlab bolalarning individual xususiyatlarini
kuzatishdan boshlashimiz maqsadga muvofiqdir. Ko’pgina bolalar xavotirlanish,
asabiylashishi seziladi, natijada ba’zi bir o’quvchilarni hech narsa qiziqtirmaydi.
Biz o’qishning birinchi kunidan boshlab o’quvchilar bilan iliq muloqotda
bulishga, ularning fikrini qo’llab quvvatlashga, sinfda ijobiy muhitni
shakllantirishga harakat qildik, hamda sinfdagi sog’lom ruhiy sharoitni doimo
saqlab bordik. Sinfdagi ruhiy sharoit bolalarning ongli xulqini shakllantirish va
darsga bo’lgan qiziqishlarini orttirish imkoniyatini paydo qildi.
Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarida ularning e’tiborini jalb etish,
o’qishga qiziqishini oshirish uchun dastlab matnga mos ishlangan ertak
qahramonalari tasviridan foydalanish mumkin. Ertak qahramonlarinig sinfda paydo
bo’lishi bolalarda o’qishga bo’lgan qiziqishini orttiradi.
Qiziqish - bolalar xulqini tartibga solib borish bilan birga, ularda
o’zlashtirishning yaxshilanishi, o’qish tezligining ortib borishiga ham ijobiy ta’sir
etadi. Qiziqarli dars eng kamgap bolalarni ham faollikka undaydi. Sinfdan tashqari](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_22.png)
![](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_23.png)
![o’qish darslarida sehrli soatlar qatnashadi va ular bolalarga qanday qilib barcha
topshiriqlarni tez va to’g’ri bajarish haqida eslatib turadi. ertak qahramonlari
bolalarga rahmat aytishadi. Buni eshitish uchun mashg’ulotda ular faol ishlashadi,
yana shunisi qiziqarliki, kimda-kim yaxshi javob bersa, ertak qahramonlari
ularning qo’lini ushlab minnatdorchilik bildiradi. Bu esa o’quvchilar qiziqishini
oshiradi.
Sinfdan tashqari o’qish darslarini matematika darslari bilan bog’lash
ko’zlagan maqsadimizga erishishimizda katta yordam berdi. Dars boshlanishidan
oldin biz quyidagilarni ma’lum qildik: «Bolalar, bugun biz sinfdan tashqari o’qish
darsida hisoblaymiz, misol echamiz,ertak qahramonlari esa yaxshi javob bergan
o’quvchining qo’lini ushlab, minnatdorchilik bildiradi». Bu gaplar bolalar
faolligini oshiradi, ular tezda ishga kirishadilar va katta istak bilan ish boshladilar.
Bundan tashqari har bir darsning boshlanishida bolalarda televidinie va radiodan
qanday qiziqarli eshittirishlarni ko’rdingiz deb so’rash ham bolalarning qiziqish
bilan hikoya qilishiga olib keladi. Mashg’ulotning birinchi kunidan boshlab,
bolalarning o’qishga bo’lgan qiziqishini shakllantirishga harakat qilish lozim.
Topishmoqlar ham bolalarni topqir, o’tkir zehnli, zukko qilib voyaga
etkazishda alohida e’tiborga loyiq. Topishmoqlar bolalarning obrazli fikrlaydigan
va so’zlaydigan bo’lishiga, so’z boyligining orta borishiga, nutqining o’sishiga
yordam beradi. Bolaga topishmoq topishni o’rgatish, unda fikrning asta-sekin
yuksala borishiga sabab bo’ladi. Chunonchi, «Er tagida oldin qoziq», «Pak-pakana
bo’yi bor, etti qavat to’ni bor» kabi topishmoqlar kundalik ro’zg’orda
ishlatiladigan sabzi va piyoz ekanligini o’ylab topishga undaydi. Bolalar bu
sabzavotlarni ko’p marotaba ko’rishgan, ammo sabzining oltin qoziqqa
o’xshashligi va piyozning qavat-qavatligi uning to’ni ekanligi to’g’risida
uylashmaydi. Ana endi topishmoq aqli shakllanayotgan bolalarning
dunyoqarashini o’stirishga uylab idrok qilishga kuzatuvchan bo’lishga o’rgatadi.
Boshqaruvchi shaxs- o’qituvchi juda adolatli bo’lishi lozim. Topishmoqni birinchi
bo’lib topgan bolani maqtov bilan rag’batlantirish, lekin ortiqcha darajada maktab
yubormaslik joiz. Topa olmagan bolani esa sira kamsitmaslik, balki uni uylashga,](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_24.png)
![izlanishga o’rgata borish zarur. Dars jarayonida topishmoqlardan uyin vaziyatlarini
tashkil etish bolalarni](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_25.png)
![o’qishga bo’lgan qiziqishini oshirishga olib keldi. Qiziquvchanlik bolada
kuzatuvchanlikning o’sib borishiga yordam berdi.
Sinfdan tashqari o’qish darsliklarida uyin vositasidan foydalanish ham
yaxshi samara berganligi aniqlandi. Uyin jarayonida ularning rasmlarini
almashtirib borish kerak.
Bolalarning qiziqishini rivojlantirishi uchun ularning, faoliyatiga doimo
rahbarlik qilish kerak. Darsda bolalar ko’p eshitadilar, chizadilar, hikoya qiladilar.
O’quvchilarni yanada darsga qiziqtirish uchun ushbu ertakni o’zingiz davom
ettiring,uylab topinglar, qahramonlarning nomini toping deb murojaat etish
mumkin. Bunda o’quvchilar o’zlaricha uylay boshlaydilar, ularning e’tibori
mazkur muammoga qaratilgan bo’ladi. Sehrli soat esa har bir daqiqani bekor
o’tkazmang deb shoshiradi. Albatta, bunday darsni tashkil etish oson emas, darsga
ertak qahramonlarini taklif qilib turish, ular tilidan o’quvchilarni topshiriqlarni
bajarishga undosh darsning yanada qiziqarli bo’lishiga olib keldi. Bolalar ular
bergan topshiriqlarni o’z xoxishlari bilan bajaradilar. Biroq shu bilan birga
bolalarda kutilmagan qiyinchiliklar ham yuzaga keldi. Chunki bolalar
o’qituvchining orqasidan yurishni, erkalatishini, shirin so’zlar aytishini yaxshi
ko’rishadi. O’qituvchi bunda ziyrak bo’lib, hech bir o’quvchini nazardan chetda
qoldirmasligi kerak. Bolalarni e’tiborlikka odatlantirish uchun dars jarayonida
ularni qiziqtirish deb belgiladik. Doimo uyinni talab etadigan bolalar bilan biz asta-
sekin uyinni darsning ma’lum bir kompanenti sifatida o’tkazdik. Ko’plab uyinlar
oldindan uylab topilar, ayrimlari esa darsda o’z-o’zidan yuzaga kelishi mumkin.
Ayniqsa, «Xotira» uyini diqqatga sazovordir. O’qituvchi bunday uyinlarni
o’tkazish bilan bolalar xotirasini charxlaydi, ularning darsga bo’lgan qiziqishni
oshiradi. Sinfda quvnoq muhit yaratiladi va bolalar faolligi oshadi. Muammoli
ta’lim bolalarda o’zlari olayotgan bilimga faol munosabat ruhini hosil qilish,
o’rganilayotgan narsa va hodisalar haqida oldindan taxminiy xulosa chiqarish
uchun hal etish lozim bo’lgan masalani tezda izlab topish iqtidorini, fikrlash,
mustaqil faoliyat ko’rsatishni vujudga keltirishdan iboratdir.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_26.png)
![O’quvchilar aqliy faoliyatini o’stirish vositalarini o’z ichiga oigan o’quv
jarayoni muammoli vaziyatni vujudga keltiradi. Dastlabki mashg’ulotlardan
boshlab ana shunday vaziyatni elementar ravishda qo’llab borish bolalarda tobora
murakkabroq aqliy faoliyat ko’nikmalarining hosil bo’lishiga yordam beradi.
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarga rahbarlik qiluvchi tashkilotchilarning
vazifalari ham ko’p qirralidir. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarning
tashkilotchisining vazifalariga quyidagilar kiradi:
1. Darsdan tashqari tarbiyaviy ishlarni rejalashtirish va amalga oshirishni
nazorat qilish.
2. O’quvchilarning sinfdan va maktabdan tashqari ko’p qirrali ishlarni
o’quvchilar tashkilotlari sinf faollari yordamida yo’lga qo’yish.
3. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar yo’nalishiga bevosita rahbarlik qilgan
holda o’qituvchilar, sinf rahbarlari, ota-onalari, sinf faollariga uslubiy yordam
ko’rsatish.
4. Umummaktab va maktablararo o’tkaziladigan eng muhim tarbiyaviy
tadbirlarda qatnashish.
5. O’quvchilarning bo’sh vaqtlarini tashkil qilishda tarbiya va madaniyat
muassasalari hamda jamoatchilik kuchidan keng foydalanish. Bu borada
tashkilotchilar faolligini uchta asosiy tomonini ko’rish mumkin: tashkilotchilik,
uslubiy va ma’muriy.
Bular ko’pincha o’zaro uzviy bog’langan holda namoyon bo’ladi.
Tashkilotchining tashkilotchilik faoliyatiga quyidagi bir qator kishilarni kiritish
mumkin:
1. Tarbiyaviy ishlar sohasida erishgan yutuq va kamchiliklarni tahlil
qilish.
2. Tarbiyaviy ishlarning maqsad va vazifalarini aniqlash.
3. Tarbiyaviy, ommaviy, siyosiy ishlarni rejalashtirish va ularning
mazmunini, shakl va usullarini aniqlash.
4. Sinfdan, maktabdan tashqari ishlarni rejalashtirish, guruhlashtirish va
ularning mazmunini, shakl va usullarini aniqlash, boshqaruvchi shaxslarni](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_27.png)
![aniqlash.
O’quvchilarning sinfdan tashqari ishlari o’z mazmuniga ko’ra tafakkur
faoliyati va munosabat vositasi hisoblanadi. CHunki sinfdan tashqari ishlarda
olingan axborot idrok etiladi, qayta ishlanadi. Shu asosda yangi bilimlar hosil
qilinadi. O’quvchilar maktabdan tashqari ishlarda qatnashib turli kishilar bilan
muayyan munosabatga kirishadilar. Turli vaziyatga duch keladilar. Shuning uchun
ham o’quvchilarning maktabdan tashqari faoliyatlari qanchalik xilma-xil bo’lsa,
ularning munosabatlari shunchalik munosabat doirasi keng va ma’naviy o’sishi
samarali bo’ladi. Maktabdan tashqaridagi tarbiyaviy ishlarda o’quvchilar
jamoadagi ishlarni o’rganadilar. Ijtimoiy mehnat quvonchini his qiladilar. Ishlab
chiqarish mehnatiga qo’shiladilar. Jamoatchilik fikriga bo’ysunishga, jamoa
sharafi uchun kurashishga otlanadilar. Maktabdan tashqari faoliyatga quyidagilar
kiradi:
1. Og’zaki ish usullari: majlislar, yig’inlar, ma’ruzalar, kutubxonalar,
konferentsiyalar, munozaralar, uchrashuvlar, gazetalar, radio va jurnallar.
2. Amaliy ish olib borish usullari turli joylarga sayyohatlarga, sport
musobaqalari, tabiatshunoslar to’garaklari, shanbaliklar, yangi kitoblar
ko’rgazmalari.
Tarbiyaviy ish pedagogikadan butun qobiliyatlarni ishga solishga taqozo
etadi. Sinf rahbarligi kursi bilan maktabdan va sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlar
metodikasi kursi bir-biriga bog’liq va uning davomiyligidir.
Yuqoridagi qayd etilgan topshiriqlarni bajarish jarayonida o’quvchilar turli
qo’llanmalar, asboblar, apparatlar, didaktik materiallardan foydalanishni
o’rganadilar, o’z-o’zini tekshirish uchun turli ma’lumot va tayanch materiallarini
jalb etish ko’nikmalarini egallaydilar.
Sinfdan va maktabdan tashqari ishni rejalashtirish bolalarning yosh
xususiyatlariga, maktabning joylashgan shart-sharoitlariga, ijodiy birlashmalariga,
ilmiy markazlar bilan o’zaro aloqasi kabi ishlarni inobatga oladi. Direktor
o’rinbosarining faoliyati, o’z ifodasini topgan xujjatlar ro’yxati, xalq ta’limi
tomonidan doimiy ravishda berilib boriladi.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_28.png)
![«Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar» kontseptsiyasi xalq
vazirligi tomonidan 1993 yilda tasdiqlangan.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_29.png)
![Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda o’qituvchining
yo’naltiruvchi ta’siri ostidagi o’quvchilarning o’z-o’zini nazorat qilish
asosiga qurilgan va fan kabinetlarida, kutubxonada va uyda yakka
tartibdagi reja asosida o’tkaziladigan mustaqil mashg’ulotlar yetakchi
shaklga aylanishi kerak. Bunda sinfdan tashqari ishda ta’limning
moddiy bazasi: qo’shimcha va ma’lumotnoma adabiyotlari laboratoriya
uskunalari, ko’rgazmali qo’llanmalar, didaktik materiallar, texnika
vositalaridan oqilona foydalanish ko’zda tutiladi. Ular o’z ichiga
quyidagilarni oladi:
- darslik va qo’shimcha adabiyotlar bilan ishlashning xilma-xil
shakllarini olgan, nazariy bilimlarni o’zlashtirishni ta’minlovchi;
- tajribalar, ijodiy tusdagi ishlarni bajarishni, asboblarni
loyihalashni, maketlar, modellar va hokazolarni tayyorlashni olgan
mustaqil ishlash uchun topshiriqlar sistemasi maqsadga muvofiqdir.
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar metodikasi fani va bo’limiga
sinf rahbarlarining ishlari, maktab ma’muriyatining tarbiyaviy ishlari
kiritiladi. Bunda o’qituvchilarning o’quvchilar bilan muomilasi, adolatli
bo’lishi, ta’sir ko’rsata olishi kerak.
O’quvchi yoshlarni hozirgi zamon ma’naviyati bilan ongini
sug’orish, ya’ni singdirish kerak. O’quvchilarni qadriyatlarimiz asosida
urf-an’analarimiz asosida tarbiyalash har bir o’qituvchining vazifasi.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_30.png)
![2.2 Sinfdan tashqari o’qish darslarining namuna-ishlanmasi
Mavzu: Inson odobi bilan.
Darsning maqsadi: Odob inson ko’rki ekanligi,odobli bola elga manzur
bo’lishni bir so’z bilan aytganda ,odob xulq atvorlar yug’indisi ekanligini
o’quvchilar onggiga singdirish va shu orqali ularni odobsizlikdan,noo’rin xatti-
harakatlardan o’zlarini saqlashga o’rgatish.
Darsni jihozlanishi.
Alisher Navoiyning rangli rasmi.
Plakat va ko’rgazmalar.Kitob jumallardagi odobli bolalarning suratlari.
Xalq maqollaridan namunalar.
Darsning borishi:
O’quvchi:
Odob insonning oliy fazilatidir.Xazrat A.Navoiy ham o’z asarlarida shu
jumladan “Hayratul abror” dostonida odobni to’la tushintirib beradi.Yoshi
ulug’larga samimiy hurmat-izzat keltirish har kimning holatiga qarab bo’lishi
kerak.Agar yosh bolaga ilk turib salom berishsa,uni odob demaydilar.Gadoning
oldida sajda qilish kerak emas.Unga bir tiyin berilsa shu karam bo’ladi.Bolalar
Navoiy bobomiz nihoyatda kamtar bo’lganlar.
Hozir sinfdoshlaringiz Alisherning odobi bilan bog’liq bir voqeani namoish
qilishadi.(Oldindan tayyorlangan 7 nafar,biri Sh.A.Yazdiy rolida biri
Alisher,Qolganlari uning o’rtoqlari qiyofasida chiqishadi.)
O’quvchi(izoh beradi):
A.Navoiy 1947 yili Taft shahrida mashxur tarixchi olim Sharafiddin Ali
Yazdiy bilan ucharashib qolibdi.Shahada bir mo’safid xayolga cho’mib
o’tiradi.Shu payt bir to’da (5-6) nafar bolalar quvalashib o’ynay](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_31.png)
![boshlaydilar.Ularni kuzatib o’tilran mo’ysafid bolalarni yoniga chorlaydi.
Qani bolalarim buyoqqa kelinglarchi, bolalar mo’ysafidning ovozni eshitib
tarqab ketishadi.Faqat 5-6 yoshlar chamasidagi bola qoladi.Uning boshida oq](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_32.png)
![sallacha,egninda yupqa matodan tikilgan ixcham kamzul,oyog’ida etikcha.U
yugirib kelib,qollarini ko’ksiga qo’ygancha salom beradi.
-O’g’lim oting nedur?-deb so’radi mo’ysafid.
-Alisher-dedi bola.
-Maktabga qatnaysamnmi?
-Qatnayman.Qur’onning taborak sur’asigacha o’qiganman.
-Men chaqirganimda o’rtoqlaring qochib ketdi.Sen esa huzurimga
kelding.So’roqlarimga yaxshi javob qilding.Shuning ucun senga rahmat.Umrng
uzoq,boshing omon bo’lsin.Olimfozil bo’lib’yaxshi o’bro’ga
erishgaysan^mo’ysafid uni duo qildi.
Bu sahna ko’rininshidan keyin bo’lib o’tgan voqealar bolalar bilan tahlil
qilinadi.Alisherning yoshi ulug’ kishilarga salom berishi,o’zini tutish,odobli
ekanligi haqida uqtiriladi.
Shuningdek,insonga hos odatlaridan biri kulgi haqida ham A.Navoiyning
fikrlaridan foydalanish mumkin.
O’quvchi: Kulgi insonga xos odatlardan biri,boshqacha aytganda,kulgi orqali
odamning qanday ekanligini bilish mumkin.Hozir tengdoshlaringiz bu haqda
Navoiy ijodidan namunalar keltiradi.
o’quvchi:
Bo’lmas odobsiz kishilar arjumand,
Past etar ul xaylini shaxsi baland.
O’quvchi:(izoh beradi).Har bir kishinung izzat hurmati odobi orqali keladi.
oquvchi:
Tarki odobdin biri kulgu durur,
Kulgu odob tarkida belgu durur.
O’qituvchi: Adabsizlikning bir ko’rininshi noo’rin va beo’xshov
kulgidir.Demak,bo’lar-bo’lmasga irjayish yoki bo’lmasa ho’mrayib yurish
insonning zebi-ziynati emas.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_33.png)
![o’quvchi:
Haddan ortiq dog’l marg’ub emas,
O’qituvchi: O’zga kishilar to’g’risida kichikka shavqatda bo’lishi
kerak.O’rta kishilarga esa o’rtacha muomala qilish lozim deydi.Darvoqe,bolalar
Payg’ambarimiz Rasulolloh Alayhis Salom Hadisda “Ko’p kulmang,ko’p kulish
dilni o’ldiradi” deb nasihat qilgan ekanlar.
Endi bolajonlar mana bu rasmga (A.Navoiy portretiga ishora qilib.)
qaranglar undan danday ma’no uqyapsiz?
O’quvchi: Bobomizning yuzlari tiniq ekan.
o’quvchi: Yuz-ko’zlaridan odobli ekanliklari bilinib turibdi.
O’qituvchi: Barakallo,juda ham to’g’ri angladinglar.Demak,biz odobni ko’proq
kimdan o’rgansak bo’lar ekan?
O’quvchilar: Navoiy bobomizdan.Shundan so’ng mashg’ulot
yakunlanadi.Navbatdagi mavzu e’lon qilinib,oquvchilarga odob-ahloqqa oid 4-5
maqollarni o’rganib kelish topshiriladi.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_34.png)
![Xulosa
Har bir sinfda sinfdan tashqari o’qilgan barcha asrlar o’quvhilarga mos
ravishda biror voqeani sahnalashtirish mumkin. Bu boladagi nitqni rivojlantirishga,
lug’at boyligini oshirishga yordam beradi. Shuningdek sahnalashtirilgan asarni
tomosha qilgan o’quvchining diqqati oshib xotirada saqlash qobiliyati o’sadi. Hatto
sahnalashtirisho’quvchini har tomonlama yo’naltiradi, ya’ni aktyorlik qobiliyatini
rivojlantiradi, suxandonlik, rejissorlik kabi kasblarga ilk tasavvurlarni o’rgata
boshlaydi. Asarni sahnalashtirish davrida albatta o’qituvchi rahbarlik qiladi.
O’quvchilar ifodali, obrazli, shuningdek qahramonlar harakatini to’g’ri
bajarishlari, o’qishlari o’quvchilarda zavq-shavq uyg’otib kitobga, badiiy asarga
havas, uni o’qib o’rganishga intilish uyg’otadi. Sinfdan tashqari o’qish darslarida
o’qituvchi o’quvchilarni bolalar yozuvchilari va shoirlari bilan tanishtirib borishi
lozim. Q.Muhammadiy, P.Mo’min, Z.Diyor, A.Obidjon kabi yozuvchi va
shoirlarning asarlari o’quvchilarda katta qiziqish uyg’otadi. Shuning uchun har bir
maktab, ta’lim muassasasi o’quvchilar o’rtasida turli mavzularda ijod ahli bo’lgan
shoir va yozuvchilar bilan uchrashuvlar tashkil etib turishi shart. Bunday
uchrashuvlar o’quvchilarni vatanni madh qilishga uni sevib ardoqlashga chaqiradi.
Kitobni, asarni qanday paydo bo’lishini, uni hurmat qilish asrab-avaylashni
o’rgatadi. Shunday qilib badiiy adabiyot, bolalar adabiyoti voqelikni haqqoniy aks
ettirishi, yorqin obrazlar yaratishi bilan bolalarda estetik did va ahloqiy sifatlarni
mujassamlashtiradi. Ularda hayot go’zalligini idrok etishga o’rgatadi. So’z san’ati
badiiy asarda o’z ifodasini topadi. Xalq badiiy so’zning yosh avlod tarbiyasidagi
kuch-qudrati va jozibasiga qadim zamonlardanoq e’tibor berib kelingan.
Har bir sinfda sinfdan tashqari o’qilgan barcha asrlar o’quvhilarga
mos ravishda biror voqeani sahnalashtirish mumkin. Bu boladagi nitqni
rivojlantirishga, lug’at boyligini oshirishga yordam beradi. Shuningdek
sahnalashtirilgan asarni tomosha qilgan o’quvchining diqqati oshib xotirada
saqlash qobiliyati o’sadi. Hatto sahnalashtirisho’quvchini har tomonlama
yo’naltiradi, ya’ni aktyorlik qobiliyatini rivojlantiradi, suxandonlik,
rejissorlik kabi kasblarga ilk tasavvurlarni o’rgata boshlaydi. Asarni](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_35.png)
![sahnalashtirish davrida albatta o’qituvchi rahbarlik qiladi. O’quvchilar
ifodali, obrazli, shuningdek qahramonlar harakatini to’g’ri bajarishlari,
o’qishlari o’quvchilarda zavq-shavq uyg’otib kitobga, badiiy asarga havas,
uni o’qib o’rganishga intilish uyg’otadi. Sinfdan tashqari o’qish darslarida
o’qituvchi o’quvchilarni bolalar yozuvchilari va shoirlari bilan tanishtirib
borishi lozim. Q.Muhammadiy, P.Mo’min, Z.Diyor, A.Obidjon kabi
yozuvchi va shoirlarning asarlari o’quvchilarda katta qiziqish uyg’otadi.
Shuning uchun har bir maktab, ta’lim muassasasi o’quvchilar o’rtasida turli
mavzularda ijod ahli bo’lgan shoir va yozuvchilar bilan uchrashuvlar tashkil
etib turishi shart. Bunday uchrashuvlar o’quvchilarni vatanni madh qilishga
uni sevib ardoqlashga chaqiradi. Kitobni, asarni qanday paydo bo’lishini,
uni hurmat qilish asrab-avaylashni o’rgatadi. Shunday qilib badiiy adabiyot,
bolalar adabiyoti voqelikni haqqoniy aks ettirishi, yorqin obrazlar yaratishi
bilan bolalarda estetik did va ahloqiy sifatlarni mujassamlashtiradi. Ularda
hayot go’zalligini idrok etishga o’rgatadi. So’z san’ati badiiy asarda o’z
ifodasini topadi. Xalq badiiy so’zning yosh avlod tarbiyasidagi kuch-qudrati
va jozibasiga qadim zamonlardanoq e’tibor berib kelingan.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_36.png)
![Badiiy so’z xalqning barcha madaniy boyliklarini abadiylashtirgan. Buning
uchun esa o’quvchi albatta xalq og’zaki ijodini yaqindan o’qishi lozim. Ertaklar-
yaxshilikka yetaklar deganlariday o’quvchi ettaklar bilan tanishar ekan mard, jasur
vatanparvar, mehribon bo’lishga, topishmoqlar o’qir ekan, topog’on, bilimdon,
zukko bo’lishga intiladi.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_37.png)
![Adabiyotlar:
Abdullaeva K va boshqalar. Savod o'rgatish darslari.T.,«O'qituvchi».1996 y.
Abdullaeva Q. Raxmonbekova S. 2-sinfda. O'qish darslari. (O'qituvchi kitobi.)
Toshxent. O'qituvchi, 2004 y.
Abdullaeva Q. va boshqalar. O'qish kitobi. 2-sinf ToshKent. O'zbekiston, 2003-
yil
G'afforova T., Shodmonov E., Eshturdieva G. «Alifbe»-(«Savod»); «Ona tili»,
T., «O'qituvchi», 1999- yil.
G'afforova T. G'ulomova X. 1-sinfda o'qish dasrlari (O'qituvchi Kitobi.)
ToshKent. SHarq 2003 -yil.
SHojalilov A. va boshqalar.«O'qish Kitobi»,«O'qituvchi», 2004-yil. 8 Umarova
M. «O'qish Kitobi» 3- sinf uchun. T., «O'qituvchi» 2003- yil.
Umarova M. 3-sinfda O'qish darslari (O'qituvchi Kitobi.) ToshKent «Ijod
dunyosi» 2003.
SHojalilov A. va boshqalar. «O'qish Kitobi», «O'qituvchi», 2004 yil.
ll.Qosimova K., Fuzailov S. «Ona tili», 2-sinf uchun, T., «O'qituvchi»,
2003- yil.
Fuzalov S., Xudoyberganova M. «Ona tili» 3-sinf uchun. T., «O'qituvchi» 2003
-yil.
10.iKromova R. GrammatiKa, imlo va nutq o'stirishdan tarqatma materiallar. T.,
«O'qituvchi», 2003- y.
11.2-sinfda o'qitish. Tuzuvchi Mavlonova R.A.T., «O'qituvchi», 1977- y.
12.IKromova R. GrammatiKa, imlo va nutq o'stirishdan tarqatma materiallar. T.,
«O'qituvchi», 1993 -yil.
Ma'qulova B. va boshqalar. Boshlang'ich sinfdan tashqari o'qish mashg'ulotlari.
T., «O'qituvchi», 1996- yil.
Mirzaev I. Dars tahlili. T., «O'qituvchi», 1985- yil.
15.Oripov K., Obidova M. Ifodali o'qish. T., «O'qituvchi», 1982- yil.
To'rt yilliK boshlang'ich sinflar dasturi. T., «O'qituvchi», 1999- y.
Umarova M, Hudoyberganov M. Bayonlar to'plami.T."O'qituvchi",1992-y](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_38.png)
![Qosimova K. Boshlang'ich sinflarda ona tili o'qitish metodiicasi. T.,
'O'qituvchi", 1985- yil.
Qosimova K., Ubaydullaeva.2-sinfda ona tili darslari.T., "O'qituvchi", 1987- y.
G'ulomov M. Husnixat metodiKasi. T., "O'qituvchi", 1976 -yil.](/data/documents/bfec7eb9-0e6a-49fc-990b-bc7a88af6a8b/page_39.png)
Mavzu: Sinfdan tashqari asosiy bosqich darslarni tashkil etish REJA I. Kirish II. Asosiy qism 1. bob. Sinfdan tashqari o’qishni tashkil etish metodlari 1.1. Sinfdan tashqari o’qishning maqsad va vazifalari. 1.2. Sinfdan tashqari o’qishni tashkil etish usullari. 2. bob. Sinfdan tashqari o’qish darslarini tashkil etish bosqichlari 2.1.Sinfdan tashqari o’qishda yosh xususiyatlarini hisobga olish 2.2. Sinfdan tashqari o’qish darslarining namuna-ishlanmasi III. Xulosa.
Kirish MAVZUNING DOLZARBLIGI. Boshlang’ich sinflarda sinfdan tashqari o’qishga kichik yoshdagi o’quvchilarni ona tilini puxta o’zlashtirishga tayyorlashning ajralmas qismi, ta’lim jarayonoda ularni ahloqiy-estetik tarbiyalashning muhim vositasi sifatida qaraladi. Sinfdan tashqari o’qishning maqsadi-kichik yoshdagi o’quvchilarni bolalar adabiyoti va xalq og’zaki ijodining xilma-xil namunalari bilan tanishtirish, ularda kitobxonlik madaniyatini tiklab tarkib toptirishdir. Sinfdan tashqari o’qish dasturining mazmuniga ko’ra ta’limning har bir bosqichida ikki asosiy bo’lim ajratiladi: bosqichda o’qish doirasi, ya’ni o’qitiladigan kitoblar va ularni qaysi tartibda o’qish bilan tanishtirish yuzasidan o’quvchilarga ko’rsatma beriladi. bosqichda shu o’quv materiallari asosida bilim, ko’nikma va malakalar shakllantiriladi. Umumiy o’rta ta’limning Davlat standartlari va o’quv dasturiga ko’ra 1- sinfda sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarida savod o’rgatish darslarida hosil qilingan ko’nikma va malakalar asosida bolalarning ona-vatan, istiqlol, milliy qadriyatlar haqidagi tasavvurlar-tushunchalari kengaytiriladi, boyitiladi. MAVZUNING ISHLANGANLIK DARAJASI. Umumiy o’rta ta’limning Davlat standartlari va o’quv dasturiga ko’ra 1-sinfda sinfdan tashqari o’qish mashq’ulotlarida savod o’rgatish darslarida hosil qilingan ko’nikma va malakalar asosida bolalarning ona vatan, istiqlol, milliy qadriyatlar haqida ta’lim sohasida Q.Shodiyeva, F.R.Qodirova, M.R.Qodirova, Y.Razbayeva, Q.Abdullayeva, K.Nazarov, Sh.Yo‘ldosheva, K.Qosimova, S.Matchonov, Sh.Sariyev, O.Roziqov, M.Mahmudov, B.Adizov, A.Hamroyev va boshqalar qator o‘quv qo‘llanmalar, darsliklar, uslubiy qo‘llanmalar yaratganlar. Yuqorida keltirilgan olimlarimizdan Q. Shodiyeva, Q.Abdullayeva, K.Nazarov, SH.Yo‘ldoshevalarning maktabgacha ta’limda va umuman, savod o‘rgatish metodikasi bo‘yicha olib brogan ishlarini alohida
ta’kidlab o‘tish maqsadga muvofiqdir. Chunki, aynan, ularning olib borgan tadqiqotlari bolalarni savodga o‘rgatish sohasida katta ahamiyatga egadir. TADQIQOTNING OB’EKTI. Sinfda va sinfdan tashqari o’qish darslari boshlang’ich sinflarda o’tiladigan barcha predmet dasturlarining bo’limlari bilan bevosita bog’liq mashg‘ulotlarning yangiligini ta’minlashga qaratilgan innovatsion texnologiyalar asosida dars o‘tish jarayoni tadqiqotimizning ob’ektini tashkil etadi. TADQIQOTNING PREDMETI. Sinfdan tashqari o’qish darslari,o’qish samaradorligini ijobiy tomonga ta’sir qilishning eng qulay usulidir. Sinfda va sinfdan tashqari o’qish darslari boshlang’ich sinflarda o’tiladigan barcha predmet dasturlarining bo’limlari bilan bevosita bog’liq. O’qish darslarida o’tilgan mavzular asosida badiiiy kitiblar axtarish,asar qahramonlarining nomlarini yozish,ularni tasvirlab berish,ijodiy rasm ishlash,fikrni yakunlash uchun mos maqollar yod olish ko’nikmalarini shakllantirish dolzarb metodik manba ekanligini aniqlash, ularning didaktik asosini belgilash ham mashg‘ulotning predmeti hisoblanadi. TADQIQOTNING MAQSADI. Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarida va unga ma’lum bir o‘zgartirishlar kiritishda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanishning samarali usullarini shakllantirish kurs ishi mavzusi bo‘yicha olib borayotgan tadqiqot ishimizning maqsadi hisoblanadi. TADQIQOTNING VAZIFASI: Yuqorida oldimizga qo‘ygan maqasadimizdan kelib chiqib: Kurs ishida tanlangan mavzu bo‘yicha ijtimoiy-pedagogik, falsafiy-ma’rifiy, ilmiy-metodik hamda o‘quv adabiyotlarni o‘rganib chiqish va umumlashtirish. Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlari o’qish darslariga oid mashg‘ulotlari bilan ishlash jarayonini o‘rganish va tahlil qilish. Mavzuga oid ilmiy metodik manbalarni o‘rganish va tahlil qilish asosida sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarini shakllantirishga oid mashg‘ulot
mazmuni, maqsadi va qurilishini o‘rganish hamda qayta takomillashtirish dolzarb nuammo ekanligini aniqlash. Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlariga oid mashg‘ulotlarning samaradorligini oshirishga yo‘naltirilgan yangi pedagogik texnologiyalar asosida dars ishlanmalarini yaratish. TADQIQOT ISHINING ILMIY FARAZI. Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarini shakllantirishga oid mashg‘ulotlar bugungi davr va bugungi kun bolasi nuqtai nazarini hamda uning individual, yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda rivojlantirish; Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlari shakllantirishga oid mashg‘ulotlarning izchil tizimi yaratish; Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarini shakllantirishga oid mashg‘ulotlarni takomillashtirishning yangi-yangi usullari o‘ylab topish; TADQIQOTNING METODOLOGIK ASOSLARI. Ozbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, prezidentimiz I.A.Karimovning asarlari va ma’ruzalarida bayon qilingan ta’limni isloh qilish, maktabgacha ta’limni rivojlantirishga qaratilgan yondashuvlar, qarashlar, ta’lim jarayonini takomillashtirishga yo‘naltirilgan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari, mavzuga oid ilmiy- pedagogik, ilmiy-metodik manbalar. TADQIQOT ISHINING ILMIY AHAMIYATI. Ushbu kurs ishini bajarish natijasida boshlang’ich sinflarda sinfdan tashqari o’qishga kichik yoshdagi o’quvchilarni ona tilini puxta o’zlashtirishga tayyorlashning ajralmas qismi,ta’lim jarayonida ularni ahloqiy-estetik tarbiyalashning muhum vositasi sifatida qaraladi.Sinfdan tashqari o’qishning maqsadi kichik yoshdagi o’quvchilarni bolalr adaboyoti va xalq o’gzaki ijodining xilma-xil namunalari bilan tanishtirish,ularda kitobxonlik madaniyatini tiklashga oid mashg‘ulot ishlanmalarini, uning maqsadi,
mazmuni, tipi, qurilishiga oid yangi tushunchalari bilan boyitishning didaktik asoslari ko‘rib chiqildi hamda ilmiy-metodik tavsiyalar bilan boyitish nazarda tutildi. TADQIQOT ISHINING AMALIY AHAMIYATI. Tadqiqot natijasida aniqlangan ilmiy yondashuvlar, ishlab chiqilgan tavsiyalardan nutqning tovush madaniyatini shakllantirishga oid mashg‘ulotlarini boyitish, maktabgacha ta’lim muassasalarida olib boriladigan turli o‘quv pretmetlarini takomillashtirish hamda bolalarni maktabga tayyorlashda, ularning bilimini o‘stirishda, malakasini oshirishda keng foydalaniladi. KURS ISHINING TARKIBIY TUZILISHI. Ushbu kurs ishi kirish, ikki bob, har bir bobda ikkitadan qism, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.