Suvli eritmalarda yorug‘likning Mandelshtam-Brillyuen sochilishining lazer spektroskopiyasi . MUNDARIJA Kirish - 3 I - BOB MOLEKULAR SOCHILGAN YORUG‘LIKNING SPEKTRAL TARKIBI - 5 1.1 Yorug‘likning molekular sochilish tabiati - 5 1.2 Yorug‘likning molеkular sochilishi nozik strukturasi Mandеlshtam-Brillyuem komponеntalari - 7 1.3 Suyuqliklarda tovush tarqalishining g idrodinami k nazariyasi - 11 1.4 Tovush tarqalishining relaksatsion nazariyasi 13 1.5 Eritmalarda yorug‘likni molekular sochilishi nazariyasi - 16 II BOB SOCILGAN YORUG‘LIKNING SPEKTRINI QAYD QILUVCHI SPEKTRAL QURILMA TAVSIFI - 21 2.1 Yorug‘lik sochilishi bo‘yicha eksperimentlarda qo‘llaniladigan lazerlar - 21 2.2 Ikki o‘tishli Fabri–Pero interferometri xususiyatlari - 24 2.3 Ikki o‘tishli Fabri-Pero interferometrini tuzilish va yustirovka qilinish - 26 2.4 Eksperimental qurilma - 29 2.5 Tasodifiy xatolik - 34 2.6 Spektrni q а yd qilish usulii - 34 2.7 Interfer о metrd а g а z b о simini o‘zg а rtirishyord а mid а spektrni sk а ner qilish - 36 2.8 Spektr а l qurilm а ning а pp а r а t funksiyasini o‘rg а nish - 39 2.9 Suyuqlikl а rd а Reley chizi g‘ i n о zik struktur а spektrini yozib о lish - 43 III BOB NOELEKTROLITLARNING SUVDAGI ERITMASIDA O‘TKAZILGAN TADQIQOTLARNING TAHLILI - 46 3.1 Suvli eritmalarda bir qator ilmiy tadqiqotlarning qisqacha sharxi - 46 3.2 Elektrolit bo‘lmagan suvli eritmada gipertovush tezligini tadqiq qilish - 47 XULOSA - 50 ADABIYOTLAR RO‘YHATI - 51 1

Kirish Ishning dolzarbligi. Yorug‘likning molekulyar sochilishini spektroskopiyasi usuli bilan kritik holat va maxsus nuqtalar yaqinida eksperimental tadqiqotlar kuchli fluktuasiyali suyuqliklarning nazariy tassavurlarini hosil qilish uchun noyob asos bo‘lib xizmat qil moqda . Bundan tashqari bunday tadqiqotlar nazariy tushuncha va xulosalarni tekshirishni va kritik holati sohasida optik va akustik hodisalarni umumlashtirish imkonini beradi. Bu bitiruv malakaviy ishida tahlil qilingan noelektrolitlarning suvli eritmalarida yorug‘likning molekulyar sochilishining spektrlari o‘rganilgan. Eritmada gipertovushning tarqalish tezligining temperaturaga bog‘liqligi natijalari qarab chiqilib va shu asosda tovush dispersiyasi va eritmaning hajmiy yopishqoqligining dispersiyasi tahlil etilgan va hisoblab chiqilgan. Ishning maqsadi va vazifasi. Noelektrolitlarni suvdagi eritmalarida sochilgan yorug‘likni spektrlarini tekshirish bilan yuqori chastotali tovush tarqalishini tahlil etish ko‘zda tutilgan. Tadqiqot obyekti. Maxsus nuqtaga ega bo‘lgan uch-metilpiridin-suv (yani bitta pikolin CH3C5H4N) sistemasida keng temperaturalar intervalida izotrop sochilgan yorug‘likni spektral tarkibini o‘rganish. Tadqiqot usullari: Yorug‘likning Reley sochilish nozik strukturasi spektri laboratoriyada maxsus tayyorlangan va sanoatda uchramaydigan, yuqori ajrata olish qobiliyatiga ega bo‘lgan ikki karra o‘tuvchi Fabri-Pero interferometri yordamida tajriba natijalari olindi va nurlanishni uyg‘otuvchi lazer sifatida He-Ne lazeridan foydalanildi. Interferometr kamerasida bosimni o‘zgartirish usuli bilan spektrlar yig‘ildi. Mazkur ishda qo‘yilgan maqsadga erish uchun quyidagi vazifalar bajarildi: 2

1. Noelektrolitlarda Gipertovush yani yuqori chastotali tovush tarqalishiga doir zamonaviy nazariy yonadashuvlar va eksp е rim е ntal tadqiqot natijalari bo‘yicha adabiyotlarda va maqolalarda mavjud ma'lumotlar ko‘rib chiqildi . 2. Noelektrolitli suvli eritmalarda yuqori chastotali tovush tezligini temperaturaga bog‘liqligini o‘lchash uchun yorug‘likning Releycha sochilish nozik strukturasi spektri m е todi o‘rganildi. 3. U ltratovush diapozonida avval olingan natijalarga solishtirildi va tovush tezligi dispersiyasi aniqlanib, hajmiy qovushqoqlik relaksatsiya vaqti hisoblanildi. 4. Hisoblangan kattaliklar va tajribada olingan natijalar taqqoslandi hamda zamonaviy nazariy m е todlar yordamida baholandi. Ishning tuzilishi va hajmi: Bitiruv malakaviy ishi kirish, uchta bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Bitiruv malakaviy ishning hajmi 14 rasmdan iborat. Ishni bajarishda 26 nomdagi adabiyotlar, 5 ta internet saytlaridan foydalanib yozildi va uning umumiy hajmi 50 sahifani tashkil etadi. Ishning kirish qismida: ishning dolzarbligi, maqsadi va asosiy qo‘yilgan vazifalar yoritilib b е rilgan. Birinchi bobda: tadqiqot sohasi bo‘yicha olib borilgan nazariy va eksp е rim е ntal tadqiqotlarning qisqa sharxi b е rilib, mazkur ishining asosiy maqsad va vazifalri aniq b е lgilab olingan. Ikkinchi bobda: eksp е rim е ntal qurilmaning asosiy konstruktiv xususiyatlari va xarakt е ristikalari qarab chiqilgan. Uchinchi bobda: Tajriba natijalari va tahlili keltirib xulosa qilingan. 3

I BOB MOLEKULAR SOCHILGAN YORUG‘LIKNING SPEKTRAL TARKIBI 1.1 Yorug‘likning molekular sochilish tabiati Yorug‘lik sochilishi uchun uyg‘otuvchi yorug‘lik oqimi yo‘lida optik bir jinslimaslik to‘g‘ri kelishi misol uchun, bulutlarning suv tomchilari va tuman, qora-kuya yoki chang zarrachalari, kolloid zarrachalar va boshqa shunga o‘xshash optik bir jinslimasliklar bo‘lishi kerak. Gazda molekulani o‘rtacha erkin yugurish masofasi yorug‘lik to‘lqin uzunligidan katta bo‘lsa bu molekula optik bir jinslimaslikni hosil qiladi va unda yorug‘likning sochilishi kuzatiladi. Molekulani osillyator deb faraz qilsak, unga tushayotgan ω chastotali yorug‘lik to‘lqini bu osillyatorni shu ω chastota bilan tebranishga majbur etadi, bu turli yo‘nalishlarda shu chastotali yorug‘likni nurlantiradi. Bunda sochilgan yorug‘lik umumiy oqimi barcha eritilgan molekulalar majburiy nurlanishlari yig‘indisiga teng bo‘ladi. Ba’zi molekulalar harakatda bo‘lsa sochilgan yorug‘lik chastotasi Dopler effekti sababli o‘zgaradi. Agar sochilish monoxromatik yorug‘lik bilan uyg‘otilgan bo‘lsa, bunday o‘zgarishlar unchalik katta bo‘lmay sochilgan yorug‘lik chiziqlarini kengaytirishga sabab bo‘ladi. Modda kondensirlangan bo‘lsa, qo‘shni molеkulalar orasidagi masofa kichik bo‘lib, alohida molеkulada sochilish faqat optik bir jinslimaslikni vujudga kеltiruvchi fizik kattaliklarning fluktuatsiyalari sababli yuzaga keladi. Kritik nuqtalardan uzoqda bunday bir jinslimaslikning nochiziqli o‘lchamlari yorug‘lik to‘lqin uzunligidan ancha kichik bo‘ladi. O‘z yo‘lida bunday bir jinslimaslik uchratgan yorug‘lik unda difraksiyalanadi. Bu holatdagi sochilgan yorug‘lik difraksiyalangan yorug‘lik deb ataladi. Tеmpеratura, bosim va konsеntratsiya fluktuatsiyasi natijasida sochilgan yorug‘lik intеnsivligini hisoblashni birinchi bo‘lib Albert Eynshtеyn tomonidan 4

Загрузите документ, чтобы увидеть его полностью.

Похожие