MUNDARIJA Kirish ………………………………………………………………………………………………. 3 I BOB. Uinston Cherchillning siyosiy va davlat arbobi sifatidagi faoliyati tarixidan(1900-1940-yillar) 1.1 Hayot yo’li……………………………………………………………….7 1.2 Siyosiy qarashlari.Ingliz hukumatlari doirasida………………………...22 II BOB. Koalitsion hukumat tepasida. (1940-1945 ) 2.1 Fashistlar Germaniyasining Angliyaga qarshi hujumi. Uinston Cherchil mamlakat mudofasi tepasida…………………………………………………39 2.2 Ikkinchi jahon urushi yillarida Uinston Cherchilning diplomatik faoliyati QOHIRA uchrashuvi,TEHRON konferensiyasi,YALTA konferensiyas POTSDAM konferensiyasi)………………………………………………………………48 III BOB. Uinston Cherchillning ikkinchi hokimiyat davrida Angliya(1951-1955) 3.1 Ichki siyosat……………………………………………………………....63 3.2.Tashqi siyosat ……………………………………………………………. .71 XULOSA ………………………………………………………………… 81 METODLAR ……………………………………………….................... 83 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI …………… 91 KIRISH 1

Bitiruv malakaviy ishi mavzusining dolzarbligi. Bugungi kunda “Farzandlarimiz bizdan ko‘ra kuchli, bilimli, dono va albatta baxtli bo‘lishlari shart!” 1 degan hayotiy da’vat har birimizning, ota-onalar va keng jamoatchilikning ongi va qalbidan mustahkam o‘rin egallagan. Yoshlarimiz haqli ravishda Vatanimizning kelajagi uchun javobgarlikni zimmasiga olishga qodir bo‘lgan, bugungi va ertangi kunimizning hal etuvchi kuchiga aylanib borayotgani barchamizga g‘urur va iftixor bag‘ishlaydi. Bu sohada olib borayotgan keng miqyosli ishlarimizni, xususan, ta’lim-tarbiya bo‘yicha qabul qilingan umummilliy dasturlarimizni mantiqiy yakuniga yetkazishimiz zarur. Shu maqsadda Hukumatning, tegishli vazirlik va idoralar hamda butun ta’lim tizimining, hurmatli domlalarimiz va professor-o‘qituvchilarning eng muhim vazifasi – yosh avlodga puxta ta’lim berish, ularni jismoniy va ma’naviy yetuk insonlar etib tarbiyalashdan iboratdir. Farzandlarimiz uchun zamonaviy ish joylari yaratish, ularning hayotda munosib o‘rin egallashini ta’minlashga qaratilgan ishlarimizni yangi bosqichga ko‘tarishni davrning o‘zi taqozo etmoqda. “Biz yoshlarga doir davlat siyosatini hech og‘ishmasdan, qat’iyat bilan davom ettiramiz. Nafaqat davom ettiramiz, balki bu siyosatni eng ustuvor vazifamiz sifatida bugun zamon talab qilayotgan yuksak darajaga ko‘taramiz. Yoshlarimizning mustaqil fikrlaydigan, yuksak intellektual va ma’naviy salohiyatga ega bo‘lib, dunyo miqyosida o‘z tengdoshlariga hech qaysi sohada bo‘sh kelmaydigan insonlar bo‘lib kamol topishi, baxtli bo‘lishi uchun davlatimiz va jamiyatimizning bor kuch va imkoniyatlarini safarbar etamiz.” 2 1 Shavkat Miziyoyev “Erkin va farovon,demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”. TOSHKENT- 2016. 2 Shavkat Mirziyoyev. “Milliy taraqqiyot yo’limizni qatiyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko’taramiz.TOSHKENT-2017 2

Hozirgi kundagi Angliyaning kuch qudrati o’z-o’zidan shakillanib qolmagan, uning shu darajada kuchli va qudratli davlatga aylanishida tarixda yashab o’tgan bir qancha tarixiy shaxslarning o’rni beqiyos, shu jumladan Angliyada yashab, uning kelajagi uchun befarq bo’lmagan tarixiy shaxslardan biri bu Uinston spenser Cherchill hisoblanadi.Tarixiy voqelik to'g'ri anglab olingandagina tarixiy shaxslar roli vaxizmatlari yaqqol bilinadi. Bundan tashqari tadqiq qilinayotgan mavzu va makon haqida ham to'g'ri va aniq tasavvurga ega bo'lish nihoyatda muhim. Shu ma'noda XX asr o’rtalarida Uinston Cherchillning Angliyadagi faoliyatidan o'sha zamondagi jahon siyosiy, iqtisodiy,mafkuraviy manzarasini bilib olishga to'g'ri keladi. Demak, biz, avvalo, ana shu“o'yin maydoni” dagi ahvolni, past balandliklarni, qonun-qoidalarni bilib olishimiz kerak. Shundagina siyosatchining har bir muayyan vaziyat yo masalada tutgan siyosati va yondashuvining sabablarini ko'ra olamiz. Ushbu bitiruv malakaviy ishining dolzarbligi ham ana shundadir. Bu o'z o'rnida Angliyaning o’sha davrda tashqi siyosati va diplomatiyasining mohiyatini anglash uchun yo'l ochib beradi. Muammoning o’rganilganlik darajasi - Uinston Cherchill nafaqat siyosatchi balki yozuvchi sifatida ham ancha hurmat qozongan shaxslardan biri hisoblanadi. Buning yaqqol misoli sifatida 1953-yilda unga berilgan adabiyot sohasidagi Nobel mukofotini keltirish mumkin. Bundan tashqari uning va unga atab yozilgan maqolalar va biblografiyalar juda ko’p hisoblanadi. Uning tarixiga oid manbalar va adabiyotlar xorijda ko’plab e'lon qilingan. Masalan,2001-yilda nashrdan chiqqan Roy Jenkinsning “ CHURCHILL” nomli tarjimai holi va shaxsan Uinston Cherchill tomonidan yozilgan “MY EARLY LIFE” ( mening dastlabki hayotim) kitobi ham tarixiy ahamiyatga ega. Paul Edison o’zining “The unexpected hero” ya’ni “Kutilmagan qahramon” asarida ham Cherchill shaxsiyati haqida malumotlar keltirib o’tadi. Paul Edison Cherchillning ikkinchi jahon urushida amalga oshirgan ikki muhim siyosati haqida malumot bergan bo’lib. Birinchisi CHerchillning natsistlar ustidan qozonilgan 3

g’alabasi bo’lsa, Ikkinchisi Angliyada CHerchilning siyosatidan norozi bo’lganlar ustidan hukmronlikni qo’lga olganligi. Ushbu kitob 2005-yilda nashrdan chiqgan bo’lib unda Winston Cherchillning butun hayoti, 1874-1965-yilgacha bo’lgan voqealar va Angliyaning bosh vazirlari, Buyuk Britaniyaning XX asrdagi siyosat va hukumati haqida keltirib o’tilgan. Bundan tashqari Uinston CHerchill faoliyati haqida Gilbert Martin(2004)” Winston Churchill:The Wilderness Years”(Cho’l yillari), Edward Moritz, Jr, “Winston Churchill-Prison Reformer”(Cherchill qamoqxona islohotchisi) nomli asarlarida ham Cherchill shaxsiga tariff berib o’tilgan. “Great contemporaries” ushbu asar shaxsan Uinston Chechill tomonidan yozilgan bo’lib, u 1941-yildan nashrdan chiqgan. Bu asarda U.Cherchill bilan bir davrda yashab, faoliyat yuritgan shaxslar haqida malumot berilgan. Xususan, Ikkinchi jahon urushi sababchilaridan bo’lmish Adolf Gitler haqida ham jumlalar mavzud. Ishning maqsadi - Ishning bosh maqsadi XIX asr oxiri XX asr o’rtalarida yashab faoliyat olib borgan, Ingliz hukumron tabaqalari oldida hurmat qozongan,o’zining siyosiy yo’li va qarashlariga ega bo’lgan shaxsning faoliyat tarixini tahliliy nuqtai nazardan yalpi o’rganishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilangan. 1. “Koalitsion hukumatning shakllanishi” tushunchasining kelib chiqish tarixini ochib berish 2. Tarixiy manbalar va adabiyotlarga tayangan holda Buyuk Britaniyada Uinston Cherchilning siyosiy hayotga qadam qo’yishini, boshqa siyosatchilar bilan o’zaro raqobatchiligini, bosh vazir sifatidagi faoliyatining tadrijiy rivojini aniqlash. 3. Uinston Cherchillning ikkinchi jahon urushi davrida jahonning boshqa yirik davlatlari bilan o’zining mohirona tarzda tuzilgan diplomatic shartnoma va kelishuvlarini o’rganish va tahlil qilish. 4. Buyuk Britaniyaning xorijiy davlatlar bilan diplomatik aloqalarini yoritish. 4

5. Uinston Cherchillning mamlakat bosh vaziri bo’lguniga qadar olib brogan faoliyatini yoritish va tahlil qilish Mazkur ishda asosan Uinston Cherchillning hayotiy va siyosiy faoliyati tadqiq qilindi.Tarixiy shaxsning faoliyatini yoritishda u bilan bir davrda va undan keyin yashab, ijod etgan shaxslarning asarlari va maqolalaridan foydalanildi. Tadqiqot obyekti va predmeti -Uinston Cherchill hayoti va faoliyati davridagi Angliya tarixini yoritish, XX asr boshlaridan XX asrning 70-yillargacha bo’lgan davrda Angliya davlati diplomatiyasi tarixini tadqiq etish, uning ingliz jamiyatiga va mamlakatning siyosiy-ijtimoiy hayotiga ta’sirini aniqlanishi ishning asosiy tadqiqot abyektini tashkil etadi. Uinston Cherchill siyosiy faoliyati davrida Angliya tarixi haqidagi ilmiy jihatdan asoslangan fikr-mulohazalarni tahlil etish, har tomonlama to’g’ri yondashuvga binoan U.Cherchill tarixini yoritish ishning predmetini tashkil etadi. Tadqiqotning ilmiy yangiligi va amaliy ahamiyati —Ushbu bitiruv malakaviy ishida Uinston Cherchillning hayotiy va siyosiy faoliyati tarixini tahlil qilish masalalari tadqiq qilindi.Uinston Cherchillning siyosiy faoliyati tarixini tarixiy ahamiyati va uning keyingi davr davlatchilik tarixi uchun kerakli tomonlari haqida fikrlar o’rganib chiqildi. Ushbu mavzu o’ta dolzarb bo’lib, ingliz siyosatchisining mamlakatda amalga oshirgan siyosiy va iqtisodiy ishlarning nechog’lik yuksak ekanligi va mamlakat rivojiga hissa qo’shganligi haqida malumotlar keltiriladi. Tadqiqotning nazariy ahamiyati - Mavzuni o'rganish jarayonida yangicha fikrlash hamda ilmiy tafakkurning umumbashariy tamoyillariga, bo'lib o'tgan voqealarni o'zaro dialektik aloqadorlikda deb qarashga asoslanildi. Mavzuni yoritishda milliy va umuminsoniy qadriyatlar uyg'unligiga, milliy mafkura nuqtai nazaridan yondashishga alohida e'tibor qaratiladi. Tadqiqotda tarixiylik, xronologik uzviylik, tarixiy-qiyosiy tahlil metodlariga amal qilindi.Uinston Cherchill haqida yevropa davlatlari, SSSR tarixchilari va AQSH yozuvchilarining 5