1 Virtual laboratoriyalar asosida umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quv jarayonini takomillashtirish(8-sinf fizika darsligi misolida) Mundarija Kirish. .........................................................................................................3-6 1-bob. Virtual laboratoriyalar yaratish va joriy etish texnologiyalari 1.1- § .Virtual laboratoriyalar yaratish va joriy etish texnologiyalari………………………………………………….…..8-11 1.2-§. Umum ta’lim maktablari ta’limiga doir virtual laboratoriyalar yaratish……………………………………………………………………..….11-18 2-bob. Virtual laboratoriyalar yaratish va o‘quv jarayoniga joriy etish 2.1- § . Virtual laboratoriyalar yaratish va o‘quv jaryoniga joriy etish....................................................................................................................19-25 2.2-§ Umum ta’lim maktablari ta’limiga doir virtual laboratoriyalar yaratish va o‘quv jarayoniga joriy etish metodikasi (8- sinf “Fizika” o‘quv predmeti misolida)............................................................................................................25-50 Xulosa................................................................................................................54-55 Foydalanilgan adabiyotlar.................................................................................55-62

2 Kirish Bugungi kunda ta’lim tizimini sifat jihatidan isloh qilish, ta’limga innovatsion texnologiyalar, ilg‘or xorijiy tajribalar, axborot texnologiyalarini keng joriy etish, jahon standartlariga javob bera oladigan yuqori malakali mutaxassislar tayyorlash yo‘nalishlarida ilmiy izlanishlar olib borishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Shuning bilan bir qatorda, axborot – kommunikasion texnologiyalarni ta’lim jarayoniga tatbiq qilish negizida virtual laboratoriyalarning turli jarayonlarni sifatida singdirilishi va mazmunini rivojlantirish raqamli taraqqiyotning hozirgi davrida Bitiruv malakaviy ishchilar e’tiborini doimiy ravishda jalb qilib kelmoqda. Dunyodagi rivojlangan mamlakatlar ta’lim tizimida veb-ilovalarning mazmuni, shakllanishi va rivojlanish qonuniyatlarini tavsiflashda ma’lum vositalardan foydalanuvchilarning tafakkur qobiliyatini inobatga olish zarurligi to‘lig‘icha e’tirof etilmoqda. Bitiruv malakaviy ishi mavzusining dolzarbligi va zarurati. Jahonda imkoniyati cheklangan o‘quvchilarni ta’lim va tarbiya jarayonini tashkil etish tizimini takomillashtirish maqsadida kompyuterli imitatsion modellar, multimediali elektron resurslar, virtual ta’lim texnologiyalarni yaratish va ularni joriy etish masalalariga oid ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilmoqda. Imkoniyati cheklangan o‘quvchilarni tabiiy fanlardan ta’lim olishi uchun zamonaviy axborot- kommunikatsiya texnologiyalari va pedagogik texnologiyalarning imkoniyatlaridan keng foydalanib o‘qitish asosida, ularning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, mantiqiy fikrlashini oshirish, o‘qitishni tizimlashtirishda nazariy- metodologik, uslubiy asoslarini takomillashtirishga xizmat qilmoqda. Dunyo miqyosida imkoniyati cheklangan o‘quvchilarga fizika fanidan ta’lim berishning tashkiliy-metodik asoslarini tadqiq etishda integrativ yondashuvli interfaol metodlar va didaktik elektron ta’lim resurslarini,

3 kompyuterli imitatsion modellarni joriy etishga qaratilgan ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. Tadqiqot natijalari imkoniyati cheklangan o‘quvchilar uchun fizika ta’limi jarayoniga imitatsion modelli o‘quv materiallarini loyihalash, kompyuterning amaliy va instrumental dasturiy vositalari hamda multimediali elektron resurslar asosida mashg'ulotlarini tashkil etishning zamonaviy yondashuvlar bilan bog'liq ilmiy ishlanmalar ko‘lamini oshirish dolzarb ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimizda imkoniyati cheklangan o‘quvchilar ta’limini rivojlantirish uchun ilg'or pedagogik texnologiyalardan foydalanish, o‘quv reja va dasturlarini takomillashtirish borasida salmoqli ishlar amalga oshirilmoqda. O‘z navbatida, imkoniyati cheklangan o‘quvchilarga fizika fanini o‘qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanishning yangicha yondashuvlarini tadqiq etish zaruriyatini yuzaga kelmoqda. Alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarga ta’lim- tarbiya berish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g'risidagi Qarorda “inklyuziv ta’lim jarayonida o‘quvchilarda o‘qishga sog'lom, kuchli va ta’sirchan motivatsiyani shakllantirish; inklyuziv ta’lim dasturlari asosida zamonaviy darsliklar, o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etgan holda multimedia ilovalarini yaratish» kabi ustuvor vazifalar belgilangan. Bu borada, maxsus maktab internatlarining o‘quv jarayoni uchun didaktik o‘quv vositalarini loyihalash bosqichlarini, talablarini takomillashtirish, umum o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilarining fizika fanidan mustaqil ishlashini tashkil etishga oid ilmiy-metodik tavsiyalar ishlab chiqish tadqiqot mavzusining dolzarbligini belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 25 yanvardagi «Xalq ta’limi sohasidagi ilmiy-tadqiqot faoliyatini qo‘llab-quvvatlash hamda uzluksiz kasbiy rivojlantirish tizimini joriy qilish chora-tadbirlar to‘g'risida»gi PQ-4963- son, 2021 yil 9 avgustdagi «Yetim bolalar va ota-ona qaramog'idan mahrum bo‘lgan bolalarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashning yangi tizimini joriy etish chora-tadbirlari to‘g'risida»gi PQ-5216-son, 2019 yil 29 apreldagi

4 «O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish kontseptsiyasini tasdiqlash to‘g'risida»gi PF-5712-son Farmonlari hamda boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda ushbu dissertatsiya tadqiqoti muayyan darajada xizmat qiladi. Muammoning o‘rganilganlik darajasi. Ta’limda axborot-kommunikatsion texnologiyalarini joriy etish, elektron ta’limni rivojlantirish, elektron axborot- ta’lim resurslari va dasturiy qobiqlarni yaratish va qo‘llashga oid tadqiqotlar yurtimizda: A.A.Abduqodirov, M.M.Aripov, R.R.Boqiev, F.M.Zakirova, M.H.Lutfillaev, A.A.Abdqvasieva D.E.Toshtemirov, N.A.Muslimov, N.I.Taylaqov, M.E.Musaeva, B.Sapaev B.Boltaev, U.Yu.Yuldashev, Ya.Mamatova, M.A.Fayziev, M.R.Fayzieva umum ta’lim maktablari ta’limidagi muammo va istiqbollarini tadqiq qilish, uning mazmun-mohiyati, vazifalari, tamoyillariga doir ilmiy izlanishlar: yo‘nalishida L.R.Muminova, R.Sh.Shomaxmudova, N.Muzaffarova, M.R.Fayzieva, F.U.Qodirova, D.Tangirova, R.A.Suleymenova, G.D.Xakimdjanovalarning ishlarida tadqiq etilgan. Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi davlatlarida umum ta’lim maktablari o‘quvchilar ta’limining pedagogik-psixologik jihatlarini o‘rganishga doir tadqiqot ishlari: T.V.Lisovskaya, D.V.Buxarov, I.Yu.Frolova, I.A.Yudina; axborot texnologiyalaridan foydalangan holda maktab o‘quvchilari o‘quv jarayoni samaradorligini oshirish sohasida: N.N.Gorbachyov, B.V.Selyuk, N.A.Vasyanovich, G.P.Vecherkina, Ch.M.Mirkarimova, S.V.Maruk, E.S.Polat T.V.Lisovskayalar kabi olimlar tomonidan tadqiq etilgan . Yuqorida keltirilgan tadqiqotlarda maktab o‘quvchilarning ta’lim va tarbiya jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha nazariy va amaliy ahamiyatga molik ayrim yondashuvlar ilgari surilgan bo‘lsada, 8- fizika fani darsligiga doir virtual laboratoriya yaratish va maxsus ta’lim muassasalarining o‘quv jarayoniga joriy etish metodikasi maxsus monografik tadqiq qilinmagan. Bitiruv malakaviy ishi maqsadi 8- sinf fizika darsligi asosida virtual

5 laboratoriya yaratish va imkoniyati cheklangan o‘quvchilar o‘quv jaryoniga joriy etish texnologiyalarini ishlab chiqishdan iborat. Bitiruv malakaviy ishi vazifalari: 8-sinf maktab o‘quvchilarning fizika faniga oid mashg'ulotlarni ko‘rgazmali imkoniyatlarining mazmunini yoritish asosida takomillashtirish; maktab o‘quvchilarning fizika fanidan kreativ fikrlashini rivojlantirishga yo‘naltirilgan virtual laboratoriyadan foydalanishni takomillashtirish; Bitiruv malakaviy ishi ob’ekti maktablarda fizika fanini virtual laboratoriyadan foydalangan holda o‘qitish jarayoni belgilangan. Bitiruv malakaviy ishi predmeti fizika fanidan (8- sinf darsligi bo‘yicha) virtual laboratoriyaini maktablar o‘quv jarayoniga joriy etishning shakl va vositalaridan iborat. Bitiruv malakaviy ishining ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat. maxsus maktab internatlarining o‘quv jarayoni uchun didaktik o‘quv vositalarini loyihalash bosqichlari (o‘rganish, hamkorlik, mustaqil, ijodiy) talablarini va virtual laboratoriya (abstrakt, fizik, matematik) integratsiyasini ta’minlash asosida takomillashtirilgan; maxsus maktab internatlarining 8-sinf fizika o‘quv predmetiga oid didaktik dasturiy vositalar (mul`timedia, ovoz doir, video, virtual laboratoriya, virtual stendlar)dan foydalanish hamda mashg'ulotlarni ko‘rgazmali imkoniyatlarining mazmunini yoritish asosida takomillashtirilgan; imkoniyati cheklangan (uyda yakka tartibda ta’lim oluvchi) o‘quvchilarning fizika o‘quv predmetidan kreativ fikrlashini rivojlantirishga yo‘naltirilgan mashg'ulotlarning (muammoli, evristik) o‘quv metodik ta’minoti virtual laboratoriya imkoniyatini ochib berish asosida takomillashtirilgan. Bitiruv malakaviy ishining amaliy natijalari quyidagilardan iborat: imkoniyati cheklangan yoshlar ta’limiga doir 8-sinf fizika darsligidan 7ta virtual laboratoriya yaratilgan;