1 OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TAʻLIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI JAHON TARIXI KAFEDRASI KURS ISHI “ XIX asrda Angliyaning xalqaro munosabatlar tizimidagi ishtiroki ” Bajardi: Eshmuhammadxonov Abdurahmon Shermuhammad xo o ‘g‘li Ilmiy rahbar: O’sarov Sirojiddin Samarqand – 2024

2 MUN DARIJA KIRIS H …………………………………………………… … … … … … … … … … … … … ..3 I BOB . Angl iyaning mustamlakachilik siyosat i 1.1. Angl iya ning Hindi stonni egallashi ……………………… … … … … … … … … … … ...4 1.2. Buyuk Britaniyaning Afrika qit’asi da gi mustamlakalari ……… … … … … … .… ... .10 1.3. Buyuk Britaniyaning Rossiya , F ra nsiya va Germaniya bilan munosabati ………. 15 II BOB . XIX asrda Ang liya ning tashqi si yosiy mayd onda tutgan o ’rn i 2.1. Ost -Indiya kompaniyasining X IX asr da gi faoliyati …… … … … … … … … … … … ...25 2.2. Qirolicha Vikt oriya davrida tas hqi siyosat ……………………………… … … … … 32 2.3. Mavzu ni zamonaviy pedagogi k met odlar asosida o‘rganish … … … … … … … … … 34 XULOSA………………………… ………… …………… … … … … … … … … … … … ..… .35 Foydalanilgan adabiyot va man balar roʻyxati………… … … … … … … … … … … … … ..36

3 KIRISH Angliy a — Buyuk Britaniyaning bir qismi bo'lgan davlatdir . U g'arbida Uels bilan, shimolda Shotlandiya bilan, g'arb va shimoli - g'arbdagi Irlandiya dengizi orqali Irlandiya bilan, janubda esa Kelt dengizi bilan chegaradosh. Mamlakat Shimoliy Atlantikadagi Buyuk Britaniya orolining ta xminan 62 % ini egallagan bo'lib, o'z ichiga Scil ly va Uayt kabi 100 dan ortiq kichik orollarini ham oladi . Britaniya imperiyasi ( ing . British Empire) — odam yashaydigan barcha qitʼalarda koloniyalari mavjud boʻlgan insoniyat tarixidagi eng yirik davlat . XX -asrning 30 -yillariga kelib Britaniya imperiyasi yer sharining qariy b toʻrtdan birini, yaʼni, 41,2 mln. km² (shundan 8 ml n i aholi ya shamaydigan yerlar) egallagan. Imperiyaning hech boʻlmagan bitta koloniyasida quyosh nur sochib turganligi sababli Britaniya imperiyasini „Quyosh botmaydigan imperiya“ deb atashgan. Imperiya aholisining soni esa 480 mln. kishiga, yaʼni oʻsha paytdagi yer s hari aholisining choragiga teng boʻlgan. Aynan Pax Britannica nat ijasi sababli ingliz tili transport va savdo sohasidagi boshqa tillar orasida yetakchi til hisoblanadi. Britaniya imperiyasi B uyuk Britaniya va unga qaram boʻlgan mustamlakalarni ifodalaydiga n tushuncha boʻlib, u 1870 -yillardan boshlab rasman qoʻllanila bo shladi. Britaniya imperiyasi tarkibiga Britaniya bilan birgalikda hamma dominionlari va mustamlakalari — Irlandiya (XII asrlar ), Shimoliy Amerika (Virginiya) (1607), Gollandiya va Shimoliy Am erikadagi boshqa hududlar (1652 -54; 1665 -67 va 1672 -74), Portugaliya va uning mustamlakalari (XVII asr oʻrtalari), Ispaniya mustamlakalari, Kanada, Shimoliy Amerikaning qolgan qismi (1756 — 63) , Bengaliya (1757), Malta, Seylon (1814 — 15), Hindiston, Avstraliy a, Yangi Zelandiya, Janubiy Afrika (XIX asr 1 -yarmi), Syangan (Gonkong) oroli (XIX asr 2 -yarmi), Kipr (1878), Birma (1885), Iroq, Falastin, Transiordaniya, Tanganika, Togo va Kamerunning bir qismi (1914 — 18) va boshqalar kirgan edi. XX asrda mustamlaka tizi mining parchalanishi jarayonida Britaniya imperiyasi oʻrnida imperiyadan ajralib chiqqan mamlakatlar ittifoqi — Britaniya millatlar hamdoʻstligi tushunchasi paydo boʻldi . Britaniya Imperiyasi ikki yuz yildan ortiqroq vaqt davomida oʻsdi. Davlat maydoni oʻs ishining eng avji deb XX -asrning boshlari tan olinadi. Oʻsha payt larda barcha qitʼalarda yirik hududlarga egaligi uning haqiqiy buyukligini koʻrsatgan.

4 I BOB . Angl iyaning mustamlakachilik siyosati Hududlar egallanishi davri nisbatan tin ch boʻlgan savdo va diplomatiya bilan bo shlangan. Imperiya butun dunyoga britan texnologiyalari, savdo, ingliz tili va hukumat turi tarqalishiga sababchi boʻlgan. Imperiya hukmronligi imperiya iqtisodiyotining oʻsishi va Birlashgan Qirollikning koʻplab dav latlar siyosatiga ta ʼsir koʻrsatishida muhim rol oʻynagan. Koloniyalar tuzilishidan maʼlumki, Britaniya Imperiyasining taʼsiri ikki xil qiyofaga ega boʻlgan. Koloniyalarga Buyuk Britaniyaga mos boʻlgan ingliz tili, maʼmuriy va huquqiy qonunlar kiritilgan. Birlashgan Qirollikn ing dekolonizatsiyasi davomida sobiq koloniyalarga parlament demokratiyasi va oliy qonunlar olib kirilishga harakat qilingan, ammo, baʼzan bu amalga oshgan, baʼzan esa yoʻq. Koʻplab koloniyalar Britan davlatlari hamdoʻstligi ularga impe riya oʻrnini psixolo gik tarzda egallaydi deb hisoblashgan. Britan koloniyalaridan asosan Birlashgan Qirollikning moddiy maqsadlari yoʻlida foydalanilgan. Britan fuqarolari koʻchib borgan koloniyalarda mustaqil iqtisodiyot uchun infratuzilma yaratilgan boʻl sada, Afrika va Osiy oning tropik hududlarida joylashgan koloniyalar ularga asosan xomashyo bazalari sifatida qaralganligi sababli cheklangan infratuzilmaga ega boʻlishgan. Hozirgi kunda koʻplab rivojlanayotgan davlatlar iqtisodiyoti xomashyo eksportiga qar am boʻlib qolgan. Ko loniyalardagi turli etnik guruhlar orasidagi muammolar boshqa davlatlarning kolonial hukmronligidan saqlab turganligi britan kolonial qonunchiligining asosiy ustuni boʻlgan. Hozirgi kunda Shimoliy Irlandiya, Hindiston, Zimbabve, Sudan, Uganda, Iroq va bosh qa davlatlardagi etnik muammolarning sababchisi „boʻlib tashlab hukmronlik qil“ klassik prinsipi sanaladi. 1952 -1957 -yillarda Keniyada kichik qoʻzgʻolondan boshlanib, soʻng yirik qabilalarning qonli urushiga aylangan mau -maular qoʻzgʻol oni bunga oddiy miso l boʻla oladi. Britaniyaga Napoleon urushlaridan soʻng oʻtgan Kap koloniyasiga 1652 -yilda Afrikaning janubida metropoliya va Osiyodagi koloniyalar oʻrtasidagi toʻxtash nuqtasi sifatida Golland Ost Indiya kompaniyasi tomonidan asos soli ngan edi. 1820 -yilda n boshlab bu yerga inglizlar oqimi kuchaydi. 1830 -yillar oxiri 1840 -yillar boshidagi buyuk koʻchish davomida minglab burlab koloniyalarni tark etib shimolga ketib, u yerda oʻzlarining

5 respublikalari: Transvaal (1852 -1877, 1881 -1902 - yil y) va Ozod Oranj dav latini (1854 - 1902) tuzishdi. Ular ham britanlar, ham soto va zulu kabi Afrika qabilalari bilan dushman boʻlishgan. Ikkinchi ingliz -bur urushi (1899 -1902 -yillar) natijasida bur respublikalari Britaniya Imperiyasiga qoʻshib olindi. Rodosl ik Koloss (Rodoslik Koloss) singari Sesil Rods Kap koloniyasidan Qohiragacha boʻlgan masofani egallab turibdi . 1869 -yilda Napoleon III Oʻrtayer dengizi va Qizil dengizni birlashtiruvchi Suvaysh kanalini ochdi. 1875 -yilda Benjamin Dizraeli boshchiligida gi britan hukumati Misr hukmdori Ismoil Poshshodan kanalning 44 % aksiyalarini 4 mln. funtga sotib oldi. Boshida kanal ustidan qoʻshma ingliz -fransuz boshqaruvi oʻrnatilgandi, 1882 -yilda esa kanal hududi britan askarlari tomonidan egallandi. Suvaysh kanali ustidan ingliz -fransuz munozarasi 1902 -yilda uning neytral hudud deb eʼlon qilinishi bilan tugadi, lekin de -fakto kanal 1954 - yilgacha britan askarlari boshqaruvi ostida qoldi. Kongo daryosining quyi oqimida Fransiya, Belgiya va Portugaliyaning faollashuvi dan soʻng Yevropa davlat lari orasida "Afrika uch un janjal" boshlandi. Muammolarni 1884 -1885 -yillardagi Berlin konferensiyasi (1884)da hal qilishga harakat qilishdi. Kolonial imperiyalar orasidagi raqobat 1890 -yillargacha davom etdi. Birlashgan ingliz -misr askarlari 1896 -yilda mah diylar qoʻzgʻolonini bostirishdi va fransuzlarning Fashodga bosqiniga qarshilik koʻrsatishdi. Shundan soʻng Sudan qoʻshma ingliz -misr koloniyasi deb eʼlon qilindi, aslida esa britan boshqaruvi ostida qoldi. Britan kolonizatori Sesi l Rods strategik muhim Su vaysh kanalini foydali qazilmalarga boy Janubiy Afrika bilan birlashtiruvchi Keyptaun -Qohira temir yoʻlini qurish taklifini bildirdi. 1888 -yilda Rods oʻziga tegishli shaxsiy Britan Januniy Afrika kompaniyasi yordamida oʻz ismi shar afiga atalgan ulkan hudud — Rodeziyani egalladi. Har bir qabila 18000dan 30000gacha odam yoʻqotgan bir vaqtda, jami 22ta oq halok boʻladi. Orol -davlat hisoblanishiga qaramasdan oʻrta asrlarda Angliya qitʼadan kelgan koʻplab hujumlarga nishon boʻlgan, bunin g sababi esa unda XVI -asr gacha harbiy dengiz flotining yoʻqligi edi. Angllar va sakslar Britan orollariga Germaniyadan kelishgan. Ularning harbiy otryadlarini bu yerga Rim imperiyasidan mustaqillikka erishib, oʻz qirolliklarini tuzgan mahalliy britan hukmd orlari chaqirishgan. 1066 -yilda fransuz normannlari tomonidan yana bir Angliyaning egallanishi amalga oshirildi, shundan soʻng