logo
  1. Главная страница
  2. Дипломные работы
  3. Общий
  4. XX asr oxiri XXI asr boshlarida Misr

XX asr oxiri XXI asr boshlarida Misr

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

569.3427734375 KB
Скачать
1Mavzu: XX asr oxiri XXI asr boshlarida Misr. Reja: I. Kirish. II. Asosiy qism. II.1. Misrning ma’muriy tuzilishi. II.2. Anvar Saodat davrida Misr II.3. Husni Muborak davrida Misr II.4. Misr madaniyati va ta’lim sohasi. II.5. Iqtisodi va qishloq xo'jaligi III. Xulosa. IV. Foydalanilgan adabiyotlar. 2I. Kirish. Misr (rasmiy nomlanishi: Misr Arab Respublikasi. 1 (arabcha: ةيبرعلا رصم ةيروهمج )) Afrikaning shimoliy-sharqiy qismida joylashgan davlatdir. Maydoni 1 million 14 ming km². Aholisi 102 million kishi. Poytaxti — Qohira shahri. Misr shimolda O rta yer dengizi, sharqida Qizil dengiz joylashgan.Misr davlati ham islom ʻ davlatlaridan biri va aholisining asosiy qismi musulmon. Misr davlati- pul birligi Misr funti. Davlat tili- arab tili. Prezidenti- Abdulfattoh as-Sisiy. Misrda yetti mo jizadan biri ya ni Misr piramidalari joylashgan. ʻ ʼ Misr hududining deyarli xammasi cho l zonasida joylashgan. Shundan faqat 3,5 % ʻ (35 ming km²) Nil daryosi deltasi va vodiysiga to g ri keladi. Relyefi va geologik ʻ ʻ tuzilishi jihatidan Misr hududi shartli ravishda to rt zonaga bo linadi: 1) Liviya ʻ ʻ cho li; 2) Arabiston cho li; 3) Sinay yarim orol; 4) Nil daryosi vodiysi va deltasi. ʻ ʻ Relyefi, asosan, tekislik; Qizil dengizga yaqin yerlar tog likdir. Liviya cho li ʻ ʻ platosining balandligi shimolda 100 m, janubda 600 m, janubi-g arbda 1000 m ʻ 1 1971-yilgi konstitutsiyaga binoan 3gacha bo lib, yer yuzasi qum va toshloq. Arabiston cho li yassitog ligi sharqda 700ʻ ʻ ʻ m gacha ko tarilgan, bu yerda balandligi 2000 m gacha bo lgan tizmalar bor. ʻ ʻ Aholisining 98 % misrlik arablar. Nubiylar, barbarlar, kopt (qibt)lar (mahalliy xristianlar) Misrning tub aholisi bo lib, mamlakatga kelgan arablar bilan aralashib ʻ ketgan qadimgi misrliklarning avlodlaridir. Greklar, armanlar, italyanlar, inglizlar, fransuzlar ham yashaydi. Rasmiy til — arab tili, deyarli butun aholi shu tilda gaplashadi. Aholi, asosan, islom dinining sunniylik yo nalishida, xristianlar 10 ʻ % ni tashkil etadi. Aholining 43,9 % shaharlarda istiqomat qiladi. Eng yirik shaharlari: Qohira, Iskandariya, Port-Said, Ismoiliya, Tanta, Suvaysh, Al-Mansura, Damanxur, Al-Mahallat-ul-Kubro . 2.1.Misrning davlat boshqaruviva ma’muriy tuzilishi Misr Arab Respublikasi Liviya, Sudan, Isroil davlatlari bilan chegaradosh. Aholisi — 96 million kishi, arab mamlakatlari orasida aholisi eng ko‘p mamlakat. Poytaxti — Qohirada 12 million kishi yashaydi. Ma’muriy jihatdan 27 viloyatga bo’lingan. Eng yirik shaharlari — Qohira va Iskandariya. Misr — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1971-yil 11-sentabrdagi referendumda ma qullangan, ʼ keyinchalik unga o zgartirishlar kiritilgan. Davlat boshlig i ʻ ʻ — prezident (1981- yildan Muhammad Husniy Muborak ). Vakolat muddati — 6 yil. Cheklanmagan marta qayta saylanishi mumkin. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni prezident amalga oshiradi, u bosh vazir va hukumat a zo ʼ Davlat boshlig‘i – prezident 6 yillik muddatga umumxalq saylovida saylanadi. . Ijroiya hokimiyat prezident va Bosh ministr boshchiligidagi hukumatga tegishli. Oliy qonun chiqaruvchi organ- Xalq Majlisi (454 deputatdan iborat, 444 tasi saylanadi 10 ta deputat prezident tomonidan tayinlanadi) va Maslahat Kengashidan (264 a’zo 88 ta deputat prezident tomonidan tayinlanadi) tashkil topgan. Amaldagi konstitutsiyasi 1971-yil 11- sentabrda qabul qilingan. Sud tizimiga Oliy Konstitutsiyaviy sud boshchilik qiladi. Milliy bayrami 23-iyul (1952-yil), inqilob kuni. Mustaqillik kuni - 28-fevral (1922- 4yil). Mamlakat 26 ta muhofazalarga bo‘lingan. Ular o‘z navbatida markazlarga, markazlar esa nohiyalarga bo‘lingan. Asosiy siyosiy partiyalari: Milliy Demokratik Partiya, Mehnat Sotsialistik Partiyasi, Milly Taraqqiyot Partiyasi, Al-Umma.larini tayinlaydi hamda lavozimlaridan ozod qiladi.Pul birligi Misr funti. Misr davlat bayrog i (ʻ رصم ملع [ ælæm m s ]) ˈʕ ɑ ˤɾ — 1952-yil Misr inqilobiga borib taqaladigan Misr inqilobiy bayrog ining uchta teng gorizontal qizil, oq va qora chiziqlaridan ʻ iborat .(trikolor). Bayroqda oq chiziqda Misrning milliy gerbi Misr burguti Saladin tasvirlangan. 1952-yilgi inqilobda qirol Farukni ag dargan Misr ozod zobitlari ʻ inqilobiy va ozodlik bayrog ining uchta bandining har biriga o ziga xos ramziy ʻ ʻ ma lumot berdilar. Qizil chiziq misrliklarning mustamlakachilikka qarshi ʼ urushdagi qonini anglatadi. Oq tasma misrliklar qalbining pokligini anglatadi. Oqning ostidagi qora chiziq zulmatni yengish usulini anglatadi. [1] Misrning Inqilobiy va Ozodlik bayrog i o sha paytda bir qancha arab mamlakatlari ʻ ʻ uchun ilhom manbai bo lgan va ko plab arab davlatlari tomonidan qabul qilingan. ʻ ʻ Xuddi shu gorizontal trikolor Iroq , Suriya, Sudan va Yaman (va ilgari Liviya) tomonidan qo llaniladi, yagona farq shundaki oq chiziqdagi milliy gerblarning ʻ mavjudligida (yoki yo qligida). ʻ 5 Misr Gerbning variantlari bor:  hukumat va armiya tomonidan ishlatiladigan;  bayrog'i tasvirlangan. 2.2. Anvar Saodat davrida Misr 70-yillarning boshida Misr arab respublikasi o’zining murakkab damlarini boshidan kechirmoqda edi. 1967 yildagi 6 kunlik urushning salbiy oqibatlari hali ham sezilib turardi. Yaqin Sharq inqirozining chuqurlashuvi, mamlakat hududi ma’lum qismining bosib olinishi, Misr hukumatini yarim millionli armiyani saqlab turishga majbur etgan. 6«Na urush na tinchlik» holati hukm surayotgan paytda mudofaaga bo’lgan o’ta katta xarajat mamlakat iqtisodiyotiga salbiy ta’sir ko’rsatmoqda edi. 1970 yil 28 sentyabrda Misr prezidenti J.A.Nosir vafot etdi. 1970 yil 15 oktyabrda o’tkazilgan referendumda yangi prezident – Anvar Saodat saylandi 2 . O’sha yilning noyabr oyida Arab sosialistik ittifoqi ommaviy siyosiy tashkilotning raisi lavozimiga ham A.Saodat tayinlandi. ASI J.A.Nosirning dekretiga muvofiq 1962 yil oktyabr oyida tashkil topgan. ASI – «mamlakatning sosialistik avangardi», davlatning ichki va tashqi siyosatini belgilab beruvchi va xalqning sosialistik jamiyati barpo etish yo’lida yo’l-yo’riq ko’rsatuvchi tan olingan siyosiy tashkilot bo’lib qolgan edi. Muhammad Anvar as-Saodat 1918 yil 25 dekabrda Minufiya viloyatidagi, Abu-al Qum qishlog’ida xizmatchi oilasida tug’ilgan. 1938 yilda harbiy bilim yurtini tagatgan. 1942 yilda nemis agenturasi bilan aloqador bo’lgani uchun 18 oyga qamalgan. 1950 yilda armiya safiga qaytgan va «Zubbot al-Axror» («Ozod ofiserlar») tashkiloti ijroiya qo’mitasi a’zoligiga saylangan. Prezident Nosir vafotidan keyin Misrda sodir bo lganʻ jarayonlar, sinfiy kuchlar muvozanatidagi o zgarishlar, ʻ tabiiyki, mamlakat tashqi siyosatida ham o z aksini ʻ topmay qolishi mumkin emas edi. Mashhur frantsuz jurnalisti A. Alleg haqli ravishda Misr parazit burjuaziyasi vakillari orasida “o‘zlari uchun foyda olish sohasini yanada kengaytirishni orzu qilganlar, ularning huquqlarini himoya qilish istagi emas, balki boshqa tashvishlar ustunlik qiladi”, deb ta’kidlagan edi. falastinliklarni vatanga va mamlakat mustaqilligini asrab- avaylash” 25. Sadat 2 SHuhrat Ergashev ‘”XXasr taqdirlarda aks etgan tarix”-Toshkent 2013 -331-332 b 7rejimi Nosir tashqi siyosatining antiimperialistik, mustamlakachilikka qarshi tamoyillarini butunlay chetlab o‘tdi, taraqqiyparvar davlatlar va kuchlar bilan aloqalarni uzdi, milliy ozodlik harakatlarini qo‘llab- quvvatlashdan bosh tortdi. Shu bilan birga u eng reaktsion rejimlar bilan yaqin aloqalar o‘rnatdi. 3 Agar Nosir prezidentlik yillarida Misr tashqi siyosatining asosiy yo‘nalishlaridan biri Sovet Ittifoqi va boshqa sotsialistik mamlakatlar bilan do‘stlik va hamkorlikni har tomonlama mustahkamlash bo‘lsa, Sadat sovet- misr munosabatlariga putur yetkazishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan edi. SSSRga nisbatan dushmanlikni asta- sekin kuchaytirib, Misr rahbariyati turli sohalarda sovet- misr aloqalarini cheklashga qaratilgan ko'plab choralar ko'rdi va shov- shuvli antisovet kampaniyasini boshladi. 1976 yil mart oyida Sadat 1971 yil may oyida Misr tomonining tashabbusi bilan tuzilgan Sovet Ittifoqi va Misr o'rtasidagi do'stlik va hamkorlik shartnomasini bekor qildi. A.Saodat tez orada AQSh prezidenti R.Nikson bilan norasmiy aloqalar o’rnatdi. Buning sababi, AQShning Yaqin Sharqdagi inqirozni bartaraf qiladigan qurbiga ishonishda yotardi. Sadat o'ziga belgilab qo'yilgan rolni o'z xohishida o'ynadi. “Al- Gumhuriya” gazetasining birinchi muharriri, “Islom kongressi”, “Milliy ittifoq” bosh kotibi, Milliy majlis raisi. 1969 yil 20 dekabrda u vitse- prezident bo'ldi. Livanlik tadqiqotchi Al- Bir Farxat hattoki, "Nosir Sadotni vitse- prezident etib tayinlagan, chunki Zakariya Mohi al- Din bilan bo'lgan qiyinchiliklardan so'ng u yonida kuchli shaxsga ega bo'lishni istamagan", deb hisoblaydi 4 . «Olti kunlik urush»dan keyingi dastlabki vaqtlarda Isroil, Yaqin Sharq muammosi yuzasidan, Birlashgan Millatlar tashkiloti xizmatidan voz kechgan. Lekin keyinroq, AQSh hukumati bosimi ostida isroil BMT xizmatidan foydalanib arab davlatlari bilan muzokaralar olib borishga rozilik berdi. 1971 yil 8 fevralda BMT elchisi Gunkar Yaring Yaqin sharqda tinchlik o’rnatish maqsadida Isroil va Misr hukumatlariga maktub yo’llaydi. Maktubda 3 . Князев А.Г. Египет после Насера. 1970-1981. М.1980 25-26 b 4 . Новейшая история стран Азии и Африки ХХ ВЕК 1945-2000 Москва 2001 36б 8Isroil bosib olgan arab yerlaridan qo’shinini chiqarish va Suvaysh kanalida kemalarga xavf-xatarsiz suzish sharoitini ta’minlash kabi shartlar bayon etilgan. Misrga qaratilgan talablar ichida ikki davlat o’rtasida mavjud urush holatiga barham beri shva sulh shartnomasini imzolash masalalari ilgari surilgan. Boshqacha qilib aytganda, tomonlar BMT Havfsizlik Kengashining 242- rezolyusiyasini bajarishga chaqirilgan. Ammo Isroil, G.Yaring maktubiga salbiy javob berib, u hyech qachon 1967 yil 5 iyunigacha bo’lgan chegaralariga qaytmasligini bildirgan. Isroil tanlagan pozisiya arab mamlakatlarini o’zaro hamkorlik masalasiga e’tibor berishga undagan. 1971 yil 17 aprelda Misr, Liviya va Suriya maxsus deklarasiya qabul qilib Arab respublikalari federasiyasi barpo etilganini e’lon qildilar. Lekin amalda Federasiya rahbariyati qator uchrashuvlar o’tkazib, bir qancha bayonotlar qabul qilish bilan o’z faoliyatini cheklagan edi, xolos. Aytish joizdirki, prezident A.Saodat tanlagan tashqi-siyosiy yo’nalish (AQSh va boshqa g’arb davlatlar bilan yaqinlashishga intilishi) Arab sosialistik ittifoqi yetakchilari, hukumat a’zolari, parlament deputatlarining noroziligini uyg’otdi. Undan tashqari A.Saodatning avtoritar boshqarish uslubiga o’tishi ham bir qator davlat arboblari tomonidan ma’qullanmadi. Mamlakat vise-prezidenti Ali Sabri, ASI markaziy qo’mitasining birinchi kotibi Abu-al-Muxsin, milliy majlis raisi L.Shukeyra tashqi ishlar vaziri Sh.Gomaa va boshqalar A.Saidatning siyosatini keskin qoralab, undan J.A.Nosir prinsiplariga qaytishni talab qildilar. Hokimiyatining havf ostida qolganligini sezgan amalga oshirdi. Bosh shtabi boshlig’i general Muhammad Sodiq yordamida, bir guruh yuqori martabali ofiserlarni o’z tomoniga ag’darib olgan prezident, armiyani o’zining asosiy tayanchiga aylantiradi. Endi A.Saodat tezkorlik bilan o’zining raqiblari vise-prezident Ali Sabri, tashqi ishlar vaziri Shaaravi Gomaa va yana besh nafar vazirlar egallab turgan lavozimlardan c 1971 yil 13-15 may kunlarida ASI rahbariyatidan vazirlar mahkamasidan va parlament a’zolaridan 50 kishi hibsga olinadi. 13-15 may voqyealaridan so’ng barcha davlat, siyosiy va jamoa tashkilotlarning tarkibida 9qayta qurish va jiddiy o’zgarishlar bajo keltirildi. Prezident J.A.Nosir davrida qamoqqa olingan siyosiy mahbuslar ozod qilindi, 1954 yilda ta’qiqlangan diniy- ekstremistik «musulmon birodarlari» tashkilotning ayrim yetakchilariga mamlakatga qaytib kelishga ruxsat berildi. 1971 yil 11 sentyabrdagi referendumda Misrning yangi konstitusiyasi tasdiqlandi. Konstitusiya mamlakatning nomini o’zgartirdi, u endi Misr Arab respublikasi deb ataldi. Misr – prezident respublikasiga aylandi, unda prezident keng vakolat va huquqlarga ega bo’ldi. Davlat boshlig’i – prezident armiya va polisiya ustidan to’g’ridan – to’g’ri nazorat o’rnatish huquqini qo’lga kiritdi . May oyi to’ntarishidan keyin amalga oshirilgan barcha chora-tadbirlar 15 may «tuzatuvchan inqilobi» degan nomni olgan. Shuni aytish kerak-ki, dastlab A.Saodat Isroilga qarshi turishda AQSh bilan munosabatlarni yaxshilashga intilib, ayni paytda Sovet Ittifoqi bilan ham harbiy siyosiy aloqalarni saqlab qolishga harakat qilgan. Misr armiyasida qayta qurollanish jarayonini davom ettirish uchun A.Saodat 1971 yid 27 mayida 15 yilga mo’ljallangan do’stlik va hamkorlik to’g’risidagi Misr-SSSR shartnomasini tuzishga tashabbuskor bo’ldi. Biroq vaqt o’tishi bilan SSSRning Misrga katta miqdorda yordam berolmasligini ko’rgan A.Saodat Sovet Ittifoqiga suyanishdan voz kecha boshlagan. Iqtisodiy tanglik, demografik muammo (Misr aholisi sonining jadal o’sishi), harbiy harajatlar Misrning ichki ahvoliga o’ta salbiy ta’sir ko’rsatgan. Misrga mana shu muammolarni hal etish uchun birinchi navbatda Isroil bilan tinch-totuv yashashi shart bo’lgan va Isroil bosib olgan Sinay yarimorolni qaytarib olishi ham zarur edi. Muzokaralar orqali Sinay yarimorolini A.Saodatning fikricha, AQShning Isroilga qilgan bosimi natijasida qaytarib olish mumkin bo’lgan. Misr prezidenti AQSh hukumatiga qilgan murojaatida Isroil-Misr muzokaralarni uyushtirib, unda vositachilik rolini ijro etishni so’ragan. O’z navbatida AQShning talabiga binoan A.Saodat, Sovet Ittifoqining Misrda joylashgan havo hujumiga qarshi qurollarni chiqarib yubormog’i shart bo’lgan. 1972 yil bahorida sovet harbiy maslahatchilari Misr hukumati talabiga binoan, mamlakatni tark etdi, havo hujmiga qarshi qurollar ham Misr territoriyasidan chiqarildi. Ammo bu choralar amalga oshirilgandan keyin ham 10Isroil-Misr munosabatlarda ijobiy o’zgarishlar bo’lgani yo’q. Isroil bosh vaziri Golda Meir, yana bir marotaba uning mamlakati 1967 yilgi chegaralarga hyech vaqt qaytmasligini qat’iy ta’kidladi. 1973 yilning sentyabrda Isroil hukumati zabt etilgan arablar yerida (jumladan Sinay yarimorolida) yahudiylar manzilgohlari qurilishi rejasini e’lon qildi. Isroil hukumatining ushbu qarori A.Saodatning muzokaralarga bog’langan umidini uzdi. Qohirada Isroilga qarshi kuch ishlatish qarori qabul qilindi. Misr prezidenti Damashqqa tashrif buyurib, Suriya rahbari Hofiz Asad bilan birgalikda Isroilga qarshi urush rejasini muhokama qilditdi . Oktyabr urushi haqida gapirganda, tadqiqotchilar odatda quyidagi savollarni berishadi. Nega Misr qo'shinlari Suvaysh kanalini kesib o'tib, sharqiy yo'nalishda hujumni rivojlantirmadilar va Sinaydagi tog' dovonlarini egallab olishmadi? Nega isroilliklar Deversuar mintaqasida hujum uyushtirishga muvaffaq bo'lishdi va bu yutuqning oldini olish uchun harbiylar tomonidan taklif qilingan barcha rejalar prezident Sadat tomonidan rad etildi? Hukumat Isroilning hiyla- nayrang harakatlariga keskin norozilik bildirdi va Xavfsizlik Kengashining 12- rezolyutsiyasiga muvofiq, arab davlatlariga qarshi harbiy harakatlarni zudlik bilan to xtatishni va 22- oktabr kuni qo shinlarni o tʻ ʻ ʻ ochishni to xtatish chizig iga olib chiqishni talab qildi. ʻ ʻ 5 A.Sadatning iltimosiga binoan Xavfsizlik Kengashi qarorlarining bajarilishini nazorat qilish uchun harbiy harakatlar sodir bo lgan hududga BMT ʻ kuzatuvchilari yuborildi. Ta’kidlash joizki, butun urush davomida Amerika ma’muriyati bosqinchiga qarshi samarali choralar ko‘rishga to‘sqinlik qilgan va hatto Suriya va Misrga yordam berayotgan davlatlarni shantaj qilishga uringan. Xususan, Vashington AQSh qurolli kuchlarining bir qator hududlarda, jumladan, Yevropa 13 da jangovar tayyorgarligi oshirilganligini e'lon qildi. AQSh hatto bu kabi harakatlarini Sovet Ittifoqi pozitsiyasi bilan oqlashga urinib ko'rdi, bu esa go'yoki xavotir 5 . Князев А.Г. Египет после Насера. 1970-1981. М.1980.62-63 11uyg'otdi. TASSning 1973 yil 28 oktyabrdagi bayonotida bu borada shunday tushuntirishlar bema'niligi, chunki Sovet Ittifoqining harakatlari Xavfsizlik Kengashining o't ochishni to'xtatish va Yaqin Sharqda tinchlikni tiklash to'g'risidagi qarorlarini amalga oshirishga ko'maklashishga qaratilgan. . Oktyabr urushi haqida gapirganda, tadqiqotchilar odatda quyidagi savollarni berishadi. Nega Misr qo'shinlari Suvaysh kanalini kesib o'tib, sharqiy yo'nalishda hujumni rivojlantirmadilar va Sinaydagi tog' dovonlarini egallab olishmadi? Nega isroilliklar Deversuar mintaqasida hujum uyushtirishga muvaffaq bo'lishdi va bu yutuqning oldini olish uchun harbiylar tomonidan taklif qilingan barcha rejalar prezident Sadat tomonidan rad etildi? Misrning oktyabr urushidagi harakatlarining fonini urushdan olti oy oldin sodir bo'lgan voqealarga murojaat qilish orqali tushunish mumkin. 1973 yil fevral va aprel oylarida Misr Prezidentining milliy xavfsizlik masalalari bo‘yicha yordamchisi H. Ismoil Parijda X. Kissinjer bilan ikki marta uchrashdi. Bu uchrashuvlarda Kissinjer amerikaliklar Sadatning yo nalishi, xususan, uningʻ tinchlikka intilishi va sovet mutaxassislarini “qutqarishi”dan qoniqish hosil qilganini aniq ko rsatdi. Sadatning o'zi yozganidek, Kissinger Ismoilga shunday ʻ degan: "Mening Sadatga maslahatim - realist bo'l. Biz pragmatik dunyoda yashayapmiz va istaklar va xayollar asosida rejalar qura olmaymiz. Haqiqat shuki, siz arablar mag'lub bo'ldingiz, lekin bu bilan siz g'olibning talab qilishga haqli bo'lgan narsani talab qilyapsiz. Siz muhim imtiyozlarga ega bo'lishingiz kerak. Amerika Qo'shma Shtatlari sizga yordam bera olishi uchun siz vaziyatni o'zgartirishingiz yoki hozirgi vaziyatingizga mos keladigan shartlarga rozi bo'lishingiz kerak. Sadatning kichik operatsiya bilan cheklanishga tayyorligi harbiy harakatlar boshlanishidan oldin ham yaqqol namoyon bo'ldi. Sadat buni baland ovozda aytmasa ham, Isroil bilan urushni xohlamadi va uning muvaffaqiyatiga ishonmadi. 12U Nosir 1967 yilgi urushdan so'ng Misrning mag'lubiyati faktini tan olmay, o'z siyosatini shu asosda qurishdan bosh tortganida xato qilganidan kelib chiqdi. S.Shazli eslaganidek, A.Sadatning urush vaziri A.Ismoilga bo‘lajak operatsiyadagi qurolli kuchlarning vazifalari to‘g‘risidagi yozma ko‘rsatmalari umumiy shaklda tuzilgan bo‘lsa- da, bir ibora tashvishli edi: Sadat bularning bajarilishini ta’kidladi. vazifalari qurolli kuchlarning imkoniyatlariga bog'liq bo'ladi. Buni quyidagicha tushunish kerak edi: qurolli kuchlar nimaga qodir va nima qila olmasligini siyosiy rahbariyat o'zi hal qiladi. Keyinchalik Sadatning o'zi yozgan ediki, operatsiya oldidan uning "strategik harakat kasalligi" Yegint qurolli kuchlari jangning dastlabki 24 soatida g'alaba qozonishi kerak edi; agar shunday qilsalar, urush maqsadlariga erishiladi.17 U Misrning Suvaysh kanalining sharqiy qirg'og'ida atigi 10 millimetr yutgani keyingi diplomatik muzokaralarda uning mavqeini tubdan yaxshilashidan kelib chiqdi.1973 yil 6 oktyabrda yahudiylarning «Iom kippur» diniy bayram kunida Misr va Suriya qurolli kuchlari to’satdan Isroilga qarshi hujum boshladi. Urushning dastlabki kunlarida Misr 2 va 3 armiyalari (sovet harbiy mutaxassislari tomonidan o’rgatilgan) Suvaysh kanali qirg’og’ida turgan Isroil qo’shinlarga qaqshatgich zarba berib, ularni tartibsiz chekinishga majbur qildi. Isroilning Suvaysh kanali sharqiy qirg’og’ida qurilgan o’ta mustahkam «Barlev chizig’i» ishg’ol qilindi. Gollan tepaliklarda Suriya armiyasi ham taktik muvaffaqiyatni qo’lga kiritishga muvaffaq bo’ldi. «Yengilmas» Isroil armiyasi arab-isroil urushlar tarixida, balki birinchi marotaba achchiq mag’lubiyat ta’mini tatib ko’rgan bo’lsa ajab emas. Sarosimaga tushib qolgan Golda Meir hukumati AQShdan darhol yordam so’rab, qurol aslaha yuborishni so’ragan bo’lsa, arab davlatlari esa Sovet Ittifoqidan yordam kutganlarini bildirishdi. Biroq buyuk davlatlar o’zlarining sheriklariga yordam berishga unchalik shoshilgani yo’q. Isroil armiyasi og’ir vaziyatga tushib qolgani tufayli Golda Meir hukumati qattiq turib AQShdan tezda yordam berishni talab qildi. Aks holda isroil «g’alaba uchun, har qanday chora 13qo’llashdan qaytmaydi» deyilgan Isroil hukumatining AQSh prezidenti R.Niksonga yuborgan telegrammasida. «G’alaba uchun, har qanday chora qo’llashdan qaytmaydi» degan iborani AQSh hukumati isroilliklar arablarga qarshi atom bombasini ishlatmoqchi deb tushungan. Dar haqiqat, Isroilda atom bombasining eksperimental varianti ishlab chiqarilgan degan ayrim ma’lumotlar tarqalgan edi. Yaqin Sharqda borayotgan urushning kengayishiga qarshi chiqqan AQSh Isroilga yordam berishga rozi bo’ladi. AQSh yordamida ajoyib tarzda qurollangan Isroil armiyasi, oktyabrning o’rtalarida barcha frontlarda qarshi hujumga o’tib, strategik tashabbusni o’z qo’liga oldi. 1973 yil 15 oktyabrda Isroil armiyasi suvaysh kanalining g’arbiy qirg’og’iga chiqib oldi. Suvaysh kanalining sharqiy qirg’og’ida qolgan Misrning 3-armiyasi qurshovga olindi va bu armiya batamom yo’q qilish arafasida edi. Misr poytaxti havf ostida qolgan edi. Ana shunday og’ir bir vaziyatda Sovet Ittifoqi Misrga yordam qo’lini cho’zdi. 1973 yil 16 oktyabrdan – 20 oktyabrgacha SSSR vazirlar kengashining raisi A.N.Kasыgin Qohirada bo’lib, vaziyatni joyda o’rganib harbiy harakatlarni darhol to’xtatishni A.Saodatga maslahat berdi. A.N.Kasыgin Misrga harbiy yordam ko’rsatish va BMT mexanizmi orqali isroilning hujumini to’xtatish kabi va’dalarni berdi. 1973 yil 20 oktyabrga kelganda Isroilning 4-tankchi mexanizasiyalashgan va parashyut brigadalari Qohira shahriga hujum qilishga shaylangan edi. 1973 yil 20 oktyabrda AQSh davlat kotibi G.Kissindjer Moskvaga tashrif buyurdi va SSSR rahbariyati bilan Yaqin Sharqdagi janjalni to’xtatishga bag’ishlangan muzokaralar olib bordi. Ikki buyuk davlatlar tuzgan loyiha asosida BMT Havfsizlik kengashi №338 rezolyusiyani qabul qildi va janjalda ishtirok etgan tomonlarni unga rioya qilishni talab qildi. Havfsizlik Kengashining №338 qarori darhol o’t ochishni to’xtatishi va muzokaralarni boshlashni talab qilgan. Ammo Isroil harbiy harakatlarni davom etgan. Shunday bo’lsa ham AQSh (Moskvaning talabiga binoan) juda qattiq bosimi tufayli Isroil qurshovda qolgan misrliklarning 3-armiyasini yo’q qilishga jur’at etmadi. 24 oktyabrda (338-rezolyusiya 22 oktyabrda qabul qilingan) BMT Havfsizlik kengashi yana bitta 339-rezolyusiyasini qabul qilib harbiy harakatlarni barcha frontlarda to’xtatishini talab qildi. Ammo Isroil BMTning bu qarorini ham 14inkor etdi. O’shanda Sovet Ittifoqi o’zining harbiy havo kuchlarini jangovor tayyorgarlik holatiga keltirdi. Javob tariqasida AQSh ham o’zining qurolli kuchlarini jangovor tayyorgarlik holatiga keltirdi. Biroq AQSh Isroil uchun Sovet Ittifoqi bilan janjallashishni mutlaqo istamagan va Isroildan ultimatum shaklida arablarga qarshi hujumni to’xtatishni talab qildi. Buning ustiga Amerika maxsus xizmati Misr bandargohlarining biriga sovetlar kemasida «noma’lum radioaktiv yuk» keltirildi, degan ma’lumotni AQSh prezidentiga taqdim etdi. O’shanda AQSh Isroilga o’zining har qanday harbiy yordamni darhol to’xtatishni qat’iyat bilan bildirgandi, 25 oktyabrda jangovor harakatlar to’xtatildi. BMT Havfsizlik kengashining qarori bilan o’t ochilishi mann qilingan chizig’i bo’yicha 7 ming kishilik xalqaro tinchlikparvar bo’linmasi kiritildi. 1973 yil noyabr oyida AQSh davlat kotibi Benri Kissinjerning Isroil va urushda ishtirok etgan arab davlatlariga ketma-ket va tinimsiz tashriflari natijasida mintaqadagi keskinlikni ma’lum darajada yumshatilishiga erishildi. 1973 yil dekabrda BMT boshchiligida Jenevada Yaqin Sharq muammosini bartaraf etish bo’yicha chaqirilgan xalqaro konferensiyada urushda qatnashgan tomonlarning qo’shinlarini bir-biridan uzoqlashtirish masalasi yuzasidan qat’iy qaror qabul qilindi. Shu o’rinda aytish joizki, AQSh davlat kotibi Genri Kissinjerning Isroil va arablarni yarashtirish yo’lida qilgan xizmatlari unga 1973 yilda Nobel mukofotini keltirdi. 1974 yil 19 yanvarida (Jeneva konferensiyasi qaroriga binoan 1973 yil dekabr) Misr va Isroil o’rtasida qo’shinlar uzoqlashtirish masalasi bo’yicha bitim imzolandi. Hujjatda ta’kidlagandek, Isroil qo’shinlari Suvaysh kanalining g’arbiy qirg’og’idan sharqiy qirg’og’iga surildi. 1974 yil 18 fevralida Misr va AQSh o’rtasida diplomatik munosabatlar tiklandi (1967 yil 7 iyunida prezident J.A.Nosir hukumati «Olti kunlik urush» vaqtida uzgan edi). 1974 yil 31 mayda qo’shinlar uzoqlashtirish to’g’risidagi bitim Suriya va isroil o’rtasida imzolandi. 1974 yil iyunida Suriya ham AQSh bilan diplomatik munosabatlarni tikladi. Ikkinchi Sinay bitimi 1975 yil 4 sentyabrda imzolandi. Unga muvofiq Misr Isroilga qarshi harbiy harakatlarda ishtirok etmaslik majburiyatini olib, shu bilan birga Suvaysh kanali Isroil kemalari uchun ochiq deb e’lon qilindi. Isroil esa Qizil dengiz qirg’og’idagi 15yerlar va Abu-Rudays neft koni joylashgan hududni Misrga qaytarib berishi shart bo’lgan. Isroil qo’shinlari Suvaysh kanalidan sharqqa 30-40 km. Surilishi lozim edi. AQSh bu yerda, ya’ni Mitla va Gidi tepeliklarida o’zining elektron kuzatish postlarini barpo etdi. Ikkinchi Siney bitimi kuchga kirishi bilan Misr Isroilga qarshi kurashdan voz kechdi. 1972 yil 29 avgustda prezident Sadat va Liviya rahbari M. Qaddafiy Misr va Liviya prezidentlaridan iborat yagona siyosiy rahbariyatni yaratish zarurligi haqida kelishuvga erishdilar. Inqilobiy qo‘mondonlik kengashi qarori bilan tayinlangan ARE Xalq Assambleyasining 50 nafar a’zosidan va Liviya Arab Respublikasi xalq qo‘mitalari saylangan 50 nafar a’zosidan iborat konstitutsiyaviy assambleyani tuzish to‘g‘risida qaror qabul qilindi. Misr- Liviya chegarasining har ikki tomonida iqtisodiy erkin zonalar tashkil etish bo‘yicha kelishuvga erishildi. 1973 yil sentabr oyida birlashish bilan bog'liq barcha masalalar bo'yicha umumxalq referendumi o'tkazilishi rejalashtirilgan edi. Biroq, aslida, Livni bilan birlashish, uning shiori 1971 yilda Sadat tomonidan Nosir rahbariyati orasidan raqiblarini yo'q qilish uchun faol ishlatilgan, Misr rahbariyatini tashvishga solmagan. Amalda bu birlashishga erishish uchun u tomonidan amaliy choralar ko'rilmadi. Sadat uchun bu mavzu panarabizmga sodiqligini namoyish qilish uchun sof tashviqot maqsadida kun tartibiga kiritilgan. Amaliy tekislikda paydo bo'lgan Livni bilan birlik masalasi Liviya inqilobiy rahbariyatining hayot tarzi, mentaliteti, siyosiy mafkurasi va Sadat timsoli qilgan parazit va byurokratik burjuaziya o'rtasidagi farq qanchalik katta ekanligini ko'rsatdi. M. Qaddafiyning islomiy turmush tarzi haqidagi puritanlik konsepsiyasi, Isroilga qarshi umumarab frontini yaratishga bo lgan bukilmas intilishi bu burjuaziya manfaatlariga javob bermadi.ʻ Misr rejimining asosiy tashvishi o'z pozitsiyalarini mustahkamlash, o'zi uchun foydali asosda ichki barqarorlikka erishish edi. Shu nuqtai nazardan, 40 ming liviyalik ishtirok etishi kerak bo'lgan, Misrliklar bilan birdamlikni namoyish qilish uchun Qaddafiy tomonidan tashkil etilgan Liviya yurishiga Sadatning munosabati xosdir. Liviya harakatining boshlanishi Sadatni qattiq bezovta qildi. U Qaddafiyga 1973 16yil 18 iyuldagi murojaatida shunday deb yozgan edi: “Yurish birlikka jiddiy xavf tug‘diradi. Livney taklif qilgan marsh faqat birlik va inqilob dushmanlariga eshikni ochadi”. ASS Markaziy Komitetining birinchi kotibi X.Ganem liviyaliklarni ishontirish uchun darhol Tripoliga yuborildi.Ammo Liviya bu urushda qatnashmadi 6 . Kemp-Devid bitimi. 1974 yil fevral oyida Qohira va Vashingto o’rtasida diplomatik munosabatlar qayta tiklandi. Ma’lumki, ikki davlat orasidagi aloqalar «Olti kunlik urush» paytida J.A.Nosirning tashabbusi bilan uzilgan edi. 1974 yil iyunida AQSh prezidenti R.Nikson Misrga tashrif buyuradi. Uning oqibatida ikki davlat o’rtasida har tomonlama munosabatlarni rivojlantirish maqsadida hamkorlik komissiyasi tuzildi. Tez orada AQSh Misrga katta hajmda moliyaviy yordam beradigan bo’lib, 1977 yilga kelib Vashingtonning yordami 1 mlrd. dollarni tashkil qilgan. Misr va AQSh o’rtasida diplomatik aloqalar va siyosiy konsultasiyalar ham avj oladi. A.Saodat endi aynan AQShning vositachiligida Yaqin Sharq inqirozini bartaraf etuvchi yo’llarni qidirishga o’z faoliyatini bag’ishlaydi. AQShning vositachiligida birinchi (1974) va ikkinchi (1975) Sinay shartnomalari imzolandi. Shu o’rinda aytish lozim-ki, Sinay shartnomalari (ayniqsa ikkinchi shartnoma) arab davlatlari aksariyati tomonidan qabul qilinmadi va keskin tanqidga duch keldi. Ikkinchi Sinay shartnomasidan keyin AQShning bevosita faol vositachiligida Isroil-Misr muzokaralari boshlanib ketdi. Shu bilan birga A.Saodatning xohish- irodasi ila SSSR va Misr o’rtasidagi munosabatlar kundan-kunga yomonlashdi. 1976 yilda Misr hukumati 1971 yilning 27 iayida imzolangan «Sovet Ittifoqi va Misr o’rtasida do’stlik va hamkorlik to’g’risidagi shartnoma»ni bekor qildi. 1977 yilning yanvar oyidan boshlab esa ikki davlat o’rtasida barcha sohalardagi hamkorlikka chek qo’yila boshlandi. 1976- yil 1- aprelda Isroil radiosi shov- shuvli e lon qildi: “GFRga tashrifiʼ yakunlangandan keyin vataniga qaytayotgan Misr prezidenti Anvar Sadatning samolyoti bugun Tel- Avivdagi Ben Gurion aeroportiga qo ndi. Misr davlati ʻ 6 Новейшая история стран Азии и Африки ХХ ВЕК 1945-2000 Москва 2001 17rahbari Isroil prezidenti E.Katzir va bosh vazir I.Rabin bilan muzokaralar olib bormoqda”. Biroz vaqt o'tgach, bu "aprel hazili" ekanligi ma'lum bo'ldi, buning uchun Isroil radiosi o'z tinglovchilaridan uzr so'radi va bu ularni shu tarzda qiziqtirmoqchi ekanligini ko'rsatdi. Ularning aytishicha, har bir hazilda qandaydir haqiqat bor. Isroil radiosining 1- apreldagi xabari o'z- o'zidan paydo bo'lmagan. Arab mamlakatlarida buni shunday qabul qilishgan. Suriyaning “As- Saura” gazetasi o‘shanda yozgan edi “bu “hazil” shov- shuvli taassurot qoldira olmaydi, chunki unda har ikki tomon uzoq vaqtdan beri tayyorgarlik ko‘rilayotgan uchrashuv haqida so‘z boradi. Sadat va Isroil rahbarlarining er va mustaqillikka bo'lgan qonuniy huquqlarini himoya qilayotgan arab xalqlarining ozodlik kurashi zarariga "urush holatini tugatish" to'g'risida muzokaralar olib borishga intilayotgan umidKeyingi voqealar arab jamoatchiligida “Tel- Avivdan kelgan shov- shuvli xabarni o‘ziga xos “sinov shari” sifatida qarashga, Sadat rejimi va Isroil o‘rtasidagi yaqinlashuvga jamoatchilik fikrining munosabatini “tekshirish” uchun asosli asos borligini tasdiqladi. imperializm tarafdori, arablarga qarshi asos. Oradan bor- yo‘g‘i bir yarim yil o‘tdi va Misr prezidentining Isroilga tashrifi haqiqatga aylandlarining timsolidir 7 . 1977 yilning noyabr oyida A.Saodat o’zining siyosiy tarjimai holida balki eng muhim qadamlaridan birini amalga oshirdi. 1977 yil 19 noyabrida prezident A.Saodatning samolyoti Tell-Avivning Ben-Gurion aeroportiga qo’ndi. Misr prezidentining ushbu tashrifi arablar dunyosida katta shov-shuvga sabab bo’ldi. Arab davlatlarining aksariyati Misr prezidentining Isroilga qilgan tashrifiga o’zlarining g’arazli munosabatlarini namoyon etgan. Lekin Anvar Saodat mamlakatning og’ir ahvolidan kelib chiqqan holda qanday bo’lmasin Isroil bilan tinchlik shartnoma imzolashga harakat qilgan. To’g’ri, A.Saodat 1975-1977 yillar davomida Yaqin Sharq muammosi haqida qaysi anjumanda, uchrashuvda gapirmasin u birinchi galda isroil bosib olgan yerlarni tark etishini va Falastin 7 Захаров А.М. Фомин О.И. Кэмп-Дэвид: политика, обреченная на провал М. 1982. 18arablarining o’z vataniga sohib bo’lishiga imkon yaratishini talab qilgan. Ammo Isroilning qat’iy pozisiyasiga duch kelgan Misr prezidenti sekin-asta faqat Isroil- Misr muammolariga e’tibor beradigan bo’ldi. Aynan shu maqsadga A.Saodat 1977 yilning noyabr oyida Quddusga tashrif buyurgan chog’ida erishdi. Isroil bosh vaziri Menaxem Begin va anvar Saodat o’rtasida bo’lgan muloqotda tomonlar ikki davlatga tegishli bo’lgan muammolarni muzokaralar stoli atrofida hal etilishi lozim deb topganlar. A.Saodatning Isroilga qilgan tashrifi yuqorida qayd qilinganidek, arab davlatlari va FOTning qattiq tanqidiga uchradi. 1977 yil 5 dekabrda Livaya yetakchisi Muamar Kaddafi tashabbusi bilan Tripolida arab davlatlar boshlig’i kengashi o’tkazildi. Unda arab rahbarlari Isroil bilan tinchlik shartnomasi imzolashga qarshilik bildirib, matonat va qarshilik harakati fronti barpo etish to’g’risida qaror qabul qilindi. Bu frontning vazifasi «arab millati manfaatining xoini» A.Saodatni yo’q qilishdan iborat bo’lgan. Bunga javoban A.Saodat hukumati, matonat va qarshilik harakati frontining a’zolari bo’lmish Suriya, Liviya, Jazoir, Yaman Xalq Demokratik respublikasi, FOT va front a’zosi bo’lmagan Iroq bilan ham diplomatik aloqalarni uzib tashladi. Misr hukumati FOTga qarshi keskin choralarni amalga oshirdi. Misrda joylashgan «Falastin ovozi» radiostansiyasi yopildi. Qohirada tinchlik namoyishida ishtirok etgan falastinlik studentlarga qarshi polisiya qo’pol ravishda kuch ishlatib uni tarqatib yuborgan. FOTning rasmiy vakili D as-Saurani, FOT byuro a’zolari va boshqa Falastin tashkilotlarning vakillari ham Misrdan haydab chiqarildi. Bir necha kun ichida A.Saodat Falastin qarshilik harakatining Misrdagi faoliyatiga barham berdi. Misr prezidenti 1977 yil 8 dekabrda Qohirada bo’lib o’tgan mitingda uning siyosiy yo’liga qarshilik bildirgan arab davlat boshliqlarini «avantyuristlar», «pakanalar», «savodsizlar» degan nomlar bilan haqoratlashdan ham qaytmagan. Shu bilan birga A.Saodat AQSh va Isroil rahbariyati bilan muzokaralarni davom ettirishga tayyor edi. 1977 yil 14 dekabrda M.Begin Vashingtonga tashrif buyurgan chog’ida Yaqin Sharq inqirozini bartaraf etish yo’lidagi o’zining rejasini e’lon qilgan. «Begin rejasi» bo’yicha falastinlik arablarga Iordanning g’arbiy qirg’og’ida va G’azo 19sektorida «ma’muriy muxtoriyat» berilishi ko’zda tutilgan. Ammo o’sha hududlarda Isroilning okkupasiyaon tartiboti hukm surishi kerak bo’lgan. Quddus shahrining sharqiy qismi so’zsiz Isroilga berilishi va bosib olingan arab yerlaridagi yahudiylarning harbiy poseleniyalari (manzilgohlari) saqlanishi nazarda tutilgan. Begin rejasida Suriyaning Gollan tepaliklari haqida lom-mim deyilmagan. Beginning tinchlik rejasida Tell-Aviv Sinay yarimorolini tark etishini bir qancha shartlar bilan bog’laganini ko’rsatgan. Aytish joizki, o’sha damlarda A.Saodat, «Begin rejasi»dagi qat’iy talablarni qabul qilishga tayyor emasdi, chunki undagi taklif va talablar faqat bir tomonning – Isroilning manfaatini ko’zlagan. Lekin shunga qaramasdan Misr-Isroil-AQSh muzokaralari davom etgan. 1977 yil 25-26 dekabrda M.Begin 1978 yil 18 yanvarida isroil mudofaa vaziri Veysman, 20 yanvarida AQSh davlat kotibi S.Vens, 30 martda yana Veysman Ismoiliya, Qohiraga tashrif buyurib, Misrning davlat va harbiy rahbarlari bilan muloqotda bo’lgan. Shunga o’xshash uchrashuvlarda A.Saodat va Veysman 1978 yil 13 iyulida Zalsburgda (Avstriya) 1978 yil 18-19 iyulida Misr va isroil tashqi ishlar vazirlari Lidsda (Angliya0tomonlarni qondiruvchi shartnomaga intilishlari Samara bermadi. Muzokaralar o’ta murakkab tarzda kechirdi. 1978 yil avgust oyining boshida AQSh Isroil va Misr hukumatlariga navbatdagi bosim o’tkazib, tomonlardan oliy darajadagi uchrashuvni amalga oshirishni so’ragan. 1978 yil 6 avgustida S.Vens Quddusga 7 avgustda Iskandariyaga tashrif buyurib, Begin va Saodatga prezident Karterning maktubini topshirgan. Unda AQSh prezidenti Begin va Saodatni Kemp-Devidga (AQSh prezidentlarining shahardan tashqaridagi qarorgohi) oliy darajadagi uchrashuvga taklif qilgan. 1978 yilning 6 sentyabrda AQSh, Misr va Isroil rahbarlarining oliy darajadagi uchrashuvi o’z ishini boshladi. Kemp-Devid qarorgohi Vashingtondan 110 km shimolroqda joylashgan bo’lib, u uchrashuv jarayonida, dengiz piyoda askarlari tomonidan qo’riqlangan. Bu albatta uchrashuvning jiddiyligi va muhimligidan darak berardi. Kemp-Devid uchrashuvining 11-kunida uzoq davom 20etgan bahslardan keyin, ya’ni 17 sentyabr kuni Karter, Saodat va Begin ikkita hujjatga imzo chekadilar. Birinchi hujjat «Yaqin Sharqdagi sulhning chegaralari» deb atalgan. Unda Iordan daryosining g’arbiy sohilida va G’azo sektorida Isroilning nazorati ostida «o’z-o’zini boshqarayotgan muxtoriyat» barpo etilishi nazarda tutilgan. Muxtoriyat, besh yilga mo’ljallangan o’tish davrida amalga oshirilishi lozim bo’lgan. Isroil ushbu hududlarda o’zining harbiy va fuqaroviy ma’muriyatlari faoliyatiga barham berishi shart edi. Isroil qo’shinlarining ma’lum qismi belgilangan zonalarga havfsizlikni ta’minlash uchun ko’chirtirilishi rejalashtirilgan. G’arbiy sohil va G’azo sektoridagi yahudiylar manzilgohlari to’g’risida «Yaqin Sharqdagi sulhning chegaralari»da umuman fikr yuritilgani yo’q. Ushbu hujjatda Yaqin Sharq inqirozining keskin masalalaridan biri bo’lmish – Quddus shahrining taqdiri haqida ham so’z yuritilgani yo’q. Suriyaning Golan tepaliklari muammosiga ham bag’ishlangan bironta band hujjatda o’z aksini topgan emas. Ikkinchi hujjat «Misr va isroil o’rtasida sulh shartnomasi imzolanishga belgilangan chegaralar» deb nomlangan. Tomonlar kelishuviga muvofiq 3 oy ichida, ya’ni 1978 yil 17 dekabrgacha tegishli shartnoma tayyorlashlari kerak bo’lgan. Isroil o’z qo’shinlarini Sinay hududidan bosqichma-bosqich ravishda 3 yil ichida chiqarishi shart bo’lgan. Qo’shinlar chiqarish jarayonining dastlabki bosqichida Misr va Isroil o’rtasidagi munosabatlar normallashtirlishi ko’zda tutilgan. Bosh vazir M.Begin Sharqiy Sinaydagi Isroil manzilgohlari to’g’risidagi masalani mamlakat parlamenti-knessetda ko’rib chiqishga va’da berdi. 1978 yilning 17 sentyabrda A.Saodat Begin va Karter Oq uyning sharqiy xonasida ushbu ikkita hujjatga imzo chekdilar. Shu o’rinda yana bir kara ta’kidlash lozimki, 1978 yil 17 sentyabrda imzolangan ikkinchi hujjat – «Misr va Isroil o’rtasida sulh shartnomasi imzolanishga belgilangan chegaralar» bu hali sulh shartnomasi emas, balki uning taxminiy rejasi edi, xolos. Isroil-Misr muzokaralari shuni ko’rsatdiki, tomonlar shu safar bir-biriga yon berishni istamagan. Oxir oqibatda ikki davlat 21o’rtasidagi sulh shartnomasining matni belgilangan muddatga, ya’ni 1978 yil 17 dekabrgacha tayyorlanmadi. 8 1978 yilning 12 oktyabrda Misr va isroil delegasiyalari shartnomaning ayrim asosiy bandlarini muhokama qilish uchun Vashingtonda uchrashdi. Isroil hukumati vakillari uchrashuvda: Isroil qo’shinlari Sinay yarim orolidan chiqarilayotgan dastlabki bosqichida ikki davlat o’rtasida diplomatik munosabatlar o’rnatish imzolayotgan Isroil-Misr shartnomasida Misrning boshqa arab davlatlari bilan imzolangan har qanday shartnomasidan ustun turganini ta’kidlash (boshqacha qilib aytganda Isroil boshqa arab davlati bilan harbiy to’qnashuvga kirishgan bo’lsa, Misr betaraflikni saqlashi shart edi); imzolanayotgan shartnoma matnida uning va 1978 yil 17 sentyabrda imzolangan «Yaqin Sharqdagi sulhning chegaralari» shartnomasi o’rtasida aloqa bor degan fikrga o’rin qoldirmaslik kabi qat’iy talablar o’rtaga tashlandi. Isroilning oldingi bosimiga yon berib kelgan A.Saodat endi yuqorida zikr etilgan talablarga u tezda yon bera ololmasdi. Misr prezidentining isroilliklar talablarini yumshatilishiga qaratilgan barcha urinishlari ijobiy natija keltirmadi. O’zaro da’vogarlik, bahs va munozara 1979 yilning mart oyigacha davom etdi. Oxir oqibatda asosan Isroil hukumati talablaridan tuzilgan Misr-Isroil sulh shartnomasining loyihasi qabul qilindi. 1979 yil 8-13 martida AQSh prezidenti Jeyms Karter Yaqin Sharqqa tashrif buyurdi. AQSh prezidentining misr va Isroilga amalga oshirilgan tashrifi natijasida A.Saodat va M.Begin ikkala davlat o’rtasida tinchlik shartnomasiga imzo chekishga rozilik berdilar. Tomonlar shartnomani Vashingtonda 1979 yilning 26 martida imzo chekishga ahd qilganlarini ma’lum qildi. 1979 yil 26 martida Kemp-Devidda isroil va Misr o’rtasida tinch-totuv shartnomasi imzolandi. Unda Misr prezidenti A.Saodat Isroil bosh vaziri Menaxem Begin va AQSh prezidenti Jeyms Karterning imzolari mavjud. Shartnomaga muvofiq Misr va Isroil o’rtasida urush holatiga barham berildi. Isroil armiyasi Sinay yarim orolidan uch yil mobaynida chiqarilishi nazarda tutilgan. Qo’shinlar 8 Захаров А.М. Фомин О.И. Кэмп-Дэвид: политика, обреченная на провал М. 1982. 22Sinaydan chiqarib boshlaganicha to’qqiz oy o’tgandan so’ng Misr va Isroil o’rtasida diplomatik munosabatlar o’rnatilishi lozim bo’lgan. Kemp-Devid (1978 yil sentyabr – 1979 yil mart) shartnomalari arablar dunyosida mutlaqo qabul qilinmadi. 1978 yil noyabr oyida Bag’dodda 10 ta arab davlatlari boshliqlarining uchrashuvida A.Saodatning Kemp-Deviddagi faoliyatiga, umuman Misrning Yaqin Sharq muammosida tutgan pozisiyasiga siyosiy baho berildi. Ushbu yig’ilishda «Kemp-Devid bitimlari arab davlatlari tanlagan bosh siyosiy yo’nalishiga zid turdi va arab millatining tarixiy huquqinin paymol etishga xizmat qilmoqda» degan xulosa chiqarildi. G’arb davlatlari esa Kemp-Devid bitimlariga ijobiy baho berib, qabul qilingan qarorlar Yaqin Sharq muammosini bartaraf etishda salmoqli hissa qo’shdi degan fikrlarni ilgari surgan. Aksincha Sovet Ittifoqi va sosialistik davlat boshliqlari Kemp-Deviddagi shartnomalarni qoraladi va rad etdi. Misr-Isroil tinchlik shartnomasiga Sovet Ittifoqining munosabatini 1979 yil 24-26 martida, SSSR tashqi ishlar vaziri A.A.Gromыkoning Suriyaga amalga oshirgan tashrifi bo’yicha qabul qilingan SSSR-Suriya qo’shma bayonotida ko’rish mumkin. Unda quyidagi fikrlar bayon qilingan: «Yaqin Sharq inqirozi bo’yicha SSSR va Suriya har qanday ayirmachilik harakat va kelishuvlar yo’lini qat’iy rad etadi, chunki bunday harakatlar Isroil va uning maslakdoshlariga bosqinchilik rejalarni amalga oshirishga xizmat qiladi» 9 . Keyingi voqyealar ma’lum darajada SSSRning Kemp-Devid bitimlariga bergan bahosini tasdiqladi. Kemp-Devid kelishuvidan keyin Isroil arablar dunyosiga qarshi siyosatni yanada «dadilroq» qadamlar ila ilgari suradigan bo’ldi. 1980 yilda Quddus shahri Isroilning «abadiy va yagona poytaxti» deb e’lon qilindi, 1981 yilning dekabrda Knesset qarori bilan Suriyaning Golan tepaliklari hududidagi aholiga Isroil qonunchiligi joriy etildi, 1982 yil 6 iyunida isroil qo’shinlari janubiy Livanga bostirib kirdi. Kemp-Devid shartnomalari Misrning o’zida ham yagona fikr va mulohazalar uyg’otgan emas. Anvar Saodat kursiga qarshi chiqqan oppozision kuchlar safida 9 Князев А.Г. Египет после Насера. 1970-1981. М.1980. 23turli diniy oqimlar va guruhlar, hukmron va harbiy doiralardagi ayrim arboblar, milliy burjuaziya vakillari bo’lgan. Bu kuchlar Saodat tartibotiga qarshi kurash olib borishga ham tayyor edilar. Shuning uchun ham A.Saodat 1981 yilning sentyabr oyida o’zining siyosiy raqiblariga qarshi qatag’onlar va boshqa qat’iy choralarni amalga oshirdi. Lekin A.Saodatning oppozisiyaga qarshi uyushtirgan choralari mamlakatdagi ichki vaziyatni o’ta keskinlashtirdi va 1981 yil 6 oktyabr dramatik voqyealariga olib keldi. 1981 yil 6 oktyabrda Qohirada 1973 yilgi arab- isroil urushiga bag’ishlangan an’anaviy harbiy parad o’tayotgan paytda katta leytenant Xolid al-Islombuli boshchiligida bir necha soldatlar prezident A.Saodatga qarshi o’t ochib uni o’ldirdilar. Suiqasd tashkilotchisi polkovnik Zumrning farmoyishini bajargan Xolid al-Islombuli «Takfir ua Xijra» diniy tashkilotining a’zosi bo’lganligi aniqlangan. Anvar Saodat 1981 yil Qohirada bulib o’tkan namoyishlar vaqtida o’ldiriladi 2.3 Husni Muborak davrida Misr 24Bolaligi va harbiy ta'lim Muhammad Husni Sayyid Muborak 1928 yilda Nil daryosi yaqinidagi Minufiya viloyatida tug‘ilgan. Uning otasi uzoq yillar sud va hokimiyat tizimida ishlagan. Ilk sabog‘ini qishlog‘idagi maktabda boshlagan Muborak keyinchalik Shibin al-Qum shaharchasidagi maktabga ko‘chib o‘tadi va o‘rta maktabni o‘sha yerda bitiradi. Shundan so‘ng yosh Muborak Qohiradagi harbiy akademiyada o‘qiy boshlaydi va 1949 yilda bakalavr diplomini oladi. 1959-1960 yillarda Moskvadagi Frunze nomidagi harbiy aviatsiya bilim yurtida tahsil olib, vataniga qaytgach, u Yamandagi fuqarolar urushida Misr tinchlikparvar kuchlariga qarashli harbiy-havo kuchlari eskadrilyasiga boshchilik qiladi. 1964 yilda bo‘lajak prezident yana Moskvaga qaytadi va bu safar bir yil davomida Misr harbiy delegatsiyasi tarkibida Frunze nomidagi harbiy akademiyada tahsil oladi, harbiy uchuvchilikdan saboq oladi. Bu vaqtda SSSR va Misr o‘rtasidagi siyosiy va iqtisodiy aloqalar yaxshi bo‘lgan. SSSR Misrga harbiy samolyotlar yetkazib berar, misrlik harbiy uchuvchilar asosan o‘sha samolyotlarni boshqarishni o‘rganishadi. Misrga qaytgan Muborak Qohira yaqinida joylashgan harbiy aviabazada aviatsiya brigadiri lavozimida xizmat qila boshlaydi. U 1967 25yilda Arab-Isroil urushida qatnashadi. Bu urushda Isroil harbiylari tomonidan Misr harbiy aviatsiyasi batamom tor-mor keltiriladi. Ammo Muborakning harbiy uchuvchilik mahorati tufayli Suvaysh kanali ustidan nazorat saqlab qolinadi hamda Muborak Misrda qahramonga aylanadi . 1 967 yilda Misrning o‘sha paytdagi prezidenti Jamol Abdul Nosir Husni Muborakni Misr harbiy havo kuchlari shtabi boshlig‘i etib tayinlaydi. Shundan so‘ng u harbiy havo kuchlarini qaytadan tashkil qila boshlaydi.Muborak 1970-72 yillarda davom etgan Misr-Isroil urushida muvaffaqiyatli amalga oshirilgan bir nechta harbiy amaliyotga boshchilik qiladi.1972 yilda u Misr mudofaa vazirining o‘rinbosari va harbiy-havo kuchlari bosh qo‘mondoni etib tayinlanadi. 1973 yilda u aviatsiya marshali unvonini oladi va o‘sha yili bo‘lib o‘tgan Arab-Isroil urushining to‘rtinchisida Misr harbiy-havo kuchlarini boshqaradi. 10 Harbiy xizmatdan katta siyosatga.1975 yil aprel oyida Misrning navbatdagi prezidenti Muhammad Anvar Saodat Husni Muborakni Misrning vitse-prezidenti etib tayinlaydi. Shu tariqa, u katta siyosatga kirib keladi.1978 yilda Misrda Milliy demokratik partiya tuziladi va Muborak bu partiyada rais o‘rinbosari bo‘ladi. 1981 yil yanvarda u partiya raisi lavozim1981 yil 6 oktyabrda o‘tkazilgan harbiy parad chog‘ida prezident Anvar Saodat o‘ldiriladi. Mamlakatda to‘s-to‘polon boshlanib ketmasligi uchun Muborak o‘sha zahoti mamlakat rahbarligini qo‘lga oladi va mamlakatda favqulodda holat e'lon qiladi.Shu tariqa, sobiq harbiy mamlakat rahbariga aylanib qoladi.Anvar Saodatning suiqasdiga u tomonidan 1979 yil Kemp-Devid qarorgohida Isroil bilan imzolangan tinchlik bitimi sabab bo‘lgandi. «Dushmanlar» bilan tinchlik bitimi tuzilishini Misrning aksariyat aholisi norozilik bilan qarshilagandi. Bu tinchlik bitimi imzolanganda Muborak ham o‘sha yerda bo‘lgan. O‘shanda, Isroil bilan tinchlik kelishuvi nafaqat Misr aholisiga, balki Arab davlatlari Ligasiga a'zo davlatlarga ham yoqmaydi va Misr bu tashkilot safidan chiqariladi. 1981 yilda Misr prezidenti bo‘lgan Husni Muborak 1987, 1993, 1999 yillarda o‘tkazilgan prezident saylovlarida ham g‘alaba qozonadi. 10 kun.uz.uz.news.2020/02/25.husni muborak misrni 30 yil boahqargan yangi fir’avn 26Muborak prezident bo‘lgan ilk yillarida marhum prezident Anvar Saodatning yaqinlarini, shuningdek unga yaqin bo‘lgan yuqori lavozimli davlat amaldorlarini korrupsiyada ayblab mahkamaga tortadi. Ular bilan birga Anvar Saodatga suiqasd qilganlar ham jazolanishadi.Bunga javoban jazolangan insonlarning yaqinlari prezidentning hayotiga bir necha marta suiqasd uyushtirishgan. Bir safar Efiopiyaga tashrifi davomida unga avtomatdan o‘q uzishadi. Yana bir safar unga pichoq bilan tashlanishadi. Har ikki suiqasdda ham Muborak jarohatlanmaydi. Yaqin Sharqning bosh tinchlikparvari . Hukmronlik yillarida Muborak Yaqin Sharq va arab dunyosidagi eng obro‘li davlat rahbari bo‘lgan. U ikki marta, 1989 va 1993 yillarda Arab birligi tashkilotining rahbari etib saylangan. U har doim sotsialistik va kapitalistik dunyo o‘rtasida, Arab-Isroil mojarolarida, shuningdek ayrim arab davlatlari orasida chiqqan kelishmovchiliklarda vositachi va yarashtiruvchi vazifalarini bajargan.Shu bilan birga, u prezident bo‘lgan yillarda Misr harbiylari turli mamlakatlarda xalqaro tinchlikparvar kuchlar tarkibida turli nizolarni tinchitish va nazorat qilishda ham faol qatnashgan. Jumladan, 1991 yilda Saddam Husayn boshchiligidagi Iroq Kuvayt davlatini bosib olganida Misr qo‘shinlari ham AQSh boshchiligida xalqaro kuchlar tarafida turib Iroqqa qarshi harbiy harakatlarda qatnashadi.Misr aynan Husni Muborakning sa'y-harakatlari bilan 1989 yilda Arab davlatlari Ligasi tashkilotiga qaytadi.Muborak SSSRda ta'lim olganiga va rus tilini yaxshi bilganiga qaramay o‘z hukmronlik qilgan yillarda asosan G‘arb bilan yaqin munosabatlar o’rnatadi.Muborak davrida Misr iqtisodiyoti va aholining turmush darajasi sezilarli o’sdi.Muborakning qariyb 30 yillik boshqaruvi davrida Misr iqtisodiyoti ancha o‘sadi. Sayyohlik rivojlanadi. Mamlakatning xalqaro obro‘si oshadi. Masalan, 2004-2005 yillarda Misr fond birjasi rivojlanayotgan davlatlar orasida eng yaxshi natijani ko‘rsatadi. Lekin, Muborak Misr xalqining bir qismini qashshoqlikdan chiqara olmaydi va mamlakatda millionlab insonlar kuniga bir dollarlik daromad bilan yashashda davom etishadi.. 2010 yil arab dunyosida keyinchalik «Arab bahori» nomi bilan 27atalgan norozilik namoyishlari boshlanib ketadi. Ilk namoyishlar Tunisda bo‘lib o‘tadi, keyinchalik u Yaman va Misrda davom etadi. Misrdagi norozilik namoyishlari 2011 yil 25 yanvarda boshlanadi. O‘shanda bu davlatda boshlangan namoyishlarni Xalqaro atom energetikasi agentligi sobiq rahbari Muhammad al-Barodaiy qizg‘in qo‘llab-quvvatlaydi. U 2010 yil fevralda MAGATE rahbari lavozimidan ketayotib Misrda muxolif harakat tuzishini e'lon qilgan edi. Barodaiy 27 yanvarda Venadan Qohiraga uchib keladi va ertasi kuni namoyishlarga boshchilik qila boshlaydi.Hukumat avvaliga namoyishchilarning bir necha rahnamolarini qamoqqa oladi. Namoyishchilar tarqoqlashish va tarqalib ketish o‘rniga yanada ko‘paya boshlaydi. O‘shanda namoyishchilar internet va ijtimoiy tarmoqlar orqali yanada ko‘proq odamlarni namoyishlarga chiqishga chaqira boshlaydi. Hukumat internetni uzib qo‘yadi. Ijtimoiy tarmoqlar to‘sib qo‘yiladi. Ammo, bu choralar hech qanday naf bermaydi. Sababi, bu paytga kelib namoyishlar keng ko‘lam olib bo‘lgan edi. Shundan so‘ng yirik shaharlarda komendantlik soatlari joriy etiladi.Lekin namoyishlar to‘xtab qolmaydi. Namoyishchilar turli shaharlarda politsiya va hokimiyat binolari va boshqa ma'muriy binolarga hujum boshlab, ularni egallashga urinishadi. Bu orada ko‘chalarga Muborakning tarafdorlari ham chiqadi. O‘rtada qonli to‘qnashuvlar boshlanib ketadi.29 yanvarda Misr hukumati iste'foga chiqadi. Namoyishchilar IIV binosini egallashga urinadi.1 fevral kuni kechki payt Muborak televideniye orqali xalqqa murojat qiladi va kuzda o‘tkaziladigan prezidentlik saylovida o‘z nomzodini qo‘ymasligi, ammo ungacha prezidentlik muddatini oxirigacha yetkazib qo‘yishi haqida gapiradi 2 fevral kuni Misrning turli shaharlarida muxolifat va Muborak tarafdorlari o‘rtasida ko‘cha janglari boshlanib ketadi. Bunda, har ikki tomon armatura bo‘laklari va «Molotov kokteyllari» bilan qurollanib, bir-biriga qarshi urush olib boradi. Harbiylar to‘ntarishi va Muborakning hibsga olinish2011 yil 10 fevral kuni Muborak o‘z vakolatlarining bir qismini vitse-prezident Umar Sulaymonga 28topshiradi, ammo butunlay iste'fo bermaydi.11 fevralda harbiylar Muborakka qarshi bosh ko‘taradi va Misrda hokimiyat tepasiga mudofaa vaziri Muhammad Tontoviy boshchiligidagi harbiylar kelishadi. Harbiylar Muborakni oila a'zolari bilan birga uy qamog‘iga olishadi. 13 aprelda u o‘g‘illari bilan birga qamoqqa olinadi va unga nisbatan jinoiy ish ochiladi.2011 yil 3 avgust kuni Muborak va uning o‘g‘illari ustidan ilk sud majlisi bo‘lib o‘tadi. Muborakning sog‘ligida muammolar bo‘lgani uchun uni sud zaliga maxsus kasalxona aravachasida olib kelishadi. O‘g‘illari va u o‘zlariga qo‘yilgan ayblarni tan olishmaydi.2012 yil 2 iyunda Muborak umrbod qamoq jazosiga hukm qilinadi. Sud uni ko‘plab jinoyatlardan tashqari 2011 yil yanvar oyida bo‘lib o‘tgan namoyishlar chog‘ida halok bo‘lgan tinch aholi vakillari o‘limida ham ayblaydi. O‘shanda u 84 yoshda edi.Oradan bir yil o‘tib, yangi saylangan Misr prezidenti Muhammad Mursiy sud qarorini bekor qiladi va Muborakning ishini qayta ko‘rib chiqish haqida ko‘rsatma beradi. 2013 yil 12 avgustda uni ozod qilishadi va qayta surishtiruv boshlanadi. 2014 yil 14 may kuni Muborak korrupsiyaga yo‘l qo‘yganlikda ayblanib uch yilga ozodlikdan mahrum etiladi. O‘sha yil oktabr oyida unga qo‘yilgan ayblar olib tashlanadi va sud qarori ham bekor qilinadi.Shundan so‘ng ham Muborakni tinch qo‘yishmaydi va unga nisbatan bir necha marta ish ochilib, oqlanadi, qayta ish ochilib qamoq hukmi chiqariladi.2017 yil 2 martda Misr kassatsiya sudi Muborakdan barcha ayblarni olib tashlaydi va unga qarshi boshqa hech qanday ish ochilmasligi, hukm yakuniy ekanini e'lon qiladi. 24 mart kuni u harbiy gospitalni tark etib, olti yillik tutqunlikdan so‘ng uyga qaytadi. Uning oqlanishiga keksa yoshdaligi va sog‘ligi ancha yomonlashgani ham qisman sabab bo‘ladi. Husni Muborakning xalqaro obro‘si. Husni Muborak Misr rahbari bo‘lgan yillarda nafaqat Misrning, balki jami 40ga yaqin davlatlarning turli orden va medallariga sazovor bo‘lgan. Ular orasida Italiya, Fransiya, Yaponiya, Ispaniya, Germaniya va Buyuk Britaniya kabi jahonning yirik davlatlari ham bor.Bundan tashqari, u ko‘plab davlatlar va xalqaro tashkilotlarning turli mukofot va unvonlariga ega bo‘lgan. Jumladan: 291998, 2002 yillarda dunyoning turli qit'alarida joylashgan 15ta (ular orasida Hindiston, Malayziya, Eron, Braziliya, Argentina, Meksika kabi davlatlar ham bor) davlatidan tashkil topgan G-15 tashkiloti raisi; Ikki muddat (1988-1990, 1993-1994 yillarda) Afrika birligi tashkiloti raisi; 2009-2011 yillarda Xalqaro qo‘shilmaslik harakati raisi; Javoharlal Neru nomidagi xalqaro mukofot sohibi (1995 yil); Moskva davlat xalqaro aloqalar instituti faxriy doktori (2004 yil); 2007 yilda Ozarboyjonning Xirdalan shahrida Husni Muborakka yodgorlik o‘rnatiladi. 2011 yil iyunda Ozarboyjon hukumati uni olib tashlash haqida qaror qiladi; Olmaotadagi Qozoq-Misr Islom universiteti ochilgan paytda «Nur-Muborak» deb atalgan. Muborakning boshida qora bulutlar aylana boshlanganidan so‘ng qozoqlar uning nomini «Nur» deb o‘zgartirishadi.Husni Muborak uzoq yillar Yaqin Sharqda tinchlik ramzi bo‘lib keldi. Afrika shimoli, Fors ko‘rfazi, Yaqin Sharqning o‘zida har qanday mojaro chiqsa dunyoning ko‘plab yirik davlatlari yoki xalqaro tashkilotlari Muborakdan vositachi sifatida foydalanishgan, u bilan mojarolar yechimi bo‘yicha maslahatlashishgan. Uning o‘zi ham zimmasiga olgan vositachilikni yaxshi bajargan. Masalan, uzoq yillar davomida Falastin-Isroil mojarolarining yechimida vositachilik qilgan va tomonlarga Misrda uchrashish uchun xavfsiz sharoit yaratib bera olgan.Ko‘pchilik tahlilchilar Muborakning xatosi Misrni juda uzoq boshqargani deb bilishadi. Uni yoqtirmaydiganlar Misrni uzoq boshqarishiga ishora qilib orqavarotdan «Yangi Fir'avn» deb atashgan. Misrni 30 yil boshqargan sobiq president Husni Muborak 2020-yil 25 fevralda vafot etdi. Prezident Husni muborak iste foga chiqqandan so ng, Misrdagi hokimiyat ʼ ʻ mudofaa va harbiy sanoat vaziri feldmarshal Muhammad Tantaviy boshchiligidagi 30qurolli kuchlar oliy Kengashiga o tdi . Aslida, bu Misrdagi harbiy to ntarishni ʻ ʻ anglatardi, chunki o sha paytda amalda bo lgan 1971 yilgi Konstitutsiyaga ʻ ʻ muvofiq (ing.) rus., prezident hokimiyatni harbiy kengashga o tkaza olmaydi 13 ʻ fevral kuni Misrda parlament tarqatib yuborildi, konstitutsiyaviy sud faoliyati to xtatildi va Konstitutsiya ham to xtatildi. 1991-yil 15-dekabrda "prezident ʻ ʻ saylovi" deb e lon qilindi, unda "prezident saylovi o'tkazilgunga qadar"olti oy ʼ muddatga" o'tish davri " e lon qilindi. 2011 yil 30 martda Misrning Oliy harbiy ʼ kengashi Misrning vaqtinchalik Konstitutsiyasini e lon qildi (ing.) rus., bu qonuniy ʼ hokimiyat saylangunga qadar amal qilishi kerak edi.1991-yil 15-dekabrda Misr davlatini qayta tashkil etish to g'risida qaror qabul qilindi. Shuningdek, Qohirada ʻ Markaziy hokimiyatning zaiflashuvidan foydalanib, Sinay yarim orolida Islomiy ekstremistlarning faoliyati faollashdi , bu Sinayda qurolli mojaroning boshlanishiga olib keldi. "Ansor Beyt Al-Makdis (ing.) rus.", 2011 yil avgust oyida Misrda Xalifalikni o rnatish niyatini e lon qilgan va Misr hokimiyatiga, ʻ ʼ shuningdek Isroilga qarshi teraktlar uyushtirishni boshlagan. 2011 yil 14 avgustda Misr qurolli kuchlari "Burgut" harbiy operatsiyasini boshladi (ing.) rus. Sinayda Islomiy jangarilarga qarshi .2011 yil noyabridan 2012 yil yanvarigacha bir necha bosqichda bo lib o tgan muborak taxtdan ag darilganidan keyingi birinchi ʻ ʻ ʻ parlament saylovlarida islomchilar 70% dan ortiq ovoz to plab, g alaba ʻ ʻ qozonishdi. Parlamentning yuqori palatasiga-maslahat Kengashiga saylovda islomchilar ham g alaba qozonishdi .2012 yil 14 iyunda Misr oliy konstitutsiyaviy ʻ sudi parlament saylovlari natijalarini bekor deb e lon qildi. 16 iyun kuni ushbu ʼ qaror asosida Misr Oliy harbiy kengashi parlamentni tarqatib yuborilgan deb e lon ʼ qildi va deputatlarning Qohiradagi parlament binosiga kirishini taqiqladi. Shu bilan birga, Oliy harbiy kengash qonun chiqaruvchi vakolatlarga ega bo ldi. Shu bilan ʻ birga, parlament spikeri Saad Al-Katani mamlakatdagi biron bir hokimiyat parlamentni tarqatib yuborish huquqiga ega emasligini aytdi, shuning uchun deputatlar Konstitutsiyaviy sud qaroriga bo ysunmasligi mumkin. ʻ 312012 yil 17 iyunda bo lib o tgan prezidentlik saylovlarining ikkinchi bosqichidan ʻ ʻ so ng "musulmon birodarlar" nomzodi Muhammad Mursiy Misrning yangi ʻ prezidenti etib saylandi, u 51,7% ovoz oldi. Uning raqibi, Husni muborak davridagi Misrning sobiq bosh vaziri, Ahmad Shafiq 48,3% ball oldi. Mursiy saylanganda mamlakatda haqiqiy hokimiyat feldmarshal Muhammad Tantaviy boshchiligidagi harbiylarga tegishli edi . Inauguratsiyadan sal oldin Qurolli kuchlar oliy kengashi prezidentlik vakolatlarini cheklaydigan konstitutsiyaviy deklaratsiyani qabul qildi. Uning inauguratsiyasidan bir hafta o tgach, 8 iyul kuni ʻ Prezident Mursi konstitutsiyaviy sudning parlamentni tarqatib yuborish to g'risidagi qarorini bekor qildi va Xalq Assambleyasi faoliyatini qayta boshlash ʻ to g'risida farmon chiqardi. O z navbatida, 9 iyul kuni Misr Konstitutsiyaviy sudi ʻ ʻ prezidentning parlamentni chaqirish to g'risidagi buyrug ini bekor qildi, shundan ʻ ʻ so ng mamlakatda hokimiyat institutlari o rtasidagi qarama-qarshilik kuchayib ʻ ʻ ketdi. 12 avgust kuni Muhammad Mursiy armiya rahbariyati, mudofaa vaziri Husayn Tantavi va Bosh shtab boshlig i Sami Ananni iste foga chiqardi va ʻ ʼ prezidentlik vakolatlarini harbiylar foydasiga cheklaydigan qoidalarni bekor qildi. Abdel-Fattoh al-Sisi yangi mudofaa vaziri bo ldi .Prezidentga qarshi norozilik ʻ namoyishlari 2012 yil 23 noyabrda Muhammad Mursiy o z farmoni bilan o z ʻ ʻ vakolatlarini sezilarli darajada kengaytirgandan so ng boshlandi 2012 yil noyabr ʻ oyida Misrning yangi Konstitutsiyasi qabul qilinganda siyosiy vaziyat keskinlashdi. Ushbu Konstitutsiya loyihasida shariat qonunlari mamlakat qonunchiligining asosi bo lishi ko rsatilgan. Shuningdek, asosiy qonun loyihasi ʻ ʻ mamlakatda ayollar huquqlari va so z erkinligini cheklab qo ydi. 30-noyabr kuni ʻ ʻ ko pchilik islomchilar bo lgan Konstitutsiyaviy Assambleya yangi Konstitutsiya ʻ ʻ loyihasini qabul qildi. Bunga javoban minglab odamlar Qohiradagi tahrir maydonida norozilik namoyishi bilan chiqishdi, u erda lager qurdilar va rasmiylar jarayonni bekor qilish talabini bajargunga qadar muddatsiz ish tashlashdi. 2012 yil dekabr oyida mamlakatda konstitutsiyaviy referendum bo lib o tdi, unda ovoz ʻ ʻ berganlarning 64 foizi Islomiy Konstitutsiyani qo llab-quvvatladilar va 26 ʻ dekabrda Prezident Muhammad Mursiy Konstitutsiyaning yangi tahririni imzoladi. 32Bunga javoban, mamlakatni 2013 yil yanvar oyida Husni Muborakka qarshi norozilik namoyishlari boshlanishining ikkinchi yilligi arafasida yangi kuch bilan boshlangan yana bir tartibsizlik to lqini qamrab oldi. Shuningdek, Mursiy iqtisodiyʻ siyosatda bir qator noto g'ri hisob-kitoblarga yo l qo ydi va Misr iqtisodiyoti ʻ ʻ ʻ chuqur inqirozga uchradi. Islomchi Mursiyga qarshi norozilik namoyishlari va uning samarali islohotlarni amalga oshira olmasligi mamlakat iqtisodiyotining ko plab sohalarida o z manfaatlariga ega bo lgan Misr harbiylari biznesiga jiddiy ʻ ʻ ʻ tahdid bo ldi. ʻ 11 2.4. Misr madaniyati va ta’lim sohasi Misrni 7-asrda arablar istilo qilganidan keyin islom diniy maktablari ko plab ʻ ochila boshladi. 10-asrda al-Azhar musulmon universitetga asos solindi. Dastlabki dunyoviy o quv yurtlari 19-asr 2-yarmida paydo bo ldi. Xorijiy va mahalliy ʻ ʻ xususiy maktablar barpo etildi. 4 yillik boshlang ich maktab eng ko p tarqalgan ʻ ʻ o quv yurti edi.1952-yildan keyin boshlang ich va o rta maktab isloh qilindi. 1956- ʻ ʻ ʻ yilda barcha bolalarga 6 yoshdan majburiy bepul boshlang ich ta lim berish haqida ʻ ʼ qonun qabul qilindi. 1962-yilgi dekret maktabgacha tarbiyadan to oliy o quv ʻ yurtigacha bo lgan barcha davlat o quv yurtlarida bepul ta limni joriy etdi. ʻ ʻ ʼ Endilikda bolalar uchun 6 yoshdan boshlab 6 yillik boshlang ich ta lim, so ngra 3 ʻ ʼ ʻ yillik to liqsiz tayyorlov maktabi, 3 yillik to liq o rta maktab mavjud. Barcha ʻ ʻ ʻ bosqichlarga ega bo lgan xususiy maktablar bor. Hunartexnika tayyorgarligi hunar ʻ bilim yurtlari, hunar markazlari, o rta maxsus o quv yurtlari, shuningdek, 5 yillik ʻ ʻ texnika maktablarida olib boriladi.Oliy ta lim tizimiga universitet, institut va 4 ʼ yillik kollejlar kiradi. To liqsiz oliy ma lumot beradigan 2 yillik texnika institutlari ʻ ʼ ham bor. Mamlakatdagi 14 ta untning eng yiriklari: K,ohira, Ayn ushShams, Iskandariya universitetlari, Qohiradagi Amerika universitet, Al-Azhar universitet. Eng yirik institutlari: Al-Mansura va Qohiradagi politexnika institutlari, Asvondagi industrial institut va boshqa…. 11 .https://www.elib.buxdu.uz 33Yirik kutubxonalari: Qohiradagi Milliy kutubxona (1870), Misr institutining kutubxonasi (1859), Qoqiradagi Milliy majlis kutubxonasi (1924), Qohira universitet kutubxonasi (1908), Iskandariya universitet kutubxonasi (1942), Qohiradagi Hulvon universitet kutubxonasi, Iskandariyadagi Munitsipal kutubxona (1892). Yirik muzeylari: Islom san ati muzeyi (1882), Geol. muzeyi (1899), Misr muzeyi, ʼ Zamonaviy san at muzeyi (1920), Paxta muzeyi (1923), Transport yo li muzeyi ʼ ʻ (1933), Harbiy muzey — hammasi Qoxirada, Iskandariyadagi Yunonrim osori atiqalari muzeyi (1892). Ilmiy muassasalari: Qohiradagi Misr instituti (1798), Misr va texnologiya akademiyasi (1971, tarkibida ilmiy tadqiqot markazi, Atom energiyasi markazi, metallurgiya markaziy tadqiqot instituti, Okeanografiya va baliq ilmiy tadqiqot instituti, Astronomiya instituti, Neft tadqiqot instituti, Axborot va hujjatlashtirish milliy markazi mavjud). Qohirada Ped. tadqiqotlari milliy markazi, al-Jizada Arab tili akademiyasi, qishloq xo jaligi tadqiqot markazi va boshqa borMamlakat ichida ʻ yuklar, asosan, avtomobil transportida (85 %) tashiladi. Yuk tashishning salkam 10 % temir yo llarga, 5 % chasi suv transportiga to g ri keladi. Avtomobil yo llari uz. ʻ ʻ ʻ ʻ 48,8 ming km. Eng muhim avtomagistrallari: Qohira — Iskandariya, Iskandariya — Marso Matruh, Qohira — Suvaysh, Suvaysh — Port-Said, Qoqira — al- G ardaqa, Qohira — Asyut. Transport yo li uzunligi — 8,8 ming km. Asosiy temir ʻ ʻ yo l magistrallari: Qohira — Asvon, Qohira — Iskandariya, Qohira — Suvaysh, ʻ Port-Said — Ismoiliya. Nil va magistral kanallardagi kema qatnovi yo llari uz. — ʻ 3 ming km dan ortiq. Dengiz savdo flotining tonnaji — 1,68 mln. tonna dedveyt.Tashqi savdo yuklari, asosan, xorijiy dengiz kemalari va samolyotlarda tashiladi. Asosiy dengiz porti — Iskandariya (O rta dengizda), boshqa yirik ʻ portlari — Port-Said va Suvaysh (Suvaysh kanalida), Ras-Shukeyr va Safaga (Qizil dengizda), Qohirada yirik xalqaro aeroport bor.Misr chetga neft va neft mahsulotlari, paxta, ip gazlama va kalava ip, alyuminiy va boshqa chiqaradi. Chetdan mashina va asbob-uskuna, don va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari, 34sement, metall, yog och va boshqa oladi. Tashqi savdodagi asosiy mijozlari: ʻ Italiya, Fransiya, Germaniya, Yaponiya, AQSH. Chet el say-yohligi anchagina daromad keltiradi. Pul birligi — Misr funti.Tibbiy xizmat aralash tarzda tashkil etilgan. Sog liqni saqlash vazirligi, muhofazalarda sog liqni saqlash ʻ ʻ departamentlari bor. Mamlakatda bepul tibbiy xizmat yo lga qo yilgan. Xususiy ʻ ʻ shifoxonalar ham bor. Vrachlar universitetlarning 9 ta tibbiyot, 4 ta stomatologiya, 6 ta farmatsevtika fakultetida, shuningdek, chet ellarda tayyorlanadi. O rta ʻ malakali tibbiy xodimlar tayyorlaydigan 276 ta maktab bor. Universitetlarning tibbiyot fakultetlarida ilmiy tadqiqotlar o tkaziladi.. ʻ Misrda vaqtli nashrlar soni 300 dan oshadi. Eng yiriklari: „Alaqrom“ („Ehrom“, kundalik gazeta, 1875-yildan), „Al-axbor“ („Xabarlar“, kundalik gazeta, 1944-yildan), „Al-jumhuriya“ („Respublika“, kundalik gazeta, 1953-yildan), „Al-aholi“ (kundalik gazeta, 1978- yildan), „Axbor al-Yaum“ („Kun yangiliklari“, kundalik gazeta, 1944-yildan). „Alahror“ („Liberallar“, haftalik gazeta, 1977-yildan), „Al-Vafd“ („Delegatsiya“, haftalik gazeta, 1984-yildan), „Axer saa“ („So nggi soatda“, haftalik jurnal, 1934- ʻ yildan), „Alka-vakib“ („Yulduzlar“, haftalik jurnal, 1952-yildan), „Oktobr“ („Oktabr“, oylik jurnal, 1976-yildan) — hammasi arab tilida; „Jurnal d’Ejipt“ („Misr gazetasi“, fransuz tilida chikadigan kundalik xususiy gazeta, 1936-yildan), „Ijipshn gazett“ („Misr gazetasi“, ingliz tilida chiqadigan kundalik gazeta, 1880- yildan), „Ijipshn meyl“ („Misr pochtasi“, ingliz tilida chikadigan gazeta, 1910- yildan) va boshqa Yaqin Sharq axborot agentligi (MENA), Misrning rasmiy axborot agentligi, 1955-yildatuzilgan. Misr radioeshittirish va teleko rsatuv ʻ uyushmasi 1928-yilda tashkil etilgan. . 2.5. Iqtisodi va qishloq xo'jaligi Misr — agrar-industrial mamlakat. Jahon bozoriga yuqori sifatli uzun tolali paxta va undan to qilgan gazlamalarni ko p ʻ ʻ miqdorda yetkazib beradi. XIX asr 70-yillar oxiri 80-yillar boshlarida neft qazib olish va eksport qilish kupaya boshladi. Iqtisodiy taraqqiyotga, ayniqsa, sanoat va unga ko maklashuvchi tarmoqlarni rivojlantirishga e tibor kuchaydi. 90-yillarning ʻ ʼ 35o rtalarida yalpi ichki mahsulotda sanoatning ulushi 28,5 %, qishloq xo jaligi ʻ ʻ ulushi 20 % ga yetdi.Sanoati mustaqillikka erishgunga qadar, asosan, mayda hunarmandchilik korxonalaridan iborat edi. Iskandariyada neftni qayta ishlovchi, avtomobil shinalari ishlab chiqaruvchi zavodlar, Suvaysh-Qohira neft quvuri mavjud. 1952-yildan beri 1000 dan ortiq yangi sanoat ob yektlari ishga tushirildi. ʼ Sanoat korxonalari, asosan, Qohira, Iskandariya va Nil deltasidagi boshqa yirik shaharlarda joylashgan. 1958-yilda Qohira yaqinida qurilgan Hulvon metallurgiya zavodi mamlakatning dastlabki yirik metallurgiya korxonalaridandir. Bu zavod Asvon yaqinidan qazib olingan sifatli temir (40—60 %) rudasi asosida ishlaydi. Asvon shahrida yiliga 300 ming t po lat ishlab chiqaradigan metallurgiya markazi ʻ bor. Mashinasozlik sanoati ham qayta qurilgan. Mostorodda elektr kabellari zavodi va metall buyumlar ishlab chiqarish fabikasi, Hulvonda va-gonsozlik, avtomobil, po lat quvurlar zavodlari, Iskandariyada to qimachilik sanoati uskunalari zavodi, ʻ ʻ Qohirada velosiped va televizor zavodlari, Port-Fuod, Iskandariyada kemasozlik korxonalari, keyingi yillarda ishga tushirilgan avtomobil, traktor, sovitkich, metall qirqish stanoklari ishlab chiqaruvchi korxonalar ham bor. Suvaysh, Qohira, Iskandariya, Tanta shaharlari neftni qayta ishlash markazlaridir. Kime sanoati faqat mineral o g it ishlab chiqarishdan iborat. Kafr-uzzayyat va Abuza baldagi zavodlar ʻ ʻ ʼ yiliga 200 ming t superfosfat ishlab chiqarish quvvatiga ega. Asyutda yiliga 200 ming t superfosfat chiqaradigan zavod mavjud. Abuza balda qurilgan antibiotiklar ʼ zavodi farmatsevtika sanoatiga asos soldi. Yana 5 farmatsevtika korxonasi qurildi. Bulardan tashqari, Asvonda kalsiy, Su-vayshda ammoniy sulfat, Iskandariya yonida soda zavodlari, Xulvonda kokskimyo zavodi bor. Qurilish ashyolari sanoati korxonalari Hulvon, Al-Ma sara, Al-Tur va Iskandariya atroflarida bo lib, asosan, ʼ ʻ sement ishlab chiqaradi. Yirik to qimachilik korxonalari AlMahallat-ul-Kubro, ʻ Kafr-ud-Davvar va Kafr-uzzayyat shaharlaridadir. Oziq-ovqat sanoati qishloq xo jaligi mahsulotini qayta ishlaydi. Armant, Ko m-Umbo , Adfu shaharlarida ʻ ʻ ʻ yirik qand zavodlari bor. Asvon gidroenergetika majmuiga kiruvchi elektr styalar va yoqilg i bilan ishlaydigan elektr styalar yiliga o rtacha 525 mlrd. kVtsoatdan ʻ ʻ ortiq elektr energiya ishlab chiqaradi.Qishloq xo jaligining yetakchi tarmog i — ʻ ʻ 36dehqonchilik. Qishloq xo jaligi, asosan, Nil deltasi va vodiysida rivojlangan, bu ʻ yerda 3 mln. gektarga yaqin (mamlakat hududining 3 %) maydonda yiliga 2-marta, Asvon to g oni qurilgandan beri 3-marta (qishda ham) ekin ekib, hosil olinadi. ʻ ʻ Birinchi navbatda ko proq daromad keltiradigan sholikorlik va paxtachilik ʻ (ingichka tolali paxta tayyorlash bo yicha dunyoda 1-o rin) rivojlangan. Bundan ʻ ʻ tashqari, bug doy, arpa, makkajo xori, dukkaklilar va sabzavot, shakarqamish, ʻ ʻ xashaki ekinlar ekiladi. Sitrus mevalar (apelsin, mandarin, limon), xurmo, banan, anjir, uzum, asosan, mamlakat shimolda yetishtiriladi.Tabiiy yaylov va yem- xashak kamligi sababli chorvachilik yaxshi rivojlanmagan. O troq aholi ʻ (dehqonchilik vohalarida) qoramol (sut uchun), qo y, echki va xonaki parranda, ʻ ko chmanchilar esa tuya, qo y va echki boqadi. Asal-arichilik rivojlangan. Nil ʻ ʻ daryosi va ichki ko llarda, shuningdek, O rta dengizda baliq ovlanadi. ʻ ʻ III. Xulosa Misr Arab Respublikasi hozirgi kunda qo’shilmaslik harakatining faol a’zolaridan biri hisoblanadi.Muhim strategik geofrafik nuqtada joylas Misr bir vaqtning o‘zida ham Arab davlatlari ligasi, ham Afrika ittifoqining a’zosi.Mazkur davlatdagi Al- Azhar universiteti musulmon olamidagi eng obro‘li ta’lim dargohlaridan biri hisoblanadi.O‘tgan yil yakunlariga ko‘ra, Misr yalpi ichki mahsuloti miqdori 256 milliard AQSh dollarini tashkil etgan.hgan. 2017-yilda «Ehromlar o‘lkasi»ga tashrif buyurgan sayyohlar soni 8,3 million kishini tashkil etdi, ya’ni 2016- yildagiga nisbatan sayyohlar ulushi 54 foiz oshdi. Qohira davlat muzeyi, Katta Misr muzeyi, Kopt muzeyi, Islom san’ati muzeyi, Nubiya muzeyi va Iskandariya milliy muzeyi Misrning eng mashhur muzeylari hisoblanadi.Birgina Qohiradagi islom san’ati muzeyida arab, turk va fors xalqlarining 100 mingdan ortiq qo‘l hunarmandchiligi san’ati durdonalari saqlanadi. O zbekiston — Misr munosabatlari — 1992-yil yanvarda Misr rasmiy ʻ delegatsiyasining O zbekistonga va 1992-yil dekabrda O zbekiston Respublikasi ʻ ʻ 37Prezidenti Islom Karimovning Misr ga tashrifi vaqtida ikkala mamlakatning turli sohalardagi hamkorlikni chuqurlashtirish va kengaytirish muddaolari tasdiklanib, ularga aniklik kiritildi. 2000-yilgacha mamlakatlar o rtasida 10 ta ikki tomonlama ʻ hujjat imzolandi. O zbekiston Respublikasi bilan Misr o rtasidagi munosabat va ʻ ʻ hamkorlik asoslari, investitsiyalarni rag batlantirish va o zaro himoya qilish, ʻ ʻ iqtisodiy, ilmiy va texnikaviy hamkorlik, aviatsiya qatnovi va havo transporti sohasidagi hamkorlik, Toshkent sharqshunoslik instituti bilan Misrning Al-Azhar universiteti o rtasida fan va madaniyat sohasidagi hamkorlik, O zbekiston va Misr ʻ ʻ tashki ishlar vazirliklari o rtasida hamkorlik va maslahatlashuvlar to g risidagi ʻ ʻ ʻ bitimlar shu hujjatlarning eng muhimlaridir O zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Prezident Abdulfattoh as-Sisining ʻ taklifiga binoan 20-21-fevral kunlari Misrga tashrif buyuradi O zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev va Misr Prezidenti Abdulfattoh As- ʻ Sisining 2018-yil 4-5-sentyabr kunlari Toshkent shahrida bo lib o tgan oliy ʻ ʻ 38darajadagi muzokaralari tarixiy ahamiyatga ega bo lib, o zaro munosabatlarni sifat ʻ ʻ jihatidan yangi bosqichga ko tardi.Ikki davlat rahbarlari o rtasida samimiy va ʻ ʻ ishonchli siyosiy muloqot o rnatilgan va u turli shakldagi tadbirlar doirasida izchil ʻ qo llab-quvvatlab kelinyapti. Xususan, ular o tgan yil fevral oyida Pekin shahrida ʻ ʻ Qishki Olimpiya o yinlarining tantanali ochilish marosimi doirasida uchrashgan ʻ edilar.So nggi yillarda mamlakatlarimiz parlamentlari, vazirlik va idoralari, ʻ ishbilarmon doiralari vakillari o rtasidagi hamkorlik sezilarli darajada faollashdi. ʻ Xususan, O zbekiston va Misr parlamentlarida do stlik guruhlari faoliyat ʻ ʻ ko rsatyapti, tashqi ishlar vazirliklararo muntazam siyosiy maslahatlashuvlar ʻ mexanizmi yaratilgan. O zbekiston-Misr qo shma komissiyasi va O zbekiston- ʻ ʻ ʻ Misr ishbilarmonlar kengashi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishga ko maklashish ʻ bo yicha sa y-harakatlarni amalga oshirib kelyapti. ʻ ʼ Shu bilan birga, O zbekiston va Misr BMT, Islom hamkorlik tashkiloti, Arab ʻ davlatlari ligasi, Shanxay hamkorlik tashkiloti kabi xalqaro tuzilmalar doirasida samarali munosabatlar o rnatgan bo lib, bir-birining tashabbuslarini o zaro qo llab- ʻ ʻ ʻ ʻ quvvatlayapti. Ko pgina xalqaro masalalar bo yicha mamlakatlarning pozitsiyalari ʻ ʻ va yondoshuvlari o xshash yoki yaqindir. ʻ Bugungi kunda O zbekistonda bo lgani kabi Misrda ham keng ko lamli ʻ ʻ ʻ demokratik va ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar amalga oshirilayotgani va mazkur jarayonlar barqaror va tinch taraqqiyotga, o z xalqlarining farovonligini ʻ yuksaltirishga intilayotgan mamlakatlarni birlashtiruvchi omil bo layotganini ʻ ta kidlash lozim. ʼ Shu nuqtayi nazardan ko p qirrali O zbekiston-Misr munosabatlarini ʻ ʻ rivojlantirishda savdo-iqtisodiy va sarmoyaviy hamkorlik alohida o rin tutadi. Ikki ʻ davlat ishbilarmonlik aloqalarini kengaytirish uchun salmoqli salohiyatga ega hamda ushbu imkoniyatlardan samarali foydalanishdan manfaatdordir. So nggi ʻ yillarda O zbekiston va Misr ishbilarmon doiralari vakillari ishtirokida muntazam ʻ o tkazib kelinayotgan biznes-forumlar, tadbirkorlar delegatsiyalarining ikki ʻ tomonlama tashriflari yakunlari hamda o zaro tovar ayirboshlash ko rsatkichlari ʻ ʻ ham bundan dalolat beradi. Bugungi kunda mamlakatimizda Misr kapitali ishtirokidagi 12 ta korxona tashkil etilgan. Ular qishloq xo jaligi, yengil sanoat, farmatsevtika va boshqa sohalarda ʻ muvaffaqiyatli faoliyat yuritib kelyapti. 39IV. Foydalanilgan adabiyotlar . 1.Knyazev_A_G_Egipet_posle Nasera 1970-1981.Moskva-1986 2.Kemp-Devid :politika,obrechennayana proval. Moskva-1982 3.Noveyshaya istoriya stran Azii Afriki XX vek-1945-2000 4. SHuhrat Ergashev- XX asr taqdirlarda aks etgan tarix- Toshkent -2013 Enternet manbalari : 1.https://www.elib.buxdu.uz 2.kun.uz.uz.news.2020/02/25.husni muborak misrni 30 yil boahqargan yangi fir’avn

1Mavzu: XX asr oxiri XXI asr boshlarida Misr. Reja: I. Kirish. II. Asosiy qism. II.1. Misrning ma’muriy tuzilishi. II.2. Anvar Saodat davrida Misr II.3. Husni Muborak davrida Misr II.4. Misr madaniyati va ta’lim sohasi. II.5. Iqtisodi va qishloq xo'jaligi III. Xulosa. IV. Foydalanilgan adabiyotlar.

2I. Kirish. Misr (rasmiy nomlanishi: Misr Arab Respublikasi. 1 (arabcha: ةيبرعلا رصم ةيروهمج )) Afrikaning shimoliy-sharqiy qismida joylashgan davlatdir. Maydoni 1 million 14 ming km². Aholisi 102 million kishi. Poytaxti — Qohira shahri. Misr shimolda O rta yer dengizi, sharqida Qizil dengiz joylashgan.Misr davlati ham islom ʻ davlatlaridan biri va aholisining asosiy qismi musulmon. Misr davlati- pul birligi Misr funti. Davlat tili- arab tili. Prezidenti- Abdulfattoh as-Sisiy. Misrda yetti mo jizadan biri ya ni Misr piramidalari joylashgan. ʻ ʼ Misr hududining deyarli xammasi cho l zonasida joylashgan. Shundan faqat 3,5 % ʻ (35 ming km²) Nil daryosi deltasi va vodiysiga to g ri keladi. Relyefi va geologik ʻ ʻ tuzilishi jihatidan Misr hududi shartli ravishda to rt zonaga bo linadi: 1) Liviya ʻ ʻ cho li; 2) Arabiston cho li; 3) Sinay yarim orol; 4) Nil daryosi vodiysi va deltasi. ʻ ʻ Relyefi, asosan, tekislik; Qizil dengizga yaqin yerlar tog likdir. Liviya cho li ʻ ʻ platosining balandligi shimolda 100 m, janubda 600 m, janubi-g arbda 1000 m ʻ 1 1971-yilgi konstitutsiyaga binoan

3gacha bo lib, yer yuzasi qum va toshloq. Arabiston cho li yassitog ligi sharqda 700ʻ ʻ ʻ m gacha ko tarilgan, bu yerda balandligi 2000 m gacha bo lgan tizmalar bor. ʻ ʻ Aholisining 98 % misrlik arablar. Nubiylar, barbarlar, kopt (qibt)lar (mahalliy xristianlar) Misrning tub aholisi bo lib, mamlakatga kelgan arablar bilan aralashib ʻ ketgan qadimgi misrliklarning avlodlaridir. Greklar, armanlar, italyanlar, inglizlar, fransuzlar ham yashaydi. Rasmiy til — arab tili, deyarli butun aholi shu tilda gaplashadi. Aholi, asosan, islom dinining sunniylik yo nalishida, xristianlar 10 ʻ % ni tashkil etadi. Aholining 43,9 % shaharlarda istiqomat qiladi. Eng yirik shaharlari: Qohira, Iskandariya, Port-Said, Ismoiliya, Tanta, Suvaysh, Al-Mansura, Damanxur, Al-Mahallat-ul-Kubro . 2.1.Misrning davlat boshqaruviva ma’muriy tuzilishi Misr Arab Respublikasi Liviya, Sudan, Isroil davlatlari bilan chegaradosh. Aholisi — 96 million kishi, arab mamlakatlari orasida aholisi eng ko‘p mamlakat. Poytaxti — Qohirada 12 million kishi yashaydi. Ma’muriy jihatdan 27 viloyatga bo’lingan. Eng yirik shaharlari — Qohira va Iskandariya. Misr — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1971-yil 11-sentabrdagi referendumda ma qullangan, ʼ keyinchalik unga o zgartirishlar kiritilgan. Davlat boshlig i ʻ ʻ — prezident (1981- yildan Muhammad Husniy Muborak ). Vakolat muddati — 6 yil. Cheklanmagan marta qayta saylanishi mumkin. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni prezident amalga oshiradi, u bosh vazir va hukumat a zo ʼ Davlat boshlig‘i – prezident 6 yillik muddatga umumxalq saylovida saylanadi. . Ijroiya hokimiyat prezident va Bosh ministr boshchiligidagi hukumatga tegishli. Oliy qonun chiqaruvchi organ- Xalq Majlisi (454 deputatdan iborat, 444 tasi saylanadi 10 ta deputat prezident tomonidan tayinlanadi) va Maslahat Kengashidan (264 a’zo 88 ta deputat prezident tomonidan tayinlanadi) tashkil topgan. Amaldagi konstitutsiyasi 1971-yil 11- sentabrda qabul qilingan. Sud tizimiga Oliy Konstitutsiyaviy sud boshchilik qiladi. Milliy bayrami 23-iyul (1952-yil), inqilob kuni. Mustaqillik kuni - 28-fevral (1922-

4yil). Mamlakat 26 ta muhofazalarga bo‘lingan. Ular o‘z navbatida markazlarga, markazlar esa nohiyalarga bo‘lingan. Asosiy siyosiy partiyalari: Milliy Demokratik Partiya, Mehnat Sotsialistik Partiyasi, Milly Taraqqiyot Partiyasi, Al-Umma.larini tayinlaydi hamda lavozimlaridan ozod qiladi.Pul birligi Misr funti. Misr davlat bayrog i (ʻ رصم ملع [ ælæm m s ]) ˈʕ ɑ ˤɾ — 1952-yil Misr inqilobiga borib taqaladigan Misr inqilobiy bayrog ining uchta teng gorizontal qizil, oq va qora chiziqlaridan ʻ iborat .(trikolor). Bayroqda oq chiziqda Misrning milliy gerbi Misr burguti Saladin tasvirlangan. 1952-yilgi inqilobda qirol Farukni ag dargan Misr ozod zobitlari ʻ inqilobiy va ozodlik bayrog ining uchta bandining har biriga o ziga xos ramziy ʻ ʻ ma lumot berdilar. Qizil chiziq misrliklarning mustamlakachilikka qarshi ʼ urushdagi qonini anglatadi. Oq tasma misrliklar qalbining pokligini anglatadi. Oqning ostidagi qora chiziq zulmatni yengish usulini anglatadi. [1] Misrning Inqilobiy va Ozodlik bayrog i o sha paytda bir qancha arab mamlakatlari ʻ ʻ uchun ilhom manbai bo lgan va ko plab arab davlatlari tomonidan qabul qilingan. ʻ ʻ Xuddi shu gorizontal trikolor Iroq , Suriya, Sudan va Yaman (va ilgari Liviya) tomonidan qo llaniladi, yagona farq shundaki oq chiziqdagi milliy gerblarning ʻ mavjudligida (yoki yo qligida). ʻ

5 Misr Gerbning variantlari bor:  hukumat va armiya tomonidan ishlatiladigan;  bayrog'i tasvirlangan. 2.2. Anvar Saodat davrida Misr 70-yillarning boshida Misr arab respublikasi o’zining murakkab damlarini boshidan kechirmoqda edi. 1967 yildagi 6 kunlik urushning salbiy oqibatlari hali ham sezilib turardi. Yaqin Sharq inqirozining chuqurlashuvi, mamlakat hududi ma’lum qismining bosib olinishi, Misr hukumatini yarim millionli armiyani saqlab turishga majbur etgan.

Похожие

XIX asr oxiri XX asr boshlarida Turkiya
XIX ASR OXIRI – XX ASR BOSHLARIDA TURKISTON
XX asr oxiri XXI asr boshlarida Markaziy Osiyo davlatlarida ta`lim tizimi
XIX asr oxiri XX asr boshlarida Fransiya tashqi siyosati
XX ASR BOSHLARIDA ITALIYA