YOSH QO’L TO’PICHILARNI O’YIN IXTISOSLIGIGA QARAB HUJUM TEXNIKASINI O’RGATISH METODIKASI
![YOSH QO’L TO’PICHILARNI O’YIN IXTISOSLIGIGA QARAB HUJUM
TEXNIKASINI O’RGATISH METODIKASI
MUNDARIJA
KIRISH 4-11
I-BOB. Yosh qo’l to’pichilarni tayyorlashning nazariy va amaliy
asoslari xususida. 12-44
1.1. Yosh qo’l to’pichilar bilan o’tkaziladigan mashg’ulotlar jarayonida
o’rgatish ning dolzarbligi. 12-23
1.2. Yosh qo’l to’pi chilarning o’yin ixtisosligiga qarab hujum
texnikasini rivojlantirish metodikasi . 24-34
1.3. Yosh qo’l to’pichilarning jismoniy tayyorgarligi texnik
k o‘ nikmalarni samarali o‘ zlashtirish poydevori. 34-44
II-BOB. Tadqiqotning maqsadi, vazifalari, usullari va uni tashkil
qilish 45-58
2.1.Tadqiqot maqsad va vazifalari 45-49
2.2. Pedagogik kuzatishlar 49-52
2.3. Pedagogik nazorat testlari 52-53
2.4. Tadqiqotni kuzatish 53-54
2.5. Tadqiqotning tashkil etilishi 54-57
2.6. Tadqiqot uslublari 57-58
III - BOB . Yosh qo’l to’pichilarni o’yin ixtisosligiga qarab hujum
texnikasini takomillashtirishga doir ekspremental tadqiqot
natijalari va qiyosiy tahlili. 59-82
3.1. Yosh to’pi chilar bilan o’tkaziladigan mashg’ulotlar jarayonida
o’yin texnikasini tarbiyalash samaradorligi ni aniqlash usullari. 59-73
3.2. Yosh qo’l to’pi chilar bilan o’tkaziladigan mashg’ulotlar
jarayonida o’yin texnikasini rivojlantirishning vosita va usullari 73-77
3.3. Tadqiqot jarayonida olingan natijalar va ularning tahlili 77-82
Amaliy tavsiyalar 83
Xulosa 84-85
1](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_1.png)
![Foydalanilgan adabiyotlar. 86-88
KIRISH
O‘zbekistonda sport o’yinlari rivojiga katta ahamiyat berilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan oxirgi yillarda bir qator
qaror va farmonlar qabul qilindi: jumladan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Sh.M.Mirziyoyevning 2017 yil 3 iyun, Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni
yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3031-son, 2018 yil 5
martdagi “Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5368-sonli farmon va qarorlari
imzolandi. Unda, oxirgi yillarda gandbol bo‘yicha Milliy chempionatlar obro‘si
va darajasini oshirish bo‘yicha ishlar yetarlicha olib borilmayotganligi, yuqori
malakali va sport zahiralari tayyorgarligini tashkil etish va mazmuniga yetarli
darajada ahamiyat berilmayotganligi bayon etilgan. Shu bilan birga, jismoniy
tarbiya va sport sohasida aholi sog‘lig‘ini mustahkamlashga ko‘maklashadigan
aniq dasturlarni amaliyotga joriy etish, yoshlarni sportga keng jalb qilish va ular
orasidan iqtidorli sportchilarni saralab olish, sport turlari bo‘yicha yuqori
natijalarni ta’minlaydigan mahoratli sportchilar bilan milliy terma jamoalarni
shakllantirish va trenerlar uchun qo‘shimcha shart-sharoitlar yaratish zarurati
mavjud.
Dasturda 2017-2021 yillarda jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada
rivojlantirish uchun 995,2 milliard so’mdan ziyod mablag’ sarflanishi, sport
maktablarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash maqsadida 167 ta sport
inshooti, jumladan, 90 ta sport majmuasi va 77 ta suzish havzasini qurish,
rekonstruksiya qilish, kapital ta’mirlash, jihozlash va qayta jihozlash nazarda
tutilgan. Shuningdek ushbu qaror va farmonlar jismoniy va ma naviy sog lomʼ ʻ
yosh avlodni voyaga yetkazish, yoshlar o rtasida sog lom turmush tarzi va
ʻ ʻ
sportga intilishni kuchaytirish, bu ishlarning g oyat muhim sharti sifatida bolalar
ʻ
ommaviy sportini rivojlantirishni ko zda tutadi.
ʻ
2](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_2.png)
![Dissertatsiya ishi mavzusining dolzarbligi . Yosh avlodni sport bilan
shug‘ullanishi, sog‘lom turmush tarziga amal qilish,ma’naviy va jismoniy
kamolga intilishi, Vatanga mehr-muhabbati, o‘z yurti bilan g‘ururlanish ruhida
tarbiyalanishlari asosiy yo‘nalish sifatida belgilanadi. Mamlakatimizda bolalar
ommaviy sportini rivojlantirishni taminlash maqsadida, joylarda sport
muassasalarining barpo etilishi, yangi-yangi sport turlaridan to‘garaklar
faoliyatining yo‘lga qo‘yilishi, ularni tegishli jihozlar va malakali sport
murabbiylari bilan taminlanishi, jismoniy tarbiya va sport bilan
shug‘ullanayotgan bolalar va o‘smirlar soni yildan yilga ortib borishiga asos
bo‘lmoqda. Qo’l to’pi bo yicha o tkazilayotgan sport musobaqalarida raqobatningʻ ʻ
kuchayib borayotganligi sportchi va murabbiylar tayyorlash tizimini
takomillashtirishni taqazo etmoqda. Raqobatning kuchayib borishi va
natijalarning to‘xtovsiz o‘sib borayotganligi dastlabki o‘rgatish bosqichidan
boshlab sportchilarning barcha sifat va ko‘nikalarini ilmiy asosda shakillantirish
masalasiga jiddiy e’tibor qaratadi. Yurtimizda qo’l to’pi sport turini
rivojlantirish,ommaviyligini oshirish, aholining barcha qatlamlarini qo’l to’pi
bilan shug’ullanishga keng jalb qilish hamda iqtidorli, istiqbolli sportchilar va
murabbiylarni saralash talab etiladi. Qo’l to’pi sport turida dastlabki o‘rgatish
bosqichidan boshlab jismoniy texnik va taktik tayyorgarlikka oid mashqlarni
me’yorlab qo‘llash tavsiya etiladi. Oydan-oyga, yidan-yilga mashg‘ulot
yuklamalarining hajmi va shiddati “zinapoya” sifatida emas, balki “to‘lqinsimon
shaklda orttirilib borilishi maqsadga mufofiqdir. Binobarin, har bir murabbiy o‘z
kasbiy-pedagogik faoliyatini ilmiy asosda tashkil qilishi istedodli yosh sportchilar
tayyorlash muamosining tamoiliy va dolzarb jihatlaridan biridir.
Dissertatsiya ishning ob’yekti. Mavzudagi maqsad va vazifalarni amalga
oshirishda asosan Samarqand shahar 58-umuta’lim maktabi 5-6-sinf o’quvchilari
bilan o‘tkaziladigan darslari va qo’l to’pi mashg‘ulotlari faoliyati obyekt qilinib
olindi.
D i ssertatsiya ishning predmeti. “ Yosh qo’l to’pichilarni o’yin
ixtisosligiga qarab hujum texnikasini o’rgatish metodikasi” modulini yaratish
3](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_3.png)
![tadqiqot obyekti hisoblanadi. Yosh qo’l to’pichilarni o’yin ixtisosligiga qarab
hujum texnikasini o’rgatish metodikasida qo’llaniladigan zamonaviy ta’lim va
pedagogik texnologiyalaridan foydalangan holda o’quv-uslubiy materiallarni
ishlab chiqish va uning asosida modul tizimida o’qitish jarayonlarini tashkil etish.
Dissertatsiya ishning maqsadi. Yosh qo’l to’pichilarni o’yin ixtisosligiga
qarab hujum texnikasini o‘rgatishning zamonaviy vosita va usullarini o‘rganish
hamda maxsus o‘yin mashqlari yordamida ularning tayyorgarlik darajasini
oshirish hamda ularning texnik tayyorgarligini nazorat va tahlil qilish.
Dissertatsiya ishning vazifasi. Yuqoridagi maqsadni hayotga tadbiq qilish
uchun quyidagi vazifalar amalga oshiriladi. Yosh qo’l to’pichilarni o’yin
ixtisosligiga qarab hujum texnikasini o’rgatish metodikasi ni ilmiy-nazariy
jihatdan adabiyot manbalari bo’yicha tahlil qilish.
Mavzuga taalluqli adabiyot manbaalaridan foydalanish.
Yosh qo’l to’pichilarni o’yin ixtisosligiga qarab hujum texnikasini
aniqlash.
Tajribadan keyin qo’l to’pi chilar natijasini qiyoslab tahlil qilish.
Dissertatsiya ishning yangiligi:
Mavzuga taalluqli adabiyot manbaalaridan foydalan gan .
Yosh qo’l to’pichilarni o’yin ixtisosligiga qarab hujum texnikasini
aniqlangan.
Tajribadan keyin qo’l to’pi chilar natijasini qiyoslab tahlil qili ngan .
Dissertatsiya ishning farazi: Faraz qilindiki , malakali qo’l to’pichilarning
musobaqa faoliyatiga texnik-taktik tayyorgarligini oshirishda, mashg‘ulot
jara yo nida biz tavsiya etgan maxsus test, o‘yin mashqlaridan kompleks
mashqlardan foydalanilsa , murabbiylarning ko‘zlagan maqsadiga yanada
osonroq erishishiga yaqindan yordam beradi.
D i ssertatsiya ishning nazariy hamda amaliy mohiyatlari. Tadqiqot da
davomida ishlab chiqilgan “ Yosh qo’l to’pichilarni o’yin ixtisosligiga qarab
hujum texnikasini o’rgatish metodikasi ni ” moduli asosida o’qitish yuzasidan
4](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_4.png)
![ilmiy tavsiyalardan sport maktabi va BO’SM larda umumta’lim maktablarida qo’l
to’pi sport turi bilan shug’ullanayotgan yosh o’quvchilarining mashg’ulot
jarayonini samarali tashkil etishda keng foydalanish mumkin. 11-12 yoshli
bolalar bilan o‘tkaziladigan o’yin ixtisosligiga qarab hujum texnikasini o’rgatish
uchun vosita, uslublar tayyorlandi va nisbati aniqlandi.O’yin ixtisosligiga qarab
hujum texnikasini o’rgatish mashqlari qo’l to’pichining texnik-taktik ko‘nikma va
malakalarini shakllantirishga yordam beradi.
Dissertatsiya ishi bo’yicha adabiyotlar sharhi (tahlili) : Har bir
o‘yinchining texnik mahorati uning ixtiyorida bo‘lgan, ijro etishni yaxshi
bilgan o‘yin vazifalarini hal etish uchun kerakli texnik usullar turlari
ko‘pligiga qarab belgilanadi. Qo’l to’pichining sport tay yo rgarligi
jara yo ni o‘yin texnikasining muntazam yaxshilanib borishi bilan uzviy
bog‘liqdir. Mashg‘ulotning bosh vazifalaridan biri qo’l to’pi texnikasini har
tomonlama egallashdan iboratdir. Mazkur vazifani hal qiilish uchun :
1 ) o‘yinning barcha hozirgi zamon texnik usullarini bir xil
darajada egallagan bo‘lishni va ularni turli shart sharoitda yanada
takomillashgan usullar bilan bajarishni bilishni;
2 ) bir usulni ikkinchisi bilan turli izchillikda qo‘shib olib
bora bilishni;
3 ) jamao bo‘lib bajariladigan harakatlarga bog‘liq ravishda o‘yin
paytida ko‘proq foydalaniladigan hujum va himoya usullarini egallashni;
4 ) erkin va ixtiyoriy harakatlarda ishlatiladigan usullarning umumiy
muvofiqligini tobora oshirib, ijro sifatini muntazam yaxshilab borishni talab
qiladi.
Qo’l to’pichilarning texnik mahoratini takomillashtirish umumnazariy
quriladi va taktikani takomillashtirish, harakat va ma’naviy iroda sifatlarini
rivojlantirish bilan birga qo‘shib bojariladi . Mashg‘ulot jarayonida
usulni bajarish texnikasini nimalar hisobiga yaxshilash mumkinligini
5](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_5.png)
![aniqlash kerak. Buning uchun quyidagi harakat sifatlarini, ya’ni tezkorlik,
kuch, chidamlilik, egiluvchanlik, epchillik va hokazolar darajasini yuqori
ko‘tarish samarali yo rdam beradi. 1
Jamoaning mahorati o‘yinchilardagi texnik tayyorgarlikning
darajasiga bog‘liq. O‘yin uchun zarur bo‘lgan barcha uslublar va ularni
bajarish usullari texnik tay yo rgarlik jarayonida oshib boraveradi, shu bilan
birga sportchining shaxsiy qobiliyati va jamoa uchun zarur bo‘lgan umum
harakatlar takomillashadi.
Texnikani takomillashtirish uchun ma’lum bo‘lgan barcha usullardan
foydalaniladi. Shular jumlasidan, takrorlash usuli ko‘proq tarqalgan .
Shuningdek musobaqa usullarining barcha turlaridan ham foydalaniladi.
Texnika – o‘yinning asosi. Faqat uni mukammal egallash va har xil
o‘yin sharoitida qo‘llashni bilish yuqori sport malakasiga erishishning
garovidir . 2
Texnik jara yo nni takomillashtirish , sportchi tomonidan axborotni qabul
qilish va uni ishlab chiqish, harakatni samarali bajarish sifatini korreksiya va
nazorat qilishga bog‘liq.
Bu vaqtda analizatorlar orqali oldindan ishlab chiqilgan katta
sondagi har xil axborotlar, harakat faoliyatiga samarali ѐ@ ki uni
chalg‘itadigan harakat faoliyatini ajarish vaqtida tushadigan axborotlar
quyidagi komponentlarga bo‘linadi.
- signal - motivli axborot
1
Pаvlоv Sh.K, Аbdаlimоv О.Х, YusupоvаZ.E.Gandbol(Musоbаqа qоidаlаri, ulаrni tаshkil etish vа
o’tkаzish tizimi) Usliybiy qo’llanmaO‘zDJTI nаshriyot-mаtbuоt bo‘limi, 2014 - y il.
2
PаvlоvSh, АbdurаhmоnоvF, АkrоmоvJ. Gаndbоl.Jismоniy tаrbiya instituti vа jismоniy tаrbiya
fаkult
ѐtlаri tаlаbаlаri uchun dаrslik. –Toshkent: 2005-yil.
6](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_6.png)
![-teskari aloqali axborot
- fondli axborot farqlanmaydigan va yo‘ldan uradigan axborotlar.
Texnik takomillashtirish jara yo nida, adabiyotlari, tez informatsiya
vositalari, foto-kino- video materiallarini tahlili, so‘z , ko‘rgazmalilik va amaliy
metodlardan , sur’at va ritmni fazaviy va dinamik tavsiflardan foydalangan
holda, o‘rgatish jarayonini tahrir qilib borish joiz. 3
Qo’l to’pi sport o‘yinida texnik mahoratni nisbatan farq qiluvchi
xususiyatlaridan biri bu o‘zgaruvchan musobaqa vaziyatida tezkor – kuch
asosida ijro etiluvchi murakkab harakat malakalaridir . Aynan shu sifat
hal qiluvchi vaziyatlarda o‘z yetakchiligini namoyish etadi.
YU.I.Portnix kitobida uzoq yillar davomida turli yoshdagi va
malakaga ega gandbolchilar ustida tadqiqodlar o‘tkazish natijasida
jismoniy sifatlarning texnik mahoratiga va musobaqa jara yo niga to‘g‘ridan
to‘g‘ri aloqador ekanligini takidlaydi. Uning fikricha, jismoniy sifatlar qanchalik
yuqori darajada shakillangan bo‘lsa sport mahorati shunchalik mukammal
o‘sib boradi.
Shu bilan birga ilmiy ma’lumotlarning tahliliga ko‘ra har qanday
jismoniy tayyorgarlik jara yo ni ham jismoniy sifatlarni samarali
rivojlanishga olib kelavermaydi va texnik- taktik mahoratni
shakillanishiga ijobiy ta’sir eta olmasligi mumkin. Aksincha , aksariyat
hollarda sport mahoratiga salbiy tasir ko‘rsatishi ham mumkin .
Umumiy jismoniy tayyorgarlik va xususan sportchilarni tayyo rlashda
harakat sifatlarini (tezkorlik, kuch, chidamkorlik,
chaqqonlik , egiluvchanlik) bir biriga bog‘lab shakillantirish muhim ahamiyatga
ega.
3
Pаvlоv Sh.K, Аbdаlimоv О.Х, YusupоvаZ.E.Gandbol(Musоbаqа qоidаlаri, ulаrni tаshkil etish vа
o’tkаzish tizimi) Usliybiy qo’llanmaO‘zDJTI nаshriyot-mаtbuоt bo‘limi, 2014 - yil.
7](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_7.png)
![Qo’l to’pi sport o‘yinida texnik mahoratni nisbatan farq qiluvchi
xususiyatlaridan biri bu o‘zgaruvchan musobaqa vaziyatida tezkor – kuch
asosida ijro etiluvchi murakkab harakat malakalaridir . Aynan shu sifat hal
qiluvchi vaziyatlarda o‘z yetakchiligini namoyish etadi.
YU.I.Portnix kitobida uzoq yillar davomida turli yoshdagi va
malakaga ega qo’l to’pchilar ustida tadqiqodlar o‘tkazish natijasida
jismoniy sifatlarning texnik mahoratiga va musobaqa jara yo niga to‘g‘ridan
to‘g‘ri aloqador ekanligini takidlaydi. Uning fikricha, jismoniy sifatlar qanchalik
yuqori darajada shakillangan bo‘lsa sport mahorati shunchalik mukammal
o‘sib boradi.
Shu bilan birga ilmiy ma’lumotlarning tahliliga ko‘ra har qanday
jismoniy tayyorgarlik jara yo ni ham jismoniy sifatlarni samarali
rivojlanishga olib kelavermaydi va texnik- taktik mahoratni
shakillanishiga ijobiy ta’sir eta olmasligi mumkin. Aksincha , aksariyat
hollarda sport mahoratiga salbiy ta’sir etish ham foydadan holi emas.
Binobarin o‘quv mashg‘ulot jarayonida jismoniy tayyorgarlik
mashqlarini qo‘llash har bir qo’l to’pichining yoshi, qo’l to’pi sport turining
xususiyati va sportchining malakasi hamda nasliy imkoniyatlarini e’tiborga
olishni taqozo etadi.
Malakali sportchilarni tayyorlashda maqsadga muvofiq
rejalashtirilgan texnik tayyo rgarlik mahoratini takomillashtirishda va
musobaqa davomida yuksak natijaga erishish nihoyatda muhim omillardan
biridir. Shu bilan bir qatorda uzoq muddat davom etadigan musobaqa
jarayonida texnik ish birinchi navbatda maxsus umumiy jismoniy
tayyorgarlik sifatiga bevosita bog‘liqligi isbotni talab qilmaydi . 4
YU.V Vershanskiyning kuzatuvlariga qaraganda sport turlarining
jahon chempionati ishtirokchilarining musobaqa davomida ijro etgan
4
Akramov J.A. Pavlov Sh.K. Abduraxmonov F.A. Gandbol. Ilmiy Texnika Axboroti-Press nashriyoti.
2018
8](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_8.png)
![texnik malakalari o‘z samarasini keskin kuchaytirgan. Ushbu vaziyat ana shu
sport o‘yin turlari ishtirokchi sportchilarning maxsus chidamliligi yuqori
darajada shakillanganligiga e’tibor qaratadi .
Pavlov Sh.K, Akromov J.A, Abduraxmanov F.A va boshqalar 5
maxsus mashqlar sifatlarini rivojlantirishda, mashg‘ulotlar bilan uzoq vaqt
mabaynida muntazam shug‘ullanish natijasida gandbolchilarning texnik-
taktik mahorati hamda boshqa qobiliyatlari qanchalik sezilarli shakillanishi
mumkinligini tadqiqod asosida isbot qilib bergaanlar .
Dissertatsiyaning tarkibiy tuzilishi va hajmi. Dissertatsiya “Kirish”, 3 ta
bob, “Xulosa”, “Amaliy tavsiyalar” va “Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati” dan
iborat bo‘lib, uning hajmi 88 betni tashkil etadi.
5
Isrоilоv R.I. Gandbolni o‘ qitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. T-2021.
9](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_9.png)
![I-BOB. YOSH QO’L TO’PICHILARNI TAYYORLASHNING NAZARIY
VA AMALIY ASOSLARI XUSUSIDA.
1.1. Yosh qo’l to’pichilar bilan o’tkaziladigan mashg’ulotlar jarayonida
o’rgatish ning dolzarbligi. Qo’l to’pi o’yinida turli-tuman to’p bilan va to’psiz
usullar bajariladi. Qo’yilgan maqsadga erishmoq uchun o’yinda qo’llaniladigan
xilma-xil maxsus usullar yig’indisi qo’l to’pi texnikasini tashkil etadi.
Texnik usullar — bu qo’l to’pi o’yinini vujudga keltirish vositasi
demakdir. Yuksak sport natijalariga erishish ko’p jihatdan qo’l to’pi
o’yinchilarning ana shu xilma — xil vositalarni qanchalik to’liq bo’lishiga, raqib
jamoa o’yinchilari qarshilik ko’rsatayotgan, ko’pincha esa charchoq orta
borayotgan sharoitda o’yin jarayonidagi turli holatlarda ularni qanchalik mohirlik
bilan, samarali qo’llashiga bog’liq. Qo’l to’pi texnikasini yaxshi bilish
o’yinchining har tomonlama tayyorgarligi va har jihatdan kamol topishining
ajralmas qismidir.
O’yin texnikasida hujum va himoya bir — biridan farq qiladi. To’pni ilish,
uzatish, olib yurish va darvozaga otish hujum texnikasiga tegishlidir. To’p
yo’lini to’sish, uni tutib olish, urib qaytarish va darvozabon o’yinining texnikasi
himoyada qo’llaniladi.
Maydonda hujumchi va himoyachi sifatida harakat qilish hamda aldamchi
harakatlar o’yin texnikasining asosini tashkil etadi. Dastlabki holat — turish,
tayyorgarlik va harakat qilishni belgilaydi. Baland va past holatda turishlarni
vaziyatdan kelib chiqqan holda belgilanadi.Zamonaviy qo’l to’p o’yinida
ko’pincha baland holatda turish (oyoqlar ozgina bukilsa), oralig’i yelka
kengligida, gavda sal oldinga egilib, qo’llar bukilgan holatda tutiladi.Qaysi
o’yinchi maydonda tez va tejamli harakat qilsa, o’sha o’yinchi ko’proq foyda
keltiradi. Shuning uchun har bir o’yinchi tez start olishni, yugurayotib
yo’nalishni o’zgartirishni, to’xtash va sakrashni, orqa bilan erkin oldinga
yurishni, yon tomon bilan yurishlarni o’zlashtirib olishi shart. 6
6
QosimovaR.A., Do‘sanov U.T.Qo‘l to‘pi (gandbol)va uni o‘qitish uslubiyati-Samarqand: 2011-yil.
10](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_10.png)
![Qo’l to’pi o’yinining tasnifi texnik usullarni umumiy maxsus belgilarga
qarab guruhlarga bo’lishdan iborat. O’yin faoliyati tavsifiga qarab qo’l to’pi
texnikasida ikkita yirik bo’lim ajratiladi:
1. Maydon o’yinchisi texnikasi
2. Darvozabon texnikasi
Har qaysi bo’lim harakatlanish texnikasi va to’pni boshqarish texnikasi
bo’limchalariga ajratiladi. Kichik bo’limlar turli usullarda ijro etiladigan aniq
texnik usullardan — harakatlanish texnikasi uslublari va usullaridan iborat.
Bulardan maydon o’yinchilari va darvozabon foydalanadi. Usul va turlarda
harakatning asosiy mexanizmi umumiy bo’lib, detallari bilangina farqlanadi. Har
xil usullarni ijro etish shartlari qo’l to’pi texnikasini yanada turli-tuman
qiladi.O’rganilayotgan materialni takrorlash usul turlarini barqaror tushunishga,
ularni to’g’ri tahlil qilishga, olingan bilimlarni takomillashtirish vazifalarini
muvaffaqiyatli yechishga yordam beradi.
O’yinda hujum texnikasi
To’pni egallagan hujumchi butun vujudi bilan raqiblar darvozasiga to’p
kiritishga intiladi. Raqiblarning qarama- qarshiligini faqat mahsus usullar
yordamida yengishi mumkin.
O’yin texnikasining bu qismiga to’pni ilish, ushlash, to’pni yerga urib olib
yurish va egallab olish, chalg’itish (fint) va to’siq (zaslon) qo’yish usullari kiradi.
To’pni ilish. Bu to’pni egallashga imkon beruvchi usul. To’pni bir va ikki
qo’llab ilish mumkin. To’pni ikki qo’llab ilishda qo’llarning panjalari bir-biriga
yaqin joylashib voronkasimon chuqurlik hosil qilinadi, barmoqlar to’pga
tekkanidan so’ng, uchib kelgan to’p tezligini pasaytirish uchun qo’llar bukiladi.
11](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_11.png)
![To’pni ikki qo’llab ushlash.(1-rasm).
2-rasm.
a) To’pni bir qo’llab barmoqlar yordamida ushlash
b) To’pni bir qo’llab barmoqlar yordamisiz kaftda ushlash
12](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_12.png)
![To’pni bir qo’llab ilish.(3-rasm)
To’pni bir qo’lda ilish juda murakkab. Ilish va keyingi qo’lni silkitish
ko’pincha bunday holatda to’xtash harakatini tashkil etadi.
To’p bilan muvaffaqiyatli harakat qilish uchun uni to’g’ri ushlash lozim.
Agar o’yinchi uni ikki qo’llab ushlasa to’p yaxshi nazorat qilinadi. Lekin to’pni
bir qo’llab yuqoridan yoki ochiq kaft bilan ham ushlash mumkin. Faqat bu holda
to’pni qattiq siqib ushlamaslik lozim, chunki bu holat qo’lning panja
bo’limlarining qotishiga olib keladi.
To’pni uzatish asosiy texnik usul hisoblanadi. To’p uzatish ko’p usullar
yordamida, ayniqsa, boshqalarga qaraganda ko’proq yuqoridan va qo’l panjalari
yordamida bajariladi. Uzatish texnikasining bajarilishi to’pni otish usulidan ham
farq qiladi.
13](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_13.png)
![To’pni bir qo’llab uzatish.(4-rasm)
To’pni orqadan uzatish.(5-rasm)
Qo’llarni tirsak qismidan bukkan holda yuqoridan to’pni uzatish —
qo’l to’pida o’yinida to’p uzatishning asosiy usulidir.
Keyingi vaqtlarda yashirin holda — orqadan, bosh ortidan, oyoqlar
orasidan to’p uzatish ko’proq ahamiyatga ega bo’lmoqda. To’p uzatish
panjalarning faol ishlashi natijasida bajariladi. Qo’l panjalari yordamida
uzatilgan to’p aniqlik va tezlikdan yutadi.
To’pni yerga urib olib yurish . Bu usul bir joyda turganda, ko’proq
yurganda, yugurganda bajarilib, qo’l to’pi o’yinchisining harakat qilishda
qo’llaniladigan asosiy usullaridan hisoblanadi. To’pni yerdan har xil: yuqoriroq
va pastroq sapchitib turib yurish mumkin. Bu usulda qo’l to’pi o’yinchisi
maydondan sapchib ketayotgan to’pni pastga tushirib va keng yoyilgan
barmoqlari bilan kutib oladi. U qo’lini bukib, to’pni biroz yuqoriga uzatadi,
so’ng uni yana maydonga ma’lum burchak bo’yicha keskin otadi. Bunda
oyoqlar bukilgan, gavda biroz egilgan, bosh to’g’ri tutilgan bo’lishi kerak.
To’pni yerga urib olib yurish to’g’ri chiziq, yoysimon chiziq va doira
bo’ylab har hil yo’nalishlarda bajarilishi mumkin. Yo’nalishni, tezlikni, sapchish
balandligini o’zgartirib hamda to’pga qaramasdan yerga urib olib yurishlar
hozirgi zamon qo’l to’pi o’yinida katta ahamiyatga ega bo’lmoqda.
14](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_14.png)
![To’pni yerga urib yurish.(6-rasm)
To’pni otish. Otish natijasi bir qator sharoitlarga bog’liq, shular orasida
muhimi raqiblarga kutilmagan vaziyatda otish yo’nalishini va usulini
o’zgartirishdir. To’pni ko’zlagan joyga yo’naltirishda, ayniqsa, tezlik muhim
ahamiyat kashf etadi — uning kuchi tezligiga bog’liq bo’ladi.
To’p otish texnikasini bajarishda uning energiyasi va vaznini hisobga olish
zarur, to’p otayotgan qo’lning keng amplitudadagi harakati mushaklar
qisqarishiga va gavdadagi barcha mushaklarning qisqarishiga qulay sharoit
yaratadi. Lekin o’yinda bir necha qadamdan so’ng, keng amplitudada qo’lni
silkitib to’p otishni qo’llash anchagina mushkul. Shuning uchun o’yinchilar va
murabbiylarning ijodiy izlanishdan maqsadi tez otish texnikasini (harakatni
tezlashtirib, to’pni ilib olgandan so’ng darrov sakrab va hokazo) yaratishga
qaratilgan,
Darvozaga to’p otishlar joyidan, yurib kelib, sakrab va tayangan holatda
bajariladi.
Eng ko’p tarqalgan usul — harakatda yuqoridan qo’lni bukib to’p
otishdir. Qo’llarni silkitish natijasida to’pni otish holati o’zgaradi. To’p otish
boshning orqa tomonidan, yelka ustidan yoki yon tomondan bo’lishi mumkin. Bu
vujudga kelgan holat va texnikani bajarish xususiyatiga qarab qo’llanilanadi.
Harakatda qo’lni yuqorida bukib to’p otish uch xil vaziyatda bajariladi:
chalishtirma qadamlardan (skrestniy shag) so’ng otish, chalishtirma qadamlarsiz
15](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_15.png)
![otish va to’xtab otish.
Chalishtirma qadamlardan so’ng o’yinchi yugurib kelib sakrab to’p otishi
yoki ruxsat etilgan uch qadam qoidasidan foydalanishi mumkin. Agar o’yinchi
to’pni o’ng qo’li bilan otmoqchi bo’lsa, birinchi qadamni chap oyoq bilan
boshlaydi, bu holda ikkinchi qadamini qo’yishda shu oyoq kaftining ichki
tomonini yugura boshlagan tarafiga qarab qo’yadi. Shu holda to’p ushlagan qo’l
to’g’rilanib, boshning orqa tomoniga o’tkaziladi va gavdaning yon tomoni
darvozaga qaratiladi. To’p bilan bo’lgan qo’lga qarama- qarshi oyoqga
tayanilgandan so’ng to’p otish harakati boshlanadi; bu holda gavdaning og’irligi
oldinga o’tkazilib, darvoza tomon buriladi va to’p ushlagan qo’l bukilib oldinga
qarab tezlanish harakatini boshlaydi. Shuni hisobga olish kerakki, qo’l harakati
davomida tirsak panjalardan oldinda bo’lmog’i kerak. To’pni qo’ldan
chiqarishda vujudga keladigan kaft va bilak silkitilishi, keyinchalik
gavdaning yuqori qismlariga nisbatan pastki qismlarini to’xtatishga olib keladi.
Yuqoridan qo’lni bukib to’p otish qo’lni tez siltash yordamida bajariladi.
Birinchi oldinga qo’yilgan oyoqqa qarama-qarshi qo’l to’p bilan orqaga
suriladi va keyingi qadamda gavdaning yuqori qismi bilan birga siltanadigan
qo’l oxirgi chegarasigacha orqa tarafga burilishi kerak. Keyingi qadamni
qo’yishda gavda darvoza tomon burilib tezlik bilan oldinga egiladi va to’pni
qo’ldan chiqaradi. Bu usulning farqi shundaki, to’p otish bir oyoqqa tayangan
holda bajariladi.
Yuqoridan qo’lni bukib to’xtab to’p otish – bu eng tez otish usulidir. Bu
erda dastlabki zaruriyat to’pni sakrab ilish hisoblanadi, bunda to’p otayotgan
o’yinchi qo’lini siltashni boshlashi mumkin. Bu holda o’yinchi avval o’ng
oyog’ini, so’ng chap oyog’ini bosadi, tovon esa harakatning to’xtashini ta’min
etish uchun xizmat qiladi.
To’p otayotgan o’yinchi qadam qo’yishda gavdaning og’irligini darhol
oldingi oyoqqa o’tkazadi va gavdani darvoza tomon burib, qo’l tirsagini bukkan
holda to’pni keskin darvozaga uloqtiradi.
Qo’lni yuqorida bukib, sakrab (yuqoriga) to’p otish uzoq masofadan
16](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_16.png)
![(10-12 m ) darvozaga hujum qilishda qo’llaniladi. Qo’lni siltash va to’pni qo’ldan
chiqarish havoda bajariladi. Depsinish keyinchalik oyoqda bajarilishi kerak. To’p
otayotgan o’yinchi to’p ushlagan qo’lni orqa tomonga yuborib, to’psiz qo’lini
oldinga chiqaradi, gavdaning yuqori qismini otayotgan tomonga burib,
depsinishdan oldin bo’sh oyog’ini bukishi lozim.
To’pni darvozaga otish o’yinchining sakragandan keyingi parvozining eng
yuqori nuqtasida, ko’krak darvoza tomon burilib, oyoqlarning orasi keng ochilib
bajariladi.
Bazan qo’lning aylanma harakatini (oldinga—pastga—orqaga)
sekinlantirgan va ularni ikki tomonga yozgan holatida himoyachilar tomonidan
qo’yilgan to’siq; yonidan to’p otishga ijozat beriladi.
O’yinda yiqilib otish zarurati tez—tez vujudga keladi. Bu to’p otayotgan
o’yinchiga himoyachilardan qutulish, yo bo’lmasa o’zi bilan darvoza orasidagi
masofani yaqinlashtirish imkonini beradi.
To’ pni t ayangan holda yi qi l i b da r v oz ag a otish sakrab— yiqilib
darvozaga to’p otishdan farq qiladi. Birinchisi bekik vaziyatdan hujum
boshlashda qo’llanilib, ikkinchisi olti metrlik chiziqdan hujum qilishda
ishlatiladi.
Darvozaga bunday xilma-xil usulda to’p otish muvozanat saqlash
munosabatida anchagina murakkabdir, chunki o’yinchi to’pni muvozanatini
yo’qotgan holda darvozaga otadi. Buning ustiga, o’yinchi yiqilishining
yo’nalishi har xil — oldinga va yon taraflarga bo’lishi mumkin.
Yuqorida qo’lni bukkan holda yon tarafga egilib va yiqilib to’p otish bekik
vaziyatda hujum qilishga imkon beradi.
Yon tomonga egilib to’p otish bir yoki ikki oyoqqa tayangan holda
bajariladi. Himoyachi qo’llari bilan yon tomonidan qo’ygan to’siqdan qutulish
uchun hujumchi to’p otishni bajarishda gavdasini to’psiz qo’li tomonga egib,
to’pni boshi ustidan va himoyachilar qo’llari yonidan darvozaga yo’naltiradi.
Yon tarafga yiqilib to’p otish. Bu usulni o’yinchi to’p otish vaqtida
himoyachidan uzoqroq ketish imkoniyatini yaratish uchun qo’llaydi. Bunga
17](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_17.png)
![«yolg’on» to’p otishda qo’llaniladigan fintlar yordam beradi. Hujumchi
chalg’itishdan so’ng oldinga bir qadam qo’yib, tayanch oyoqlarini,
himoyachi oyog’ini darvozaga to’p otayotgan tomonga yaqinroq qo’yishi kerak.
Shundan so’ng gavda og’irligi oldingi egilgan oyoqqa o’tkaziladi. Gavda yon
tomoni bilan darvoza tarafiga buriladi
g to’p bilan bo’lgan qo’l esa to’p otishning
oxirgi holatiga ko’tariladi. O’yinchi tayanch bo’lmagan bo’sh oyog’ini oldinga
ko’tarib, bo’sh qo’l tomon egiladi va himoyachi belidan sirpanganga o’xshab
yiqiladi. U gorizontal holatga yaqinlashganda, darvoza tomonga ko’kragini
qaratib, to’pni boshining orqasidan darvozaning ko’zlangan joyiga yuboradi,
so’ng bo’sh qo’lini yerga tekkizib yiqiladi.
Bunday to’p otish usulini to’p otayotgan qo’l tomondan ham bajarish
mumkin, lekin bunday holatda tayanch oyoq ish bajarayotgan qo’l tarafdagi
oyoq bo’lishi kerak.
Yuqorida qo’lni bukib, sakrab, yon tomonga egilgan holda yiqilib to’p
otish usulidan asosan chiziq bo’ylab va burchakdagi hujum qiladigan o’yinchilar
foydalanadilar. O’yinchi to’pni ikki qo’l bilan egallab, tez olti metrli chiziqqa
yaqinlashadi, tayanch oyoq kaftlarini shu chiziqqa parallel qo’yib zonaga
sakraydi va to’pni havoda to’p otadigan qo’lga o’tkazib, darvozaga otadi. To’p
ushlagan qo’l tomondagi oyoq bilan depsinganda, yiqilish shu tarafga bajariladi
va o’yinchi yerga depsingan oyoqda, keyin qo’llarga tushadi; boshqa oyoq bilan
depsinganda esa oldin bo’sh qo’lga va keyin depsinishdan bo’sh oyoqqa
tushadi. O’yinchi yelkalari orqali aylanib o’rnidan turadi.
Qo’lni yozib, yon tomondan to’p otish — bekik vaziyatda ko’p
qo’llaniladigan usullardan biridir. Uni bel, son, tizza balandligida bajarish
mumkin. Siltash yuqoridan to’p otishdagiday bajariladi. Chalishtirma harakat
qilgandan so’ng o’yinchi to’p otishning dastlabki holatiga keladi: oyoqlar keng
qo’yilgan, qo’l to’p bilan orqa tomonga o’gkazilgan, gavda darvozaga yon tomon
bilan burilib, to’p otadigan qo’l tomon egilgan bo’lishi kerak. Shundan keyin
gavdaning og’irligi oldinda turgan oyoqqa o’tkaziladi, ko’krak darvoza tomon
buriladi, qo’l tirsak bo’g’inida bukilib, maydonga parallel oldinga cho’ziladi.
18](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_18.png)
![Keyinchalik qo’l silkitish harakati tufayli to’g’rilanadi, unga yelka harakati
qo’shilib, to’p darvozaga yuboriladi.
Himoyachidan to’pni uzoqroq olib ketish uchun o’yinchining oldingi
tayanch oyog’ini, himoyachi oyog’ining sirtqi tomoniga qo’yish maqsadga
muvofiqdir (odatda o’ng tarafga).
Gavdaning yuqori qismini burish yordamida qo’lni bukmasdan to’g’ri to’p
otishni bajarish mumkin. To’p ushlagan qo’l tomonidagi oyoq bilan depsinish
himoyachilardan to’pni yanada uzoqroq olib ketishga imkon beradi.
Ko’pincha bunday to’p otshlar yuqoriga va yon tomonga sakragan holda
bajariladi. Balandga sakrab, odatdagiday yuqoridan to’p otmoqchi bo’lib harakat
qilgan hujumchi oxirida to’p ot ayot gan qo’li harakati ni o’zgartirib, to’pni
yuqoridan emas, balki himoyachilar gavdasi yoki qo’llari bilan qo’ygan to’siqlar
yonidan darvozaga yuboradi.
Darvozadan qaytgan to’pni qayta urish. Darvoza ustunlariga urilib yoki
darvozabondan qaytgan to’pni bir yoki ikki qo’llab darvozaga otish mumkin.
Bu harakat sakrab, keyin esa yiqilgan holda bajariladi.
Keyingi vaqtlarda darvozabonning to’p otayotgan o’yinchiga peshvoz
chiqishi amalda ko’p qo’llanilmoqda. Bunday holatda, depsinib, yuqoridan
baland trayektoriyada to’p otishlar (darvozabon ustidan oshirib) ma’lum
bo’lishicha, juda sermahsul hisoblanadi.
To’p otishning bajarilishi odatdagi usulda boshlanib , s o’ngra esa
to’pning yo’nalishi o’zgartiriladi.
To’pni yerga urib sapchitib otish — darvozabonlar uchun eng murakkab
to’p otishdir. Ayniqsa, otgandan so’ng sapchib aylanib, o’z yo’nalishini
o’zgartiradigan to’pni olish darvozabonlar uchun juda katta qi yi nchi li k
tug’diradi. Odatda, bu usul burchakdan hujum qilish paytida qo’llaniladi.
To’pni otilish joyiga qarab o’ngga yoki chapga aylantirib otish mumkin. To’pni
aylantirishga bilak va kaftning tezkor harakatlari va barmoqlarning faolligi
tufayli erishiladi.
Chalg’itishlar (fint). Bu usulni to’psiz va to’p bilan bajarish mumkin.
19](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_19.png)
![To’psiz chalg’itishlardan ko’proq uni qarshiliksiz qabul qilish uchun
himoyachilarning yaqinida turganda ta’qibdan qutulish maqsadida foydalaniladi.
To’p bilan chalg’itishlar uzatishni, otishni yoki yerga urib yurishni qarshiliksiz
bajarish uchun qo’llaniladi.
Chalg’itishlar murakkab harakatlar yordamida bajariladi, hammasidan
ko’proq bir-biriga bog’liq bo’lgan bosqich (faza) anchagina sekin chalg’itish
harakati texnik usulining qulay paytida qo’llanilishi va tez asosiy usulni amalga
oshirishga bog’liqdir.
Ikki va undan ortiq usullardan tashkil topgan chalg’itishlar ikki turga
bo’linadi: oddiy va murakkab. Bir harakatdan ikkinchi harakatga o’tishda
qancha kam vaqt sarflansa, raqibni aldab o’tishga shuncha imkoniyat
yaratiladi.
To’pni darvozaga yiqilib urish .(7-rasm)
To’pni uzatishda usullarni o’zgartirib to’p yo’nalishini va to’p uzatishda
to’xtab qolish paytlarida chalg’itishlar qo’llaniladi. Eng ko’p tarqalgan
chalg’itish bu to’pni otmoqchi bo’lib, so’ng to’pni uzatishdir (bosh orqasidan,
orqa va yon tomondan).
To’p otishda to’pni uzatayotganday harakat qilish yoki bir usulda to’p
otmoqchi bo’lib
, ikkinchi usuldan foydalanish, sakrab to’p otmoqchi bo’lib
yerga tushib himoyachini aldab o’tish juda foydalidir.
Chalg’itishlarni, ayniqsa, himoyachini aldab o’tishda qo’llash muhimdir.
Bu bir va ikki qadamli harakat bo’lishi mumkin. Chalg’itish sifatida qadam
quyish, hamla qilish va to’p uzatishlardan foydalaniladi.
20](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_20.png)
![To’pni darvozaga sakrab otish
8-rasm
To’pni darvozaga yiqilib otish.(9-rasm)
21](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_21.png)
![To’pni darvozaga yiqilib otish.(10-rasm)
1.2 Yosh qo’l to’pchilarning o’yin ixtisosligiga qarab hujum
texnikasini rivojlantirish metodikasi.
O’yin usullari va taktik harakatlarga o’rgatish qiyin va uzoq davom
etadigan jarayondir.O’yin texnikasini o’rganish uchun juda ko’p o’yin usullarini
bajarish lozim va uning uchun bir necha yil kerak bo’ladi. O’rgatish jarayonida
o’yin usullarini nafaqat biomexanik nuqtayi nazardan to’g’ri va unumli bajarish,
balki o’yin paytida uni qo’llashni hamo’rgatish kerak. Shuning uchun texnik
usullariga o’rgatish va individual taktik harakatlarga o’rgatish birgalikda olib
boriladi. Bundan tashqari o’yinga o’rgatish va jismoniy sifatlarni tarbiyalash
o’zaro bir-biriga bog’lagan holda olib boriladi. Harakatlarga o’rgatish va jismoniy
sifatlarni tarbiyalash zaminida qo’l to’pichining harakat malakalarini
shakllantirish qonuniyatlari yotadi.
Jismoniy sifatlarni tarbiyalash harakat malakalarini egallash jarayonini
tezlashtiradi. O’yin usullarini bajarishda jismoniy sifatlar namoyon bo’ladi va
rivojlanishi tezlashadi. Biroq harakatlarga o’rgatishda qoida bo’yicha sharoitni
yengillatib boriladi, ammo jismoniy sifatlarni tarbiyalashda yuklama oshirib
boriladi.Har bir usulni o’rgatish bosqichma –bosqich olib boriladi. Eng asosiy
diqqatni harakatning asosiy bosqichiga, keyin esa boshqa qismlarini bajarishga
qaratiladi.Har qanday usulni o’rgatishda texnik-taktik harakatlarni ketma- ketligi
mantiqan to’g’ri bo’lishi kerak.
1.Usul bilan tanishtirish 2.Usulni soddalashtirib o’rgatish
3.Usullarni o’yin holatiga yaqinlashtirib takomillashtirish 4.O’rganilgan
usullarni o’yinda qo’llash.
Usul bilan tanishtirishda albatta ko’rgazmali qurollardan foydalanib, usul
to’g’risida ma’lumot berish va tasavvur hosil qilish zarur. Ko’rgazmali
qurollardan qayta foydalanilganda (rasmlar, jadval, videotasmalar)
o’rganilayotgan usul va harakatlarning ancha muhim bo’laklariga ahamiyat
22](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_22.png)
![beriladi. O’yin usullari va harakatlarni ko’rsatishda usulning ahamiyati va uni
o’yin paytida unumli qo’llash to’g’risida gapirib berish maqsadga muvofiq
bo’ladi.
Harakat to’g’risida tasavvurga ega bo’lish uchun shu usulni bajarib ko’rish
imkoniyati beriladi. Harakatlarni soddalashtirilgan sharoitda o’rganish
kamchiliklarni bartaraf qilishga yordam beradi. Ushbu holatda qanday
muvaffaqiyatga erishish tayyorlovchi va yondashuvchi mashqlarni tanlashga
bog’liq bo’ladi. Harakat elementlarini his etish uchun harakatlarni majburiy
chegaralab va belgilab qo’ygan usullari qo’llaniladi.
O’yin usullarini soddalashtirilgan yoki murakkablashtirilgan sharoitda
o’rgatish uchun o’yinning dastlabki holati, masofa, yo’nalish harakati tezligi va
har xil xalaqit beruvchi unsurlarni kiritiladi. Bu o’z navbatida usulga
o’rgatishdagi to’siqlarni bartaraf qiladi.
Yosh qo’l to’pichilarning texnik tayyorgarligini oshirish uchun maxsus
mashqlar
To’pni yerga urib olib yurish bo’yicha namunaviy mashqlar
1. Oldinga, yon tomonga, orqa bilan oldinga to’pni yerga urib harakat
qilish.
2. Shularning hammasini yugurgan holatda bajarish.
3. Ilonizisimon yo’nalishda har xil to’siqlarni aylanib to’pni yerga urib
yurish.
4. Har xil to’siqlardan hatlab to’pni yerga urib olib yurish.
5. Har xil tezlikda yugurib, to’xtab va yana tezlanib to’pni yerga urib olib
yurish.
6. Yo’nalishlarni o’zgartirib (90-180-360 gradus) to’pni yerga urib olib
yurish.
23](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_23.png)
![7. 6-9 metrli chiziqlarga to’g’ri tekkizib chiziq bo’ylab to’pni yerga
urib olib yurish.
8. O’ng va chap qo’llarda galma-gal to’pni yerga urib olib yurish.
9. Bir vaqtda ikkita to’pni yerga urib olib yurish.
10. Bir o’yinchi to’pni erga urib olib yuradi, ikkinchisi to’pni olib
qo’yishga harakat qiladi.
To’pni uzatish va qabul qilish bo’yicha na’munaviy mashqlar
1. O’yinchilar diametri 10-20 metrli doira shaklida joylashib, to’pni turli
usullarda bir qo’llab uzatishadi va ikki qo’llab qabul qilishadi. (11 – rasm) Mashq
turgan joyida va harakatda bajariladi.
11- rasm
2. O’yinchilarning joylashishi 1-mashqda ko’rsatilganday, lekin o’rtada
murabbiy joylashadi. U har bir o’yinchiga to’pni uzatib, qabul qilib oladi. (12 –
rasm)
To’pni uzatish usullari: bir qo’llab, ikki qo’llab, yuqoridan, yelkadan,
yondan va pastdan.
24](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_24.png)
![12-rasm
3. O’yinchilar uchburchak shaklida qator bo’lib joylashishadi.
O’yinchi qo’shni qatoridagi o’yinchiga to’p uzatib, o’zi to’p uzatilgan
tomonga harakat qilib qator oxiriga turadi. (13 – rasm)
13-rasm
4. O’yinchilar ikki aylana hosil qilib, bir biriga qarama qarshi harakat
qilib, o’zaro to’p uzatishadilar. (14 – rasm)
14-rasm
5. Ikki o’yinchi 3-4 metr oraliqda parallel harakat qilib, bir birilariga to’p
uzatishadi. (15 – rasm) Harakat tezligi asta – sekin oshirib boriladi.
25](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_25.png)
![15-rasm
6. Ikki o’yinchi qarama-qarshi 3-4 metr oraliqda joylashib,
o’nga va chapga harakat qilgandan so’ng, sakrab turib bir-biriga to’p
uzatadi. (16 – rasm)
16-rasm
7. Ikki o’yinchi to’plar bilan bir-biriga qarama-qarshi 5-10 metr oraliq
masofada joylashadi. Uchinchi o’yinchi ularning o’rtasida turib oldindan
kelishilgan usulda (pastdan, yuqoridan, yondan va h.z.) o’yinchilar bilan
navbatma-navbat joy almashib, to’p uzatishni bajaradi. (17 – rasm)
17-rasm
8. O’yinchilar 6-10 metr masofada bir-biriga qarama-qarshi 2 qator
26](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_26.png)
![bo’lib joylashadi. Qator oldida turgan o’yinchi o’zi tomonga yugurib kelayotgan
o’yinchiga to’pni uzatadi va o’zi qarama-qarshi qator oxiriga borib turadi. (18-
rasm). Shu mashqni sakrab turib ham bajariladi.
18-rasm
9. Ikki o’yinchi 4-6 metr masofada joylashadilar, o’rtada himoyachi
joylashadi. Himoyachi qarshiligida hujumchilar bir-birlariga to’pni uzatib ( bir
qo’llab, ikki qo’llab, yuqoridan, pastdan, yon tomondan va h.z.) qabul qiladilar.
(19 – rasm)
19-rasm
10. O’yinchilar darvoza ro’parasida 2 qator bo’lib turadilar. Qator
oldidagi o’yinchi 1,2,3 qadamdan so’ng keyingi qatordgi o’yinchiga to’pni uzatib,
o’z qatori oxiridan joy oladi. (20 – rasm)
27](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_27.png)
![20-rasm
To’pni darvozaga otish bo’yicha namunaviy mashqlar
1. O’ng burchakdan, chap barchakdan va markazdan darvozaga to’p otish.
O’yinchilar har - bir joydan navbat bilan to’pni darvozaga otishadi va o’zlari
turgan qator oxiridan joy olishadi. (21-rasm)
21-rasm
2. O’yinchilar bir qator bo’lib joylashadilar. To’p darvozaga harakat
paytida otiladi (chap, o’ng burchaklardan va yarim o’rtadan). O’yinchi to’pni
murabbiyga uzatib va qayta qabul qilgandan so’ng tirsaklar bukilgan holda
yuqoridan darvozaga to’p otadi. Mashqni sakramasdan va sakrab turib
bajarilgandan so’ng o’zi qator oxiriga borib turadi. (22-rasm)
28](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_28.png)
![22-rasm
3. O’yinchilar bir qator bo’lib joylashadilar. O’yinchi to’pni
murabbiyga uzatib, undan qabul qilgandan so’ng himoyachi qarshiligni engib
darvozaga to’p otadi.(23-rasm) To’pni sakramay va yon tomondan tirsaklar
bukilgan holda o’tiladi.
23-rasm
4. Himoyachini chalg’itib darvozaga to’p otish. 1 raqamli o’yinchi
oldiga harakat qilayotgan 4 raqamli o’yinchiga to’pni uzatadi va to’pni
uzatgandan so’ng himoyachi vazifasini bajaradi, 4 raqamli o’yinchi himoyachini
o’ng tomonidan o’tib darvozaga to’pni otadi va 6 raqamli o’yinchi ortidan
qatorga turadi. 1 raqamli o’yinchi esa mashqdan so’ng 3 raqamli o’yinchi ortidan
qatorga turadi. (24-rasm)
29](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_29.png)
![3
2
1
4
5
6
24-rasm
5. To’siq ustidan to’pni darvozaga otish (25-rasm) O’yinchilar bir
qator bo’lib turishadi. Qator oldidagi o’yinchi to’pni murabbiyga uzatib undan
harakat paytida to’p qabul qiladi va to’siq ustidan darvozaga otadi tirsak bukilgan
holda. Mashqni tugatib, o’zi qator oxiridan to’p oladi.
25-rasm
6. Har ikki darvozaga to’p otish (26 rasm) qator oldida turgan o’yinchi
darvozabondan to’pni qabul qilgandan so’ng qarama-qarshi tomondagi darvoza
tomon to’pni yerga urgan holda harakat qiladi va harakatni darvozaga to’pni otish
bilan yakunlab, qarama-qarshi qator oxiridan joy oladi. Mashqni himoyachi
qarshiligida xam bajariladi.
30](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_30.png)
![26-rasm
7. Markaziy o’yinchidan to’pni qabul qilgandan so’ng darvozaga otish.
(27-rasm) 1 raqamli o’yinchi to’pni 2 raqamli o’yinchiga uzatadi, u esa o’ng
tomon yarim o’rta chiziqqa tomon harakat qilayotgan 3 raqamli o’yinchiga to’pni
uzatadi. 3 raqamli o’yinchi turli usullarda to’pni darvozaga otadi. (oldiniga
himoyachisiz keyin esa himoyachi qarshiligini yengib).
27—rasm
8. O’ng va chap qanot o’yinchilarning chiziqdan darvozaga to’p otishi. (28-
rasm). 2 raqamli o’yinchi to’pni 1 raqamli o’yinchiga uzatib o’zi chiziq tomon
harakat qiladi va to’pni 1 raqamli o’yinchidan qabul qilib turli usullarda
darvozaga otadi. Mashq o’ng va chap qanotlardan bajariladi.
312
3 1](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_31.png)
![28-rasm
1.3.Yosh qo’l to’pichilarning jismoniy tayyorgarligi texnik
k o‘ nikmalarni samarali o‘ zlashtirish poydevori.
Qo’l to’pi sport o‘yinida muvaffaqiyatga erishish, ularning jismoniy
tayyorgarligiga bevosita bog‘liq bo’lib,qo’l to’pichilarni tayyorlashda umumiy va
mahsus jismoniy tayyorgarlik darajasining beqiyos ahamiyatini ta’kidlab ushbu
jarayon tehnik mahoratni shakillanishida asosiy omil bo‘lib hizmat qilishni
ko‘rsatib o‘tganlar. Sportchining umumiy va mahsus jismoniy tayyorgarligi
jarayonida jismoniy tarbiyaning barcha vositalaridan, ya’ni jismoniy
mashqlarning chiniqish va sog‘lomlashtirishning tabiiy omillari (quyoshda
chiniqish, havo va suv muhitining hususiyatlari), rejm va boshqa gigenik
sharoitlardan foydalanililadi. Hozirgi vaqtda sportning hamma turlarida jismoniy
tayyorgarlik ikki-umumiy va mahsus tayyorgarlikdan iborat. Umumiy jismoniy
tayyorgarlik, mahsus jismoniy tayyorgarlik vazifalarini hal etishga yordam
beradi. Organizmning hamma tizimlarini mahsus jismoniy va qo‘shimcha
(yordamchi) jismoniy tarbiya vositalari bilan uzviy ravishda qo‘shib olib borilgan
taqdirdagina sportchining umumiy va mahsus irodaviy harakat sifatlari
muvoffaqiyatli rivojlanadi. Bu hol sportchining har tomonlama rivojlanishini va
yuqori natijalarga erishishni ta’minlaydi. Qo’l to’pi bilan shug‘ullanuvchi
sportchilarning jismoniy tayyorgarligi bevosita yo‘nalishiga ega bo‘lgani uchun,
ayni vaqtda organizimning umumiy jismoniy rivojlanishi, mustahkamlanishi va
322
2
1 1
18 - расм](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_32.png)
![chiniqishi bilan tamomila bog‘liqdir. Qo’l to’pi sport turidagi muvoffaqiyat faqat
shu turning o‘ziga hos tomonlarini ifoda etuvchi ayrim qobiliyatlar bilangina
emas organizmning funksional imkoniyatlarining umumiy darajasi bilan ham
belgilanadi. Shu sababdan mahsus jismoniy tayyorgarlik, umumiy jismoniy
tayyorgarlik bilan birga qo‘shib olib boriladigan sportchining jismoniy
tayyorgarligi har tomonlama bo‘lishi mumkin. Umumiy jismoniy tayyorgarlik,
mahsus jismoniy tayyorgarlik uchun zamin yaratadi, ya’ni tanlangan sport turida
yuqori natijalarga erishish uchun zarur shart-sharoit sifatida; kuchlilik, tezkorlik,
chidamlilik, egiluvchanlik, chaqqonlik xar tomonlama rivojlanishini ta’min etadi.
7
Sportchining jismoniy tayyorgarligini qaysi sport bo‘yicha
ixtisoslashganligiga bog‘liq. Biroq ihtisosligigaga qarab g‘oyat katta farqlar
bo‘lishiga qaramay, hamma sohadagi umumiy jismoniy tayyorgarlikda qator
o‘xshash tomonlari saqlanib qoladi. Bunga sabab,
birinchidan; Sportning har hil turlari faqat bir biridan farq qilib qolmay
ma’lum darajada umumiylikka ham ega ekanligida bo‘lsa;
ikkinchidan; Umumiy jismoniy tayyorgarlikning mazmuni faqat sport
faoliyatidagi vazifalarni hisobga olib belgilanmay, balki jismoniy tarbiyaning
umumiy vazifalariga ham muvofiqlab belgilashdadir. Shuning uchun bizning
sharoitimizda sportchining umumiy jismoniy tayyorgarligi, ayniqsa sport
mahoratining dastlabki paytlarida ”Alpomish” va “Barchinoy” majmuasining
mezon va talablarini bajarish bilan bog‘liq.
Darhaqiqat umumiy jismoniy tayyorgarlik yosh gandbolchilarni
tayyorlashda eng muhim poydevor sifatida sport mahoratini samarali
shakillanishida beqiyos omil bo‘lib hisoblanadi. Shu bilan birga ilmiy
ma’lumotlarning tahliliga ko‘ra har qanday jismoniy tayyorgarlik jarayoni ham
jismoniy sifatlarni samarali rivojlanishiga olib kelavermaydi va tehnik taktik
mahoratni shakillanishiga ijobiy ta’sir eta olmasligi mumkin. Aksincha, aksariyat
7
Pаvlоv Sh.K, Аbdаlimоv О.Х, YusupоvаZ.E.Gandbol(Musоbаqа qоidаlаri, ulаrni tаshkil etish vа
o’tkаzish tizimi) Usliybiy qo’llanmaO‘zDJTI nаshriyot-mаtbuоt bo‘limi, 2014 - y il.
33](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_33.png)
![hollarda sport mahoratiga salbiy ta’sir etish ham ehtimoldan holi emas. Binobarin
o‘quv trenirovka jarayonida jismoniy tayyorgarlik mashqlarini qo‘llash har bir
gandbolchining yoshi, gandbol sport o‘yining hususiyati va sportchining malakasi
hamda nasliy imkoniyatlarini e’tiborga olishni taqozo etadi.
Shuning uchun yosh gandbolchilarni tayyorlash masalasi sport trenirovkasi
jarayonida muayan maqsadga yo‘naltirilgan jismoniy mashqlar majmuasidan
iborat bo‘lishga undaydi. Yosh gandbolchilarni tayyorlashda va tehnik mahoratini
shakillantirishda egiluvchanlik sifati ham zarur omillardan biridir. Gandbolda
qo‘llaniladigan usullar, (tehnik) malakalarni sportchi o‘z egiluvchanligida
shakillantirib boradi. Lekin, buni o‘zi ushbu sifatni to‘laqonli rivojlantirish
imkoniyatini bermaydi. Bu sifatni samarali takomillashtirish uchun mushak, pay,
bo‘g‘imlarni cho‘zish, egish, yoyish, siqish, burash kabi maxsus mashqlarni sekin
asta muntazam qo‘llash kerak bo‘ladi.
Umumiy jismoniy tayyorgarlik vositalari gandbolchining har tamonlama
rivojlanishiga yordam beradigan va uning uchun zarur bo‘lgan mahsus sifatlarni
takomillashtirishga ta’sir etuvchi sportchining boshqa faoliyat turiga o‘tishda,
hamda hayoti muhim ko‘nikma va malakalarni egallashda asosiy vosita bo‘lib
hizmat qiladigan sifatlar kompleksini rivojlantirishga qaratilgan bo‘lishi lozim.
Qo’l to’pichilar uchun umumiy jismoniy tayyorgarlik vositalarini tanlashda
quyidagi muhim qoidalarni hisobga olish lozim.
Mashqlar qo’l to’pichi asab muskullarining zo‘r bera olish harakteriga va
organizmdagi barcha sistemalarining ish rejmiga yaqin bo‘lishi kerak. Mashqlar
mahsus sifatlarni rivojlantirishga yordam berishi lozim. Masalan, gandbol
o‘yinida ba’zi bir akrobatik mashqlar sherigi bilan qarshilik ko‘rsatilgan holda
juft-juft bo‘lib bajariladigan mashqlar va hokozalar. 8
Mashqlar harakat koordinatsiyasini rivojlantirishi hamda sportchi
faoliyatini o‘zgaruvchi vaziyatlardagi hamma hil harakat amallari bilan boyitish
kerak. Mashqlar sportchining boshqa harakat va markaziy nerv sistemasining
faoliyatini tezroq tiklanishiga hizmat qilishi kerak. Bularga sayrlar, krosslar,
8
Ф.А,Абдурахмонов, Ш.К.Павлов “Ручной мяч” тип.Уз ГИФК-2005г.
34](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_34.png)
![paxodlar, harakatli o‘yinlar bamaylihotir suzib yurish va ochiq havoda o‘zgacha
sharoitda o‘tkaziladigan boshqa o‘yinlar kiradi.
Mahsus tayyorgarlik - bu mahsus xarakat malakalarini rivojlantirishga
qaratilgan katta xajmdagi ishni samarali bajarish uchun zarur bo‘lgan mahsus
yo‘nalishga ega, hamda quyidagi vazifalarni hal etadi.
Asosan qo’l to’pi uchun ko‘proq xos bo‘lgan sifatlarni rivojlantirish.
Qo’l to’pichi harakatlarida katta darajada ishtirok etuvchi fizologik
tizimlar guruhini tanlab rivojlantirish.
Yordamchi jismoniy tayyorgarlikning ilg‘orvositalari sifatida shunday
mashqlar qo‘llaniladiki, ular o‘zining knematik va dinamik tarkibi, hamda asab
mushak kuchlanishi hususiyatiga ko‘ra qo’l to’pichining musobaqa faoliyatida
bajaradigan asosiy harakatlariga mosdir.
Shunday mashqlar orasida quyidagilarni ajratish mumkin.
Texnikaning turli usullarini ishora orqali bajarish.
Mahsus trenajyor moslamalarida bajariladigan mashqlar.
Qo’l to’pichilar monikeni bilan mashqlar.
Mahsus jismoniy tayyorgarlik; harakatlanish sifatlarini gandbolchilarning
musobaqa faoliyati hususiyatlari tomonidan qo‘yiladigan talablarga qa’tiy
muvofiq holda rivojlantirishga qaratilgan. Shuning uchun trenirovka jarayonida
ko‘rsatilgan jismoniy tayyorgarlik ko‘rishi tanlangan sport turini o‘ziga hos
talablariga javob bera oladigan jismoniy sifatni tarbiyalash jarayonidan iboratdir.
Ma’lumki sportning har bir turi sportchining jismoniy sifatlariga mahsus
talablar qo‘yadi, hilma hil jismoniy sifatlar o‘ziga hos uyg‘unlashgan bo‘lishi va
namoyon etilishini talab qiladi. Masalan qo’l to’pichi avvalo tezkor-kuchlilik
sifatlarining mahsus nisbatda bo‘lishi (ba’zan uni kuch-quvvat deb ataladi),
shuningdek mushak qisqarishining energetik resurslari anaerob (kislorod
etishmagan xolda ) foydalanishga asoslangan tezlikka chidam talab qilinadi. Turli
jismoniy sifatlarni o‘ziga hos ravishda namoyon etish va uyg‘unlashtirishga
asoslangan, ana shunday spetsfik qobiliyatlarni tarbiyalash sportchi mahsus
jismoniy tayyorgarlik ko‘rishi orqali erishiladi. Yosh sportchilarni tayyorlashda
35](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_35.png)
![maqsadga muvofiq rejalashtirilgan jismoniy tayyorgarlik mahoratini
shakillantirishda va musobaqa davomida yuksak natijaga erishish nihoyatda
muhim omillardan biridir. Buning asosiy sabablaridan biri mashg‘ulotlarda
qo‘llanilgan u yoki bu jismoniy mashqlarning xajmi va shiddati, hamda ushbu
ko‘rsatgichlarni shug‘ullanuvchilar organizmiga ta’sir etish darajasi (organizmni
yuklamaga bo‘lgan javob raksiyasi) ob’ektiv ravishda baholanmasligidadir.
Shuning uchun ham o‘quv mashg’uloti jarayonida qo‘llanilayotgan
jismoniy yuklamalar (jismoniy mashqlar) ning shug‘ullanuvchilar organizmining
funksional imkoniyatlariga muvofiqligi e’tiborga olinishi shu yuklamalarning
maqsadga muvofiq rejalashtirish imkonini beradi. Qo’l to’pichining mahsus
umumiy jismoniy tayyorgarligini samarali rivojlantirishda asosiy vositalardan biri
maydonda o‘yin jarayonidagi tehnik malakalaridir. 9
Yosh qo’l to’pi chilar bilan o’tkaziladigan mashg’ulotlarning asosi maqsadi
shug’illanuvchilarni umumiy jismoniy tayyorgarligini, jismoniy qobiliyatlarni
rivojlantirishga qaratiladi. Har tomonlama umumiy ish qobiliyatini oshirish
vazifalarini hal qilish bilan bir qatorda ularning tarbiyaviy xislatlarini rivojlantirib
boriladi. Umumrivojlantiruvchi mashqlar va sportning boshqa turlaridan olingan
shug’ullanuvchilar organizmiga umumiy ta’sir ko’rsatuvchi mashqlar bunda
asosiy vositalar sifatida qo’llaniladi. Bunda mushak-paylarning rivojlanishi va
mustahkamlanishiga, ichki organlar «faoliyati»ning takomillashishiga, harakatlar
muvozanatining yaxshilanishiga va harakat sifatlari umumiy darajasining
oshishiga erishiladi.
Umumiy jismoniy tayyorgarlikni oshirish maqsadida qo’llaniladigan
ko’pgina mashqlar organizmga har tomonlama ta’sir ko’rsatadi, ayni chog’da
ularning har biri u yoki bu sifatlarni ko’proq rivojlantirishga qaratilgan bo’ladi.
Maxsus jismoniy tayyorgarlikning maqsadi yosh shug’illanuvchilar uchun
xos bo’lgan jismoniy sifatlar va funksional imkoniyatlarni rivojlantirish hamda
takomillashtirishdan iboratdir.
9
QosimovaR.A., Do‘sanov U.T.Qo‘l to‘pi (gandbol)va uni o‘qitish uslubiyati-Samarqand: 2011-yil.
36](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_36.png)
![Yosh shug’illanuvchilarning umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarligida
kuch, tezkorlik, chidamlilik, chaqqonlik, epchillik asosiy o’rin tutadi. Ayni shu
jismoniy fazilatlar gandbolchilarning harakat imkoniyatlari darajasini ifodalaydi.
Qo’l to’pichilarning maxsus jismoniy tayyorgarligi jismoniy sifat va
bilimni rivojlantirish jarayoni bulib, anik texnik usullarni tezda egallashga
yo’naltirilgan hisoblanadi.O’yin sharoitida zarur bo’lgan uni vositalari yordamida
ma’lum sifatlarini rivojlantiradi: tezda siljishni bilish, statik xolatdan harakatga
tezda utishni bilish,siljishdan keyin tezda to’xtashni bilish sakrovchanlikni,
bo’g’inlardagi harakatchanlikni, uyni sharoitida epchillikni, aloxida mushak
guruhlarini kuchini rivojlantiradi.
O’yin faoliyatida harakat qilayotgan buyumga (to’p va b.k.) rakib
harakatini uzgarishini, o’yin usulini bajarilishini va siljishiga, o’yin harakatida
aniq karorni qabul kilishida tezlik namoyon buladi. Tezlikni namoyon bulishi
shakllari o’rtasida tugridan tugri bogliklik yuk. Startdan olinadigan tezlikni
yaxshi egallash mumkin, birok sekin taxlil kilish va karor kabul kilish yoki yaxshi
va o’yin usulini tez bajarish, lekin rakibini siljish ta’siriga sekin javob berishi
mumkin. Tezlikni rivojlantirishni asosiy vositasi tezlik xarakteridagi mashq
hisoblanib, u boshqa harakatldar bilan kompleks bajariladi.Ular tez, to’satdan
beriladigan signal bo’yicha bajariladi. Bu shu narsa bilan bog’liqki, ya’ni o’yinda
ko’rishga ta’sir qiluvchi ustun keladi. Mashq turli-tuman bo’lishi mumkin, har xil
mushak guruhlarini o’z ichiga qamrab olishi shart, shug’ullanuvchilarning
koordinatsion qobiliyatlarini oshirishga yordam beradi.Agarda uni rivojlanishi
ustida muntazam ravishda ishlanilsa, vaqt o’tishi bilan tezlik sifatini yo’qotish
mumkin. Uni kichik maktab yoshidan boshlab rivojlantirish boshlanadi. Buning
uchun o’yin usullari startdan tezlik bilan chiqishini to’siqlar, to’plar bilan
estafetalar elementlari bilan bajariladigan maxsus harakatli o’yinlar tanlab
olinadi. Mashq tez me’yorda maksimal bajariladi. Bolalarda harakat tezligini
bajarish bo’yicha eng yaxshi natija 7 yoshdan to 15 yoshgacha erishish mumkin.
Tezlikni rivojlantirish uchun mashqni charchagan vaqtda berish mumkin emas.
Chunki bunda harakat koordinatsiyasi tezda buziladi va tezkor harakatni
37](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_37.png)
![bajarishga bo’lgan qobiliyat yo’qoladi. Tezlikni rivojlantirish uchun beriladigan
mashkni har bir trenirovka mashgulotini boshida muntazam ravishda beriladi.
Zamonaviy qo’l to’pi sport musobaqalarida o’zaro raqobatning kuchayib
borishi natijalarning to’xtovsiz o’sayotgani dastlabki o’rgatish bosqichidan
boshlab sportchilarning barcha sifat va ko’nikmalarini ilmiy asosda shakllantirish
masalasiga jiddiy e’tibor qaratdi. Chunki, bugungi qo’l to’pi sport
musobaqalarida yuksak natijalarga erishish uchun sportchilar organizmi katta
hajmli va o’ta shiddatli yuklamalarga tayyor bo’lishi lozim. Shu bilan bir
qatorda, ko’p yillik sport tayyorgarligi jarayonida sportchi shu tayyorgarlik
davrining qaysi bosqichida shug’illanishidan qatiy nazar, qo’llaniladigan
mashg’ulot (trinirovka) mashqlari yuklama jihatidan uning fuksional va jismoniy
imkoniyatlariga mos bo’lishi lozim. Aks holda, ya’ni katta hajmli va o’ta
shiddatli mashqlar zo’rma-zo’raki berilaversa, yosh qo’l to’pichilar organizmiga
zo’riqish alomatlari paydo bo’ladi. Agar shunday yo’nalishdagi mashg’ulotlardan
foydalanish davom etaversa, nafaqat foydali sport natijasiga erishish mumkin,
balki shug’illanuvchi organizmiga kasallik asoratlari kelishi ehtimoldan holi
emas. 10
Sport mahoratining yuksak bosqichi shunday ko’ngilsiz oqibatlar ro’y
bermasligi uchun muayyan sport turiga dastlabki o’rgatish bosqichidan boshlab
jismoniy, texnik-taktik tayyorgarlikka oid mashqlarni me’yorlab qo’llash tavsiya
etiladi. Oydan-oyga, yildan-yilga mashg’ulot yuklamalarining hajmi va shiddati
“zinapoya” sifatida emas, balki “to’lqinsimon” shaklda ortib borilishi maqsadga
muofiqdir.
Zamonaviy gandbolda maxsus mashqlar bilan bigalikda jismoniy sifatlar
ham o’ta muhim harakat qobiliyatlari tarkibida mansub bo’lib, o’yin davomida
yuz beradigan turli vaziyatlarda hal qiluvchi ahamiyatga egadir. Har xil
yo’nalishlarda to’psiz va to’p bilan raqib qarshiliklarini engib, tez, aniq va
10
Akramov J.A. Pavlov Sh.K. Abduraxmonov F.A. Gandbol. Ilmiy Texnika Axboroti-Press
nashriyoti. 2018.
38](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_38.png)
![maqsadga muofiq harakat qilish o’yin yoki uning ayrim lahzalari taqdirini
belgilab berdi. Ma’lumki, yosh qo’l to’pichilar sekin harakatlanganda ijro
etiladigan o’yin malakasi texnikasi, koordinatsiyasi va aniqligi yuqori bo’ladi.
Aksincha, jismoniy rivojlanishlari ortgan sari sport mahoratining bunday
ko’rsatgichlari o’z samarasini susaytira boshlaydi.
Binobarin, har bir murabbiy, ayniqsa BO’SM murabbiylari, o’z kasbiy-
pedagogik faoliyatini ilmiy asosda tashkilqilishi istedodli yosh qo’l to’pichilarni
tayyorlash muammosining prinsipial jihatlaridan biridir.
Mazkur ishning maqsadi gandbol bilan endi shug’illanishni boshlagan 11-
12 yoshli bolalarda maxsus mashqlar bilan bir qatorda tezkorlik jismoniy
sifatlarni ixtisoslashtirilgan masqlar yordamida shakllantirish samaradorligini
o’rganishdan iborat. Qo’l to’pida darvozaga to’p kiritish usuli o’yin davomida
ustivor sanalgan va samarali natija keltiruvchi eng unumli malaka bo’lib
hisoblanadi. 11-12 yoshli qo’l to’pichilarni tezkorlik va sakrovchanlik sifatlari
qancha rivojlangan bo’lsa, shuncha to’p kiritish imkoniyati ortadi.
Darhaqiqat, darvozaga sakrab to’p kiritishda tezkorlik va sakrash
koordinasiyasi to’p kiritish texnikasiga ixtisoslashmagan bo’lsa, natija samarasiz
bo’lish mumkin. Shuning uchun maxsus mashqlar hamda tezkorlik va
sakrovchanlik sifatlarni qo’l to’piga xos xususiyatga moslashtirib rivojlantirish
nafaqat sport mahoratini takomillashtirish guruhlarida katta rol o’ynaydi, balki
bunday ixtisoslashtirilgan sifatlarni dastlabki o’rgatish bosqichidanoq boshlab
shakllantira borish muhim ahamiyat kasb etadi.
Sport o’yinlarida texnik malakalarni aniq, tez va samrali ijro etish, taktik
kombinatsiyalarni vaziyatga mos mo’ljallangan maqsad sari amalga oshirish har
bir sport o’yini turinining o’ziga hos xususiyatga mos jismoniy sifatlar bilan
chambarchas bog’liqligi ilmiy asoslab berilgan. Sport o’yinlari (futbol,
voleybol,basketbol va qo’l to’pi) xususiyatiga mos jismoniy sifatlarni
rivojlantirishga mo’ljallangan ko’pgina mashqlar majmualarini alohida-alohida
guruhlashtirib qo’llashni tavsiya etishgan. 11
11
Isrоilоv R.I. Gandbolni o‘ qitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. T-2021.
39](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_39.png)
![Jumladan, 1-guruh mashqlari o’yin qoidalari doirasida ijro etiladi. 2-guruh-
o’yin qoidalari doirasidan tashqari vaziyatda, 3-guruh-mashqlari yakuniy zarba
yoki to’p otish (qo’l to’pi, basketbol) bilan tugamaydi (shug’illanuvchilar faqat
bir-biriga to’p uzatishadi). 4-guruh har bir shug’illanuvchi yakka holda o’z
mahoratlarini shakllantiruvchi mashqlarni bajaradi.
V.I.Izaak e’tiborni jalb qiluvchi ilmiy g’oyani ilgari surgan. Uning fikriga
ko’ra, qo’l to’pichi tomonidan mashg’ulot va musobaqa davomida ijro etiladigan
harakat malakalari o’z mohiyati va tuzilishi (srukturasi) jihatdan bir-biridan
talaygina farq qilar ekan. Demak, muvofiq malakalar mashg’ulot va musobaqa
davomida turlicha maxsus mashqlar va jismoniy sifatlar asosida ijro etiladi, ya’ni
mashg’ulotda ijro etiladigan sifat va malakalardan anchagina farq qiladi.
Ushbu ishni yoritishda to’plagan ma’lumotga qaraganda, bir o’yin
davomida qo’l to’pichi o’rtacha 4955 m masofani bosib o’tar ekan. Shu jumladan,
12 3 5 m qisqa masofalarga,37 33 m uzoq oraliqlarga yugurish to’g’ri keladi. Har
bir hujum harakatida 5-10 m, himoya harakatida 3-5 m dan masofa bosiladi.
Maydonda harakatlanish tezligi va masofa qo’l to’pichilarning o’yin
funksiyalariga bog’liqligi ayon bo’ldi.
Bir o’yin davomida 44,12 marta hujum qilinsa, bir bora hujumga o’rtacha
28,3 sek vaqt ketar ekan, 388 tadan 548 tagacha to’p uzatish 19 dan 24 holatgacha
to’pni urib yurish va 31 tadan 37 tagacha darvozaga to’p yo’llanar ekan.
Qizig’i shundaki, 12-14 yoshli qo’l to’pi chilarni ning tezkorlik jismoniy
sifatlarini rivojlanganlik malakasi qancha yuqori bo’lsa, ular shuncha to’p bilan
yugurish harakatlarini kam bajarar ekan. Bu yosh qo’l to’pi chilarni ning bir-biriga
tez va aniq to’p uzatish bilan harakat qilishlari evaziga amalga oshirilishi oshkor
bo’ldi. Yuqorida qayd qilingan malakalarning soni, texnik qiymati, shiddati va
aniqliligi tezkorlik jismoniy sifatlarning qanchalik shakllanganligi va
ixtisoslashganligiga bog’liqligi asoslandi.
Yuqorida qayd qilingan nazariy g’oyalar va uslubiy mulohazalar mazkur
ish mavzusini tanlashga va shu yo’nalish bo’yicha 1 1 -1 2 yoshli qo’l to’pichilar
ishtiroki bo’yicha pedagogik tajriba o’tkazishga da’vat etdi. Olib borilgan
40](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_40.png)
![kuzatishlar natijalari shuni ko’rsatdiki, 11-12 yoshli qo’l to’pichi bolalardan
iborat nazorat va tajriba guruhlarda maxsus mashqlar va jismoniy sifatlarga oid
ko’rsatgichlar pedagogik kuzatishdan avval deyarli bir xil darajada ekanligi
kuzatildi.
11-12 yoshli qo’l to’pichilardan iborat nazorat (N) va tajriba (T) guruhlarida maxsus va tezkorlik
sifatlarini to’rt oylik pedagogik tadqiqot davomida rivojlanishi.(n-10)
Me’yoriy mashq Tajribadan oldin
Tajribadan so’ng
H T H T
30 mga yugurish (sek) 5,8=0,6 5,9=0,9 5,4=0,7 5,0=0,8
30 m ga to’pni urib yurish
(sek) 7,0=0,9 7,1=0,7 6,7=0,4 6,2=0,6
Jumladan, tik turgan holatdan 30 m ga yugurish ko’rsatgichlari pedagogik
tajribadan oldin nazorat guruhi ham, tajriba guruhida ham talabga javob
bermasligi ma’lum bo’ldi. Xususan, nazorat guruhida bu ko’rsatgich 5,8 sek,
tajriba guruhida-5,9 sek ga teng bo’ldi. 30 maga to’p urib yurish, nazorat
guruhida 7,0 sek, tajriba guruhida 7,1 sek ni tashkil etdi. Ma’lumki, qo’l to’pi
bo’yicha tavsiya etilgan dasturida shu yoshdagi bolalarni qo’l to’pi to’garagiga
qabul qilishda tanlov me’yori 30 m ga yugurish-5,5 sek, 30 m ga to’pni urib
yugurish-6,5 sek ga teng. Pedagogik tajribada muddati tugaganidan so’ng
amaldagi dastur asosida shug’ullangan nazariy guruhda 30 m ga yugurish 5,8 sek
dan 5,4 sek gacha tezkorlik sifati yahshilandi.
Tajriba guruhida bu ko’rsatgich 5,9 sek dan 5,0 sek gacha ijobiy tomonga
o’zgardi. 30 m ga to’pni urib yugurish birinchi guruhda 7,0 sek dan 6,7 sek ga
yahshilangan bo’lsa, ikkinchi tajriba guruhida ushbu ko’rsatgich 7,1 sek dan 6,2
sek ga o’zgardi. Demak, pedagogik tajriba davomida qo’llanilgan maxsus va
tezkorlikka oid estafetali-o’yin mashqlari o’ta samarali qiymatga ega ekanligi
isbotlandi. Shuni ham alohida e’tirof etish joizki, tajriba guruhiga mansub
bolalarda nazorat guruhiga qaraganda nafaqat to’p urib yugurish texnikasi tez
sur’atlar bilan shakllana bordi, balki ularda to’pni nishonga yo’llash texnikasi va
41](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_41.png)
![uni ijro etish koordinatsiyasi ham progressiv yo’nalishda o’zlashtirilayotganligi
kuzatildi.
Yuqorida qayd etilgan pedagogik tajriba natijalari shuni ko’rsatdiki, sinab
ko’rilgan estafetali-o’yin mashqlari faqtgina maxsus hamda tezkorlik sifatlarini
samarali rivojlantira qolmay, shu sifatlar asosida ijro etilishi kerak bo’lgan o’yin
malakalari va texnik-taktik harakatlarini ham unumli sayqal topishiga imkon
yaratdi. Binobarin, jismoniy va texnik tayyorgarlikning bir-biriga chambarchas
bog’liqligi va shu jarayonlarga oid mashqlar majmualarini dastlabki o’rgatish
bosqichidan boshlab bir-biriga birikkan holda qo’llash texnalogiyasi o’zining
nazariy-ilmiy va amaliy-uslubiy jihatlardan qanchalik dolzarb ekanligiyana bir
bor o’z isbotini topdi.
II-BOB. TADQIQOTNING MAQSADI, VAZIFALARI, USULLARI
VA UNI TASHKIL QILISH.
2.1.Tadqiqot maqsad va vazifalari.
Tadqiqot maqsadi :Y oshdagi qo’l to’pi chilarning o’yin ixtisosligiga qarab
hujum texnikasini o’rgat ish metodikasi ni ishlab chiqish.
Tadqiqot vazifalari:
42](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_42.png)
![1. Qo’l to’pi bilan shug ullanuvchi 11-12 yoshli o quvchilarni mashg’ulotʻ ʻ
jarayonini tahlil asosida o rganish.
ʻ
2 . Qo’l to’pi bilan shug’ullanuvchi o quvchilarning
ʻ tayyorgarlik
jarayonlarida samarali bo`lgan mashg’ulot yuklamalarini rejalashtirish hamda
nazorat qilishni aniqlash.
3 . Qo’l to’pi bilan shug ullanuvchi o q
ʻ ʻ uvchila rning mashg’ulot jarayonida
ular tayyorgarligining turli tomonlari ko’rsatkichini aniqlash.
Ushbu uslubdan dissertasiya ishining barcha vazifalarini hal etish uchun
foydalanildi va tadqiqot vazifalarini tanlashda hamda olingan natijalarni
muhokama etishda asosiy uslub bo‘lib xizmat qildi.
Adabiyotlarni tahlil qilish jarayonida hamda mashg‘ulot va musobaqalarda
qo‘llaniladigan asosiy texnik-taktik usullarni aniqlash asosida qo’l to’pi bilan
shug ullanuvchi 11-12 yoshli o quvchilarning texnik tayyorgarligini rivojlantirish
ʻ ʻ
samaradorligi o‘rganildi.
Mazkur uslub tadqiqotning ishchi farazini oldindan surishga imkon
tug‘dirdi va ba’zi nazorat xulosalarni chiqarishga yordam berdi.
Tezlikning namoyon bo lish shakillariga quyidagilar kiradi: fikrlash
ʻ
jarayonlarining tezligi: har qanday tashqi stimulga yoki stimullar kompleksiga
javoban oddiy va murakkab reaktsiyalar tezligi; bitta harakatni bajarish tezligi;
harakatlarning chastotasi (bir qator harakatlarni bajarish uchun vaqt).
Tadqiqotlarning ko rsatishicha, tezlik sifatlarining bu turlari yoki
ʻ
shakillarining barchasi nisbatan mustaqildir. Bu shuni anglatadiki, yuqori
tezlikdagi harakat reaktsiyaga ega bo lgan sportchi individual harakatlarni
ʻ
bajarishda tezkor bo lishi shart emas. Insonning tezkorligini turli xil ko rinishlari
ʻ ʻ
nisbiy mustaqilligi ularning asosidagi fiziologik mexanizmlarning mustaqilligi va
o ziga xosligi bilan izohlanadi.
ʻ
Sportchi harakatlarining tezligi asosan markaziy asab tizimining
koordinatsion harakatiga bog liq. Bu, shuningdek, “start’’ va “ portlovchi’’
ʻ
kuchga, yo nalishi to g ri almashtirish va mushaklarning yo nalishini va
ʻ ʻ ʻ ʻ
bo shashishini va bo g inlarda harakatchanlikni to g ri almashtirish va
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
43](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_43.png)
![mushaklarning yo nalishini va qobiliyatiga bog liq. O yin uslubi va ixtiyoriyʻ ʻ ʻ
harakatlarining kontsentratsiyasi tezlik sifatiga ta’sir qiladi.
Biomexanik nuqtai nazardan, tezlik darajasiga mushaklardagi ATP va
uning nerv impulsi ta’sirida bo linish tezligi va resintez (tiklanish) tezligi ta’sir
ʻ
qiladi. Gandbolchi tezlik sifatlarining trakibi va tuzilishi quyidagi turlarini o z
ʻ
ichiga oladi; 1) oddiy va murakkab reaktsiyaning tezligi; 2) boshlang ich tezligi;
ʻ
3) masofadagi tezlik; 4) tormoz harakatlarining tezligi; 5) texnikani amalga
oshirish tezligi; 6) bir harakatdan boshqasiga o tish tezligi.
ʻ
Ushbu komponentlar bir-biriga nisbatan mustaqil. Raqobat muhitida ular
odatda murakkab tarzda namoyon bo ladi. Shuning uchun odatda qo’l
ʻ
to’pichining tezligi fazilatlari darajasini har xil murakkablikdagi texnik va taktik
harakatlarini bajarishda yuqori tezlikda manevr qilish qobiliyati bilan baholash
odatiy holdir. Shuni yodda tutinki, bu holda tezlikka tayyorlik tarkibiy
qisimlarining barchasi organik munosabatda namoyon bo ladi. Tezlik
ʻ
fazilatlarining har qanday turning yetarli darajada rivojlanmaganligi tezlikni
boshqarish samaradorligini sazilarli darajada pasaytiradi. Ushbu samaradorlik,
asosan, boshqa jismoniy fazilatlarning rivojlanish darajasi (kuch, chaqqonlik,
chidamlilik) va ayniqsa harakat texnikasi bilan belgilanadi.
O quv jarayonida ba’zan tezlikni sifatiga tanlab ta’sir qilish kerak. Shuning
ʻ
uchun qo’l to’pichilarning tezkorlik fazilatlarining asosiy turlari haqida
batafsilroq ma’lumotga ega bo lish kerak.
ʻ
O yin muhitida tez-tez turli xil stimullarga (sheriklar va raqiblarning
ʻ
harakati, to pning harakati, o yin vaziyatining o zgarishi va boshqalar) tezkor
ʻ ʻ ʻ
munosabatda bo lish kerak. Shu nuqtai nazardan, oddiy va ayniqsa murakkab
ʻ
vosita reaktsiyalarining tezligi katta ahamiyatga ega.
Murakkab reaktsiyalar, tanlangan reaktsiyalar va harakatlanuvchi ob’ektga
bo lgan reaktsiyalarga bo linadi (V.Ya.Ignatieva, 1983).
ʻ ʻ
Murakkab reaktsiyasining yashirin vaqti va tanlangan variantlarning
sifatiga bog liq va ko p jihatdan raqibning harakati bilan belgilanadi. Masalan,
ʻ ʻ
44](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_44.png)
![hujumchi raqib darvozaboni bilan yakka-yakka chiqib, darvozabonning eng
himoyasiz joyini tanlab, shu bilan mos texnikani bajarish kerak.
Yashirin davri 0,22 dan 1 s gacha bo lgan harakatlanuvchi ob’ektgaʻ
nisbatan odatiy gandbol reaktsiyalar to rt elementlardan iborat:
ʻ
harakatlanuvchi ob’ektni ko rish (to p, o yinchi);
ʻ ʻ ʻ
uning harakatini bashorat qilish;
harakat rejasini tanlash;
harakatni amalga oshirish (ko p vaqt harakatlanuvchi ob’ektni aniqlash
ʻ
sarflanadi).
Harakat reaktsiyasining tezligi asosan darvozabon uchun juda muhumdir.
Darvozabonlarda vizual-motorli reaktsiyalar yuqori darajada bo lishi
ʻ
tasodif emas.
Tadqiqotlar shuni ko rsatadiki, darvoza chizig i bo ylab
ʻ ʻ ʻ
harakatlanayotganda darvozabonning reaktsiya tezligi o rtacha 0,18-0,22 s. To p
ʻ ʻ
otayotgan o yinchiga qarshi chiqishda 0,22-0,24 s, to pni oyoq bilan qaytarishda
ʻ ʻ
esa 0,24-0,28 s. Agar biz zamonaviy gandbolda otishdagi to pning tezligi 30 m/s
ʻ
dan oshgan deb hisoblasak, 8 m gacha masofadan turib darvozabon tashlangan
to pga reaksiya bildirishga vaqti yo q. Ammo tez-tez darvozabon yaqin
ʻ ʻ
masofadan tashlangan to pga ham yaxshi javob qaytaradi. U buni nafaqat to g ri
ʻ ʻ ʻ
pozitsiyani tanlash bilan, balki to pning uchish yo nalishini bashorat qilish, to pni
ʻ ʻ ʻ
otgan o yinchining tayyorgarlik harakatlarini o rganish orqali ham amalga
ʻ ʻ
oshiradi. Ushbu reaksiyalar oldindan sezish reaksiyalari deb ataladi. Ular
zamonaviy gandbolda alohida ahamiyatga ega.
Qo’l to’pining haqiqiy tezlik qobiliyati (bitta harakat tezligi va qadamlar
chastotasi), asosan markaziy asab tizimining samarali impulslarining chastotasi
va kuchi, asabiy jarayonlarning harakatchanligi, shuningdek mushaklarning
tuzilishi bilan belgilanadi;
Biomexanik omillarga (yelkaning uzunligi va boshqalar), ichki mushak
koordinatsiyasi (vosita bo linmalarini yig ish va sinxronizatsiya qilish) va
ʻ ʻ
mushaklarni muvofiqlashtirish (sinergistik va antagonistik mushaklarning
45](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_45.png)
![individual mushak guruhlarining o zaro ta’siri) pastki ekstremitalarningʻ
mushaklarining portlash kuchi.
Qo’l to’pi chilarning tezlik sifatini tarbiyalash metodologiyasining
asosiy qoidalari :
Tadqiqotchilar tezkorlik qobiliyatlari genetik jihatdan aniqlanganligini, uni
tarbiyalash qiyinligini, eng yuqori o sish sur’ati 1
ʻ 1 yoshdan 1 2 yoshgacha
bo lganligini aniqladilar. Voyaga yetgan yoshda tezlik qobiliyatining o sish
ʻ ʻ
darajasi pasayadi. Maxsus harakatlarda tezlikni yanada oshirish boshqa jismoniy
sifatlarni tarbiyalash va harakatlar texnikasini takomillashtirish bilan
chambarchas bog‘liq holda amalga oshiriladi.
Tezkorlikni tarbiyalash vositasi bu- tezkor reaksiyani, individual
harakatlarning yuqori tezligini, harakarlarning maksimal chastotasini talab
qiladigan turli xil mashqlar.
Ushbu mashqlar umumiy tayyorgarlik, boshlang‘ich shakillarini
rivojlantirish uchun gimnastika mashqlari va ayniqsa, tezlik fazilatlari namoyon
bo‘lishiga yuqori talablarni qo‘yadigan sport o‘yinlari keng qo‘llaniladi. Maxsus-
tayyorgarlik mashqlari nafaqat tezlik qobiliyatlarining individual tarkibiy
qismlarini rivojlantirishga balki, ularni yaxlit vosita harakatlarini
takomillashtirishga yo‘naltirilishi mumkin. Ushbu mashqlar raqobatbardosh
faoliyatda tezlik sifatlari namoyon bo‘lishining tuzilishi va xususiyatlariga mos
ravishda yaratilgan bo‘lib, ular gandbolga xos bo‘lgan turli xil harakatlar va
texnikalarani aks ettiradi.Sh.K.Pavlov [44]
Tezlikni rivojlantirish samaradorligini oshirish usullaridan biri bu o‘quv
jarayonida sprintli mikrosikllarni rejalashtirishdir. Bunda (ayniqsa malakali
sportchilarni tayyorlashda zamonaviy o‘quv jarayoniga xos bo‘lgan katta
hajimdagi va intensiv ishlarning tez-tez charchash sharoitida mikrosikl
bo‘yichao‘quv dasturlarini amalga oshirishni belgilab qo‘yishi bilan izohlanadi.
Sh.K.Pavlov [47]
46](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_46.png)
![Qo’l to’pichilarning tezlik imkoniyatlari quyidagi sifatlar majmuasidan
tashkil topadi: jumladan, oddiy va murakkab vaziyatlarda start olish tezligi, start
holatda tezlana olish tezligi, mutloq tezlik, texnik usullarni bajarish tezligi, olg‘a
intilish-to‘xtash harakatlari tezligi va bitta harakatdan ikkinchisiga o‘tish tezligi.
Bu keltirib o‘tilgan shakillardan har biri nisbatan mustaqillikka ega bo‘lib,
gandbolchi uchun ma’lim darajada takomillashtirilishi mumkin.
Qo’l to’pichilarning o‘yin davomida joyini o‘zgartirishlari hajmini qayd
qilish bilan ko‘pgina mutaxassislar shug‘illanishgan. Shunday qilib, YA.Dinkova
tomonidan o‘yin davomida qo’l to’pichilarning joyini o‘zgartirishlari hajmi
aniqlangan.Sh.K.Pavlov 12
Hozirgi zamonaviy gandbol uchun o‘yinchilarning harakatlarga tegishli
faollik darajasi yuqoriligi va bajariluvchi ishlar, dam olishning ritmik bo‘lmagan
(aritmik) trazdagi tavsiflarga egaligi xos sususiyat hisoblanadi.Harakatlarga
tegishli faoliyatda eng katta o‘rinni yugurishlar egallaydi. Bunda yugurishning
tezligi sekindan maksimal darajagacha variatsiyalanadi.
2.2. Pedagogik kuzatishlar
Dissertasiya ishida pedagogik kuzatishlardan qo’l to’pi bilan
shug ullanuvchilarning o‘quv-mashg‘ulot va musobaqa faoliyatlarini kuzatib,ʻ
tayyorgarlik holatlarini hisobga olgan holda tezkor-kuch tayyorgarligini
rivojlantirish samaradorligi va yuklamalar dinamikasini nazorat qilish
xususiyatlarini amalga oshirish uchun foydalanildi.
Tezlikning namoyon bo lish shakillariga quyidagilar kiradi: fikrlash
ʻ
jarayonlarining tezligi: har qanday tashqi stimulga yoki stimullar kompleksiga
javoban oddiy va murakkab reaktsiyalar tezligi; bitta harakatni bajarish tezligi;
harakatlarning chastotasi (bir qator harakatlarni bajarish uchun vaqt).
Tadqiqotlarning ko rsatishicha, tezlik sifatlarining bu turlari yoki
ʻ
shakillarining barchasi nisbatan mustaqildir. Bu shuni anglatadiki, yuqori
tezlikdagi harakat reaktsiyaga ega bo lgan sportchi individual harakatlarni
ʻ
12
Pavlov Sh.K. Sport pedagogik mahoratini oshirish (Gandbol). O‘quv qo‘llanma. T-2021.
47](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_47.png)
![bajarishda tezkor bo lishi shart emas. Insonning tezkorligini turli xil ko rinishlariʻ ʻ
nisbiy mustaqilligi ularning asosidagi fiziologik mexanizmlarning mustaqilligi va
o ziga xosligi bilan izohlanadi.
ʻ
Sportchi harakatlarining tezligi asosan markaziy asab tizimining
koordinatsion harakatiga bog liq. Bu, shuningdek, “start’’ va “ portlovchi’’
ʻ
kuchga, yo nalishi to g ri almashtirish va mushaklarning yo nalishini va
ʻ ʻ ʻ ʻ
bo shashishini va bo g inlarda harakatchanlikni to g ri almashtirish va
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
mushaklarning yo nalishini va qobiliyatiga bog liq. O yin uslubi va ixtiyoriy
ʻ ʻ ʻ
harakatlarining kontsentratsiyasi tezlik sifatiga ta’sir qiladi.
Biyomexanik nuqtai nazardan, tezlik darajasiga mushaklardagi ATP va
uning nerv impulsi ta’sirida bo linish tezligi va resintez (tiklanish) tezligi ta’sir
ʻ
qiladi. Gandbolchi tezlik sifatlarining trakibi va tuzilishi quyidagi turlarini o z
ʻ
ichiga oladi; 1) oddiy va murakkab reaktsiyaning tezligi; 2) boshlang ich tezligi;
ʻ
3) masofadagi tezlik; 4) tormoz harakatlarining tezligi; 5) texnikani amalga
oshirish tezligi; 6) bir harakatdan boshqasiga o tish tezligi.
ʻ
Ushbu komponentlar bir-biriga nisbatan mustaqil. Raqobat muhitida ular
odatda murakkab tarzda namoyon bo ladi. Shuning uchun odatda gandbolchining
ʻ
tezligi fazilatlari darajasini har xil murakkablikdagi texnik va taktik harakatlarini
bajarishda yuqori tezlikda manevr qilish qobiliyati bilan baholash odatiy holdir.
Shuni yodda tutinki, bu holda tezlikka tayyorlik tarkibiy qisimlarining barchasi
organik munosabatda namoyon bo ladi. Tezlik fazilatlarining har qanday turning
ʻ
yetarli darajada rivojlanmaganligi tezlikni boshqarish samaradorligini sazilarli
darajada pasaytiradi. Ushbu samaradorlik, asosan, boshqa jismoniy fazilatlarning
rivojlanish darajasi (kuch, chaqqonlik, chidamlilik) va ayniqsa harakat texnikasi
bilan belgilanadi.
O quv jarayonida ba’zan tezlikni sifatiga tanlab ta’sir qilish kerak. Shuning
ʻ
uchun gandbolchilarning tezkorlik fazilatlarining asosiy turlari haqida batafsilroq
ma’lumotga ega bo lish kerak.
ʻ
O yin muhitida tez-tez turli xil stimullarga (sheriklar va raqiblarning
ʻ
harakati, to pning harakati, o yin vaziyatining o zgarishi va boshqalar) tezkor
ʻ ʻ ʻ
48](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_48.png)
![munosabatda bo lish kerak. Shu nuqtai nazardan, oddiy va ayniqsa murakkabʻ
vosita reaktsiyalarining tezligi katta ahamiyatga ega.
Murakkab reaktsiyalar, tanlangan reaktsiyalar va harakatlanuvchi ob’ektga
bo lgan reaktsiyalarga bo linadi (V.Ya.Ignatieva, 1983).
ʻ ʻ
Murakkab reaktsiyasining yashirin vaqti va tanlangan variantlarning
sifatiga bog liq va ko p jihatdan raqibning harakati bilan belgilanadi. Masalan,
ʻ ʻ
hujumchi raqib darvozaboni bilan yakka-yakka chiqib, darvozabonning eng
himoyasiz joyini tanlab, shu bilan mos texnikani bajarish kerak.
Yashirin davri 0,22 dan 1 s gacha bo lgan harakatlanuvchi ob’ektga
ʻ
nisbatan odatiy gandbol reaktsiyalar to rt elementlardan iborat:
ʻ
harakatlanuvchi ob’ektni ko rish (to p, o yinchi);
ʻ ʻ ʻ
uning harakatini bashorat qilish;
harakat rejasini tanlash;
harakatni amalga oshirish (ko p vaqt harakatlanuvchi ob’ektni aniqlash
ʻ
sarflanadi).
Harakat reaktsiyasining tezligi asosan darvozabon uchun juda muhumdir.
Darvozabonlarda vizual-motorli reaktsiyalar yuqori darajada bo lishi
ʻ
tasodif emas.
Tadqiqotlar shuni ko rsatadiki, darvoza chizig i bo ylab
ʻ ʻ ʻ
harakatlanayotganda darvozabonning reaktsiya tezligi o rtacha 0,18-0,22 s. To p
ʻ ʻ
otayotgan o yinchiga qarshi chiqishda 0,22-0,24 s, to pni oyoq bilan qaytarishda
ʻ ʻ
esa 0,24-0,28 s. Agar biz zamonaviy gandbolda otishdagi to pning tezligi 30 m/s
ʻ
dan oshgan deb hisoblasak, 8 m gacha masofadan turib darvozabon tashlangan
to pga reaksiya bildirishga vaqti yo q. Ammo tez-tez darvozabon yaqin
ʻ ʻ
masofadan tashlangan to pga ham yaxshi javob qaytaradi. U buni nafaqat to g ri
ʻ ʻ ʻ
pozitsiyani tanlash bilan, balki to pning uchish yo nalishini bashorat qilish, to pni
ʻ ʻ ʻ
otgan o yinchining tayyorgarlik harakatlarini o rganish orqali ham amalga
ʻ ʻ
oshiradi. Ushbu reaksiyalar oldindan sezish reaksiyalari deb ataladi. Ular
zamonaviy gandbolda alohida ahamiyatga ega.
49](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_49.png)
![Qo’l to’pi o yinchisining haqiqiy tezlik qobiliyati (bitta harakat tezligi vaʻ
qadamlar chastotasi), asosan markaziy asab tizimining samarali impulslarining
chastotasi va kuchi, asabiy jarayonlarning harakatchanligi, shuningdek
mushaklarning tuzilishi bilan belgilanadi;
Biomexanik omillarga (yelkaning uzunligi va boshqalar), ichki mushak
koordinatsiyasi (vosita bo linmalarini yig ish va sinxronizatsiya qilish) va
ʻ ʻ
mushaklarni muvofiqlashtirish (sinergistik va antagonistik mushaklarning
individual mushak guruhlarining o zaro ta’siri) pastki ekstremitalarning
ʻ
mushaklarining portlash kuchi.
2.3. Pedagogik nazorat testlari
Tadqiqotlar jarayonida qo’l to’pi bilan shug ullanuvchi
ʻ larda
qo‘llaniladigan hujum texnikasi tayyorgarligiga yordamchi umumiy va maxsus
jismoniy mashqlarni aniqlab, tayyorgarlik darajasini baholash maqsadida turli
nazorat mashqlari qo‘llanildi.
Hujum texnikasiga yordamchi umumiy va maxsus jismoniy mashqlar va
testlar.
1.30 metrga yugurish (sek).
2.Turnikda tortilish (marta).
3.Og‘irligi bir bo‘lgan gandbolchi bilan o‘tirib-turish (soni).
4.Turgan joyida uzunlikka sakrash (sm).
5.100 m ga yugurish (sek).
6.to ldirma to pni uloqtirish, sherigi bn ishlagan holatda (marta).
ʻ ʻ
7.O ng va chap qo llarda gantellarni ko tarish (marta).
ʻ ʻ ʻ
8.Moksimon yugurish (sek).
9.Fishkalar orasidan to p bilan yugurib utish, o ng (60 soniya ichida).
ʻ ʻ
10.sherik bilan yelkalarini tekizgan holatda bir-birini surib yugurish
(marta).
Texnik-taktik usullar
50](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_50.png)
![1. o ng va chap qo llarda to p bn turli xildagi mashqlarni bajarish (marta)ʻ ʻ ʻ
2. sherik bilan to pni o zaro bir- biriga otib, ilib olish, uzoq va yaqin
ʻ ʻ
masofalarda(marta) ;
3. yugurib kelgan holda to pn
ʻ i burchakdan darvozaga kiritish
4. yugurib kelgan holatda yon tomondan to pni darvozaga kiritish
ʻ
5. yugurib kelgan holatda markazdan to pni darvozaga kiritish
ʻ
6. yugurib kelib, sakrab to pni darvozaga to pni kiritish
ʻ ʻ
7. tez yorib o tish taktikasini qo llash
ʻ ʻ
8. yugurib kelgan holtda uch qadamda to pni darvozaga kiritish
ʻ
9. 5-1 hujum taktikasini amalga oshiri
10. 4-2 hujum taktikasini amalga oshirish
11. 3-3 hujum taktikasini amalga oshirish
2.4. Tadqiqot uslublari.
Bajarilayotgan ishni amalga oshirish uchun qo‘yilgan vazifalarni hal
qilishda quyidagi ilmiy-tadqiqot uslublaridan foydalanildi:
1.Ushbu yo‘nalish bo‘yicha ilmiy-uslubiy adabiyotlarni o‘rganish va tahlil
qilish;
2.Pedagogik nazorat;
3.Musobaqa faoliyatining tahlili;
4.Matematik-statistik uslublar.
5. Qo’l to’pi bilan shug ullanuvchi 11-12 yoshli o quvchilarning
ʻ ʻ
tayyorgarlik darajasini aniqlash maqsadida nazorat sinovlaridan foydalanish:
1) to ni sherigiga uzatgan holatda raqib darvozasi tomonga tez yurib kelib
ʻ
uzatilgan to pni qabul qilgan holatda raqib darvozasiga gol kiritish (soni).
ʻ
2) sherik bilan to p tashlashgan holatda 9 mertlik darvoza chizig iga
ʻ ʻ
yaqinlashgan vaqtida kres usulini qo llagan holatda raqib darvozasiga to p kiritish
ʻ ʻ
(soni).
51](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_51.png)
![3) himoyada turgan raqiblarni aldab o tish usulini qo llash ya’ni to pniʻ ʻ ʻ
aylanrigan holatda chiziq o yinchisiga to pni yetkazib berib darvozaga gol kiritish
ʻ ʻ
( soni )
Ushbu sinovlar standard usullar va kombinatsiyalar hisoblanib, qator
tadqiqot ishlarida o‘z samarasi va mukamalligini oqlagan (Sh.K. Pavlov, O.X.
Abdalimov, Z.Y. Yusupova.). 13
Tadqiqot natijalari matematik-statistika uslubi va Excel dasturi orqali
hisoblandi, unda qo’l to’pichilarning ko‘rsatgan natijalari aniqlandi, shuningdek
matematik-statistik farazlar:
1.O‘rtacha arifmetik ko‘rsatgichlari va boshqa matematik-statistik farazlar;
2.Styudent t – mezoni bo‘yicha statistik bog‘liqlik va ishonchlilik darajasi
aniqlandi.
2.5.Tadqiqotning tashkil etilishi
2022 yilning fevral oyidan 2022 yilning oktabr oyigacha olib borilgan
tadqiqotlar davomida, yosh qo’l to’pichi qizlarining mashg‘ulot va
musobaqalarda qo‘llaniladigan asosiy texnik-taktik usullarini aniqlash asosida
qo’l to’pichilar tayyorgarlik samaradorligini yanada takomillashtirish uslublari
o‘rganildi va tahlil qilindi.
Pedagogik kuzatishlarda 30dan ortiq qo’l to’pichi tahlil qilindi.
Asosiy pedagogik tadqiqotda 24 nafar 11, 12 yoshli o quvchilar qatnashdi.
ʻ
Ushbu pedagogik tadqiqotda nazorat guruhida 12 nafar va shuningdek tajriba
guruhida ham 12 nafar qo’l to’pichi ishtirok etdi.
Tajriba guruhi mashg‘ulotlarining asosiy qismidagi usullarga nisbatan
pedagogik tajriba uslubi qo‘llanildi va mazkour berilgan uslublarga e’tibor
berildi:
-Usullarni bajarish tartibi;
-Usullarni ikki va undan ortiq kombinasiyalar darajasida bajarish;
-Usullarni tezlikda bajarish mashqlari (10,20,30 sek);
13
Pavlov Sh.K., Abdalimov O.X., Shelyagina I.N., Isroilov R.I., “Sport pedagogik mahoratini oshirish
(Gandbol)” – T.: Ilmiy texnika axboroti-press nashriyoti, 2018.
52](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_52.png)
![-Kombinasion usullarni 25-50-75 va 100%li qarshiliklar bilan bajarish;
- texnik va taktik harakatlarni passiv zonasida bajarish tartiblari.
Tadqiqot guruhi 4 oy davomida (2022 yil fevraldan 2022 yil oktabr
oylarida) hujum texnikasi tayyorgarligini rivojlantiruvchi mashqlarni bajarilish
taktikasini rivojlantirishga yo‘naltirilgan vositalar qo‘llanildi.
Tayyorgarlik qismidagi ( qo’l to’pi chining maxsus mashqlari bilan
birgalikda) mashqlar:
1. 100 metr , masofaga yugurish (sek).
2. o rta masofaga yugurish (sek).ʻ
3. moksimon yugurish (sek)
4. to ldirma to llarni sherigiga otib, ilib olish (marta).
ʻ ʻ
5. gantellar bilan ishlash o ng va chap qo lda (marta).
ʻ ʻ
6.Harakatli o‘yinlar (raqibning oyog‘i uchini bosish, raqib oyog‘ining
tizzasiga qo‘lni tekkizish, qo‘roz jangi va boshqalar).
Asosiy qismdagimashqlar:
1.Maksimal tezlikda qisqa masofalarga yugurish (sek)
2.Maksimal tezlikda oypo iga rezina boo lagan holatda, sherigi rezini tortib
ʻ ʻ
harakatlanib, yugurish.(sek)
3.Maksimal tezlikda 9 metrlik jarima chizig ida terib quyilgan 10 ta
ʻ
to plarni.darvozaga otish va gollar sonini hisoblash (marta)
ʻ
4. 9 mertlik jarima chizig ida terilgan to plarni, qo lga tayangan holda
ʻ ʻ ʻ
qo llarni bukib yozish (andjumaniya) har to pni otganda 2 (martadan) bajarish
ʻ ʻ
5..shtangani (30-50 kg) yelkaga qo yib sakrash (marta),
ʻ
6.Harakatli o‘yinlarini qo‘llash.
Yuqoridagi harakat vositalari reja asosida 20 22 yilning mart-may oylarida
amalga oshirildi.
Har bir harakat vositasini bajarib bo‘lgandan so‘ng 60-120 sekund
davomida mushaklarni bo‘shashtiruvchi-taranglashtiruvchi, nafas olish
funksiyasini tiklovchi (chuqur nafas olish va chuqur-keskin nafas chiqarish)
mashqlar bajarildi.
53](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_53.png)
![Tadqiqotni ilk bor o‘tkazishda (fevral 2022 yil) nazorat va tadqiqot
guruhlar tarkibidagi shug‘ullanuvchilar tayyorgarligi bir hildagi bo‘lganliklari
sababli barcha tekshiriluvchilarda qayd etilgan natijalar umumiy ravishda (n-24)
statistik hisoblandi, so‘ngra ikki guruh natijalari aloxida matematik-statistika
asosida hisoblab chiqildi. Pedagogik tadqiqot tugaganidan so‘ng ushbu ikki guruh
tarkibidagi gandbolchilar natijalari yana qayta alohida matematik-statistika
uslubida taxlil qilindi.
Ta’kidlab o‘tish joizki, o‘quv - mashg‘ulot jarayonida barcha jismoniy
sifatlarni garmonik ravishda rivojlantirish mahoratli gandbolchilarni tayyorlash
garovidir.
Qo’l to’pichining umumiy jismoniy tayyorgarligini jismoniy sifatlar tashkil
qilgani uchun eng qisqa ma’lumotlarga to‘htalib o‘tamiz.
Qo’l to’pichining tezkorligi – uning ma’lum harakatini qisqa muddat ichida
bajara olish qobiliyatidir. Agar qo’l to’pichining tezkorligi haqida gapiradigan
bo‘lsak, ideal harakat sifatida qo’l to’pichi raksiyasi uchun eng kam vaqt
sarflanishini, tezda chalg‘itib, ma’lum usulni qo‘llashi yoki himoya va qarshi
xujum harakatini qo‘llashni tushinamiz.
Sport o‘yinlari uchun harakat raksiyasining tezligi alohida o‘rin tutadi. U
signal berilishidan boshlab (ko‘rish, eshitish yoki taktik his etish bilan qabul
qilingan) javob harakati boshlanguncha bo‘lgan vaqtni o‘z ichiga oladi.
Oddiy va murakkab harakat reaksiyasining vaqti turlicha bo‘ladi. Raksiya
tezligi faqat qo’l to’pichining himoya va qarshi hujum harakatlarida emas, balki
xujum bilan alohida harakatlarda ham katta ahamiyatga ega.
Himoyalanish qarshi xujumda gandbolchiga taqiq soluvchi harakatni
kuzatadi.
Raqibning bu harakati signal vazifasini o‘tab, shu harakat uchun yaxshi
sharoit yaratuvchi raqibning holati yoki uning harakati qo’l to’pichi uchun signal
bo‘lib hisoblanadi.
Shunday qilib qo’l to’pichilarning musobaqalardagi harakat raksiyasiga
javob raksiyasi harakteriga ega bo‘ladi. Harakat reaksiyasining tezligi esa qo’l
54](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_54.png)
![to’pi chining har bir harakatida yuzaga keladi, deyish mumkin. Bu harakatning
himoya va qarshi hujum ruhida bo‘lishidan qa’tiy nazar, nima uchun qo’l to’pichi
harakat signallariga tez yoki sekin e’tibor beradi yoki ularga butunlay e’tibor
bermaydi.Harakat reaksiyasining tezligi nimaga bog‘liq degan haqqoniy savol
tug‘ulishi mumkin.
Bunda qo’l to’pi chining shaxsiy x ususiyatlari va uning sport formasi
holatidan tashqari amalda tajribasining boyligi bilan aloqador omillar ham
xisobga olinishi kerak.
Misol uchun mazkur paytda raqib harakat yoki o‘zini tutishi qanday haf
tug‘ulmasligini ko‘zdan kechirilishligiga raqibning harakatini tushunishiga va
uning o‘zi bularda xujum uchun foydalana olishiga bog‘liq.
Qo’l to’pichining shaxsiy xususiyatlari va uning sport formasidagi ahvoli,
harakatni baholashda amaliy tajribasi va raqibning qay holatda turgani, javob
harakatining murakkablik darajasi, javob harakatining qanchalik tez bajara bilishi,
chaqqonligiga bog‘liqdir.
Texnika harakatlari bajariladigan tezlik oddiy va murakkab harakat uchun
har hildir.
Murakkab harakatning tuzilishi qanchalik sodda va tejamli bo‘lsa, u
shunchalik katta tezlikda bajariladi.
2.6. Tadqiqot uslublari.
Vazifalarni hal etish uchun quyidagi uslublardan foydalanildi.
- Ilmiy uslubiy adabiyotlarni o‘rganish va tahlil qilish
- Pedagogik kuzatish ;
- Pedagogik nazorat sinovlari ;
- tadqiqotni o‘tkazish ;
- anketa so‘rovlari o‘tkazish ;
- Matematik statistika uslublari.
11-12 yoshdagi qo’l to’pichilarning tezkorlik sifatlarini rivojlantirish
uslubiyatni rivojlantirish uchun qo‘yidagi uslublar qo‘llaniladi:
55](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_55.png)
![1. Hajmni oshirish uslubi ;
2. Shiddatni oshirish uslubi ;
3. O‘zgaruvchan uslub ;
4. Oraliqli uslub ;
5. Takrorlash uslubi .
56](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_56.png)
![III-BOB. YOSH QO’L TO’PICHILARNI O’YIN IXTISOSLIGIGA
QARAB HUJUM TEXNIKASINI O’RGATISHNI TAKOMILLASHTIRISH
XUSUSIYATLARI .
3.1. Yosh to’pi chilar bilan o’tkaziladigan mashg’ulotlar jarayonida
o’yin texnikasini tarbiyalash samaradorligi ni aniqlash usullari .
Harakatiarga maqsadli o‘rgatish o‘qituvchidan o‘qitish usullari tavsiyalarini
bilishni talab etadi. Harnma usullar shartii ravishda uchta asosiy guruhga
bo’linadi: so‘zdan foydalanish (so‘z) usullari, ko‘rgazmali qabul qilish usullari
(ko‘rgazmali) va amaliy usullar. O‘z navbatida, uchta guruhning har biri bir
nechta usullardan tashkil topgan.O‘qitish usullari So‘zdan foyd alanish usulla
ri.Ko‘rgazmali qabul qilish usulla ri Amaliy usullar Hikoya, ta’rif, suhbat,
tushuntirish, tahlil qilish, ko‘rsatma berish. Plakatlar, kinogrammalar, video
yozuvlami ko‘rsatish, namoyish qilish. Qat’iy tartiblashtirilgan mashqlar
uslublari. Qismlarga bo‘lib o‘rganish. Butunligicha kombinatsiyani o‘rganish.
Qisman tartiblashtirilgan mashqlar uslublari. O‘yin, musobaqada
kombinatsiyalari qo’llash.O‘qituvchi tomonidan qo‘llaniladigan so‘zdan
foydalanish usullari butun o‘quv jarayonini faollashtiradi, harakatlanishlar
to‘g‘risida yanada to‘liq hamda aniq tasavvurlarni shakllantirishga yordam
beradi. Ushbu uslublar yordamida o'qituvchi o‘quv materiallarining
o‘zlashtirilishini tahlil qiladi va baholaydi. Ko‘rgazmali qabul qilish usullari
o‘rganilayotgan harakatlarning ko‘z bilan ko‘rish va eshitish orqali qabul
qilinishini ta’minlaydi. Ko‘rgazmali qabul qilish harakatlari yanada tez, chuqur
va mustahkam egallab olishga yordam beradi, o‘rganilayotgan harakatlarga
qiziqish uyg‘otadi.Amaliy usullar shug‘ullanuvchilaring faol harakat faoliyatiga
asoslangan. Ular shartli ravishda ikkita guruhga bo’linadi: qat’iy va qisman
tartiblashtirilgan mashqlar usullari. Harakat shakllari, yuklama o‘lchamlari, uning
o‘sib borishi, dam olish biian almashinib turilishi va boshqalarni qat’iy
tartiblashtirilgan holda harakatlarni ko’p marta takrorlash bilan tavsiflanadi.
Buning natijasida kerakli harakatlarni asta-sekin shakllantirib, alohida
harakatlarni tanlab o‘zlashtirish imkoniyati tug‘iladi. Qismlarga bo‘lib o‘rganish
57](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_57.png)
![usuli dastlab harakatning alohida qismlarini o‘rganishni, keyinchalik esa kerakli
darajada butun holiga birlashtirishni nazarda tutadi. Butunligicha o‘rganish usuli
yakuniy maqsadga qarab, harakat qanday ko‘rinishda bo’lsa, uni shundayligicha
o‘rganishni ko‘zda tutadi. Qisman tartiblashtirilgan mashqlar uslubi o‘quvchilar
oldiga qo‘yilgan vazifani hal etish uchun harakatlarni nisbatan erkin tanlashga
ruxsat beradi.O‘yin usuli harakatlarning qat’iy tartiblashtirilganligi, ulami
bajarishdagi mumkin bo‘lgan shartlaming yo‘qligi bilan tavsiflanadi; u ijodiy
qobiliyatlarni mustaqil namoyon qilish uchun keng imkoniyatlar yaratadi,
mashg‘ulotlarning ko‘tarinki ruhda o‘tishini ta’minlaydi. Musobaqa usuli maxsus
tashkil qilingan musobaqa faoliyatini nazarda tutadi. Bunday faoliyat ushbu holda
o‘quv mashg’ulotlari samaradorligini oshirish usuli sifatida qatnashadi.Shunday
qilib, o‘quv-trenirovka mashg‘ulotlarida hamma sanab o’tilgan usullar turlicha
birikkan holda, andozali shakllarda emas, balki sport tayyorgarligining muayyan
talablarini hisobga olib, o’zgartirilgan shakllardaqo‘llaniladi. Usullarni tanlashda
shu narsaga e’tibor berish lozimki, ular oldinga qo‘yilgan vazifalar, umumiy
didaktik tamoyillar, shuningdek, sport trenirovkasining maxsus tamoyillari,
shug‘ullanuvchilarning yosh xususiyatlari, ulaming malakasi, jinsi va
tayyorgarlik darajasiga qat’iy muvofiq bo‘lishi shart. Qo’l to’pi bilan muntazam
shug‘ullanishni 9-10 yoshdan boshlash mumkin. 11 yoshdan boshlab ikki
bosqichda: 5-7 va 8-9-sinf o‘quvchilari uchun “Umid nihollari” Respublika
musobaqalarida kuch sinashlariga keng yo‘l ochib berilgan. Texnik usullarni
tegishli taktik harakatlar bilan to’g‘ri va samarali qo‘sha bilish o‘rgatish
uslubiyatining asosiy vazifalaridan hisoblanadi.O‘rgatish jarayoni ikki bosqichga
ajratiladi: 1.Asosiy e’tibor texnik tayyorgarlikka qaratiladi.Texnik tayyorgarlik
taktik tayyorgarlikdan oldinroq amalga oshiriladi. Lekin taktikaning asosi -
shaxsiy harakatlar o‘yin texnikasining dastlabki takomi1lashtirish jarayonida
о ‘rgani1ad i. 2. Taktik tayyorgarlik negizida texnik usullarni takomillashtirishga
e’tibor beriladi. Usullarni yanada samaraliroq takomillashtirish maqsadida har bir
qo’l to’pichi uchun taktik harakatlarning eng qulay turlari qo’llaniladi. Texnika
va taktikani takomillashtirish bosqichidagi ko‘p qirrali usuldan tashqari,
58](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_58.png)
![qismlarga bo‘lish usuli ham (yangi usullarni o‘zlashtirishda xatolarni tuzatish,
usullarni bajarish tezkorligini va aniqligini yanada oshirish uchun) ishlatiladi. Har
bir usulni o‘rganishda ularing bosqichlarini ko‘rib chiqish muhimdir. Chunki
asosiy ahamiyatni oldin asosiy bosqichga, keyin esa boshqa bo‘laklar va
sportchining har xil tayyorgarligiga qaratiladi. Har qanday usulni o’rgatishda
texnik-taktik harakatlarni takomillashtirish ketma-ketligiga rioya qilish lozim: 1)
usul bilan tanishtirish; 2) soddalashtirib usulni o‘rgatish; 3) usullarni o‘yin
holatiga yaqinlashtirib takomillashtirish; 4) o‘rganilgan usullarni o‘yinda qo’llash
o‘rgatilgan usul va harakatlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni ko‘rgazmali qurollardan
foydalanib, shug‘ullanuvchilarda ushbu usullar to‘g‘risida taassurot qoldirish
zarur. Ko’rgazmali qurollardan qayta foydalanilganda (kinogramma, rasmlar,
jadval, tasmalar), o‘rganilayotgan usul va harakatlaming muhim boMaklariga
ahamiyat beriladi. Qo’l to’pi mashg’ulotining asosi - bu o‘yin. O‘yindan
tashqarida o‘rgatiladigan va takomillashtiriladigan har bir texnik usulga juda ko‘p
vaqt sarflanadi.Shuning uchun qo’l to’pichilarga usullarni soddalashtirilgan holda
o‘yin vaqtida o’rgatiladi va takomillashtiriladi. Har bir mashg‘ulotda ikki-
uchtadan ortiq usullarni o‘rgatish tavsiya etilmaydi.
Maydonda harakat qilish texnikasini o‘rgatishda avval har bir usul alohida
o‘rgatilib (yugurish, sakrash, to‘xtashlar), keyinchalik ular qo‘shib o’rgatiladi.
Ma’lum bir usulni uzoq vaqt o‘rgatish mumkun emas. Bir usulning tuzilmasi
o‘rgatilgandan so‘ng, darhol boshqa usulni o‘rgatishga kirishiladi va o‘rganilgan
usullar bir-biriga bog‘lanib, har xil kombinatsiyalarda qo’laniladi. Yugurish
quyidagi ko‘rsatilgan tartibda: oddiy, tezlikni o‘zgartirib, yo‘nalishni o'zgartirib,
qadamlarni chalishtirib, har xil sapchishlar yordamida o‘rgatiladi. To‘xtashlar.
Tez yurib, sekin yugurib, tezlanishda awalo bir oyoqda, so‘ng ikki oyoqda
to‘xtashlar o‘rgatiladi. Shug‘ullanuvchining ikki oyoqda yurib, to'xtagandan
so‘ng muvozanat saqlash uchun tana vaznini to‘g'ri taqsimlashi o‘rgatuvchi
tomonidan nazorat qilinadi. To‘xtagandan so‘ng yana har xil yo‘nalishda harakat
qilishga kirishiladi. S a k r a s h . Joydan va yugurib kelib avval ikki oyoqda,
keyin bir oyoqda sakrash o‘rgatiladi. Shu holda oyoqlami to‘g‘ri qo‘yish,
59](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_59.png)
![balandga yoki uzunlikk3 sakraganda oyoqlarni bukish va yerga tushish to‘g’ri
bajarilishiga diqqatni jalb etish zarur. Qo’l to’pichi barcha harakat usuliarini
o‘yinda qo‘llaydi. Maydonda harakat qilish texnikasini takomillashtirish uchun
quyidagi mashqlardan foydalanish tavsiya etiladi: 1.Belgilangan aniq mo‘ljalga
tezlanib yugurish va dastlabki holatga qaytish. 2.O’tirib, yotib va boshqa har xil
dastlabki holatdan tez yugurish. 3. Bir va ikki oyoqlab to'siqlardan sakrab
yugurish. 4. Yugurish bilan sakrashlami galma-gal bajarish. 5. Bir necha
moMjallangan belgilardan birin-ketin to‘xtab yugurish. 6. To‘siqlarni aylanib
o‘tib yugurish. 7. Har xil jismlami bir joydan ikkinchi joyga ko‘chirib yugurish.
Ushbu mashqlarni estafeta tariqasida o‘tkazish mumkin. To‘pni ega flash
texnikasiga o‘rgatish To‘pni ilish. Sheriklardan to‘pni ilishga kirishishdan oldin
to‘pning vazniga, shakliga, qattiq yoki yumshoqligiga ko‘nikma hosil qiluvchi
quyidagi mashqlardan foydalanish mumkin: 1. Oldinga to‘pni tashlab, uni yerga
tushirmasdan ilib olish. 2. To‘pni oldinga tashlab, uni yerdan sapehigandan so‘ng
ilib olish. 3. To‘pni o‘ng qo‘lda tashlab, chap qo’l bilan ilib olish. 4. To‘pni
boshdan, yelkadan, oyoq orasidan tashlab, uni ilib olish. 5. Baravariga ikki to‘pni
tashlash va ulami ilib olish. Shug‘ullanuvchi to’p yordamida mashqlarni
bajarishda to‘pni o‘ziga qulay usullar bilan ilishi mumkin. Uning oldiga
qo‘yiladigan vazifa - to‘pni ilib olgandan so‘ng boshqa o‘yin harakatlarini
bajarishgatayyorturishidir. Shundan so‘ngtolpni ilish usulini o‘rgatishga
kirishiladi. Sheriklardan biri to‘pni uzatadi, ikkinchisi esa uni aniq bir usulda
(yuqoridan, yondan, pastdan) ilishga intiladi. Buning uchun to‘p har xil
trayektoriyada uzatilishi lozim. Avval joydan turib, so‘ng yurish holatida va
yugurish holatida ikki qo‘llab va oxiri bir qoilab ilish o‘rgatiladi. To‘pni ilish
uzatish bilan o‘rgatilsa, samarali boiadi. Mashqlarni tanlashda ilish sharoitini
muntazam qiyinlashtirib borish lozim. To‘pni uzatish. To‘pni uzatishni
o‘rgatishdan avval, uni to‘g‘ri ushlashga o‘rgatish kerak. Buning uchun to‘p vazni
va hajmi shug‘ullanuvchilar yoshi va jinsi bilan o‘zaro mos bo‘lmog‘i kerak.
To‘pni ushlashda kaftlar bo4sh holatda, banrmqlar erkin “optimal” harakatda
bo‘lishi lozim. Bunday malakani hosil qilish nchun quyidagi mashqlardan
60](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_60.png)
![foydalaniladi: 1. Qo‘llarni oldinda tutib, bir qoidan ikkinchi qo‘lga barmoqlar
yordamida to‘p uzatish. 2. Joydan turib yurgan va yugurgan holda bir qo‘ldan
ikkinchi qoiga gavda atrofida to‘p uzatish. 3. To‘pni bir va ikki qo‘kla tutib har
xil tomonlarga: oldinga, yonga hamla qilish. 4. Joyda turib, yurgan va yugurgan
holatda to‘pni uzatish va otishni “imitatsiya” qilish. O’rgatishni yuqoridan qo‘lni
siltab to‘p uzatishdan boshlash kerak. Devorda belgilangan nishondan 3-4 m
masofada qo‘llab 146 yuqoriga ko‘tarilib, har xil oyoqlar oldinga qo'yilib va 3
qadamdan so‘ng to‘p uzatiladi. Keyinchalik sheriklar bir-biriga qarama-qarshi
turib to‘p uzatishlarni bajaradilar. Bir qadamdan so‘ng, maydondan sapchitib,
kamalaksimon “trayektoriya”da to‘p uzatishlar mavjud, U yoki bu usuldagi to‘p
uzatishlarni o‘rgatishda, shug‘ullanuvchilarga tushuntirilgandan so‘ng, ular
mashqlarni mustaqil bajarishga kirishadilar. O‘qituvchi shug‘ullanguvchilaming
dastlabki holatini, qo‘l va oyoq, gavda holatining to‘g'riligini nazorat qiladi va
xatolarini to‘g‘rilaydi. To‘p uzatishni uzoq vaqt bir joyda turib takomillashtirish
mumkin emas. Asosiy holat o‘zlashtirilgandan so‘ng, darhol harakatda to‘p
uzatishga o‘tmoq lozim. Avval bir o‘yinchi to‘p uzatishni joyida mashq qilsa,
ikkinchisi harakatda bajaradi. Shundan so‘ng har ikkala o‘yinchi harakatda to‘p
uzatishni o‘zlashtiradi. Asosan, o‘rgatish jarayonida mashq va usullami
soddalashtirib, ularni keyinchalik murakkablashtirishga amal qilmoq kerak.
Mashqlarni tashkil etishda har xil saflardan: qarama-qarshi qatorlardan,
aylanmalardan, uchburchaklardan, kvadratlardan va hokazolardan foydalaniladi.
Saflar tuzilishi shug'ullanuvchilar soni va beriladigan mashqlar xususiyatiga
bog‘Iiq bo’ladi. Shug‘ullanuvchilar mashqlarni avval bir joyda turib, so‘ng har xil
yo‘nalishda harakatda bajaradi. Namunaviy mashqlar: 1.O‘yinchilar 6-10 m
oraliq masofada bir-biriga qarama-qarshi ikki qator bo'lib joylashadilar. Birinchi
yoki ikkinchi qatorda joylashgan o‘yinchilarning har biriga to‘p beriladi va
o‘rgatuvchi ishorasi yoki hushtagidan so‘ng ular bir-biriga to‘p uzatishni amalga
oshiradi. 2. Ikki o‘yinchi to‘plar bilan bir-biriga qarama-qarshi 5-10 m oraliq
masofada joylashadi. Uchinchi o‘yinchi ulaming o‘rtasida turib, oldindan
kelishilgan usulda o‘yinchilar bilan galma-gal joy almashib, to‘p uzatishni
61](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_61.png)
![bajaradi. 3. Ikki o‘yinchi to‘plar bilan bir-biriga qarama-qarshi 10-20 m oraliq
masofada joylashadi. Ulaming orasida yana ikki o‘yinchi birbiriga orqa o'girib
turadi. C)‘rgatuvchi ishorasi bilan chet tarafda 147 turgan o‘yinchilar o‘ziga qarab
turgan o‘yinchilarga to‘p uzatadi, o‘rtadagi o‘yinchilar to pni qaytarib, bir-biri
bilan joy almashadi. 4. O’yinchilar diametri 10-20 m li doirani hosil qilib turadi.
Ular to‘pni ma’lum bir tartibsiz sheriklariga uzatadilar va kimga to‘p uzatgan
bo'lsalar, uning joyini o‘zlari egallaydi. 5. Belgilangan uchburchakda qator tashkil
etiladi.O‘yinchilar qo‘shni qatorga to‘p uzatadi va to‘p uzatilgan tomon harakat
qilib, qator orqasiga joylashadi. 6. Orqadan 6-8 m oraliqda yugurib kelayotgan
sherigiga sakrab orqaga o‘tirib to‘p uzatish. 7.O‘yinchilar bir-biriga qararna-
qarshi ikki guruhga bo‘linib, qatorlarda joylashadi.O‘rgatuvchi ishorasi bilan
o‘yinchi o‘zi tomon yugurib kelayotgan sherigiga to‘p uzatadi, o‘zi qo‘shni qator
orqasidan joy oladi. 8.O‘yinchilar ikki aylanaga joylashib, bir-biriga qararna-
qarshi harakat qilib, o‘zaro to‘p uzatishadilar. 9. Ikki o‘yinchi 3-4 m oraliqda
parallel harakat qilib to‘p uzatishadi. Harakat tezligi asta-sekin oshiriladi (ushbu
mashqni 3-4 ta bo‘lib bajarish mumkin). 10. Ikki o‘yinchi joylarini almashtirib
to‘p uzatishadi. 11. «To‘p uchun kurash» o‘yini.O‘yinda shug‘ullanuvchilar soni
maydonning katta-kichikligiga bog‘liq bo‘lib, ikki jamoaga boiinadi. Bir jamoa
o‘yinchilari bir-biriga to‘p uzatadi, ikkinchi jamoa esa ulardan to‘pni olib qo‘yish
uchun harakat qiladi.O‘yin qoidasini, o‘qituvchi qo‘yilgan rnaqsad va
shug‘ullanuvchilar tayyorgarligini hisobga olib belgilaydi. To‘pni yerga urib
yurish. To‘pni yerga urib yurish texnikasini to‘g‘ri tasawur qilishga oid
tushuntirish va ko‘rsatishdan so‘ng, shug‘ullanuvchilar bir joyda turganlaricha
to‘pni yuqoriga sapchitib, yerga urib o‘ynaydilar, Bunda panjaning to‘p ustida
to‘g‘ri joylashishiga, qoining harakatiga, to‘pning rnaydonga tegadigan joyiga
katta e’tibor beriladi. Shundan so‘ng qo‘llarning harakatlari oyoqlarning
harakatlari bilan uyg‘unlashtiriladi. Bu usullar yurish va to‘g‘ri chiziq bo‘ylab har
xil tezlikda yugurish paytida bajariladi. Bunda qo’l to’pichining o‘z turish
holatini qanday saqlay olishiga va harakat tezligiga qarab, to‘pning yerdan
sapchish burchagini o‘zgartira olishiga katta e’tibor beriladi. Yoysimon doira
62](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_62.png)
![bo‘ylab va yo‘nalishni 148 o‘zgartirib, to‘pni yerga urib yurish mashqlarini
qo’llash yaxshi natija beradi. Bu mashqlar shug‘ullanuvchilarda to‘pni boshqarish
qobiliyatini o‘stiradi. Dastlabki kunlardanoq to‘pga qaramasdan uni yerga urib
yurishga ahami у at berish kerak. Buning uchun ko‘pchilik mashqlaming
bajarilishida shug‘ullanuvchini o‘qituvchining, o‘z sherigining, raqibining
signalini yoki maydondagi vaziyatning o‘zgarishini kuzatishga majbur qiladigan
sharoitlar yaratiladi To‘pni past sapchitib urib yurish, to‘pni yerga urib yurishga
o‘tilganda uni raqibdan pana qilish, bir qo‘ldan ikkinchisiga orqadan o‘tkazish,
yuqori tezlikda sur’atni va yerdan sapchish balandligini o‘zgartirish, burilishlar
hamda orqa bilan harakat qilib to‘pni yerga urib yurishlar keyinroq o‘rganiladi.
To‘pni panja bilan boshqarishga, oyoqlaming erkin ishlashiga va usullarning
o‘yin vaziyatiga mos bo‘lishiga katta e’tibor beriladi. Namunaviy mashqlar:
1.Oldinga, yon tomonga, orqa bilan oldinga to‘pni yerga urib harakat qilish.
2.Shulaming hammasini yugurgan holatda bajarish. 3.Ilonizisimon yo‘nalishda
har xil to‘siqlami aylanib to‘pni yerga urib yurish. 4.Har xil to‘siqlardan hatlab,
to‘pni yerga urib olib yurish. 5. Har xil tezlikda yugurib, to‘xtab va yana tezlanib
to‘pni yerga urib olib yurish. 6. Yo‘nalishlami o‘zgartirib (90°, 180°, 360°),
to‘pni yerga urib olib yurish. 7. 7-9 metrli chiziqlarga to‘g‘ri tekkizib, chiziq
bo‘ylab to‘pni urib olib yurish. 8. Okng va chap qoilarda galma-gal to‘pni yerga
urib olib yurish. 9. Bir vaqtda ikki to‘pni yerga urib olib yurish. 10. To‘pni yerga
urib olib yurib, har xil estafetalami bajarish. 11. Bir o‘yinchi to‘pni yerga urib
olib yuradi, ikkinchi o‘yinchi to‘pni olishga harakat qiladi. 12. Ikki o‘yinchi
bittadan to‘pni yerga urib olib yuradi, uchinchisi to‘pni oyoqlari bilan bir-biriga
uzatadi. T o ‘p n i otishga o 'rgatish Har xil usullar bilan to‘pni darvozaga otishga
o‘rgatish jarayonida shug‘ullanuvchilami dastiab to‘pning yo‘na!ish
trayektoriyasi va darvozani moijalga olish usullari bilan tanishtirish lozim.
Darvozaga to‘p otishning ayrim usullari o'rganilayotganda, birinchi navbatda,
uning tuzilishi, so‘ng harakatning mazmun; o‘zlashtiriladi va to‘p otish masofasi
asta-sekin uzaytiriladi. To‘pni otishga o‘rgatish uchun otishga yondosh
mashqlardan foydalanmoq kerak: tennis to‘pi, rezinadan ishlangan yosh bolalar
63](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_63.png)
![to‘pi, xokkey to‘pi, har xil uzunlikdagi tayoqchalar, shuningdek, gantellar bilan
to‘p otishni “imitatsiya” qilish. Qo’l mashqlarini mustahkamlash uchun har xil
vazn va shakldagi to‘plarni bir va ikki qo‘llab uzatish. Gavda mushaklarini
mustahkamlash uchun gimnastika o‘rindiqlarida o‘tirib, har xil holatlarda to‘p
uzatishlami qo’llash mumkin. Tayanib to‘p otish. Tayanib to‘p otish harakatini
o‘rgatishni uning asosiy bosqichi — to‘pning tezlanishidan boshlamoq kerak.
To‘pni yuqoridan tezlatish uchun siltash usuli o‘rgatiladi. Dastlabki holat - o ‘ng
oyoqda turib, chap oyoq oldinga qo‘yiladi, o‘ng qo‘l to‘p bilan yuqorida, gavda
sal burilgan. Chap oyoqni oldinga qo‘yib, devorga to‘p otiladi. Dastiab diqqat
harakatning ketma-ketligiga qaratilishi lozim. Chap oyoq yerga qo‘yilganda,
to'pning dastlabki holatda qolishi muhumdir. To‘p otish avval vazifasiz amalga
oshiriladi, so‘ng aniq belgilangan mo’ljalga to‘p tekkizish vazifasi qo‘yiladi.
Yugurib kelib to‘p otishni o‘rgatish uchun avval yugurib kelish usulida qadamlar
ritmini o‘zlashtirmoq kerak. Bunday harakat o‘rgatuvchi bajarganini qaytarish
usuli bilan o’rganiladi. Qadamlar ritmi o‘zlashtirilgandan so‘ng, tezlanishda
qadamlar orasidagi uzunlikni aniqlab olish zarur. Buning uchun eng qulay yo‘l
qadamlar tushadigan ioyni belgilab qo‘yishdir. To‘p otish texnikasi
o‘zlashtirilgandan so‘ng, otishning tayyorlov bosqichi variantlariga kirishiladi: 1)
to‘pni yerga urib kelgandan tezlanib tokp otish; 2) to‘pni ilib olgandan so‘ng
otish; 3) to‘pni ilib, 1, 2 qadamdan so‘ng otish; 4) har xil tezlanishlardan so‘ng
to‘p otish, 150 Shundan so‘ng to’p otish sharoitlari murakkablashtirib bajariladi.
Qo’l to’pichilarga u yoki bu usullarni tanlab to‘p otish mashqlari beriladi: 1.
Darvozabon himoya qilgan darvozaga to‘p otish. 2. Sust va faol to‘siq qo‘yuvchi
himoyachilarga qarshi to‘p otish. 3. Ikki o‘yinchi to‘p uzatib kelgandan so‘ng to'p
otish. 4. Belgilangan mo’ljalga, darvozabonni aldab to‘p otish. 5. O'zlashtirilgan
usullarni o’yinda qo’llash. Sakrab to‘p otish. Sakrab to‘p otishning barcha
harakatlarini o'rgatishni joyida turib boshlash kerak. Dastlabki holat - to‘p ikki
qo’llab oldinda ushlanadi. To‘p ushlagan qo‘l yuqori ko‘tarilib orqaga uzatiladi.
Tana hamla qilingan tomonga sal egiladi, to‘p ushlagan qo‘l tashqaridagi oyoq
tizza qismida ozgina bukiladi, tayanch oyoq oldinda barmoq qismlariga qo'yiladi.
64](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_64.png)
![Eng muhimi, barcha harakatlaming “sinxron”ligiga erishishdir. Shundan so‘ng bir
oyoqda depsinish va depsingan oyoq bilan yana yerga tushish o‘rgatiladi. Buning
uchun maydonga qo‘yilgan belgi va sakrab o‘tish uchun qo‘yilgan to‘siqlardan
foydalanish mumkin. Ushbu mashqlar to‘p bilan “imitatsiya” tariqasida bajariladi.
O‘rganilgan harakat malakalarini mustahkamlash uchun gimnastik skameykalarda
bajariladigan quyidagi tayyorlov mashqlaridan foydalanish mumkin: 1. Yugurib
kelib skameyka ustidan depsinib to‘p otishni bajarish. Jarohatlardan saqlanish
uchun tushish joyiga gimnastik to‘shaklar solinadi. 2. Yugurib kelib yerdan
depsinib to'p otiladi va skameyka ustiga tushiladi. Bu gandbolchiga sakrashning
eng baland nuqtasidatez to‘p otish imkonini yaratadi. 3. Har xil balandlikdagi
to‘siqlar ustidan to‘p otish, o‘yin texnikasini yaxshi o‘zlashtirishga imkoniyat
beradi. To‘p otish texnikasi o‘zlashtirilgandan so‘ng, darvozaga to‘p otishni
o‘zlashtirilishga yordam beradigan har xil variantdagi quyidagi mashqlami
bajarishga kirishiladi: 1) to‘g’ri yugurib kelib, har xil burchakdan to‘p otish; 2)
har xil masofada; 3) baravar ikki oyoqda va har xil oyoqlarda alohida depsinib;
151 4) sust, undan so’ng faoi himoya qarshiiigida; 5) o’yin mashqlarida; 6)
o‘yinda. Yiqilib to‘p otish. Yiqilib to’p otislini o‘rgatish uchun yumshoq to‘shak
yoki qum bilan to'ldirilgan chuqurchalardan foydalanish zarur.O‘rgatishni to‘p
otishning yakuniy bosqichi -yerga tushishdan boshlagan ma’qul. Avval dastlabki
holatdagi ikki qo‘lga, qo’l bilan oyoqqa va yonboshga tushish o'zlashtiriladi.
So'ng mashqlar to’p bilan bajariladi: 1. To‘shak ustida tizzalarda turgan dastlabki
holatda qo‘llarga yiqilib to‘p otish. 2. Chap tizzada turib, o’ng oyoqni yon
tomonga cho'zgan holatda to‘p otilib, so‘ng qo‘llarga tushiladi. 3. Sakrab to‘pni
otib, darvozabon maydoniga tushiladi va yelkadan umbaloq oshib turiladi.
Malakani egallashda harakatlar dastlab qarshiliksiz bajarilishi lozim.
Takomillashlirishda esa, albatta, muntazam himoyachilar qarshiiigida bajarilsa,
maqsadga muvofiq boiadi. Chalg'itishga o'rgatish Chalg‘itishlaming turlari
murakkab bo‘lganligi tufayli, shug‘ullanuvchilar ularga oid usullami to‘liq
egallagandan so‘ng kirishadilar. Bunda birinchi e’tibor chalg‘itish uchun va
asosiy harakat uchun ishlatiladigan har xil usullarning birga, har xil tezkorlikda
65](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_65.png)
![bajarilishiga va himoyachini chalg‘itish uchun qarshi harakatlaridan to‘g‘ri
foydalanila olishga qaratiladi. Shug'ullanuvchilar eng avval har bir
chalg‘itishning texnikasini o‘rganadilar. Mashqlarda har xil usullar birga
qo‘shiladi. Chalg‘itishlar va undan keyingi harakatlar avval sekin, so’ngra har xil
tezkorlik bilan bajariladi. Chalg‘itishlami takomillashtirish jarayonida o’yin
vaziyatidan maqsadga muvofiq foydalana bilishga o’rgatish birinchi vazifa
hisoblanadi. Buning uchun himoyachilaming har xil harakatlari namunalaridan
iborat mashqlar va eng qulay qarshi usullar qo‘llaniladi. Chalg’itishlarga
o‘rgatishning dastlabki mashqlarida himoyachining sust harakat qilishi maqsadga
muvofiqdir. Keyinchalik himoyachi faol harakat qiladi: avval
to‘psizchalg’itishlar, to‘pni ilish 152 “imitatsiya”si, so‘ng maydondagi harakatlar
va burilishlar o‘rganiladi. To‘p bilan bajariladigan chalg’itishlar avval bir joyda
turganda bajariladi. Uzatish “imitatsiya”si bilan bajariladigan chalg‘itishlar
oldinroq o‘rganiladi. Darvozaga to‘p otish “imitatsiya”si bilan bajariladigan
chalg’itishlarni o‘rganish uchun ko’proq vaqt ajratiladi. Bunda oyoqlar bilan
to‘g‘ri harakatlar qilish katta qiyinchiliklar tug‘diradi.Qo’l to’pichi asosiy
og‘irligini tayanch oyoqda saqlab, silkinadigan oyoq bilan erkin harakat qilishni
o‘rganishi kerak. Keyingi hosqichda harakat paytida chalg’itishlarni qo‘llash
o‘rgatiladi. Chalg’itishlarni erkin, tezkorlikni pasaytirmasdan bajarishga erishish
lozim. Bir joyda turganda va harakat paytida bir qo‘l bilan bajariladigan
chalg’itishlardan so'ng, ularning har xil qo‘shilmalari va tayanchsiz holatda
bajariladigan chalg’itishlar o‘rgatiladi. Chalg‘itishlarni takoniillashtirishda har xil
harakatli o‘yinlar, ikkitadan va uchtadan bo‘lib chalg’itishlarni qo'llashni talab
qiladigan “quvlashmachoq” o‘ynash, himoyachidan qutulish, to‘pni ilish va
uzatish, to‘pni yerga urib yurishga o‘tish, ma’lum chalg’itishlar qo'llanilgandan
so’ng to‘p otishlar bilan bajariladigan mashqlarni qo‘llash; oldindan kelishilgan
chalg‘itishlarni yoki ularni himoyachi yaratayotgan vaziyatga qarab tanlab,”birga-
bir” o‘yinning har xil turlarini keng ishlatish o‘rgatishning asosiy vositalaridan
hisoblanadi. Himoya о ’yin texnikasini o'rg atish Himoyada harakat
o‘rgatilyotganda, orqa bilan yurishga, yugurishga, yon tomon bilan qadamlab, har
66](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_66.png)
![xil yo‘nalishlarda qo‘llar bilan to‘sishning yoki to‘pni olib qo'yishning
“imitatsiya”larini bajarib yurishga ko‘proq e’tibor beriladi. Darvozabon maydoni
chizig‘i bo‘ylab yon tomon bilan harakat qilishda qadamlar yumshoq qo‘yiladi,
yuqoriga sakramaslik, oyoqlar tizzalari to‘g‘rilanmasligi kerak. Orqa bilan
harakat qilinganda, gavda orqaga engashmasdan to‘g‘ri turiladi, oyoqlar bukilib,
katta qadam tashlanadi. Maydonda qilinayotgan harakat vaqtida to‘pning holatiga
qarab joylashish ham o'rgatiladi. Keyinchalik o‘z hujumchisiga nisbatan kerakli
masofani saqlash va vaziyatga qarab uni o‘zgartirish o‘rganiladi. Himoyada
harakat qilishni o’rganish uchun quyidagi mashqlardan foydalanish mumkin: 1.
Himoyada turishning dastlabki holatida o‘ngga, chapga, oldinga va orqaga yurish
va yugurish. 2. Orqa bilan oldi tarafga mokisimon, ilonizisimon harakatlami
bajarish. 3. Bir-biriga yuzma-yuz turgan hoiatda “quvlashmachoq” o‘ynash. 4.
Sherik bilan bajariladigan mashqlar.O‘yinchi yo‘nalishini keskin o‘zgartirib,
chapga, o‘ngga, oldinga va orqaga harakat qiladi. 5. Kengligi 3-5 metrni tashkil
qilgan “yo‘lak”dan ikki hujumchining bir himoyachi yonidan o‘tib ketmoqchi
bo‘lib harakat qilishi. 6. Hujumchilar 9 metrli chiziq tashqarisida darvozaga
yuzmayuz bo‘lib, oralig‘i 3-5 metrli masofada ikki qatomi tashkil qiladi.O‘yinchi
yonidagi kolonnaga to‘p uzatgandan so‘ng, o‘z kolonnasining orqasiga
joylashadi, 6 metrli chiziqda himoyada turgan uch himoyachi to‘p bilan harakat
qiluvchi hujumchiga galma-gal chiqib, hujumchini to‘xtatishga harakat qiladi va
dastlabki holatiga qaytadi. To‘pni to’sish.Qo’llarni tez harakat qildirishga
o‘rgatishdan, ya’ni chaqqon qo'llarni yuqori ko‘tarib to‘g‘rilashdan boshlanadi.
Darvoza maydonchasi bo‘ylab joylashgan himoyachilar o‘qituvchi ishorasi bilan
darhol qo‘llarini yuqoriga ko‘tarib to‘g‘rilaydilar, so‘ng quyidagi mashqlami to‘p
bilan bajaradilar: 1. Hujumchi himoyachiga yuzma-yuz turib, har xil holatda
darvozaga to‘p otishni bajaradi, himoyachi esa to‘p yo‘nalishini to‘sish uchun
harakat qiladi. 2. Avvaldan kelishilgan tomonga otish kuchini asta-sekin
ko‘paytirib to‘p otiladi, himoyachilar to‘p yo‘nalishini to'sish uchun qo’llarini
qo‘yishadi. 3. Avvaldan kelishilgan ikki usulda darvozaga otilgan to‘p to‘siladi.
4. O‘yin vaziyatida darvozaga otilgan to‘plarmi to‘sish. 5. Birin-ketin darvozaga
67](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_67.png)
![otilgan bir necha to‘sish. 6. Hujumchining yuqoridan darvozaga o’tgan to‘pni ikki
himoyachi bo‘lib to‘sish. 7. 6-8 diametrli aylanada joylashib, bir-biriga yuqoridan
va yerga urib sapchitib uzatilgan to‘pni o‘rtada turib to‘sishga harakat qilish.
To‘pni olib qo‘yish o‘rgatilayotgan harakat boshlanishidan oldin holatni to'g'ri
tanlash, to‘pga o‘z vaqtida chiqish va to‘pga qarab tezkorlik bilan harakat qilish
katta ahamiyatga ega. Bu mashqda dastlab oldinga chiqib uzatilayotgan to‘pni
olib qo‘yish o‘rganiladi. So‘ng hujumchining orqasidan chiqib to‘pni olib
qo‘yishlar o‘rganiladi. Bu usullarni egallash uchun devor tomonga uzatilgan
to’plami olib qo‘yish mashqlari qo’llaniladi. Keyinchalik ikki o‘yinchi orasida
sust va faol to‘p uzatilishi paytida uni olib qo‘yish mashqi o‘rgatiladi. To‘pni urib
chiqarish. Eng avval bir joyda turganda raqibning qo’lidagi to‘pni urib chiqarish
o‘rganiladi. Bunda panjaning qattiq tugilishi, qo‘lning qisqa harakat qilishi,
to‘pning qanday tutib turganligiga qarab, uni yuqoridan yoki pastdan urisnni
mo‘ljallash muhimdir. Shundan so‘ng to‘pni harakat paytida urib chiqarish
o‘rganiladi. Avval to‘p o’tilyotganda, so‘ngra esa uni darvozaga otilayotganda
urib chiqariladi. Keyinchalik to‘pni uzatishga yoki darvozaga otishga
tayyorlanayotganda urib chiqarish va eng so‘ngida, to‘pni yerga urib yurish
vaqtida uni urib chiqarish o‘rgatiladi. Jismoniy tarbiya va sport- x alqning umumiy
madaniyatining ajralmas qismi bo’lib, mamlakatning har bir fuqorasining
jismoniy hamda ma’naviy kamolotini ta’minlash asosidir. Jismoniy tarbiya va
sport sohasining rivojlanish istiqbollari O’zbekiston Respublikasini rivojlangan
davlatlar qatoriga qo’shish, bozor munosabatlariga o’tish konsepsiyasi bilan
bevosita bog’liq. Mamlakatimizda mustaqillik yillarida sport bilan ommaviy
tarzda shug’ullanishni, aholining, ayniqsa, bolalar va o’quvchi-yoshlarning bo’sh
vaqtlarini tashkil qilishning faol shakllarining ta’minlovchi amaliy tadbirlar
bosqichma-bosqich amalga oshirib kelindi.
Tanlab olishda qo’llaniladigan maxsus jismoniy tayyorgarlikni baholovchi
asosiy testlarini to’g’ri tanlamaslik tanlab olishni adolatli o’tishiga to’sqinlik qilib
turli tortishuvlarga sabab bo’lishini inobatga olib qo’l to’pida tanlab olish
mavzusiga oid o’quv qo’llanmalar, darsliklar va ilmiy maqolalardagi
68](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_68.png)
![ma’lumotlardan foydalanib, tanlab olishda qo’llaniladigan maxsus jismoniy
tayyorgarlikni aniqlashda asosiy testlarini ishlab chiqdik.
Yosh qo’l to’pichilarni tanlab olishda maxsus tayyorgarlikning
asosiy testlari quyidagilardan iborat :
1. To’pni 30 m ga yerga urib yugurib. Test qabul qiluvchining ishorasi
(sekundomer) bo’yicha sportchi yuza chiziqdan belgilangan 30 m li belgigacha
to’pni yerga urib yugurib o’tadi. Chiziqni kesib o’tgandan so’ng vaqt o’lchash
uskunasi to’xtatiladi.
2. Ustunchalarni oralab o’tib to’p otish. O’yin maydoni bo’ylab oralig’i
380 smdan uch qator parallel ustunchalar o’rnatiladi. Birinchi qator mashq
boshlanish chizig’idan 5 metr, chetdagi qatorlar esa 2,5 va 5 metr masofada
o’rnatiladi. Tekshiriluvchi mashqni o’rtadagi qatorning to’g’risidan boshlaydi,
ishora qilingan (vaqt o’lchagich ishga tushgach) o’ng tomonga o’ng qo’li bilan
to’pni olib boradi va barcha ustunchalarni aylanib o’tgandan so’ng, darvozada
belgilangan 60x60 maydonni mo’ljalga olib to’pni otish bilan (vaqt o’lchagich
to’xtatiladi) mashqni yakunlaydi. Ikkinchi imkoniyat chap tomonga yurib
bajariladi.
To’pni aniq mo’ljalga otish. Darvozaning yuqori burchaklariga 40x40 sm li
nishonlar o’rnatiladi va har bir burchakdagi nishonga 30 soniya davomida 9
metrli masofadan 3 qadam qilinib, 6 metrdan to’p otish tayangan holda bajariladi.
Tennis va qo’l to’pida mo’ljalga tekkizilgan to’plarning umumiy miqdori hisobga
olinadi.
Maxsus jismoniy tayyorgarlikni baholovchi testlar
(11-12 yosh o’g’il bolalar misolida)
Mashq turlari Yoshi
1 1 1 2
Bolalar
30 m masofaga yugurish, s 5,8 5,6
Joyidan uzunlikka sakrash, sm 160 170
Joyidan tennis to’pini uzoqlikka uloqtirish, m 25 30
30 m masofaga gandbol to’pini yerga urib olib yugurish, s 7 6,6
69](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_69.png)
![Yuqoridagi ma’lumotlarni hisobga olib , shunday hulosaga kelish
mumkinki, bugungi kunda gandbol rivojlana yo tgan sport turi bo’lib, yo sh
gandbolchilarni tay yo rlash muhim ahamiyat kasb etadi. Tanlab olish
hususiyatlarini o’rganish va amaliy uslublarni qo’llash masalasi bugungi
o’smirlarda kelajakni yo rqin yulduzini ko’rishdan iborat.
Tanlov o’tkazish-sportchilarni asosiy saralash dan o’tkazishdek bir gap
bo’lib, bunda ma’lum sport turi bilan shug’ullanuvchilar orasida faqat shu sohaga
mos keladigan shaxslar qoldirilishi lozim bo’ladi . Mo’ljallash shaxsning sport
qiziqishini, uning jismoniy imkoniyatlariga mos ravishda tanlash maqsadiga
xizmat qiladi. Yosh qo’l to’pichilarni tanlash va tayyorlashda umumta’lim
maktablaridagi qo’l to’pi bo’yicha kuni uzaytirilgan va o’quv mashg’ulotlari
chuqur o’zlashtiriladigan maxsus sinflar katta ro’l o’ynaydi. Bunda bolalar
gandbolga mehr qo’yadilar va gandbol o’ynash sirlarini o’rganadilar.
Maxsus jismoniy tayyorgarlikni baholovchi testlar
(11-12 yosh qiz bolalar misolida)
Mashq turlari Yoshi
1 1 1 2
Bolalar
30 m masofaga yugurish, s 5,8 5,6
Joyidan uzunlikka sakrash, sm 160 170
Joyidan tennis to’pini uzoqlikka uloqtirish, m 25 30
30 m masofaga gandbol to’pini yerga urib olib yugurish, s 7 6,6
Yuqoridagi ma’lumotlarni hisobga olib , shunday xulosaga kelish
mumkinki, bugungi kunda qo’l to’pi rivojlana yo tgan sport turi bo’lib, yo sh qo’l
to’pichilarni tay yo rlash muhim ahamiyat kasb etadi. Tanlab olish hususiyatlarini
o’rganish va amaliy uslublarni qo’llash masalasi bugungi o’smirlarda kelajakni
yo rqin yulduzini ko’rishdan iborat.
Tanlov o’tkazish-sportchilarni asosiy saralash dan o’tkazishdek bir gap
bo’lib, bunda ma’lum sport turi bilan shug’ullanuvchilar orasida faqat shu sohaga
mos keladigan shaxslar qoldirilishi lozim bo’ladi . Mo’ljallash shaxsning sport
70](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_70.png)
![qiziqishini, uning jismoniy imkoniyatlariga mos ravishda tanlash maqsadiga
xizmat qiladi. Yosh qo’l to’pichilarni tanlash va tayyorlashda umumta’lim
maktablaridagi gandbol bo’yicha kuni uzaytirilgan va o’quv mashg’ulotlari
chuqur o’zlashtiriladigan maxsus sinflar katta ro’l o’ynaydi. Bunda bolalar qo’l
to’piga mehr qo’yadilar va qo’l to’pi o’ynash sirlarini o’rganadilar.
3.2. Yosh qo’l to’pichilar bilan o’tkaziladigan mashg’ulotlar
jarayonida o’yin texnikasini tarbiyalash samaradorligini aniqlash
usullari. Qo’l to’pichilar estafetasi: o‘yinning tavsifi. O‘yin ishtirokchilari o‘zaro
teng ikki jamoaga bo‘linadilar. Ikkala jamoa o‘yinchilari ikki tadan bo‘lib,
oralaridan bir oz joy qoldirib o‘zaro parallel ikki qatorga saflanadilar. Oldinda
turganlarning oyoqlari uchi oldidan chiziq o‘tkaziladi. Bu chiziqdan 10-15 qadam
narida unga paralel qilib ikkinchi chiziq tortiladi. Qatorlar boshida turgan har
qaysi juft o‘yinchining biriga bittadan to‘p beriladi. Oldinda turgan har qaysi juft
o‘yinchilar rahbar signal berishi bilan oldinga qarab yugurib, yo‘lda to‘pni ikki
bilan yuqoriga bir-birlariga uzatadilar. Ular ikkinchi chiziqqacha yugurib borib,
yana shu yo‘ldan o‘z qatorlariga qaytadilar, to‘pni so‘nggi marta navbatdagi juft
o‘yinchilarga uzatib, o‘z qatorlarining ohiriga borib turadilar. Navbatdagi
o‘yinchilar, uchib kelgan to‘pni ilib olmasdan, bir qo’l bilan urib bir-birlariga
qaytarib ol dinga yugurib ketadilar. O‘yin har bir jamoaning hamma juft
o‘yinchilari shu tarzda to‘pni bir-birlariga qaytarib yugurib bo‘lgunlaricha davom
ettiriladi. Navbat yana birinchi juft o‘yinchilarga kelganda ulardan biri to‘pni
qo‘lga olib yuqoriga ko‘taradi va shu bilan jamoa yugurishni tamomlaganligini
bildiradi. Yugurishni birinchi bo‘lib tamomlagan jamoa g‘alaba qozonadi.
O‘yinning qoidalari. 1. Agar har juft o‘yinchilardan birontasi to‘pni yerga
tushirib yuborsa, uning o‘zi to‘pni er dan olishi va shu joyning o‘zida uni
uzatishni davom ettirishi kerak. 2. Navbatdagi juft o‘yinchilar o‘zlariga to‘p
berilgunicha chiziqni bosib oldinga o‘tmasliklari lozim. 3. Navbatdagi juft
o‘yinchi to‘pni uzatib, yugurib ketganidan so‘ng butun qator bir qadam oldinga
suriladi, yugurib ketgan juft orqasida turgan o‘yinchilar esa yugurish
boshlanadigan chiziqda borib turadilar.
71](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_71.png)
![Eslatma. Yugurib kelayotgan o‘yinchilar o‘z qatoriga yaqin kelganda
yugurib ketadigan navbatdagi juft o‘yinchilarga yo‘l berish uchun orqaga tislanib
bir-biridan uzoqlashishi kerakligini o‘quvchilarga tayinlab qo‘yish lozim. Bu
o‘yinni 12-14 yoshli qo’l to’pichilardaning mashg’ulot jarayonlarida o‘tkazish
tavsiya qilinadi.
Qo’l to’pi estafetasi
O‘yinga tayyorlanish. O‘yinchilar 6-8 ta jamoaga bo‘linadilar (to‘plar
soniga qarab). Jamoalar maydonchaning bir tomonidagi chiziqning orqasida
turadilar. Qatorlarda birinchi turgan o‘yinchilar bittadan gandbol to‘pini oladilar.
O‘yinning tavsifi. Murabbiyning signalidan keyin o‘yinchilar to‘pni
boshlari ustidan oshirib-oshirib maydon chaning qarama - qarshi tomoniga yura
boshlaydilar. Belgilangan chiziqdan o‘tgach, to‘pni ushlab olib orqaga yugurib
qaytib kelib, uni ikkinchi o‘yinchiga uzatadilar, o‘zlari qatorlar oxiriga borib
turadilar. O‘yin shu zaylda davom etadi. Mana shu vazifani xatosiz va tez
bajargan jamoa o‘yinda g‘olib hisoblanadi.
O‘yinning varianti. O‘ynichilar 2-3 ta jamoaga bo‘linadilar. Har bir jamoa
ikki kishilik qatorga saflanib, maydonchaning bir tomonidagi chiziq orqasida
turadilar. Har bir qatorning oldida turgan ikkita o‘yinchining biri gandbol to‘pini
oladi. Murabbiyning signalidan so‘ng har bir jamoaning birinchi juft o‘yinchilari
to‘pni bir-birlari ga to’pni ko’krak oldidan uzatib, 10-15 metrgacha olib boradilar,
so‘ngra shu usul bilan orqaga qaytib kelib, to‘pni keyingi juft o‘yinchilariga
berib, o‘zlari qatorning oxiriga borib turadilar. Hamma o‘yinchilar ham birinchi
juft o‘yinchilarning harakatini takrorlaydilar. Kam xato qilib o‘yinni tez tugatgan
jamoa yutgan hisoblanadi.
To‘pni yerga tushirma
O‘yinga tayyorlanish. Hamma o‘ynovchilar o‘zaro teng 2-3 jamoaga
bo‘linadilar va xar bir jamoaalohida davraga to‘planadi. Davradagilar, bir-
birlaridan bir qadam oraliqda turadilar. Har bir jamoaga bittadan qo’l to‘pi
beriladi.
72](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_72.png)
![O‘yinning tavsifi. Murabbiyning signal berishi bilan davradagilar to‘pni
pastdan o’ng yoki chap qo’li bilan bir-birlariga har xil yo‘nalishlarda uzatadilar
va uni imkoni boricha uzoqroq vaqt davomida yerga tushirmasdan qo‘ldan-qo‘lga
o‘tkazib turishga harakat qiladilar. O‘yin 5-8 daqiqa davom etadi. Belgilangan
vaqt ichida kamroq jarima ochkosi olgan jamoa g‘olib hisoblanadi.
O‘yinning qoidalari. 1. To‘pni uzatish yoki qo‘lda bir oz bo‘lsa ham ushlab
olish, erga tushirish mumkin emas. 2. Bir o‘yinchining o‘zi to‘pni bir yo‘la ikki
yoki undan ko‘proq marta urishi ham mumkin emas. Bu qoidalarni buzgan
jamoaga jarima achkolari beriladi. 3. Qaysi jamoa o‘yinchilari to‘pni davradan
chiqarib yuborsa, uni usha jamoa o‘yinchilarining o‘zi iloji boricha tez kor olib
kelib o‘yinga tushirishlari lozim. To‘pni davra chegarasidan chiqarib yuborgan
jamoaga jarima ochkosi beri ladi.
Metodik ko‘rsatmalar. O‘yinda to‘pning to‘g‘ri uzatilishiga, harakatlarning
o‘zaro mosligiga e’tibor berish ke rak. O‘yinning qoidalari yaxshi
o‘zlashtirilgandan keyin o‘yinni bir muncha murakkablashtirish mumkin.
Masalan, to‘pni faqat barmoqlar bilan siltab uzatish, va o‘rtacha balandlikdan
uzatish mumkin.
To‘pni qaytarish
O‘yinga tayyorlanish. O‘ynovchilar 1-2 metr oraliqda aylana hosil qilib
turadilar. O‘yinchilardan biri onaboshi qilib tayinlanadi va u doiraning o‘rtasida
turadi. O‘yin uchun qo’l to‘pi yoki to’ldirma to’p bo‘lishi mumkin.
O‘yinning tavsifi. Onaboshi to‘pni turli hil usullarda, aylana bo‘ylab turgan
o‘yinchilarga navbatma-navbat uzatadi. O‘yinchilar esa to‘p qanday uzatilgan
bo’lsa huddi shunday onaboshiga qaytarib uzatadilar. Onaboshi markazdan
mumkin qadar uzoqroq turishga harakat qilishi lozim. Agar onaboshi xatolikka
yo‘l qo‘ysa, uning o‘rniga boshqa o‘yinchi o‘tadi.
O‘yinning qoidalari. 1. Davra olib turgan o‘yinchilar to‘pni qabul qilish va
uzatishi uchun istalgan tomonga bir qadam tashlashlari mumkin. 2. Agar
onaboshi to‘pni safda turgan o‘yin chi qaytara olmaydigan qilib uzatsa, xato
qilgan hisoblanadi.
73](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_73.png)
![Metodik ko‘rsatmalar. Agar o‘yinchilar ko‘payib ketsa, ularni ikki davraga
bo‘lish va o‘yinni alohida-alohida davralarda o‘tkazish mumkin. Bu o‘yinni
yuqoridan kelayotgan to‘pni barmoqlar bilan ilish va qaytarib uzatish yo‘li bilan
murakkablashtirish mumkin. Bu o‘yin qo’l to’pichilarni mashg’ulot jarayonida
foydalanilsa mashg’ulot samarasi yanada sifatli bo’lishi mumkin.
To‘pni boshdan oshirib uzatish
O‘yinga tayyorlanish. O‘yinchilar ikki guruhga bo‘linadi lar va oralaridan
2-3 qadam joy qoldirib ikki qatorga saflanadilar. Qatorlar boshida turgan
o‘yn i chilarda qo’l to’pi yoki to’ldirma to‘pi bo‘ladi.
O‘yinning tavsifi. Murabbiy tomonidan “Tayyorlan!”, “Diqqat!”, “Marsh!”
ko‘rsatmalarini bergandan keyin qatorlar boshidagi ishtirokchilar to‘pni
boshlaridan oshirib orqalarida turgan navbatdagi o‘y in chiga uzatadilar. To‘p
qator oxirida turgan o‘yn i chiga etib borguncha uzatiladi. Qator oxirida turgan
o‘yinchi to‘pni olishi bilan o‘ng tomondan qatorning oldiga yuguradi va birinchi
bo‘lib turib to‘pni boshidan oshirib orqasida turgan o‘y in chiga uzatadi. O‘yin
h amma ishtirokchi lar to‘pni olib, oshirib bo‘lgunicha davom ettiriladi. Uni
boshlab bergan o‘yinchi qator oxirida qolib, to‘pni olganidan keyin qator oldiga
yugurib keladi va to‘pni yuqoriga ko‘taradi. O‘yinni oldin tamomlagan jamoa
yutgan hisoblanadi.
O‘yinning qoidalari. 1. O‘yin vaqtida to‘pni yerga tushirgan o‘quvchi uni
yerdan o‘zi olishi va o‘z joyiga turib, to‘pni boshidan oshirib uzatishi lozim. 2.
To‘pni faqat o‘zidan key inda turgan o‘yinchigagina uzatish kerak. Agar o‘yinchi
bu qoidani buzsa, jamoaga jarima ochkosi beriladi.
Metodik ko‘rsatmalar. O‘yinni to‘g‘ri yakunlash va g‘olib chiqqan jamoani
to‘g‘ri aniqlash uchun murabbiy o‘yinning borishini diqqat bilan kuzatishi lozim.
Jamoalar tarkibida 12-15 kishidan ortiq o‘ynovchi bo‘lmasligi kerak, aks holda
o‘ynovchilar o‘z navbatilari kelishini uzoq kutishga majbur bo‘ladilar, bu esa
ularning o‘yinga qiziqishlarini susaytiradi.
74](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_74.png)
![Qo‘shaloq to‘p
O‘yinga tayyorlanishi. O‘yin maydonchada o‘tkaziladi. O‘yin ni o‘tkazish
uchun arqon va ikkita qo’l to‘pi bo‘lishi kerak. O‘yinchilar o‘zaro teng ikki
jamoaga bo‘linib, may donchaning ikki tomoniga xohlaganlaricha joylashib
turadilar.
O‘yinning tavsifi. Murabbiy tomonidan signal berishi bilan birinchi jamoa
o‘yinchilari to‘pni qo‘l bilan urib ikkinchi jamoaga uzatadilar. Hamma
o‘yinchilar ham to‘pni turli hil usullarda qarshi tomonga oshirib yuborishga va
ikkala to‘pning bir vaqtda raqiblari tomonidan bo‘lishiga erishish uchun
intiladilar. O‘yinning natijasi ochko bilan xisoblanadi. O‘yin jamoalardan birida
10 ta jarima ochkosi to‘plagunicha davom ettiriladi. Agar: a) jamoa uzatgan to‘p
qarshi jamoa o‘yinchilarining birontasiga tegmasdan maydoncha chizig‘idan
tashqariga tushsa, b) ikkala to‘p ham bir vaqtning o‘zida shu jamoa tomoniga
o‘tib qolsa, g) uchib kelayotgan to‘pni qo‘l ilib olib uzatilsa, urib yuborilsa xato
ilingan hisoblanadi va xar bir xato uchun jamoaga bittadan jarima ochkosi
beriladi.
O‘yinning qoidalari. 1. O‘yin boshlanishida va ikkala to‘p ham bir tomonda
bo‘lib qolgan hollarda to‘p qaytadan o’yinga kiritiladi. 2. Agar to‘pning biri borib
ikkinchisiga tegsa, o‘yin to’xtatiladi va signal bo‘yicha boshqatdan boshlanadi. 3.
O‘yinchilar o‘z joylarida turishlari, bir joyga to‘planmasliklari, lekin bir joyda
to‘xtab qolmasliklari ham ke rak.
Metodik ko‘rsatmalar. O‘yinchilar axyon-axyonda joy almashtirib turishlari
mumkin. O‘ynovchilar to‘pni galma-gal uzatishlari kerak. Bu qoidalar yaxshi
o‘zlashtirilgandan keyin o‘yinni murakkablashtirish mumkin.
3.3. Tadqiqot jarayonida olingan natijalar va ularning tahlili.
Biz tadqiqotimizda qo‘llagan vosita va uslublarning samarasini va yosh qo’ l
to’pi chilarning texnik tayyorgarlik darajasini aniqlash maqsadida tadqiqotdan oldin
va tadqiqotdan so‘ng texnik tayyorgarlikka oid test me’yorlarini qabul qildik,
natijalar esa quyidagicha.
75](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_75.png)
![3. 1 - jadval .
Yosh qo’l to’pi chilarning texnik tayyorgarligini baholash me’yoriy talablari.
Mashq turlari O‘quv yili
1- chi 2- chi
Maxsus tayyorgarlik
30 m to‘pni yerga urib olib yurish,s 5, 9 -6, 5 5, 5 -5, 7
30 m masofada to‘pni ustunlararo o‘ng qo‘lda olib yurish, s 1 0 -1 1 9 -1 0
30 m masofada to‘pni ustunlararo chap qo‘lda olib yurish, s 1 3 -1 4 11-12
30 s mobaynida devordagi mo‘ljallangan to‘pni uzatib
qaytib ilish 9 - 11 11 -1 4
Darvoza burchaklaridagi nishonga to;p otish (12 marta) 7
12
Qo’l to’pi to‘pini uzoqqa otish (metr)
2 4 2 9
3. 2 - jadval .
Nazorat guruhi qo’l to’pi bilan shug ullanuvchi o quvchilar – texnikʻ ʻ
tayyorgarligi ko rsatkichlari
ʻ tajriba oldin (n=12)
F.I.Sh 30
m.ga
ustunlararo
to’pni
yerga urib
olib yurish. 30
m.ga to’pni
yerga urib
olib yurish. Nis
honga
(devorga)
to’p
uzatish.
(30 sek) Qo
’l to’pi
to’pni
uzoqlikk
a otish. Darvoz
a
burchaklarida
gi nishonga
to’p otish.(12
marta)
Akta
mova
Mohinur 11 ,8 6,8 10 25,
5 7
Pirnaz
arova
Gulbahor 11, 12 6 ,4 9 24.
0 5
Musta
fayeva 11,02 7 ,8 8 25 8
76](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_76.png)
![Zilola
Jamol
ova Gulnoza 10 , 8 1 6 . 2 2 9 21 7
Mardi
yeva
Durdona 11, 22 6.38 11 19 6
Xasan
ova Farida 10,7 3 7,2 9 22 8
Obido
va Elnura 11 ,8 7 .5 10 24 7
Xuda
yberdiyeva
Nigina 11 ,6 6 ,9 9 22 5
Abdul
layeva
Malika 12, 2 7.7 8 24 6
Karim
ova
Sarvinoz 5,4 7 ,10 8 25,
5 8
Parda
yeva Saida 12 , 1 7,6 7 23 9
Habib
janova
Jasmina 12 ,10 6,8 10 24 8
11 , 79 6,3 9 22 .
44 7 .9
σ 1 .13 7.4 7 1.0
5 0.89
V 1 2 .5 8.76 8 .20 10. 0.58
77](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_77.png)
![05
3. 3 -jadval
Tajriba guruhi qo’l to’pi bilan shug ullanuvchi o quvchilar – texnikʻ ʻ
tayyorgarligi maxsus testlar bo’yicha ko rsatkichlari tajribadan
ʻ oldin (n=12)
F.I.Sh 30 m.ga
ustunlararo
to’pni yerga
urib olib
yurish. 30 m.ga
to’pni yerga
urib olib
yurish. Nishonga
(devorga)
to’p uzatish.
(30 sek) Qo’l
to’pi to’pni
uzoqlikka
otish. Darvoza
burchak
laridagi
nishonga
to’p otish.
(12 marta)
Keldiyorova
Shalola 11 , 2 6,5 11 24,5
7
O ktamova
ʻ
Sevinch 11,2 2 6 , 7 10 25.0
6
Salohiddinova
To maris
ʻ 11,2
7 , 2 9 22
8
Habibullayeva
Sabina 10 , 8 1 6 . 2 2 10 23
9
Uzoqboyeva
Jasmina 11, 22 6.38 11 19
6
Raxmatova
Sabohat 10,6 3 7,2 9 22
8
78](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_78.png)
![Ibragimova
Nozima 11 ,8 7 .5 10 24
6
Xudoyberdiyeva
Aziza 11 ,6 6 ,9 9 22
5
Allayorova
Muxlisa 12, 2 7.7 8 24
6
Keldiyorova
Dilsevar 5,4
7 ,10 8 25,5
8
Murodova
Gulnoza 12 , 1 7,6 7 23
9
Raxmatova
Dilnoza 12 ,10 6,8 10 24
8
11 , 79 6,3 9
22 .44 7 .9
σ
1 .13 7.4 7 1.05
0.89
V
1 2 .5 8.76
8 .20 10.05
0.58
Tajriba va nazorat guruhlarining tadqiqotdan oldin olingan ko‘rsatkichlari
matematik-statistik hisoblanganda, 12 nafar qo’l to’pichilaridan 30 m.ga to‘pni
ustunlararo yerga urib olib yugurish testi bo‘yicha o‘ng qo‘lda P<0,001 ni tashkil
etdi, bunda ahamiyatlilik darajasi statistik ishonchli va chap qo‘lda P>0,01 ni tashkil
etdi, bunda ahamiyatlilik darajasi statistik ishonchsiz deb baholandi. 30 m.ga to‘pni
yerga urib olib yugurish testi bo‘yicha esa P>0,01 ni tashkil etdi, bunda
ahamiyatlilik darajasi statistik ishonchsiz deb baholandi. Ma’lum nishonga
(devorga) to‘p uzatish va qo’l to’pi to‘pini uzoqlikka otish testlari bo‘yicha esa
79](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_79.png)
![P<0,05 ni tashkil etdi, bunda ahamiyatlilik darajasi statistik ishonchli deb baholandi.
darvoza burchaklaridagi nishonga to‘p otish testi bo‘yicha P>0,05 ni tashkil etdi,
bunda ahamiyatlilik darajasi statistik ishonchsiz deb baholandi.
3. 4 -jadval
Nazorat guruhi qo’l to’pi bilan shug ullanuvchi o quvchilar – texnikʻ ʻ
tayyorgarligi ko rsatkichlari maxsus testlar orqalitajriba
ʻ dan keyin (n=12)
F.I.Sh 30 m.ga
ustunlararo
to’pni yerga
urib olib
yurish. 30 m.ga
to’pni
yerga
urib olib
yurish. Nishonga
(devorga) to’p
uzatish.(30
sek) Qo’l to’pi
to’pni
uzoqlikka
otish. Darvoza
burchaklarid
agi nishonga
to’p otish.(12
marta)
Aktamova
Mohinur 11 ,8 6,4 10 26,5 8
Pirnazarova
Gulbahor 10. 12 5 , 8 9 25.0 7
Mustafayeva
Zilola 10,02
6 ,8 8 26,5 7
Jamolova
Gulnoza 10 , 8 1 5.8 9 22 8
Mardiyeva
Durdona 12, 22 6.3 11 21 7
Xasanova
Farida 9,7 3 7,0 9 24 8
Obidova Elnura
10 ,8 7,2 10 24 7
Xudayberdiyeva
Nigina 10 ,6 6 , 5 9 22 6
Abdullayeva
Malika 11, 2 7.7 8 24 7
Karimova
11, 5 7 ,10 8 25,5 8
80](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_80.png)
![Sarvinoz
Pardayeva Saida
12 , 1 7,6 7 23 9
Habibjanova
Jasmina 12 ,10 6,8 10 24 8
11 , 79 6,3 9
22 .44 7 .9
σ
1 .13 7.4 7 1.05 0.89
V
1 2 .5 8.76
8 .20 10.05 0.58
Nazorat guruhining tadqiqotdan oldin va tadqiqotdan keyin olingan
ko‘rsatkichlari matematik-statistik hisoblanganda, 12 nafar qo’l to’pichilardan 30
m.ga to‘pni ustunlararo yerga urib olib yugurish testi bo‘yicha o‘ng qo‘lda va chap
qo‘lda P>0,001 ni tashkil etdi, bunda ahamiyatlilik darajasi statistik ishonchsiz deb
baholandi. 30 m.ga to‘pni yerga olib yugurish va ma’lum nishonga (devorga) to‘p
uzatish testlari bo‘yicha esa P>0,01 ni tashkil etdi, bunda ahamiyatlilik darajasi
statistik ishonchsiz deb baholandi. Qo’l to‘pini uzoqlikka otish testi bo‘yicha esa
P<0,01 ni tashkil etdi, bunda ahamiyatlilik darajasi statistik ishonchli deb baholandi
va darvoza burchaklaridagi nishonga to‘p otish testi bo‘yicha P>0,001 ni tashkil
etdi, bunda ahamiyatlilik darajasi statistik ishonchsiz deb baholandi.
3. 3 -jadval
Tajriba guruhi qo’l to’pi bilan shug ullanuvchi o quvchilar – texnikʻ ʻ
tayyorgarligi maxsus testlar bo’yicha ko rsatkichlari tajribadan keyin (n=1
ʻ 2)
F.I.Sh 30 m.ga
ustunlararo
to’pni yerga
urib olib
yurish. 30 m.ga
to’pni yerga
urib olib
yurish. Nishonga
(devorga)
to’p uzatish.
(30 sek) Qo’l to’pi
to’pni
uzoqlikka
otish. Darvoza
burchaklaridagi
nishonga to’p
otish.(12 marta)
Keldiyorova
Shalola 9 ,8 6,8 10
27,5 9
O ktamova
ʻ 9, 12 6 ,4
9 26.0 7
81](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_81.png)
![Sevinch
Salohiddinova
To marisʻ 10,02
7 ,8 8
28 10
Habibullayeva
Sabina 8 , 8 1 6 . 2 2 9
24 9
Uzoqboyeva
Jasmina 9, 22 6.38 11
22 8
Raxmatova
Sabohat 8,7 3 7,2 9
25 11
Ibragimova
Nozima 9 ,8 7 .5 10
27 9
Xudoyberdiyeva
Aziza 9 ,6 6 ,9 9
26 8
Allayorova
Muxlisa 10, 2 7.7 8
28 9
Keldiyorova
Dilsevar 10 ,4 7 ,10 8
27,5 8
Murodova
Gulnoza 10 , 1 7,6 7
25 11
Raxmatova
Dilnoza 12 ,10 6,8 10
27 10
11 , 79 6,3 9 22 .4
4 7 .9
σ
1 .13 7.4 7
1.05 0.89
V
1 2 .5 8.76
8 .20 10.0
5 0.58
82](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_82.png)
![Tajriba va nazorat guru h larining tadqiqotdan keyin olingan ko‘rsatkichlari
matematik-statistik hisoblanganda, 12 nafar qo’l to’pi chilaridan 30 m.ga to‘pni
ustunlararo yerga urib olib yugurish testi bo‘yicha o‘ng qo‘lda va chap qo‘lda
P<0,01 ni tashkil etdi, bunda ahamiyatlilik darajasi statistik ishonchli deb baholandi.
30 m.ga to‘pni yerga urib olib yugurish va ma’lum nishonga (devorga) to‘p uzatish
testlari bo‘yicha esa P<0,001 ni tashkil etdi, bunda ahamiyatlilik darajasi statistik
ishonchli deb baholandi. Qo’l to‘pini uzoqlikka otish va darvoza burchaklaridagi
nishonga to‘p otish testlari bo‘yicha P<0,01 ni tashkil etdi, bunda ahamiyatlilik
darajasi statistik ishonchli deb baholandi.
Qo’l to’pichilarning texnik tayyorgarlik darajasini va texnik harakatlarini
rivojlantirish maqsadida biz tadqiqot jarayonida bir qancha mashqlar majmuasini
amalda qo‘lladik, tadqiqot so‘ngida qo’l to’pichilardan yuqoridagi testlarni takroran
qabul qildik.
83](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_83.png)
![Amaliy tavsiyalar
Pedagogik tajriba natijalari va ularning qiyosiy tahlilidan aniqlandiki,
tajriba jarayonida nazorat guruhidagi gandbolchilar an’anaviy mashg‘ulotlarda
shug‘ullanishdi va tajriba guruhidagi gandbolchilar biz tomonimizdan tavsiya
etilgan tajriba mashqlarimizni muntazam bajarib borishdi . Olib borilgan
mashg’ulotlar natijasiga ko’ra tajriba guruhida shug‘ullanuvchi gandbolchilar ning
texnik tayyorgarlik darajasi va taktikasi turlicha yo‘nalishda shakillan ganligi
bilan bir-biridan farqlandi .
12-14 yoshli gandbolchilarning tezkorlik jismoniy sifatlarni rivojlantirish
borasida o’z kamchiliklarini tushunib, anglab yetishdilar va ular o’z ustilarida
ko’proq ishlashga kirishdilar. Jismoniy tayyorgarliklari jismoniy sifatlarini
tarbiyalash yil davomida muntazam kuzatildi va ularning natijalarida ijobiy
o’zgarishlar aniqlandi.
Tajriba guruhining natijalarini yuqori ko’rsatkichlarni ko’rsatishiga esa
albatta biz tomondan tavsiya etilgan tajriba mashqlarining samarasi yuqori bo’ldi
desak aslo mubolag‘a bo‘lmaydi.
Tajriba guruhi mashg‘ulotlarining asosiy qismidagi usullarga nisbatan
pedagogik tajriba uslubi qo‘llanildi va mazko‘r berilgan uslublarga e’tibor berildi:
-Usullarni bajarish tartibi;
-Usullarni ikki va undan ortiq kombinasiyalar darajasida bajarish;
-Usullarni tezlikda bajarish mashqlari (10,20,30 sek);
-Kombinasion usullarni 25-50-75 va 100%li qarshiliklar bilan bajarish;
- texnik va taktik harakatlarni passiv zonasida bajarish tartiblari.
Gandbolchilarni yuqori natijalarni ko’rsatishi uchun shubxasiz,
mashg‘ulot jarayonining pedagogik nazoratida olingan natijalar mashg‘ulot
jarayonining ayniqsa yosh gandbolchilarning individual texnik harakatlarini
rivojlantirish bosqichida asosiy vosita bo‘lib xizmat qiladi. O‘rgatish jarayoni –
bu pedagogik jarayon bo‘lib, murabbiy-o‘qituvchidan katta mahorat, kasbiy
tayyorgarlikni talab qiladi. Shu bilan birgalikda pedagog sportchining jismoniy,
84](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_84.png)
![ruhiy, fiziologik holatlariga qaragan holda yuklamalar berishga ham alohida
e’tibor qaratishi lozim.
Tayyorgarlik qismidagi (gandbolchining maxsus mashqlari bilan
birgalikda) mashqlar:
1. 100 metr , masofaga yugurish (sek).
2. o rta masofaga yugurish (sek).ʻ
3. moksimon yugurish (sek)
4. to ldirma to llarni sherigiga otib, ilib olish (marta).
ʻ ʻ
5. gantellar bilan ishlash o ng va chap qo lda (marta).
ʻ ʻ
6.Harakatli o‘yinlar (raqibning oyog‘i uchini bosish, raqib oyog‘ining
tizzasiga qo‘lni tekkizish, qo‘roz jangi va boshqalar).
Asosiy qismdagi mashqlar:
1.Maksimal tezlikda qisqa masofalarga yugurish (sek)
2.Maksimal tezlikda oypo iga rezina boo lagan holatda, sherigi rezini tortib
ʻ ʻ
harakatlanib, yugurish.(sek)
3.Maksimal tezlikda 9 metrlik jarima chizig ida terib quyilgan 10 ta
ʻ
to plarni.darvozaga otish va gollar sonini hisoblash (marta)
ʻ
4. 9 mertlik jarima chizig ida terilgan to plarni, qo lga tayangan holda
ʻ ʻ ʻ
qo llarni bukib yozish (andjumaniya) har to pni otganda 2 (martadan) bajarish
ʻ ʻ
5..shtangani (30-50 kg) yelkaga qo yib sakrash (marta),
ʻ
6.Harakatli o‘yinlarini qo‘llash.
85](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_85.png)
![XULOSA
Magistrlik dissertatsiyani yoritishda quyidagi xulosalar va tavsiyalarga
kelindi . Mavzuga oid adabiyotlar taxlili shuni aniq va ravshan e’tirof etish
imkonini beradiki, yosh qo’l to’pi chilarni tayyorlash jarayonida qo’llaniladigan
an’anaviy, jumladan ustuvorlik tusini olgan standart jismoniy mashqlar xar doim
h am muvofiq o’yin texnikasini shakllantirishga qodir bo’lavermas ekan. Bundan
tashqari yosh qo’l to’pichilarning o’yin ixtisosligiga qarab hujum texnikasini
rivojlantirishga mo’ljallangan mashqlarni qo’llashda ularning funksional
imkoniyatlarini e’tiborga olish naqadar muhimligi o’z ifodasini topadi.
Yosh qo’l to’pichilarda ma’lum bir vaqt oralig’ida harakat elementini
puxta bajarilishini ta’minlaydigan pedagogik-fiziologik jarayonlar yig’indisi
hisoblanadi. Har qanday harakat texnikasi shakllanishi harakat markazida yuzaga
keluvchi, irrodatsiya (yoyilish), konsentratsiya (to’planish), avtomatlashish
(harakatni oson qulay bajarilishi), fazalarining shakllanishi bilan bog’liq bo’lib,
yosh qo’l to’pichilarda harakat texnikasi shakllanishida yugurish, to’xtash,
muvozanat saqlash kabi harakat elementlari nisbatan sekin, to’pni polga urib olib
yurish, chalg’ituvchi harakatlar, aniq mo’ljalga otish, vaziyatni baholab harakatni
amalga oshirish kabilar esa nisbatan murakkab harakat texnikasi elementlariga
kiradi.
Qo’l to’pichilarda harakat texnikasi rivojlanishi sportchini diqqati, oddiy
elementdan murakkab elementlarga o’tib harakatlarni takomillashtirish va
sportchini harakat modellarini aniqlik bilan o’rganishi, o’zlashtirishi kabilarga
ham bog’liqdir. Qo’l to’pi sport turida harakatlarga va jismoniy yuklamalarga
adaptatsiyalanish asta-sekin amalga oshadi. Oddiy harakatlarga adaptatsiya 4-5
kunda, murakkab harakatlar bilan bog’liq adaptatsiyalar o’rtacha 1,5-2 yil vaqt
ichida to’liq shakllanadi. Adaptatsiya organizmni indididual imkoniyatlariga ham
bog’liq. Yurak qon-tomir, nafas tizimining adaptatsiyalanish jarayoni o’rtacha 10-
12 kundan, 20-25 kungacha davom etadi. Bunda shuni nazarda tutish kerakki,
ma’lum bir yuklamaga adaptatsiya, yuklama miqdorini ortishi adaptatsiya
shakllanish muddatini oshirib boradi.
86](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_86.png)
![Qo’l to’pichilar ni zamonaviy talab darajasi asosida rivojlantirish qo’l
to’pi chilarning yuqori jismoniy,texnik-taktik tayyorgarligini talab etadi, shulardan
eng asosiylaridan biri bu hujum texnikasini rivojlantish . Yosh va o’smirlar
yoshida bu hujum texnikasini tarbiyalashda eng muhim davr deb hisoblanadi.
Adabiyot manbalarining tahliliga ko’ra, yosh qo’l to’pichilarni boshqa
sport turlariga nisbatan o’yin texnikasiga tayyorgarligi ma’lum bir darajada
pastroq bo’ladi. Ushbu sifatlarning tarbiyalashda 11-12 yoshdagi o’smirlar davri
eng muhim bosqichlardan biri deb hisoblanadi.
Tarbiyalash davrida tezkorlik sifatlari, hajmi, vosita va usullarni
o’zgartirish o’quv mashg’ulot jarayonlarini ma’lum bir darajadagi ijobiy
natijalarini ko’rsatadi. Joylarda, ayrim murabbiylar tomonidan yoshlarga va
o’smirlarga o’yin ixtisosligiga qarab texnikani rivojlantirishga beradigan
mashqlar orqali tayyorlashga yetarli darajada e’tibor berilmaydiganini
ko’rishimiz mumkin.
Shuning uchun o’yin ixtisosligiga qarab hujum texnikasini o’rgatish
yoshlarda va o’smirlikda tayyorlaganda asosan hozirgi talablarga javob beradigan
metodlar bilan tarbiyalash lozim. Hozirgi davrgacha har xil guruhdagi yosh qo’l
to’pichilarni maxsus tayyorlangan mashqlar orqali o’yin ixtisosligiga qarab texnik
harakatlarni oshirishga qaratilgan tadqiqot ishlari olib borilmagan.
11-12 yosh qo’l to’pichilardan iborat nazorat va tajriba guruhlaridan
o’tkazilgan pedagogik tadqiqot natijalari yakuniy malakaviy ish mavzusi oldiga
qo’yilgan maqsad va vazifalar mohiyatini to’la to’kis ochib berdi. Jumladan
nazorat guruhlarida Samarqand shahar 58-umuta’lim maktabi dasturga asoslanib
qo’llanilgan an’anaviy jismoniy mashqlar nisbatan o’yin ixtisosligiga qarab
hujum texnikasi va ularning samarali shakllantirish imkoniyatiga ta’siri kamroq
ekanligi kuzatildi.
87](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_87.png)
![FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1. Mirziyeyov Sh.M. Milliy taraqqiyot yo’limizni qat’iyat bilan davom ettirib,
yangi bosqichga ko’taramiz. Toshkent: O’zbekiston, 2017 y .
2. Mirziyeyov Sh.M. Yoshlarni vatanparvarlik ruhida va jismoniy tarbiyalash
hamda chaqiriluvchilarni harbiy-texnik mutaxassisliklar bo’yicha tayyorlash
tartibini takomillashtirish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida .
Toshkent. 2018 yil 12 dekabr, PQ-4061-son .
3. O‘zbekiston Respublikasi “Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida” gi qonun
yangi tahriri 04.09.2015 yil.
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Oliy mahorat sport maktablarini
tashkil etish to‘g‘risida” 2015 yil 23 noyabrdagi P.Q-2438-son qarorini bajarish
yuzasidan Vazirlar Mahkamasi qarori. 01.02.2016
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining“Jismoniy tarbiya va ommaviy
sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2017 yil 3
iyundagi PQ-3031- sonli qarori.
RASMIY ADABIYOTLAR RO’YXATI
6. PаvlоvSh, АbdurаhmоnоvF, АkrоmоvJ. Gаndbоl.Jismоniy tаrbiya instituti
vа jismоniy tаrbiya fаkultѐtlаri tаlаbаlаri uchun dаrslik. –Toshkent: 2005-yil.
7. Pаvlоv Sh.K, Аbdаlimоv О.Х, YusupоvаZ.E.Gandbol(Musоbаqа
qоidаlаri, ulаrni tаshkil etish vа o’tkаzish tizimi) Usliybiy qo’llanmaO‘zDJTI
nаshriyot-mаtbuоt bo‘limi, 2014 - yil.
8. MasharipovY. Sport psixologiyasi. O‘quv qo‘llanma. -Toshkent:2010-yil.
9. Gapparov Z.G ”Sport psixologiyasi” darslik Toshkent 2011.
10. Ф.А,Абдурахмонов, Ш.К.Павлов “Ручной мяч” тип.Уз ГИФК-2005г.
11. Yarаsh
ѐv K.D. Jismоniy tаrbiya vа spоrtni bоshqаrish.-T.: Аbu Аli ibn
Sinо, 2002.
12. Salamov R.S. Sport mashg’ulotining nazariy asoslari. T., 2005 y.
13. QosimovaR.A., Do‘sanov U.T.Qo‘l to‘pi (gandbol)va uni o‘qitish
uslubiyati-Samarqand: 2011-yil.
88](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_88.png)
![14 . Akramov J.A. Pavlov Sh.K. Abduraxmonov F.A. Gandbol. Ilmiy
Texnika Axboroti-Press nashriyoti. 2018.
15 .Allamuratov Sh.I., “Fiziologiya va sport fiziologiyasi” Kasb-hunar
kollejlari uchun darslik, Toshkent «TURON-IQBOL» 2010.
16 . Axel Kromer, Positionstraining für Rückraum, Kreis-und
Außenspieler, Deutschland 2015.
17 .D.D. Safarova, L.D. Seydaliyeva, Yu.M. Sultonova, B.Sh. Nurbayev,
U.A. Musayeva, V.V. Serbryakova, D.A. Sagatov. Sport fiziologiyasi.
Toshkent-2018.
18 . Isrоilоv R.I. Gandbolni o‘ qitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. T-2021.
19 .Musayev B.B. Sport metrologiyasi. O‘quv qo‘llanma. O‘zbekiston
davlat jismoniy tarbiya instituti. T.: Navro‘z nashriyoti. 2015. 200 bet.
20 .Pavlov Sh.K, Isroilov R.I. “Gandbol” o‘quv-uslubiy qo‘llanma
Toshkent-2017 yil.
21. Pavlov Sh.K. Sport pedagogik mahoratini oshirish (Gandbol). O‘quv
qo‘llanma. T-2021.
22. Pavlov Sh.K., Abdalimov O.X., Shelyagina I.N., Isroilov R.I., “Sport
pedagogik mahoratini oshirish (Gandbol)” – T.: Ilmiy texnika axboroti-
press nashriyoti, 2018.
23. Sh.K. Pavlov, Isroilov R.I., Abdalimov O.X., Shelyagina I.N. Sport
pedagogik mahoratini oshirish (Gandbol).-T.: Ilmiy texnika axboroti-press
nashriyoti, 2018, 244 bet.
24. Sh.K. Pavlov, O.X. Abdalimov, Z.Ye. Yusupova. Gandbol nazariyasi
va uslubiyati.-T.: “Fan va texnologiya”, 2017, 448 bet.
25. Umarov D.X. Akbarov A.Tangabayev A.A. Biomexanika. Toshkent-
2010.
26. Werner Grage, «Handball training», Deutschland 2015.
27 .Akramov J.A. Pavlov Sh.K. Abduraxmonov F.A. Gandbol. Ilmiy
Texnika Axboroti-Press nashriyoti. 2018.
89](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_89.png)
![28 . Allamuratov Sh.I., “Fiziologiya va sport fiziologiyasi” Kasb-hunar
kollejlari uchun darslik, Toshkent «TURON-IQBOL» 2010.
29 . Axel Kromer, Positionstraining für Rückraum, Kreis-und Außenspieler,
Deutschland 2015.
30 .D.D. Safarova, L.D. Seydaliyeva, Yu.M. Sultonova, B.Sh. Nurbayev,
U.A. Musayeva, V.V. Serbryakova, D.A. Sagatov. Sport fiziologiyasi. Toshkent-
2018.
31 . Isrоilоv R.I. Gandbolni o‘ qitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. T-2021.
32 .Musayev B.B. Sport metrologiyasi. O‘quv qo‘llanma. O‘zbekiston
davlat jismoniy tarbiya instituti. T.: Navro‘z nashriyoti. 2015. 200 bet.
33 .Sh.K. Pavlov, O.X. Abdalimov, Z.Ye. Yusupova. Gandbol nazariyasi
va uslubiyati.-T.: “Fan va texnologiya”, 2017, 448 bet.
34 .А.Ш. Мўминов “Мусобақада гандболчиларнинг ҳужум ва ҳимоя
тѐхник-тактик ҳаракатларини баҳолаш” Магистрлик дисс ѐртацияси,
Тошк
ѐнт 2015 йил.
3 5 . Азимов И., Собитов Ш. Спорт физиологияси. Т.: 1993
36 . Айрап
ѐтянц Л.Р. Вол ѐйбол.// Уч ѐбник для ВУЗов. Т.: Zar-
qalam,2006.
37 . Акрамов Ж.А. Гандбол: Дарслик 2008 й.
38 . Акрамов Ж.А. Постро
ѐни ѐ тр ѐнировочного проц ѐсса
гандболистов высших разрядов в многотуровом сор
ѐвноват ѐльном
п
ѐриод ѐ. // Фан-спортга,№3, 2006 .
Elektron manbalar .
39 . www. Н andball.ru
40 . www .Edu.uz
41 . www .Lex.uz
42 .www .ZiyoNet.uz
90](/data/documents/8f1fe88d-b55f-4450-b67f-73d3f9653527/page_90.png)
YOSH QO’L TO’PICHILARNI O’YIN IXTISOSLIGIGA QARAB HUJUM TEXNIKASINI O’RGATISH METODIKASI MUNDARIJA KIRISH 4-11 I-BOB. Yosh qo’l to’pichilarni tayyorlashning nazariy va amaliy asoslari xususida. 12-44 1.1. Yosh qo’l to’pichilar bilan o’tkaziladigan mashg’ulotlar jarayonida o’rgatish ning dolzarbligi. 12-23 1.2. Yosh qo’l to’pi chilarning o’yin ixtisosligiga qarab hujum texnikasini rivojlantirish metodikasi . 24-34 1.3. Yosh qo’l to’pichilarning jismoniy tayyorgarligi texnik k o‘ nikmalarni samarali o‘ zlashtirish poydevori. 34-44 II-BOB. Tadqiqotning maqsadi, vazifalari, usullari va uni tashkil qilish 45-58 2.1.Tadqiqot maqsad va vazifalari 45-49 2.2. Pedagogik kuzatishlar 49-52 2.3. Pedagogik nazorat testlari 52-53 2.4. Tadqiqotni kuzatish 53-54 2.5. Tadqiqotning tashkil etilishi 54-57 2.6. Tadqiqot uslublari 57-58 III - BOB . Yosh qo’l to’pichilarni o’yin ixtisosligiga qarab hujum texnikasini takomillashtirishga doir ekspremental tadqiqot natijalari va qiyosiy tahlili. 59-82 3.1. Yosh to’pi chilar bilan o’tkaziladigan mashg’ulotlar jarayonida o’yin texnikasini tarbiyalash samaradorligi ni aniqlash usullari. 59-73 3.2. Yosh qo’l to’pi chilar bilan o’tkaziladigan mashg’ulotlar jarayonida o’yin texnikasini rivojlantirishning vosita va usullari 73-77 3.3. Tadqiqot jarayonida olingan natijalar va ularning tahlili 77-82 Amaliy tavsiyalar 83 Xulosa 84-85 1
Foydalanilgan adabiyotlar. 86-88 KIRISH O‘zbekistonda sport o’yinlari rivojiga katta ahamiyat berilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan oxirgi yillarda bir qator qaror va farmonlar qabul qilindi: jumladan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2017 yil 3 iyun, Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3031-son, 2018 yil 5 martdagi “Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5368-sonli farmon va qarorlari imzolandi. Unda, oxirgi yillarda gandbol bo‘yicha Milliy chempionatlar obro‘si va darajasini oshirish bo‘yicha ishlar yetarlicha olib borilmayotganligi, yuqori malakali va sport zahiralari tayyorgarligini tashkil etish va mazmuniga yetarli darajada ahamiyat berilmayotganligi bayon etilgan. Shu bilan birga, jismoniy tarbiya va sport sohasida aholi sog‘lig‘ini mustahkamlashga ko‘maklashadigan aniq dasturlarni amaliyotga joriy etish, yoshlarni sportga keng jalb qilish va ular orasidan iqtidorli sportchilarni saralab olish, sport turlari bo‘yicha yuqori natijalarni ta’minlaydigan mahoratli sportchilar bilan milliy terma jamoalarni shakllantirish va trenerlar uchun qo‘shimcha shart-sharoitlar yaratish zarurati mavjud. Dasturda 2017-2021 yillarda jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish uchun 995,2 milliard so’mdan ziyod mablag’ sarflanishi, sport maktablarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash maqsadida 167 ta sport inshooti, jumladan, 90 ta sport majmuasi va 77 ta suzish havzasini qurish, rekonstruksiya qilish, kapital ta’mirlash, jihozlash va qayta jihozlash nazarda tutilgan. Shuningdek ushbu qaror va farmonlar jismoniy va ma naviy sog lomʼ ʻ yosh avlodni voyaga yetkazish, yoshlar o rtasida sog lom turmush tarzi va ʻ ʻ sportga intilishni kuchaytirish, bu ishlarning g oyat muhim sharti sifatida bolalar ʻ ommaviy sportini rivojlantirishni ko zda tutadi. ʻ 2
Dissertatsiya ishi mavzusining dolzarbligi . Yosh avlodni sport bilan shug‘ullanishi, sog‘lom turmush tarziga amal qilish,ma’naviy va jismoniy kamolga intilishi, Vatanga mehr-muhabbati, o‘z yurti bilan g‘ururlanish ruhida tarbiyalanishlari asosiy yo‘nalish sifatida belgilanadi. Mamlakatimizda bolalar ommaviy sportini rivojlantirishni taminlash maqsadida, joylarda sport muassasalarining barpo etilishi, yangi-yangi sport turlaridan to‘garaklar faoliyatining yo‘lga qo‘yilishi, ularni tegishli jihozlar va malakali sport murabbiylari bilan taminlanishi, jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanayotgan bolalar va o‘smirlar soni yildan yilga ortib borishiga asos bo‘lmoqda. Qo’l to’pi bo yicha o tkazilayotgan sport musobaqalarida raqobatningʻ ʻ kuchayib borayotganligi sportchi va murabbiylar tayyorlash tizimini takomillashtirishni taqazo etmoqda. Raqobatning kuchayib borishi va natijalarning to‘xtovsiz o‘sib borayotganligi dastlabki o‘rgatish bosqichidan boshlab sportchilarning barcha sifat va ko‘nikalarini ilmiy asosda shakillantirish masalasiga jiddiy e’tibor qaratadi. Yurtimizda qo’l to’pi sport turini rivojlantirish,ommaviyligini oshirish, aholining barcha qatlamlarini qo’l to’pi bilan shug’ullanishga keng jalb qilish hamda iqtidorli, istiqbolli sportchilar va murabbiylarni saralash talab etiladi. Qo’l to’pi sport turida dastlabki o‘rgatish bosqichidan boshlab jismoniy texnik va taktik tayyorgarlikka oid mashqlarni me’yorlab qo‘llash tavsiya etiladi. Oydan-oyga, yidan-yilga mashg‘ulot yuklamalarining hajmi va shiddati “zinapoya” sifatida emas, balki “to‘lqinsimon shaklda orttirilib borilishi maqsadga mufofiqdir. Binobarin, har bir murabbiy o‘z kasbiy-pedagogik faoliyatini ilmiy asosda tashkil qilishi istedodli yosh sportchilar tayyorlash muamosining tamoiliy va dolzarb jihatlaridan biridir. Dissertatsiya ishning ob’yekti. Mavzudagi maqsad va vazifalarni amalga oshirishda asosan Samarqand shahar 58-umuta’lim maktabi 5-6-sinf o’quvchilari bilan o‘tkaziladigan darslari va qo’l to’pi mashg‘ulotlari faoliyati obyekt qilinib olindi. D i ssertatsiya ishning predmeti. “ Yosh qo’l to’pichilarni o’yin ixtisosligiga qarab hujum texnikasini o’rgatish metodikasi” modulini yaratish 3
tadqiqot obyekti hisoblanadi. Yosh qo’l to’pichilarni o’yin ixtisosligiga qarab hujum texnikasini o’rgatish metodikasida qo’llaniladigan zamonaviy ta’lim va pedagogik texnologiyalaridan foydalangan holda o’quv-uslubiy materiallarni ishlab chiqish va uning asosida modul tizimida o’qitish jarayonlarini tashkil etish. Dissertatsiya ishning maqsadi. Yosh qo’l to’pichilarni o’yin ixtisosligiga qarab hujum texnikasini o‘rgatishning zamonaviy vosita va usullarini o‘rganish hamda maxsus o‘yin mashqlari yordamida ularning tayyorgarlik darajasini oshirish hamda ularning texnik tayyorgarligini nazorat va tahlil qilish. Dissertatsiya ishning vazifasi. Yuqoridagi maqsadni hayotga tadbiq qilish uchun quyidagi vazifalar amalga oshiriladi. Yosh qo’l to’pichilarni o’yin ixtisosligiga qarab hujum texnikasini o’rgatish metodikasi ni ilmiy-nazariy jihatdan adabiyot manbalari bo’yicha tahlil qilish. Mavzuga taalluqli adabiyot manbaalaridan foydalanish. Yosh qo’l to’pichilarni o’yin ixtisosligiga qarab hujum texnikasini aniqlash. Tajribadan keyin qo’l to’pi chilar natijasini qiyoslab tahlil qilish. Dissertatsiya ishning yangiligi: Mavzuga taalluqli adabiyot manbaalaridan foydalan gan . Yosh qo’l to’pichilarni o’yin ixtisosligiga qarab hujum texnikasini aniqlangan. Tajribadan keyin qo’l to’pi chilar natijasini qiyoslab tahlil qili ngan . Dissertatsiya ishning farazi: Faraz qilindiki , malakali qo’l to’pichilarning musobaqa faoliyatiga texnik-taktik tayyorgarligini oshirishda, mashg‘ulot jara yo nida biz tavsiya etgan maxsus test, o‘yin mashqlaridan kompleks mashqlardan foydalanilsa , murabbiylarning ko‘zlagan maqsadiga yanada osonroq erishishiga yaqindan yordam beradi. D i ssertatsiya ishning nazariy hamda amaliy mohiyatlari. Tadqiqot da davomida ishlab chiqilgan “ Yosh qo’l to’pichilarni o’yin ixtisosligiga qarab hujum texnikasini o’rgatish metodikasi ni ” moduli asosida o’qitish yuzasidan 4
ilmiy tavsiyalardan sport maktabi va BO’SM larda umumta’lim maktablarida qo’l to’pi sport turi bilan shug’ullanayotgan yosh o’quvchilarining mashg’ulot jarayonini samarali tashkil etishda keng foydalanish mumkin. 11-12 yoshli bolalar bilan o‘tkaziladigan o’yin ixtisosligiga qarab hujum texnikasini o’rgatish uchun vosita, uslublar tayyorlandi va nisbati aniqlandi.O’yin ixtisosligiga qarab hujum texnikasini o’rgatish mashqlari qo’l to’pichining texnik-taktik ko‘nikma va malakalarini shakllantirishga yordam beradi. Dissertatsiya ishi bo’yicha adabiyotlar sharhi (tahlili) : Har bir o‘yinchining texnik mahorati uning ixtiyorida bo‘lgan, ijro etishni yaxshi bilgan o‘yin vazifalarini hal etish uchun kerakli texnik usullar turlari ko‘pligiga qarab belgilanadi. Qo’l to’pichining sport tay yo rgarligi jara yo ni o‘yin texnikasining muntazam yaxshilanib borishi bilan uzviy bog‘liqdir. Mashg‘ulotning bosh vazifalaridan biri qo’l to’pi texnikasini har tomonlama egallashdan iboratdir. Mazkur vazifani hal qiilish uchun : 1 ) o‘yinning barcha hozirgi zamon texnik usullarini bir xil darajada egallagan bo‘lishni va ularni turli shart sharoitda yanada takomillashgan usullar bilan bajarishni bilishni; 2 ) bir usulni ikkinchisi bilan turli izchillikda qo‘shib olib bora bilishni; 3 ) jamao bo‘lib bajariladigan harakatlarga bog‘liq ravishda o‘yin paytida ko‘proq foydalaniladigan hujum va himoya usullarini egallashni; 4 ) erkin va ixtiyoriy harakatlarda ishlatiladigan usullarning umumiy muvofiqligini tobora oshirib, ijro sifatini muntazam yaxshilab borishni talab qiladi. Qo’l to’pichilarning texnik mahoratini takomillashtirish umumnazariy quriladi va taktikani takomillashtirish, harakat va ma’naviy iroda sifatlarini rivojlantirish bilan birga qo‘shib bojariladi . Mashg‘ulot jarayonida usulni bajarish texnikasini nimalar hisobiga yaxshilash mumkinligini 5