O‘YIN TEXNIKASIGA O‘RGATISH VA TEXNIK TAYYORGARLIK MUNDARIJA I BOB. Basketbol o‘yin texnikasi 1.1. O’yin texnikasining tasnifi 1.2. Hujum texnikasi II BOB. Sport mashg’ulotining prinsiplari 2.1 Mashg’ulotning asosiy vositalari va metodlari 2.2 Xatolarni keltirib chiqaradigan asosiy sabablar va harakat sifatlarini tarbiyalash metodlari III BOB. Jismoniy va texnik tayyorgarlik 3.1 Taktik va psixologik (ruhiy) tayorgarlik 3.2 Tashkiliy – metodik va hakamlik tayyorgarlik Xulosa Adabiyotlar ro’yxati

Kirish Sport mashg’uloti ilmiy jihatdan asoslangan bo’lishi lozim. Buni ta’minlash uchun, sport mashg’uloti tizimsini asosiy hollarini yaxshi bilish, qat’iy rioya qilishi kerak. Sport mashg’uloti tizimsi deganda biz quyidagilarni: vazifalar, prinstiplar vositalar, metodlarni va hokazolarni nazarda tutib, sportchilarni tarbiyalash va qonuniy ravishda jismoniy rivojlanishi bir butun jarayon deb faraz qilamiz. Bu ilmiy asoslangan va amaliy tekshirilgan sitemadir. Uning samaradorligi juda ham aniqdir. Trenirovka - bu inglizcha so’z bo’lib, aynan quyidagi ma’noni anglatadi. Mashq qilish va dressirovka qilish ma’nosi demakdir. Hozirgi paytda ham ba’zi bir murabbiylar sport mashg’ulotini jismoniy mashqlarni qaytarish deb tushunadilar. Lekin bu katta xatodir. Sport mashg’uloti jismoniy tarbiyaning formasidan bo’lib, ancha keng va ko’p qirrali jarayondir. Mashg’ulotni to’g’ri uyushtirganda mashg’ulotga bo’lgan chekinish yildan yilga o’sishi lozim. O’tish davrida mashg’ulot vaqtini kamayishi va uni bo’lmasligi sababli mashg’ulotga bo’lgan chekinish biroz kamayadi. Hozirgi davrga kelib, o’yin harakatlarining faollashmaganligi, texnik usullar yanada ko’payganligi tayyorgarlik darjasiga bo’lgan talabni oshiradi. Hozirgi kunlarda o’yin mazmunini, tayyorlov tizimlarini funksional faoliyatini takomillashtirish va har xil malakalarni yaxshi o’zlashtirish ayniqsa zarur. O’yinchilar har turdagi harakatlar kompleksini bajarishligi ular maxsus tayyorgarlikni mukammal egallashligini talab etadi. Buning ichiga shaxsiy sifat va malakalardan tashqari o’zaro jamoa bo’lib harakat qilishni maxsus malakalari va qobiliyatlari kiradi. Har bir o’yinchining umumiy o’yin tayyorgarligidan tashqari jamoada zarur bo’lgan funksiyalarni bajarish uchun kerak bo’lgan bilim, sifat va malakalarni o’zlashtirishi lozim bo’ladi. Bolalar va o’smirlar sport mashg’uloti agar, organizmda anatomo-fiziologik o’zgarish ijobiy bo’lganini va sog’lomlashtirishga ta’sir qilishi hamda jismoniy o’sishi va sport natijalari yuqori bo’lishga moil bo’lganda to’g’ri deb hisoblanadi.

I BOB. Basketbol o‘yin texnikasi 1.1O’yin texnikasining tasnifi O’yin texnikasini tasniflash – bu ma’lum belgilar asosida uning hamma usul, malakalarini bo’limlar va guruhlar bo’yicha teng huquqni taqsimlashidir. Shunday belgilar qatoriga eng avvalo sport kurashidagi malakaning nimaga mo’ljallanganligi belgilanishi (savatga hujum qilish yoki himoya qilish uchun), harakat qanday bajarilishi (to’p bilan yoki to’psiz), shuningdek, uning kinematik va dinamik tuzilishi xususiyatlari kiradi. Basketbol texnikasini ikkita katta bo’limga: hujum texnikasi va himoya texnikasiga bo’linadi. Har bir bo’limda ikkitadan guruh: hujum texnikasida – maydonda to’psiz harakat qilish texnikasi va to’p bilan bajariladigan harakatlar texnikasi, himoya texnikasida esa – maydonda harakat qilish texnikasi va to’pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasida ajralib chiqadi. Har bir guruh ichida malaka va ularni bajarish usullari bor. Malakani bajarishning deyarli har bir usuli harakat tuzilishining ayrim detallarini (ko’rsatkichlarini) ochib beradigan bir necha ko’rinishga ega. Bundan tashqari, usulning dinamik strukturasiga, o’yinchining harakatini, dastlabki holatini, yo’nalishi va masofasini aniqlaydigan bajarish shartlari ta’sir ko’rsatadi. Tavsiya qilinayotgan tasnifda fintlarga mustaqil joy ajratilmaydi, chunki fint – bu aniq usulning faqat bir qismini (masalan, to’pni uzatib berishda qo’l ko’tarish), (savatga otish paytida mo’ljallash), raqibda xato reaksiya tug’dirish maqsadi (niyati) bilan o’yinchi qulay holatga erishishdir.

1.2.Hujum texnikasi Maydonda harakat qilish texnikasi. Basketbolning maydon bo’ylab harakat qilishlar, hujum qilish vazifalarini bajarishga yo’naltirilgan va konkret o’yin harakatlarini amalga oshirish davomida yuzaga kelgan butun harakatlar tizimining bir qismi hisoblanadi. Ular basketbol texnikasi asoslaridir. O’yinchi maydon bo’ylab harakat qilish uchun yurish, yugurish, sakrash, to’xtalish, burilishlardan foydalanadi. Shu usullar yordamida u joyni to’g’ri tanlab olishi, uni ta’qib qilayotgan raqibdan uzoqlashishga (qochishga) va keyingi hujum uchun kerakli yo’nalishga chiqishi, boshqa usullarni bajarish uchun eng yaxshi, qulay dastlabki holatlarni egallashga erishishi mumkin. Bundan tashqari to’p bilan ajratiladigan ko’pgina texnik malakalarning harakatda va sakrab to’p otish va harakatlarning samaradorligi harakat paytida oyoqning to’g’ri ishlashiga va muvozanatni saqlashga bog’liq. Yurish. Yurish o’yinda maydonda harakat qilishning boshqa usullariga nisbatan kamroq qo’llaniladi. Asosan undan qisqa fazalarda pozitsiyani almashtirish uchun yoki o’yin harakatlarining muddati susayganda, shuningdek, yugurish bilan qo’shilishidagi harakat tempini almashtirish uchun foydalaniladi. Odatdagi yurishdan farqli o’laroq, basketbolchi tizzada bir oz bukilgan oyoqlari bilan bir joydan ikkinchi joyga o’tadi, bu unga qo’qqisdan tezlanish uchun imkon beradi. Yugurish. Yugurish o’yinda harakat qilishning bosh vositasi hisoblanadi. U yengil atletikadagi yugurishdan ancha farq qiladi. O’yinchi istalgan yo’nalishda, oldinga yoki orqasi bilan, har xil startga oud holatlardan maydon ichida tezlasha olishi, yugurish tezligi va yo’nalishini tez o’zgartira olishi kerak. Raqib uchun kutilmagan holda yugurish tezligini oshirish yoki startli tezlanish sport o’yinlarida keskin yugurish deyiladi. Keskin yugurish raqib ta’qibidan qutilish va bo’sh joyga chiqishning eng yaxshi vositasidir. Keskin yugurishni amalga oshirish uchun birinchi 4-5 qadamni shiddatli qilib, oyoqni uchi tomondan qo’yiladi. Yugurish tezligi qadamni uzaytirish tufayli osha boradi. Shu paytda o’yinchi to’pni olishga tayyor bo’lishi kerak. Yugurish yo’nalishini o’zgartirishni o’yinchi, harakat

yo’nalishiga qarama-qarshitomonga, oldinga chiqarib qo’yilgan oyoqning kuchli itarishi bilan amalga oshiradi gavdasini yangidan tanlagan yo’nalishi tomonga egadi. Sakrashlar. Sakrashlardan xuddi mustaqil malakalardan foydalanilishadi. Ular texnikaning boshqa usullarining elementlari ham hisoblanadi. O’yinchilar ko’proq yuqoriga va uzunlikka-yuqoriga sakrashlardan yoki qayta-qayta sakrashlardan foydalanishadi. Sakrashni bajarishning ikki usulini yani ikki oyoq bilan depsinib va bir oyoq bilan depsinishni qo’llashadi. Ikki oyoqlab depsinish bilan sakrashni ko’proq joydan turib asosiy holatdan bajarishadi. O’yinchi tezda oyoqlarni bukadi, qo’llarni tirsakda bir oz bukib, orqaga o’giradi va boshni sal ko’taradi. Depsinish oyoqlarni kuchli bukish bilan, gavdaning va qo’llarning oldinga-yuqoriga keskin harakati bilan amalga oshiriladi. Yugurib kelib ikki oyoqlab depsinib sakrashni odatda, savatga to’p otish paytida va shchitdan sapchib qaytgan to’p uchun kurash paytida qo’llashadi. Bir oyoq bilan depsinib sakrashni yugurib kelib bajarishadi. Depsinishni shunday bajarishadiki, yugurib kelishning inersiya kuchlaridan to’la foydalaniladi. Depsinishdan oldin yugurishning oxirgi qadamini oldingilaridan ancha katta qo’yishadi. Tizza bug’imlarida bir oz bukilgan depsinuvchi oyoqni oldinga chiqarishida va depsinish uchun tovondan oyoq uchiga dadil qo’yishadi. Boshqa oyog’i bilan oldinga – yuqoriga tez siltab, tana og’irligining umumiy markazi tayanch ustidan o’tish paytida esa uni tos suyagi bilan son suyagi qo’shilgan joyda va tizza bug’imlarida bukishadi. Basketbolchi tanasi yuqori nuqtaga yetgandagi ko’tarilishdan keyin oyog’ini to’g’rilaydi va depsinuvchi oyog’i yoniga keltiradi. Istalgan usulda sakraganda yerga tushish muvozanatini saqlagan holda, yumshoq tushish lozim, bunga ohista kerilgan oyoqlarning yumshatuvchi bukish orqali erishiladi. Yerga bunday tushish basketbolchiga o’yin harakatlarini bajarishga tezda kirishish uchun imkon yaratadi. To’xtashlar. Vaziyatga qarab o’yinchi, keskin yugurishlar va yugurish yo’nalishini o’zgatirishlar bilan bir qatorda raqib ta’qibidan bir oz bo’lsa ham qutilishga, bo’sh joyga chiqishga va keyingi hujum harakatlari uchun imkoniyatga ega bo’lish maqsadida kutilmagan (qo’qqisdan) to’xtashlardan foydalanadi. To’xtalish ikki uslubda sakrab va ikki qadam bilan