Mavzu: Avstriya merosi uchun kurash Reja: 1.Taxt uchun kurashning kelib chiqishi 2.Urushning oqibatlari 3.Xulosa 4.Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati

Avstriya merosi uchun kurash (1740-1748) davrida xalqaro munosabatlar XVIII asrning o`rtalarida Markaziy Yevropada Avstriya va Prussiya o`rtasida raqobat avj oldi. Ushbu raqobat umumyevropa ko`lamidagi ikki urushga olib keldi — ”Avstriya merosi” uchun urush (1740 — 1748 y.y.) va Yetti yillik urush (1756 — 1763 y.y.).Avstriya — Prussiya kurashiga Yevropaning boshqa mamlakatlari aralashib ketishdi.Ushbu urushlar davomida xarbiy xarakatlar nafaqat Yevropada, balki mustamlakalarda ham bo`lib o’tdi. Imperator Karl I ning 1740 yildagi vafoti ”Avstriya merosi” uchun urush boshlanishiga xizmat kildi.1713 yil Pragmatik sanksiyasiga ko’ra(ayol naslidan taxtga merosxo’rlik qilish »gkuki joriy etildi)taxtga imperatorning 23 yoshli qizi Mariya Tereziya o’tirdi.Ammo, Umarning majburiyatlariga zid tarzda, Mariya Tereziyaning xuquqlariga nisbatan da volarini nafaqat Prussiya va Fransiya, balki Bavariya, Ispaniya, Savoyya xamʼ bildiradi. Bavariya kurfyursti esa xattoki Avstriya taxtiga da vogarlik qildi. ʼ Urushni Sileziyani bosib olgan Prussiya boshladi. G’arbdan mamlakat hududlariga Karl Albert Bavarskiy o’z qo’shinlari bilan bostirib kirdi. Gabsburglarning raqiblari uni Chexiya qiroli va Rim imperatori etib saylashdi (Karl VII 1742—1745y.y.).Sileziyaning bosib olinishi Prussiyaga qarshi ittifoq tuzilishini rejalashtirdi. Unga turli sharoitlar ostida va turli davrlarda Avstriya, Rossiya, Angliya, Niderlandiya, Saksoniya va Sardiniya davlatlari kirgandi. Aksincha, Fransiya va Ispaniya Prussiya bilan ittifoq tuzishdi va German millatiga tegishli Muqaddas Rim imperiyasining tojini egallashga qaratilgan Bavariyani intilishini qo’llab— quvvatlashdi.Vengriyaning xarbiy yordami tufayli Mariya Tereziya Bavariyaliklarni tez orada mag’lub etishdi.Turmush o’rtog’i Frans Lotaringskiyga Muqaddas Rim imperiyasi imperatori unvonini (Frans I; 1745 — 1765) kaytarishga muvaffak bUldi, garchand Sileziya Fridrix II ning ub ћ lida kolgan bUlsa xam. ”Avstriya merosi» uchun urushni yakunlab bergan Aaxen sulxiga (1748y.) kura, Mariya Tereziya Parma va Pyachensani xam yUkotdi. Lekin shu bilan bir katorda Pragmatik sanksiyaning Yevropa kilish joriy etilli) taxtga imperatorning 23 yoshli kizi Mariya Tereziya Ugirdi. Ammo, Uzlarining majburiyatlariga zid tarzda, Mariya Tereziyaning xukuklariga nisbatan

davolarini nafakat Prussiya va Fransiya, balki Bavariya, Ispaniya, Savoyya xam bildiradi. Bavariya kurfyursti esa xattoki Avstriya taxtiga da vogarlik kildi.ʼ Urushni Sileziyani bosib olgan Prussiya boshladi. Garbdan mamlakat xududlariga Karl Xlbert Bavarskiy uz Yushinlari bilan bostirib kirdi. Gabsburglarning rakiblari uni Chexiya kiroli va Rim imperatori etib saylashdi (Karl VII; 1742 — 1745 y.y.). Sileziyaning bosib olinishi Prussiyaga karshi itgifok tuzilishini tezlashtirdi. Unga turli sharoitlar ostida va turli davrlarda Avstriya, Rossiya, Angliya, Niderlandiya, Saksoniya va Sardiniya kirgandi. Aksincha, Fransiya va Ispaniya Prussiya bilan ittifok tuzishdi va German millatiga tegishli Mukaddas Rim imperiyasining tojini egallashga karatilgan Bavariya kurfyurstining intilishini qo’llab — quvvatlashdi. Vengriyaning xarbiy yordami tufayli Mariya Tereziya bavariyaliklarni tez orada mag’lub etishga va turmush o’rtogi Frans Lotaringskiyga Mukaddas Rim imperiyasi imperatori unvonini (Frans I 1745 — 1765) qaytarishga muofaq bo’ldi. Garchand Sileziya Fridrix II ning yo’lida qolgan bo’lsa xam.Avstriya merosi» uchun urushni yakunlab bergan Axen sulxiga (1748y.) ko’ra, Mariya,Tereziya,Parma va Pyachensani ham yuqotdi. Lekin shu bilan bir qatorda Pragmatik sanksiyaning Yevropa tomonidan tan olinishiga erishdi.Fransiya, Avstriyaga Niderlandlardan egallab olgan yerlarni, Angliyaga esa Hindistondagi Madrasni va Amerikadagi ayrim hududlarni qaytarib berdi. Urush natijalari uning qatnashchilarini qoniqtirmadi. Prussiyaning Yevropada buyuk davlatga aylanishi, Avstriyaning Sileziyani qaytarishga intilishi hamda ingliz — fransuz raqobatining keskinlashishi yangi urushning kelib chiqishini muqarrar qilib qo’ydi. Buyuk davlatlar zur berib ittifoqchilarni qidira boshlashdi. Natijada ”diplomatik inqilob” nomini olgan mamlakatlarning sezilarli qayta guruhlashishi ro’y berdi. Angliya Prussiya bilan ittifoq tuzdi. Bunga javoban Rossiya, Avstriya va Fransiya o’zlarining koalitsiyasini barpo etishdiki, unga Shvetsiya va Saksoniya hamda Ispaniya (1761 yilda) qo’shildi. Yetti yillik urush (1756 — 1763 y.y.) Fridrix II ning Saksoniyaga hujumi (“preventiv urushi”) bilan boshlandi. Yevropada

Fridrix II fransuzlar va avstriyaliklarni og’ir mag’lubiyatga uchratdi (Rosbax yonidagi jang 1757-yil) Biroq, rus armiyasining urushga kirishi Prussiyaning mag’lub bo’lishini muqarrar qilardi. Rus qushinlari sharqiy Prussiya va Pomeraniyani egallashdi, Gros-Yegersdorf va Kunersdorfda yirik g’alabalarga erishib (1759 y.) Berlin shaxrini vaqtinchalik qo’lga kiritishdi (1760 — 1761 y.y.) Faqat Yelizaveta Petrovnaning vafoti va taxtga Pyotr III ning o’tirishi Prussiyani halokatdan saqlab qoldi. Fridrix II ning shaydosi bo’lgan Pyotr III 1762 yilda nafaqat sud tuzdi, balki Prussiyaning itgifoqchisiga aylandi. ”Mustamlakachilik maydonida” mutlaqo o’zgacha manzara hosil bo’ldi. Bu yerda Angliya Fransiya va Ispaniya ustidan tuliq g’alabaga erishdi. Inglizlar 1759-yilga kelib Kanadani va 1761-yilda Pondisherni (Hinistonda) egallashdi. 1763-yilda Angliya, Fransiya va Ispaniya o’rtasida imzolangan Parij tinchlik shartnomasi hamda Avstriya, Fransiya va Prussiya urtasida imzolangan Gubertusburg shartnomasi urushga yakun yasadi. Prussiya va Rossiya o’rtasidagi ittfochilik bitimi taxtga Yekaterina II ning o’tirishi bilanoq bekor qilindi (iyun 1762y.) Shartnomalarga ko’ra, Fransiya Kanadani va Shimoliy Amerikadagi boshka yerlarni yuqotdi. Bundan tashqari, fransuzlar faqatgina beshta shaxahrni o’zida saqlab kolgan holda, Hindistondan ham voz kechishga majbur bo’lishdi. Ispaniya Floridani Angliyaga topshirganligi evaziga Fransiyadan G’arbiy Luizianani va tovon pulini oldi. Angliya Fransiyaga Sen — Per va Mikelon orollarini topshirdi, ammo Menorkani kaytarib oldi. Avstriya Sileziyani batamom yo’qotdi. Prussiya esa Saksoniyaning yerlarini qaytarib berdi.Yetti yillik urush xalqaro munosabatlar tartibida qandaydir tub o’zgarishlarga olib kelmadi. Rech Pospolita va Usmoniylar imperiyasining zaiflashuvi yangi omilga aylanib bordi.XVII asrning oxirigacha Usmoniylar imperiyasi Yevropa uchun xaqiqiy taxdid sifatida gavdalanardi. Lekin, XVIII asrning boshida Usmoniylar imperiyasining xalqaro munosabatlar tizimidagi

mavqeyi tub tarzda o’zgardi.Mamlakat ichki inqirozni va yevropa davlatlari bilan kurashdagi xarbiy muvaffaqiyatsizliklarni boshidan kechirdi. Ayniqsa, bu holat Rossiya bilan bo’lgan tuqnashuvlarda ko’zga tashlandi. Pyotr I ning Shimoliy urush davrida Turkiya bilan bo’lgan kurashdagi mag’lubiyati (Prut bitimi 1711 y.) sultonlarning oxirgi xarbiy g’alabasi bo’ldi. Keyingi rus-turk urushlari (1735 — 1739;1768 — 1774;1787 — 1791) Turkiyani yirik xarbiydiplomatik mag’lubiyatga olib keldi. Natijada imperiya Qora dengiz bo’yidagi shimoliy hududlarni (Janubiy Ukraina, Qrim, shimoliy Kavkazortdi) yuqotdi, Rossiya esa ilik dengizlarga chiqishga ega bo’ldi.Shimoliy urush yakunlaganidan so’ng va Rossiya Boltiq dengizi sohillariga chiqqanidan keyin Fransiya va Angliya Turkiya, Rech Pospolitaya va Shvetsiyadan iborat bo’lagn ”sharqiy to’siqni” barpo etishni boshladi. Maqsad — Rossiyaning xalqaro mavqeini pasaytirish edi. Ruxlantiruvchisi Fransiya bo’lgan ”sharqiy tusiq” tizimiga javoban Rossiya XVIII asrning 60- yillarida ”janubiy davlatlarga” (Fransiya, Avstriya, Turkiya, Neapolitan qirolligi) qarshi yo’naltirilgan ”shimoliy tizimni” (Prussiya va Daniya bilan harbiy itgifoqlar Angliya bilan 1766-yildagi savdo shartnomasi) barpo etdi.Sharqiy masala bilan bir qatorda XVIII asrning 70 — 90yillarida xalqaro munosabatlarda Polsha masalasi katta o’rin egalladi. XVIII asrning o’rtalariga kelib Rech Pospolitaya hududiy jihatdan Yevropaning eng yirik davlatlaridan biri bo’lib qolaverdi. Birok, XVIII asrda mamlakat chuqur ichki inqirozni boshidan kechirardi. Polyak yerlariga Prussiya va Avstriya da vogarlikʼ qilardi, Rossiya esa ga’rbiy belorus va ukrain yerlarini o’ziga qaytarmokchi edi. Fransiyada ichki siyosiy inqiroz avj olganligi, Angliya 70 — 80-yillarda Shimoliy Amerikadagi mustamlakalari bilan bo’lgan urushda o’ralashib qolganligi hamda Usmoniylarning Yevropaga taxdidi bartaraf etilganligidan foydalanib Rossiya, Prussiya va Avstriya 1772, 1793 va 1795 yillardagi bo’lib olishlardan so’ng Rech Pospolitayaning yerlarini o’zaro taqsimlab olishdi — polyaklar davlati Yevropaning siyosiy xaritasidan o’chirildi. Shimoliy Amerikadagi ingliz mustamlakalarining o’z mustaqilligi uchun