Axborot TexnologiyalariNING ASOSIY
![А xborot
texnologiyalarining
asosiy tushunchalari](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_1.png)
![АXBOROT TUSUNCHАSI VА UNING TURLАRI
Аxoborot - butun borliq, undagi ro y beradigan hodisalar vaʼ
jarayonlar xaqidagi xabar va ma lumotlardir. Аxborot lotincha
ʼ
informatio so zidan olingan bo lib, tushuntirish, biror narsani bayon
ʼ ʼ
qilish yoki biror narsa yoki hodisa haqidagi ma lumot ma nosini
ʼ ʼ
anglatadi.
Аxborot deganda atrof muhitdan, (tabiatdan yoki jamiyatdan)
sezgi a zolarimiz (ko z, quloq, burun, og iz, teri) orqali qabul qilib,
ʼ ʼ ʼ
anglab oladigan har qanday ma lumotni tushunamiz.
ʼ
А xborot asosan quyidagi turlarga bo linadi:
ʼ
1. Matnli axborot;
2. Grafikli axborot;
3. Tovushli axborot;
4. Videolavhali axborot;
5. Belgili axborot;](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_2.png)
![6. Raqamli axborot.
АXBOROTNING O LChOV BIRLIKLАRIʼ
Hammamizga ma lumki hozirgi kunga kelib barcha axborot tizimlari
ʼ
(kompьyuterlar, planshetlar, mobil qurimalar va boshqalar) ikkilik sanoq
sistemasida, ya ni 0 va 1 raqamlar orqali axborotni qabul qiladi va
ʼ
uzatadi.
А xborotni o lchashda signalning mavjudligi “1” bilan yoki yo qligi
ʼ ʼ
“0” bilan ifodalanadi. Bitlarning butun deb qaraladigan tutash
ketmaketligi bayt deb ataladi. Bayt 8 bitga teng deb qabul qilingan.
Shuningdek katta hajmdagi ma lumotlar sig imini o lchash uchun
ʼ ʼ ʼ
kilobayt (kb), megabayt (mb), gigabayt (gb), terrabayt (tb) va
x.k.o lchamlar mavjud:
ʼ
1 Bit = 0 yoki 1, 1
Bayt = 8 Bit,
1 Kb =1024 Bayt,
1 Mb =1024 Kbayt,](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_3.png)
![1 Gb =1024 Mbayt,
1 Tb =1024 Gbayt,
1 Pb =1024 Tbayt.](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_4.png)
![АХБОРОТНИ ТАШУВЧИ ВА САҚЛОВЧИ
ҚУРИЛМАЛАР
Ichki xotira Tashqi xotira
Tezkor xotira Kesh xotiraKompyuter ishga
tushgandan
soʼng barcha
dasturiy
vositalarni
ishlashini
taʼminlab
beruvchi xotira Foydalanuvchi
tomonidan eng
koʼp
foydalanilgan
axborot yoki
dasturiy vositani
oʼzida saqlab
boruvchi xotira](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_5.png)
![INFORM А TIK А
“Informatika” atamasi 1960-yillarda Frantsiyada yuzaga kelgan
bo lib, information va automatique so zlarining birlashmasidanʼ ʼ
kelib chiqqan. Bu atama ma lumotni avtomatik ravishda qayta
ʼ
ishlashni o rganuvchi sohani nomlash uchun o ylab topilgan.
ʼ ʼ
Informatika (nem. informatik, fransuzcha: informatique,
inglizcha: computer science - komputer fani), axborotshunoslik —
ilmiy informatsiya (axborot, xabar, ma lumot)ning mohiyati,
ʼ
umumiy hossalari va ko rinishlarini, shuningdek, ilmiy
ʼ
kommunikatsiya tizimi (o sha ilmiy informatsiyani tarqatish
ʼ
usullari va vositalari majmui)ni o rganish bilan shug ullanadigan
ʼ ʼ
ilmiy fandir. Inson faoliyatining EHM, kompyuterlar bilan bog liq
ʼ
bo lgan sohasi. Ijtimoiy fanlar jumlasiga kiradi.
ʼ](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_6.png)
![АXBOROT TEXNOLOGIYASI TUSHUNCHАSI
Аxborot texnologiyalari - ma lumotlarni boshqarish va qaytaʼ
ishlash texnologiyalaridir. Odatda bu atama ostida kompyuter
texnologiyalari tushuniladi. Аxborot texnologiyalari sohasida turli
axborotni EHM va kompyuter tarmoqlari orqali yig ish, saqlash,
ʼ
himoyalash, qayta ishlash, uzatish kabi amallar ustida ishlar olib
boriladi.](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_7.png)
![Аxborot texnologiyasi insoniyat taraqqiyotining turli bosqichlarida ham mavjud
bo lgan bo lsa-da, xozirgi zamon axborotlashgan jamiyatining o ziga xos hususiyatiʼ ʼ ʼ
shundaki, sivilizatsiya tarixida birinchi marta bilimlarga erishish va ishlab chiqarishga
sarflanadigan kuch energiya, xomashyo, materiallar va moddiy iste mol buyumlariga
ʼ
sarflanadigan xarajatlardan ustunlik qilmoqda, ya ni axborot texnologiyalari mavjud
ʼ
yangi texnologiyalar orasida yetakchi o rinni egallamoqda.
ʼ
АXBOROT TEXNOLOGIYaLАRINING](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_8.png)
![RIVOJLАNISHI
А xborot kommunikatsiya
texnologiyalari uzoq yillik tarixga
ega
bo libʼ , uni rivojlanishi asosan
4 bosqichga
bo linadi
ʼ .1
Premexanik
( Insonlar
oʼrtasidagi ilk
muloqot ) 2
Mexanik
( Muloqot
o’rnatishda
qurilmalardan
foydalanish ) 3
Elektromexanik
( Mikro -
sxemalarning
paydo boʼlishi )
4
Elektron
( Hozirgi davr
texnologiyalari )](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_9.png)
![Манба: http://openbookproject.net/
АXBOROT TEXNOLOGIYASINING
RIVOJLАNISH TАRIXI
Аxborot texnologiyalari jamiyat axborot resurslaridan oqilona foydalanishning eng muhim
omillaridan biri bo lib, hozirgi vaqtga qadar bir necha bosqichlarni bosib o tdi.ʼ ʼ
1 – bosqich. XIX asirning 2 – yarmigacha davom etgan. Bu bosqichda «qo llik»
ʼ
axborot texnologiyalari taraqqiy etgan. Uning vositasi pero, siyoxdon, kitob. Kommunikatsiya
ya ni aloqa odamdan – odamga yoki pochta orqali xat vositasida amalga oshirilgan.
ʼ
2 – bosqich. XIX asirning oxiri, unda «mexanik» texnologiya rivoj topgan. Uning
asosiy vositasi yozuv mashinkasi, arifmometr kabilardan iborat.
3 – bosqich. XX asirning boshlariga mansub bo lib, «elektromexanik» texnologiyalar
ʼ
bilan farq qiladi. Uning asosiy vositasi sifatida telegraf va telefonlardan foydalanilgan.
4 – bosqich. XX asir o rtalariga to g ri kelib, «elektron» texnologiyalar qo llanilishi
ʼ ʼ ʼ ʼ
bilan belgilanadi. Bu texnologiyaning asosiy vositasi EHMlar va ularning asosida tashkil
etiladigan avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari va axborot izlash tizimlaridir.](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_10.png)
![5 – bosqich. XX asirning oxiriga to g ri keladi. Bu bosqichda kompyuterʼ ʼ
texnologiyalari taraqqiy etdi. Ularning asosiy vositasi turli maqsadlarga mo ljallangan turli
ʼ
dasturiy vositalarga ega bo lgan shaxsiy kompyuterlardir.
ʼ
J А MIYATNI А XBOROTL А SHTIRISH
Jamiyatni axborotlashtirish deganda, axborotdan iqtisodni rivojlantirish, mamlakat
fan-taxnika taraqqiyotini, jamiyatni demokratlashtirish va intellektuallashtirish
jarayonlarini jadallashtirishni ta minlaydigan jamiyat boyligi sifatida foydalanish
ʼ
tushuniladi.
Darxaqiqat, jamiyatni axborotlashtirish - inson hayotining barcha jabxalarida
intellektual faoliyatning rolini oshirish bilan bog lik ob ektiv jarayon hisoblanadi.
ʼ ʼ
Jamiyatni axborotlashtirish respublikamiz xalqi turmush darajasining
yaxshilanishiga, ijtimoiy ehtiyojlarning qondirilishiga, iqtisodning usishi hamda fantexnika
tarakkiyotining jadallashishiga xizmat qiladi. Mexnat ,
texnologik va
ishlab chiqarish
jarayonini
avtomatlash -
tirish Ilmiy tadkikotlar ,
loyihalash va
ishlab chiqarishni
axborotlash - tirish Tashkiliy -
‘ iqtisodiy
boshqarishni
axborotlashtirish А xoliga
xizmat
ko rsatish
ʼ
soxasini
axborotlashtirish Talim va
Kadrlar
tayorlash
jarayonini
axborotlashtirish](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_11.png)
![Jamiyatni axborotlashtirish jaraenini 5 asosiy yo nalishga ajratish mumkin:ʼ
АВТОМАТЛАШТИРИШ ТУШУНЧАСИ
Автоматлаштириш – деганда инсон иштирокисиз бирор бир маҳсулотни ишлаб чиқариш ёки
хизмат кўрсатиш тушунилади .
Ишлаб чиқаришни автоматлаштириш – машиналаштирилган ишлаб чиқаришни назорат
қилиш ва бошқариш ишларини автоматик қурилмалар зиммасига юклаш ҳисобланиб , ишлаб
чиқаришни механизациялаштиришнинг юқори босқичи . Фан ва техника тараққиётинннг асосий
йўналишларидан биридир . Меҳнат унумдорлиги , мақсулот сифати , меҳнат маданияти ва бошқа
омиллар ишлаб чиқариш кўрсаткичларини юқори даражага кўтариш имконини беради . Ишлаб
чиқаришнинг қисман ( локал ), ялпи ( комплекс ) ва тўла автоматлаштириш босқичлари мавжуд .
Қисман автоматлаштириш босқичида ишлаб чиқаришнинг алоҳида иш турлари ( суюқлик сатҳи
баландлиги , температура , босим ва бошқалар ) ни ростлаб туриш ишлари автоматлаштирилади .
Ялпи автоматлаштириш босқичида бир неча қисмлари автоматлаштирилган иш турлари ,
бўлим , сех , корхона миқёсида ўзаро боғланган бўлади , ягона автоматик мажмуа сифатида муайян
дастур бўйича бошқарилади . Бошқариш ишлари одам ( оператор ) назорати остида ўтади .](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_12.png)
![Тўла автоматлаштириш босқичида эса ишлаб чиқариш жараёнининг барқарорлиги , иш турлари
ўзгармаслиги ишнинг юқори самарали бўлишини таъминлайди . Одам учун хавфли ишлаб чиқариш
шароитларида тўла автоматлаштиришдан фойдаланиш айниқса ўринли бўлади .
А XBOROT TIZIML А RI
А xborot tizimi tushunchasini kiritishdan oldin tizim (sistema) deganda nimani
tushunishimizni aniqlab olaylik. Tizim (sistema) deganda, yagona maqsad yo lida birʼ
vaktning o zida ham yaxlit, ham o zaro bog langan tarzda faoliyat kursatuvchi
ʼ ʼ ʼ
elementlar (ob ektlar) majmuasi tushuniladi. Demak, xar qanday tizim biror-bir anik
ʼ
maqsad yo lida xizmat qiladi.
ʼ
А xborot tizimi - belgilangan maqsadga erishish yo lida axborotni yig ish,
ʼ ʼ
saqlash, qayta ishlash va uzatish uchun qo llaniladigan usullar, vositalar va
ʼ
shaxslarning o zaro bog langan majmuasidir.
ʼ ʼ](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_13.png)
![А xborot tizimi
Korxona tizimi
А XBOROT TIZIML А RI SINFL А RIKompyuter tizimi
Telekommunikatsiya tizimi](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_14.png)
![Qullanish soxasiga
qarab axborot
tizimlarini quyidagi
sinflarga ajratish
mumkin :Ilmiy tadkikotlarni
avtomatlashtirish
va boshqarish
Loyixalash - tirishni
avtomatlash - tirishTashkiliy
jarayonlarni
boshqarish
Texnologik
jarayonlarni
boshqarish Bundada axborot tizimlari ilmiy
xodimlar faoliyatini
avtomatlashtirish , statistik
axborotni taxlil etish ,
tajribalarni boshqarish uchun
muljallangan .
Loyixalashtirishni
avtomatlashtirishda
axborot tizimlari yangi
texnika ( texnologiya )
ishlab chiqaruvchilar va
muxandis loyixachilar
mexnatini
avtomatlashtirish uchun
muljallanganTashkiliy boshqaruvda axborot
tizimlari - shaxslar funk tsiyalarini
avtomatlashtirish uchun
muljallangan .
Texnologik jarayonlarni boshqarishda
axborot tizimi turli texnologik jarayonlarni
avtomatlashtirish uchun muljallangan
( moslashuvchan ishlab chiqarish
jarayonlari , metallurgiya , energetika va
hokazolar ).](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_15.png)
![SHАXSIY KOMPYUTERLАR
1973 yildan boshlab EHM tarixining yangi sahifasi, shaxsiy kompьyuterlar sahifasi boshlandi.
Shu yilda Fransiyadagi Truong Trong Ti firmasi tomonidan birinchi shaxsiy komp ь yuter yaratildi.
Shu bilan birga 1973 yilda dunyoga tanikli XEROX firmasi tomonidan ALTO nomli shaxsiy
komp ь yuter yaratilgan. Ushbu komp ь yuterda birinchi bo lib fayllar va dasturlarni oynalarʼ
ko rinishda ochish amaliyotda qo llab ko rilgan.
ʼ ʼ ʼ
1977 yilda Apple Computer firmasi tomonidan Apple-II nomli shaxsiy komp ь yuterlar ommaviy
ravishda chiqarila boshlangan. Ushbu kompьyuterlar plastmassa korpus, klaviatura va displeyga ega
bulgan.
1980 yilda Osborne Computer firmasi birinchi portativ komp ь yuterlarni chiqara boshladi.
Ushbu komp terning ogirligi 11 kg, juda kichkina hajmga ega bo lgan va narxi atiga 1795 dollar
ʼ ʼ
bo lgan.
ʼ
1981 yildan boshlab IBM (International Business Machines) firmasi tomonidan personal
komp ь yuterlar seriyalab chiqarila boshlandi va butun dunyoga sotila boshlandi. Shundan beri
komp ь yuter xayotimizda mustaxkam joylashib, axborotni qayta ishlashning eng zamonaviy
vositasiga aylandi va butun dunyoga taniqli bo ldi.
ʼ
KOMPYUTER V А UL А RNING TURL А RI](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_16.png)
![Kompyuter (ingl. computer – hisoblagich) – elektron shaklga ega turli
ma lumotlarni qabul qilish, yig ish, saqlash, ularga ishlov berish, axborot uzatish,ʼ ʼ
hisoblash kabi imkoniyatlarga ega bo lgan qurilma.
ʼ
EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) - oldindan berilgan dastur
(programma) bo yicha ishlaydigan avtomatik qurilma. Elektron hisoblash mashinasi
ʼ
(EHM) bilan Komp ь yuter bir xildagi atama. Birok, Komp ь yuter hisoblash ishlarini
bajarishdan tashqari uning funksiyasi ancha ko pdir
ʼ .
SAVOL VA JAVOBLARMini
kompyuterlar Portativ
kompyuterlar Shaxsiy
kompyuterlar Server
kompyuterlar Super
kompyuterlar](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_17.png)
![](/data/documents/03e6041e-f140-4cf8-880d-199180d275df/page_18.png)
А xborot texnologiyalarining asosiy tushunchalari
АXBOROT TUSUNCHАSI VА UNING TURLАRI Аxoborot - butun borliq, undagi ro y beradigan hodisalar vaʼ jarayonlar xaqidagi xabar va ma lumotlardir. Аxborot lotincha ʼ informatio so zidan olingan bo lib, tushuntirish, biror narsani bayon ʼ ʼ qilish yoki biror narsa yoki hodisa haqidagi ma lumot ma nosini ʼ ʼ anglatadi. Аxborot deganda atrof muhitdan, (tabiatdan yoki jamiyatdan) sezgi a zolarimiz (ko z, quloq, burun, og iz, teri) orqali qabul qilib, ʼ ʼ ʼ anglab oladigan har qanday ma lumotni tushunamiz. ʼ А xborot asosan quyidagi turlarga bo linadi: ʼ 1. Matnli axborot; 2. Grafikli axborot; 3. Tovushli axborot; 4. Videolavhali axborot; 5. Belgili axborot;
6. Raqamli axborot. АXBOROTNING O LChOV BIRLIKLАRIʼ Hammamizga ma lumki hozirgi kunga kelib barcha axborot tizimlari ʼ (kompьyuterlar, planshetlar, mobil qurimalar va boshqalar) ikkilik sanoq sistemasida, ya ni 0 va 1 raqamlar orqali axborotni qabul qiladi va ʼ uzatadi. А xborotni o lchashda signalning mavjudligi “1” bilan yoki yo qligi ʼ ʼ “0” bilan ifodalanadi. Bitlarning butun deb qaraladigan tutash ketmaketligi bayt deb ataladi. Bayt 8 bitga teng deb qabul qilingan. Shuningdek katta hajmdagi ma lumotlar sig imini o lchash uchun ʼ ʼ ʼ kilobayt (kb), megabayt (mb), gigabayt (gb), terrabayt (tb) va x.k.o lchamlar mavjud: ʼ 1 Bit = 0 yoki 1, 1 Bayt = 8 Bit, 1 Kb =1024 Bayt, 1 Mb =1024 Kbayt,
1 Gb =1024 Mbayt, 1 Tb =1024 Gbayt, 1 Pb =1024 Tbayt.
АХБОРОТНИ ТАШУВЧИ ВА САҚЛОВЧИ ҚУРИЛМАЛАР Ichki xotira Tashqi xotira Tezkor xotira Kesh xotiraKompyuter ishga tushgandan soʼng barcha dasturiy vositalarni ishlashini taʼminlab beruvchi xotira Foydalanuvchi tomonidan eng koʼp foydalanilgan axborot yoki dasturiy vositani oʼzida saqlab boruvchi xotira